Strijd rond het Oosterdel
Zwolle heeft een van de
aardigste winkelcentra
van ons land gekregen
Friesland krijgt minder
zuiveringsinstallaties
Actiegroep probeert stukje natuurgebied te behouden
el
Ingepast in wijk met laat-middeleeuwse sfeer
Bromfietser na
val overleden
Dader meldt zich
na steekpartij
Anderhalve ton
schade bij brand
Zeventig mille buit
inbraak in Goes
bij
Friese persprijs voor
minister Duisenberg
■lde
TROUW/KWARTET WOENSDAG 23 OKTOBER 1974
JW
Een kijkje in het nieuwe winkelcentrum.
door Jae. Lelsz
ZWOLLE Het bijna 750 jaar oude Zwolle heeft dezer dagen de beschikking gekregen over een der
aardigste winkelcentra, die na de oorlog in Nederland zijn gebouwd. Geen winkelcentrum, waarin de
bezoeker het gevoel krijgt in de massa te worden verslonden. Maar een winkelcentrum, dat op erg
gelukkige wijze ingepast is in het laat-middeleeuwse sfeertje dat hier heerst.
De bekendste winkelstraat in de
Overijsselse hoofdstad, enige tijd
geleden herschapen in een prome
nade, is de Diezerstraat. Aangren
zend is het nieuwe winkelcentrum
verrezen. Het nieuwe winkelcen
trum heeft drie grote opdrachtge
vers: V. en D. (11.000 m2) en C. en
A. (3000 m2) en Amro-Westland/
Utrecht Projectontwikkelingsmaat
schappij (11.000 m 2). In totaal
heeft Zwolle er dus 25.000 m2 aan
winkelruimte bij gekregen. Dit dan
verdeeld over een veertigtal win
kels. Met deze aanvulling op het
bestaande winkelareaal kan de stad
Van onze correspondent
LEENS Gisteravond overleed ln
het Academisch Ziekenhuis te Gro
ningen de 81-jarige Jacob Posthu-
ma uit Zoutkamp, nadat deze eer
der op de avond in de Hoofdstraat
te Leens door nog onbekende oor
zaak met zijn bromfiets ten val was
gekomen. Daarbij liep de bejaarde
weggebruiker zwaar letsel op.
Van onze correspondent
WILDERVANK De Turkse gast
arbeider. die in de nacht van afge
lopen zaterdag op zondag de 37-
jarige B. A. levensgevaarlijk ver
wondde, heeft zich inmiddels bij de
gemeentepolitie van Roogezand ge
meld. Het is de 27-jarlge A. Y., die
na zijn daad was gevlucht. De toe
stand van het slachtoffer is vrij
redelijk.
V LISSIN GEN Een brand heeft
gisternacht in 's-Heerenhoek op
Zuid-Beveland anderhalve ton
schade veroorzaakt aan een boeren
schuur. Bij de brand kwam een koe
om. twee andere konden worden
gered. De landbouwwerktuigen en
de hele wintervoorraad stro in de
loods gingen verloren.
De brand ontstond nadat een loop-
iamp ontplofte en het stro vlam-
vatte. De brandweren van 's-Hee
renhoek en Borsele konden de
dichtbij staande boerderij behou
den. De schuur brandde tot de
grond toe af.
GOES Bij een inbraak in een
leerboetiek in Goes hebben inbre
kers gisternacht 250 leren en
suede jassen gestolen. De schade
wordt gschat op 70.000,- Toen de
politie vwn Goes arriveerde ver
dwenen en daders met open laad
klep in een lichtkleurige Mercedes
Tijdens de achtervolging raakte de
politie het- spoor kwijt, voordat het
autonummer genoteerd kon wor
den.
haar streekfunctie naar het lijkt de
eerste tientallen jaren uitstekend
vervullen.
Micro-stedebouw
Omdat de grote opdrachtgevers ie
der met een eigen architect zouden
komen, werd het binnen de Stich
ting Winkelcentrum Binnenstad
Zwolle wenselijk geacht de vormge
ving van de nieuwbouw te laten
coördineren door een architect-su
pervisor. Dat werd ir. J. J. Steren-
berg te Ter Apel. Hij werd ook
a^ngetroken omdat men de detail
lering, het milieu, in dit verband
ook wel genoemd de micro-stede
bouw. erg belangrijk vond. Daar
het omringende voetgangers- en
parkeergebied er moeilijk los van
kon worden gezien, ontving hij van
het gemeentebestuur bovendien op
dracht hiervoor een ontwerp te ma
ken.
Het winkelcentrum is gerealiseerd
in het noordelijke gedeelte van het
binnen de 17e eeuwse grachten ge
legen stadshart. Daar is in de laat
ste tien jaren, zoals in vele oude
steden, gesloopt bij het leven. Eni
ge honderden panden zijn intussen
gesloopt. Nu lijkt de slooppassie
zo'n beetje te zijn uitgewoed. Er is
mede door het optreden van de
Vrienden van de Stadskern en ook
onder invloed van de toenemende
herwaardering van de oude binnen
steden tenslotte een moment aan
gebroken. waarop men zijn positie
ven terugkreeg. Aanvankelijk wilde
men veel verder gaan. Er zou zelfs
een vierbaansweg koinen van Die-
zerpoorteni rug tot Rode Torenplein
dwars door de stad. Hiervoor is al
wel afgebroken, maar het plan gaat
niet door. Er is gespeeld met de
gedachte van zeer grote parkeerter
reinen. De gelegenheden om de au
to's kwijt te raken, zijn nu binnen
redelijke proporties gehouden. En
ook het winkelcentrum zelf is bin
nen aanvaardbare afmetingen ge
bleven. Dat heeft er nog niet zo
lang geleden heel wat ernstiger uit
gezien. De reeds genoemde Vrien
den van de Stzdskem, een gezel
schap dat met argusogen waakt
over het historisch waardevolle,
kunnen redelijk tevreden zijn. Op
getogenheid kunnen zij zich aan de
andere kant moeilijk veroorloven.
Bijzonder militant hebben de
Vrienden vat. de Stadskern, die
ernstige verstoring van de verhou
dingen op dit nogal kwetsbare
plekje vreesden, zich destijds opge
steld tegen het plan om het tussen
Grote Kerk en Sassenpoort gelegen
oude stadhuis te verbouwen en dit
aldus te laten samenspelen met een
modern opgezette uitbreiding. Dit
plan, waarbij ongeveer van de in
Arnhem bij het gemeentebestuur
toegepaste formule is uitgegaan en
waarvan eveneens de in Parijs wo
nende Nederlandse architect J. J.
Konijnenburg de ontwerper is.
wordt op 't moment uitgevoerd.
Geen waarborg
In het nieuwe winkelcentrum is in
totaal door het zakenleven, inclu
sief inrichting enz. een tweehon
derd miljoen gulden geïnvesteerd
Dat behoeft op zichzelf geen waar
borg te zijn voor een geslaagd plan
Wat in Zwolle echter tot stand
gekomen is, kan dachten we
de toets van de kritiek doorstaan.
Er is een winkelcentrum gemaakt,
waar de mens zich niet verloren
voelt. Het is een centrum gewor
den. dat een zekere intimiteit uit
straalt. Eer gedeelte ervan is over
dekt. Soms wordt men getroffen
door een doorkijkje. Sierbestrating,
bollampen, zitjes en plantenbakken
vormen speelse elementen. Midden
tussen de winkels in wordt men
ineens verrast door een oud, mooi
gaaf geveltje. Elders staat men
plotseling vlak voor de Broerenkerk
uit 1500. Tien, twintig meter verder
verrijst de voormalige librije van
het Dominie Klooster.
Het winkelcentrum is op gelukkige
wijze ingepast in de laat-middel
eeuwse sfeer van Overijssels
hoofdstad. De bulldozer heeft z'n
werk grondig gedaan. Er was veel
verval, verpaupering en verkrotting.
De restauratie is er niet zeer vroeg
van de grond gekomen. Maar zij is
nu aan de gang. en daarover ver
heugen allen zich. wie het oude
stadsschoon ter harte gaat. Met na
me ook de Vrienden van de Stads
kern die aanvankelijk als een soort
geweten fungeerden, maar later als
gesprekspartner gingen optreden.
Zij doen dat ook bij wat genoemd
wordt het 'invullen' van de gaten,
die in de Zwolse binnenstad zijn
gevallen, resp. geslagen. Wat dit
betreft, leveren ook de architecten
Aldo van Eyck en Theo Bosch een
belangrijke bijdrage. Zij hebben
voor de omgeving van het winkel
centrum een bouwplan voor 75 wo
ningen en 21 bedrijfsruimten ge
maakt. Oud en nieuw worden ook
hier geïntegreerd. Wonen en wer
ken eveneens. Door die combinatie
blijft een stad jong. hoe oud zij
anderzijds ook is. Het plan ken
merkt zich door een hoge woon-
dichtheid. zoals die van oudsher in
de binnensteden voorkwam. Minis
ter Gruijters van volkshuisvesting
en ruimtelijke ordening heeft door
het leggen van de eerste steen een
begin gemaakt met de realisering
van dit plan, dat enkele jaren gele
den het predikaat experimenteel
heeft gekregen.
door Haro Hielkema
LANDEDIJK Toen Willem van der Knoop, de fractieleider van
de PvdA in de vorige Provinciale Staten van Noord-Holland, begin
juni naar het Provinciehuis te Haarlem stapte om daar de zetel
van gedeputeerde Roelse over te nemen, had hij volgens zijn
zeggen een koffertje bij zich met vele bordjes 'VOL'. Die bordjes
zouden geplaatst worden bij'tal van kleine plaatsen in de provin
cie. Van der Knoop was daarmee van plan elke vorm van wild
groei, ontoelaatbare uitbreiding tegen te gaan.
Verschillende 'dorpen en stadjes
zijn reeds met zo'n bordje gecon
fronteerd. Niettemin zal de ge
meente Langedijk binnenkort toch
met een uitbreiding mogen starten;
dan zullen Broek op Langedijk,
Zuid- en Noord-Scharwoude en
Oudkarspel - de dorpen die als een
lintbebouwing Langedijk vormen -
kunnen uitgroeien tot een kind met
een waterhoofd. De vraag is nu of
Van der Knoop zijn bordjes al op
gesoupeerd heeft of dat er andere
factoren zijn, die het streven van
de gedeputeerde dwarsbomen.
In vroeger tijden was Langendijk
een uniek gebied. Aan weerszijden
van de lintbebouwing lag een groot
veld met slootjes, vaarten en ak
kertjes. In dit 'Rijk der Duizend
Eilanden' (het waren er overigens
veel meer) bloeide de teelt van
kool en in Broek op Langedijk
groeide de typische vaarveiling uit
tot een van dei grootste in Europa.
Maar naast deze brok romantiek
bleek ook hoeveel problemen een
dergelijk landschap oplevert voor
de agrariërs. Het transport per
schuit was enorm tijdrovend en
weinig economisch In de jaren zes
tig kwam dan ook het plan op om
het eilandenrijk te verkavelen en
wegen aan te leggen om te kunnen
blijven concurreren tegen gebieden,
waar deze vervoersproblemen niet
voorkomen.
Verontrusting
Vele grondaankopen werden gerea
liseerd. koolverbouwers kregen een
behoorlijke hoeveelheid geld en
waren dan ook bijzonder tevreden
over de gang van zaken. Maar tege
lijkertijd rees ook het besef dat
ingrijpende verkaveling weinig zou
overlaten van het unieke terrein.
In 1968 vormde zich een groep ver
ontruste Langedijkers die een stuk
van het Geestmerambacht (zoals
het hele gebied genoemd wordt) uit
handen van de verkaveling wil
houden. De gemeenteraad wilde een
voorstel van de groep alleen aanne
men. als er een goed alternatief
gevonden werd.
Het is duidelijk dat de voorstanders
van het behoud van althans een
gedeelte van het Geestmerambacht
in eerste instantie niet onder de
tuinbouwers gezocht moesten wor
den. Vooral nieuwkomers wierpen
zich op om de structuur van het
gebied te bewaren en als doelwit
van de actie werd het Oosterdel
(260 hectare) naar voren gescho
ven. Toch realiseren zich inmiddels
steeds meer Broekers wat er alle
maal gebeurd is en wat er nog te
wachten staat. De plannen om het
gebied om te woelen en- gereed te
maken voor de boiiw van 490 bun
galows, werden in handen gelegd
van één project-ontwikkelaar, de
bouwgemeenschap BOHAN B.V. te
Utrecht, een dochtermaatschappij
van de Hollandse betongroep.
Beter weten
Naar het alternatief, waarom de
gemeente had gevraagd, werd ijver
ig gezocht. De project-ontwikkelaar
zou de oplossing moeten zijn om
tweederde van de Geestmerambacht
te bebouwen en het resterende deel
te reserveren voor natuurgebied. De
gemeente zou geen enkel financieel
nadeel ondervinden en een klein
deel van het Éijk der Duizend Ei
landen zou niet in zijn structuur
aangetast worden. De actiegroep
Behoud Oosterdel zegt nu wel beter
te weten: wat zes jaar geleden een
goede beslissing was, is het nu niet
meer. Een groot aantal redenen
wordt voor deze stelling aangedra
gen.
Allereerst vindt de groep, bij mon
de van Kees Manschot en Han
Vlug, dat de gemeente Langedijk
sociologisch niet gebaat is bij een
eenzijdige bevolkingsexplosie van
kapitaalkrachtigen. De bewoners
van Langedijk hebben gemiddeld
een laag inkomen, hetgeen vraagt
om een ander soort beleid van de
bestuurders. Het zal erg moeilijk
worden om de bewoners van de 490
bungalows te integreren in de Lan-
gedijker gemeenschap. Kees Man
schot: 'Elk huls moet bereikbaar
zijn per auto en per boot; dat staat
in het contract.
Het zal de gemeente bovendien op
extra kosten jagen, bijvoorbeeld bij
de reinigingsdienst of in de winter
bij het schoon houden van de we
gen Dergelijke mensen hangen
meestal het eerst aan de bel'.
Daarnaast is de actiegroep bang
voor de macht van BOHAN B.V. die
het hele plan in handen heeft.
Kees Manschot:' 'Een project -ont
wikkelaar wil in de eerste plaats
geld verdienen voor zijn onderne
ming. En of daarbij dan een na
tuurgebied opgeofferd wordt, zal hem
een zorg zijn'.
De komst van de bijna vijfhonderd
Een beeld vanuit het Oosterdel met op de achtergrond het kei
van Broek op Langedijk.
want de verkaveling is toch hard
tegengevallen. Het hele beeld in
het dorp is veranderd door de aan
leg van een brede doorgangsroute'
Toch lijkt de kans op behoud van
het Oosterdel gering. Financiële
redenen beletten een functieveran
dering. De gedeputeerden Van der
M Knoop, Van Dis en IJff hebben een
bungalows wordt niet bepaald toe- bezoek gebracht aan de Langedijk.
ffpillirhf. hpt uprrtnri in on va n hot Oolr aü v.o >•«>-, „o,-. u
gejuicht, het verdwijnen van het
natuurgebied is het tweede hoofd
punt in de actiestrijd. Bioloog Han
Vlug kan op dat moment 'losknal
len' en vurig vertellen over de flora
en fauna die verdwijnen. 'Door de
verkaveling is de waterstand met
een meter verlaagd. Vogels worden
verdreven, omdat het nodige voed
sel niet meer kan groeien'.
Enige tijd geleden werd onder de
bevolking een enquête gehouden:
de meerderheid sprak zich uit voor
het behoud van het Oosterdel in
plaats van ruilverkaveling. Kees
Manschot: 'Niet zo verwonderlijk.
Ook zij waren van mening dat het
'zonde' zou zijn, als het gebied ver
loren ging. Staatssecretaris Meijer
(CRM) had dezelfde opvatting,
maar al deze politici stellen de eis
dat Langedijk niet in grote schul
den verwikkeld mag raken, als de
bebouwing in het Oosterdel niet
doorgaat.
Van de kant van de gemeente is
geen enkele steun te verwachten.
Niet zozeer omdat daar het verlan
gen naar uitbreiding groot is (we
thouder Berkhouwer van de VVD
noemde het zelfs een getuigenis
van 'wanbeleid' als het plan on'"
bebouwen teruggedraaid zou i
den), maar vooral omdat Lange
met handen en voeten gebonde ljri
aan de project-ontwikkelaar Bot),
Kees Manschot: 'Bij het mins
geringste heeft de gemeente
blemen met Bohan. Als voorgf
zou worden de zaak nog eei
bekijken, dan zou dat BOHAN
deverlies bezorgen. BOHAN vat
op als contractbreuk en kan
dreigen met terugtrekken'
Op 7 november zal het provin
bestuur een beslissing nemen,
koffertje, gevuld met bordjes,
vermoedelijk niet aangespr
worden. Van der Knoop heef
maken met een al lange tijd
'LK
de
it z:
kaï
>ens
itrei
den goedgekeurd bestemmingsj j; Ci
De financiële problemen zullen
belangrijkste motieven zijn in
besluitvorming. Als Staatsbosbe Ell
het gebied over zou willen nei ar
zijn daar vele miljoenen meev
moeid.
tev
jd o
ister
Van een verslaggever
LEEUWARDEN De Friese pers
prijs 1974 is toegekend aan minis
ter dr. W. F. Duisenberg van Fi
nanciën. De in Heerenveen geboren
minister ontvangt de onderschei
ding vanwege zijn veelvuldig ver
schijnen dit jaar in de publiciteit
'zonder deze gezocht of geschuwd te
hebben'.
De minister krijgt de prijs op het
(tiende Friese persbal zaterdag
avond 9 november in de zalen van
de Leeuwarder harmonie. Kriterium
voor dc onderscheiding is. dat dc
betrokkenen Fries of Friezin is en
de confrontatie met krant, radio en
t.v. niet uit de weg gaat.
De Friese journalisten vinden dat
de minister sinds zijn benoeming
in mei 1973 een 'ontwapenende
openhartigheid' tegenover de publi
citeitsmedia heeft getoond.
Mede door uitbreiding van bestaande apparatuur
Friese wateren een ontoelaat ^et
mate van algengroei bevorc1
De installaties die voor défor
ring in aanmerking komen, zijip^
gepland, dat de maatregelen vo er
het zuidelijke merengebied i
de problemen het grootst zijn
ten goede zullen komen.
De invoering van de provim
verontreinigingsheffing heeft
gevolg gehad, dat de industrie
gaande maatregelen heeft get
fen, zodat de vervuiling van
;eva
le v
iass;
jr ri
i G1
aan
gelij
de 1
ha
tege:
hij
ihels
LEEUWARDEN Friesland krijgt zestien nieuwe zuiverings-
installaties, inplaats van de 45 die aanvankelijk gepland waren, oppervlaktewater door industrie
Het provinciaal bestuur heeft ramelijk een nieuw en effectievei
zuiveringsplan opgesteld.
de laatste jaren in Friesland
welijks is toegenomen.
Dit plan gaat ervan uit. dat het
water in Friesland in 1985 schoon
of in ieder geval redelijk goed moet
zijn. Men zal trachten in de ko
mende jaren de toenemende algen-
groei tot stilstand te krijgen. Het
water in recreatiegebieden zal bac
teriologisch betrouwbaar moeten
zijn.
Om dit te kunnen bereiken zullen
niet alleen zestien nieuwe zuive
ringsinstallaties gebouwd moeten
worden, maar zullen ook bestaande
installaties moeten worden uitge
breid. Verder zal nog veertig kilo
meter persleiding moeten worden
aangelegd. De totale kosten van
een en ander worden geraamd op
180 miljoen gulden.
Het ligt verder in de bedoeling, op
een aantal zuiveringsinstallaties te
beginnen met défosfatering. Het
water zal dus gezuiverd worden van
fosfaten, die de laatste tijd in de
de z
ilma:
ïnsi.
Voor de landbouw wordt het n i du
zakelijk geacht, dat chemische jrtra
strijdingsmiddelen bij het on ssur<
houd van sloten worden verbo stzij:
De lozing van het koelwater vai
nieuwe elektriciteitscentrale
het Bergumermeer op de wateA: eei
en fauna zou nauwlettend eusdi
den gevolgd. In de kleigebiedei is mi
het water in Friesland mornet ren.
matig tot slecht, in het merel nus
bied redelijk goed en in de zuidop me
hoek redelijk goed tot matig.
[erba
ater
was
irda
