Ti
Chileense junta heeft
fascistische trekken,
naar mist volkssteun
l aktiek van verschroeide aarde
<an Koerden niet onderwerpen
Barzani doet beroep op Nederland
K14 *0UW/KWARTET ZATERDAG 14 SEPTEMBER 1974
BUITENLAND T17/K15
oor Martin Pool
En kind huilt. Het is even tevoren door de dokter wakker ge-
aakt. Nu zit het rechtop op de grond en het huilt of liever,
et jammert. 'Hoe heet je, waar kom je vandaan?' Het kind, het
oet negen, tien jaar oud zijn, geeft geen antwoord het blijft
ntonig jammeren. 'Het kan niet meer praten', zegt de dokter,
en ernstig geval van dementie ten gevolge van een bombarde
ent. Het is een paar dagen geleden bij ons binnengebracht uit
ikho, uit het noorden van Koerdistan. We weten nog niet wat
ermee aanmoeten.'
Voor de tweede achtereenvolgende zomer is een groep jonge Neder
landers naar het Midden-Oosten gereisd om de problematiek van de
ongeveer 12 miljoen Koerden die daar wonen zonder eigen land,
verspreid over Turkije, Irak en Perzië, Syrië en de Sowjet-lJnie
beter te leren kennen. Twee van hen zijn doorgedrongen tot het ge
bied van de vrije Koerden, die onder leiding van hun haast legen
darische generaal Barzani strijd voeren tegen de regering van Irak.
Martin Pool, schreef voor Trouw/Kwartet hierover een eerste verhaal,
eerste verhaal.
■n ar
s een
e ei-
dim-
lische
J"ï
last het kind ligt, op een draag-
ar, een jonge man. 'Kijk', zegt de
kter terwijl hij het laken optilt,
tweedegraads verbranding aan
benen en het onderlichaam,
n brandbom op zijn dorp. Het
lat al wat beter met hem, hij
lalt het wel'.
zijn in het hoofdziekenhuis van
ij Koerdistan, het door de Koer-
n van Generaal Barzani vrijge-
chten gebied in het bergachtige
lorden van Irak. Het ligt goed
rscholen in een rotskloof. Langs
n smal paadje klauteren de dok-
ren, de verplegers en de verpleeg-
ers van tent naar tent. Bij de
leratieafdeling spuit fris water uit
n gummislang. "Drink maar
en', zegt de dokter, 'we hebben
er water genoeg van boven'.
vermacht
tijd gaat snel: de oorlog van de
>erden tegen de centrale regering
n Irak in Bagdad duurt nu al
ter zes maanden. Tegen een gi-
ntische overmacht aan mensen
materiaal aan de regeringskant
100.000 man troepen plus huur-
igen, 1200 tanks, 350 voorname-
k Russische straalbommenwer-
rs en gevechtsvlietuigen stel-
i de Koerden hun partisanen, de
Merga. Het is een groot won-
r dat ze een vol half jaar hebben
tten stand te houden, want ze
bben alleen geweren, wat artille-
enig luchtafweergeschut. Geen
nks. geen enkel vliegtuig, zelfs
'en helikopter. De Iraqi hebben
s praktisch vrij spel boven het
oerdengebied. Waar geen luchtaf-
?ergeschut staat opgesteld worden
idjes en dorpen voortdurend ge-
mbardeerd en beschoten, en er is
dan ook vrijwel geen plaats nog
woond in Vrij Koerdistan. De be-
lking, voorzover ze geen wapens
dragen, heeft een toevlucht
zocht in naburige spelonken of
rotsholen, of ze is naar de grens
van Perzië gevlucht. Anderhalf mil
joen mensen wonen in dit vrije
Koerdistan, maar het officieel op
gegeven aantal vluchtelingen be
draagt 250.000, een kwart miljoen.
Vrijheid, vrijheid, wat voor vrij
heid?
De vrouwenafdeling van het zie
kenhuis is de trots van de dokter,
ze is nog maar twee weken geleden
klaar gekomen. Alle 20 ledikanten
in de grote tent liggen vol. Onder
kleurige hoofddoeken kijken don
kerbruine, gerimpelde gezichten ons
glimlachend aan, ze wenken ons
met een handgebaar. Overal drib
belen kinderen rond die zijn mee
gekomen. Dan ratelt er iets in de
lucht. Afweergeschut komt in actie.
'We hebben hiernaast een schuil
plaats in de rots gehakt', zegt de
dokter, 'maar ze willen er nooit in.
Zuster, blijf nou toch in elk geval
even binnen
Geen paniek
Geen paniek, iedereen praat rustig
verder. We zien in de streep blauwe
lucht boven ons een bewegende zil-
De Koerden zijn grimmiger gewor
den. De tegenstand is verbetener,
want de vijand is sterker dan ooit
tevoren. Zeker militair gezien, want
zóveel manschappen, zóveel ultra
modern wapentuig zijn nog nooit
tegen hen ingezet, zó systematisch
zijn nooit hun stadjes en dorpen
gebombardeerd, hun oogsten met
napalm bewerkt. In de vier jaar
'rust' voordat de oorlog op 11 maart
van dit jaar weer begon heeft het
Iraakse leger een aantal vooruitge
schoven posities in het bergland
krachtig versterkt. Dat geldt bij
voorbeeld voor de posten boven de
Gali All Beg. de nauwe kloof waar
in de 'slagader van Koerdistan'
loopt, de route naar het Koerdische
hoofdkwartier en Perzië. Dat zijn
onneembare vestingen geworden,
en ook al zijn de bergen rondom in
handen van de Pesh Merga geble
ven, de doorgang is onbruikbaar.
Het historische stadje Rowanduz
ligt ook onder het bereik van het
vèrdragende Iraakse geschut. Als wij
een bezoek brengen aan de com
mandopost van Kak Faransow is
Rowanduz zojuist weggebombar
deerd. Weg, het bestaat niet meer.
Alle Koerden, evenals de Perzen
trouwens, vragen om Gods bescher
ming bij hun afscheid, of zij nu
moslims zijn of Christenen. Kak
Faransow is overtuigd Christen, lid
van een minderheidsgroep binnen
de Koerdische moslim-meerderheid.
Maar hij is even overtuigd Koerd,
partisaan, vrijheidsstrijder. Zoals de
meeste Christenen in Koerdistan,
die meer geloven in een Koerdische
toekomst dan in een Irakese. Maar
is er zo'n toekomst voor de Koer
den?
De zin ervan
Het is een telkens, in elk gesprek
terugkerende vraag naar wat er
met deze oorlog kan worden be
reikt. 'Negen jaar hebben we bur
geroorlog gevoerd tegen de opeen
volgende regeringen in Bagdad',
zegt dr. Mahmud Osman, de secre
taris-generaal van het Koerdische
bestuursapparaat, rechterhand van
Generaal Barzani. 'Tenslotte werd
ons. In 1970, eindelijk autonomie
beloofd, binnen vier jaar te verle
nen, in ruil voor een wapenpauze.
^Maar met de Ba'ath-regering, de
veren stip. westwaarts terugvlie
gend. Was er een luchtaanval ge
probeerd? 'Hier, in de buurt van
ons hoofdkwartier, durven de Iraqi
niet laag te vliegen omdat we ze
weten neer te halen', legt de dokter
uit. 'Ze gooien wat lukraak bom
men uit om angst aan te jagen'. Erg
veilig is het toch niet voor een
ziekenhuis, vinden we. 'Laatst stel
de iemand voor, een Rode Kruiste
ken aan te brengen. Wat een idee!
De Iraqi zouden dan alleen maar
beter kunnen mikken!'
'Kak Faransow. U was vorig jaar
prefect van Choman en nu
opeens commandant aan het front,
hoe kan dat?' We zitten op een
tapijt, leunend tegen zachte kus
sens in het licht van een olielamp.
Over een geitepaadje langs een
steile berghelling zijn we naar zijn
tent geklommen, een schuilhut in
alweer een rotskloof. De veldtele
foon rinkelt. 'Béle bash zor
bash khoda h&fez': 'ja, goed,
heel goed, God bescherme u, vaar
wel'.
fascistische kliek die in Bagdad re
geert. konden we het niet eens
worden over de omvang en inhoud
van die autonomie. De Ba'athisten
hebben tenslotte in maart van dit
jaar eenzijdig hün soort autonomie
afgekondigd, maar die is voor ons
onaanvaardbaar', 'Waarom?' Gedul
dig legt dr. Osman, ervaren inter
nationaal woordvoerder van de
Koerden, vlot frans en engels spre
kend en nu ook nog praktise
rend arts in het hoofdziekenhuis
de verschilpunten nogeens uit:
De regering van Bagdad wil 40
procent van het Koerdische
grondgebied buiten de autono
mie houden en dat zijn pre
cies de olierijke gebieden, o.a.
Kirkoek.
Wij willen verkiezingen voor het
Koerdische èn het Iraakse parle
ment. geen benoemingen door
wie dan ook; wij willen demo
cratie
Wij eisen voor het autonome
gebied een vast percentage van
het Iraakse nationale budget,
overeenkomend met ons bevol
kingsaandeel (ongeveer 25 pro
cent), en wensen geen 'bijdra
ge', naar gebleken behoefte door
de regering te bepalen.
Het Iraakse leger moet zich te
rugtrekken op de stedelijke ge
bieden en het overige Koerdi
stan aan onze politie- en bewa
kingstroepen overlaten.
Er moet een Constitutioneel Hof
komen om over geschilpunten
tussen de centrale en de Koer
dische regering te beslissen en
daarbij moeten beide partijen
gelijke rechten krijgen.
'In feite willen we niets anders dan
garanties voor een échte autonomie
De eenzijdige afkondiging door de
regering, in maart, hebben we op
gevat als een oorlogsverklaring'. De
oorlog is toen Inderdaad begonnen
en hij woedt vreselijker dan ooit
in de Koerdische bergen. Maar wil
len de Koerden niet méér dan au
tonomie. willen ze soms onafhanke
lijkheid? Als ze dat. diep in hun
hart, misschien zouden verlangen,
ze zullen het in elk geval nooit
hardop zeggen. 'Het gaat om reële
autonomie binnen Irak', zeggen
zorgvuldig de woordvoerders van de
Democratische Partij Koerdistan.
de partij die de 'Koerdische Revo
lutie' is begonnen en de oorlog
leidt Maar zal er ooit voldoende
vertrouwen tussen Koerden en Bag
dad zijn om in vrede samen verder
te leven in dit rijke maar ongeluk
kige land Irak?
Wachten op hulp
Toen begin juli twee Koerdische
woordvoerders Nederland bezochten
was Kak Sami Abdurrahman opti
mistisch. 'De huidige Ba'ath-rege
ring staat zwak', vond hij, 'van alle
kanten wordt ze door oppositie-
Gedwongen door gewapende militairen worden in de vroege morgenuren anti-junta-leuzen van de muren verwijderd.
nomische en sociale chaos. Nu ook
steeds meer behoudende katholie
ken zich actief of passief in het
verzet mengen dreigt de smalle ba
sis voor de militairen nog verder af
te kalven.
De steun van de massa ontbeert
het militaire viermanschap volledig
en dat is één van de redenen waar
om het regime in Chili niet ronduit
fascistisch kan worden genoemd.
Fascistische leiders uit het verleden
wisten in te spelen op het 'gesun-
des Volksempfinden' en grote
volksmassa's op de been te krijgen
om hen met opgeheven arm toe te
juichen. Tn Chili is dat anders. Bij
de laatste verkiezingen één jaar
voor de staatsgreep kreeg links
ruim 44 pet. van de stemmen en er
is geen reden waarom links veel
van die steun zou zijn kwijtgeraakt.
Daarbij kunnen nog de vooruitstre
vende christen-democraten wor
den geteld die van de junta niets
moeten hebben en zich ronduit vij
andig opstellen. Wie dit aantal
voorzichtig schat op vijftien pet.
komt op een 60 pet. van de Chile-
nen die zich tegen (le junta keren.
Dan zijn er nog de mensen die zich
afzijdig houden maar de militairen
zeker niet door dik en dun zullen
steunen Uiteindelijk lijkt de macht
van de junta te steunen op niet
meer dan een kwart van alle Chile-
nen. Vandaar dat de militaire rege
ring alleen met de meest harde
onderdrukking en repressie erin
slaagt het volk onder de „duim te
houden.
Geen leider
De voortdurende oorlog tegen zijn
volk onderscheidt Pinochet van fa
scistische regiems uit het verleden.
Het kwart dat wél achter de junta
staat draagt geen van de vier jun
ta-militairen op handen, ook de cul
tus van de leider ander kenmerk
van fascisme ontbreekt. Niet le
gergeneraal Pinochet, noch de aris
tocratische admiraal Merino, zeker
niet de zich steeds meer als ideoloog
van de Junta ontpoppende lucht-
machtgeneraal Leigh en ook niet
de lichtgewicht Duran, hoofd van
de carabineros, de militaire politie.
Ook verliest de Junta steeds meer
de steun van het leger, hoewel
vooruitstrevende officieren zijn
verdwenen en hebben plaats ge
maakt voor commandanten van de
harde lijn. Het enthousiasme van
de manschappen vóór de coup was
al niet groot maar de historische
discipline in het Chileense leder
voorkwam al te veel gemor. Boven
dien werden al te onbetrouwbare
soldaten in de kazerne vastgehou
den. Veelzeggend is het verhaal van
mariniers die na enige dagen arrest
de straat op werden gestuurd zodat
hun collega's in alle rust voorberei
dingen voor de coup konden tref-
len. maar na terugkomst onmiddel
lijk werden gearresteerd. De steun
onder de 'betrouwbare' militairen
verdwijnt nu snel omdat zij uit het
volk komen en daarmee de meeste
voeling hebben èn omdat zij het
meest direct met de haat van hun
landgenoten kennis maken. Zij
kennen ook de noden omdat het a-
politieke Chileense leger in het
verleden altijd actief is geweest op
medisch en sociaal gebied. Het
straatbeeld van Santiago is verge
ven van militairen die bijvoorbeeld
toekijken hoe arbeiders in het holst
van de nacht gekalkte leuzen ver
wijderen of willekeurige voorbij
gangers fouilleren, maar waar
schijnlijk staan zij veel meer aan
de kant van de kladderaars of van
de passanten dan aan de zijde van
hun opdrachtgevers.
Vrijheid geproefd
Het steeds meer ontbreken van
steun zou wel eens de belangrijkste
handicap kunnen blijken te zijn
voor de Chileense junta. Onder de
Allende hebben de meeste Chilenen
een nieuwe vrijheid geproefd, ze
hebben kennis gemaakt met een
open levenssfeer, met eigen beheer
van bedrijven en boerderijen, ze
hebben uitzicht gehad op sociale
vooruitgang en een betere toekomst
in een vooruitstrevend Chili. Dat
perspectief is wreed verstoord door
de staatsgreep. In de nadagen van
Allende was de toestand in Chili
inderdaad niet rooskleurig, voor
een deel door oorzaken buiten de
schuld van de president, voor een
deel ook door economisch falen.
Rechtse minderheden zagen hun
kans schoon en brachten hem ten
val. Thans kunnen zij temidden
van de mimimale steun van het
volk en economische en sociale
chaos alleen met wapens, terreur
en onderdrukking èn hulp van bui
tenaf ln het zadel blijven. Hoe lang
nog?
Dit is het laatste van een serie van
drie artikelen over Chili naar aan
leiding van de deze week één jaar
oude staatsgreep. Het eerste artikel
over het verzet verscheen in de
krant van woensdag, het tweede
over de economie gisteren.
Krijgsgevangenen nit het regeringsleger in een Koerdisch kamp.
krachten bedreigd, zowel in bin
nen- als buitenland. En zal een
nieuwe regering komen, die met
onze eisen rekening zal houden'.
Maar hier, in Koerdistan zelf, is de
stemming meer gedrukt. Irak's vi
ce-president Saddam Hussein, de
sterke man van de Ba'ath, staat
nog steeds redhterovereind, het le
ger doet zware aanvallen op de
Koerdische posities er moet ter
rein worden prijsgegeven, stadjes
als Qala Diza en Rowanduz ont
ruimd. De Sowjet-Unie blijft Irak
steunen en de wapenzendingen
voor Bagdad uit het Westen zijn
nog niet stilgelegd. Wie durft zijn
vingers voor de Koerden in het
vuur te steken? Zeker, de Perzische
regering heeft zojuist een aan
klacht ingediend bij de Verenigde
Naties, dat er mensenrechten wor
den geschonden in Irak: dat onbe
schermde dorpen en stadjes worden
gebombardeerd, dat krijgsgevange
nen worden afgemaakt, dat napalm
wordt gebruikt. Maar welke andere
lid-staat durft die aanklacht te on
dersteunen tegen een Arabisch
land dat toevallig veel olie aan te
bieden heeft?
Rustig, waardig staat een breedge
schouderde. korte man voor ons.
Hij is gekleed ln een eenvoudige
leger jas, daaronder zijn Koerdische
vest en pofbroek met kleurige gor
deldoek. Mullah Mustafa Barzani
geeft ons een boodschap mee voor
de thuisreis. 'Als zoon van het
Koerdische volk groet ik de rege
ring en het volk van Nederland. Ik
wil uit naam van mijn volk de
Nederlandse regering en het Neder
landse volk verzoeken, alles te doen
om een einde te maken aan de
bloedige oorlog die tegen ons volk
wordt gevoerd en met name een
beroep te doen op de Commissie
voor de Mensenrechten bij de Vere
nigde Naties'.
De leider van de vrije Koerden
heeft gesproken. We nemen buiten,
in de koude nacht, afscheid. 'Khodi
hafez God bescherme'.
loor Nico Kussendrager
ationale feestdagen viert Chili tegenwoordig in het paleis Diego Portales. Vroeger droeg het ge-
ouw de naam van de Chileense Nobelprijswinnares en dichteres Gabriele Mistral, maar na de
aatsgreep werd het herdoopt en genoemd naar de uiterst behoudende negentiende eeuwse dictator
ortales. Hij stond op de bres voor onbeperkte macht voor de centrale regering, voor rust en orde,
Dor deugd en dwang, voor overtrokken nationalisme en voor de zeer rijken omdat 'God de ver
gillen gemaakt heeft'. Door deze staatsman met ideeën die zelfs moeizaam in de vorige eeuw pasten
lat de Chileense junta zich nu bijna 150 later inspireren.
zin en de eigendom. De stichting is
opgericht naar Braziliaans voor
beeld en heeft vertakkingen over
heel Latijns Amerika. Zij houdt
niet alleen de nationale waarden
hoog. maar keert zich ook fel tegen
geboortebeperking en agrarische
hervormingen zoals verdeling van
het grootgrondbezit. De stichting
noemt de toch bepaald niet als
barricadenstormer bekend staande
voorganger van Allende, de chris
ten-democraat Frei, 'extreem-links'
Een vergelijkbare beweging is de
Opus Dei, de evenknie van de ge
heimzinnige Spaanse lekenorde
waarvan geen enkele buitenstaan
der kan zeggen wat hij precies in
houdt. In Spanje heeft de Opus Dei
een uitgebreide macht: zij beheert
banken en bedrijven, Opus Deile
den zitten op financiële en econo
mische sleutelposities, de beweging
geeft kranten en tijdschriften uit.
Zo bezat zij al vóór de staatsgreep
in Chili al El Mercurio, in de woor
den van één van zijn redacteuren
buitenland de meest conservatieve
en reactionaire krant ln Latijns
Amerika. Volgens onthullingen van
Le Monde Diplomatique heeft de
Opus Dei de val van Allende mede
veroorzaakt, geholpen door katho
liek Amerikaans grootkapitaal.
De aanhang van de conservatieve
katholieke groeperingen bij het
Chileense volk is niet groot. Ook
lang niet de hele roomskatholieke
kerk schaart zich achter deze
krachten maar keert zich integen
deel steeds feller tegen de junta.
Tijdens de paasdienst in de over
volle kathedraal van Santiago bad
kardinaal Henriques voor 'hen die
lijden in gevangenissen, voor hen
die worden vervolgd, voor hen die
het land hebben moeten verlaten'.
En tijdens de dienst van afgelopen
zondag vroeg hij in zijn gebed om
'vrede, liefde en werkelijke bevrij
ding'.
Dit wordt hem door de militairen
niet in dank afgenomen. Het is een
teken van de verwijdering tussen
de junta en de rooms-katholieke
kerk in Chili, die onmiddellijk na
de staatsgreeep een afwachtende en
onduidelijke houding innam. Maar
toen de werkelijke bedoelingen van
de nieuwe machthebbers duidelijk
werden is de kerk zich steeds meer
tegen de junta gaan verzetten. Zo
verzocht zij juntaleider generaal
Pinochet de staat van oorlog op te
heffen en politieke gevangenen vrij
te laten. Genoeg voor een repri
mande van de junta en het verzoek
zich niet in staatszaken te mengen
en 'alleen geestelijke steun' te ver
lenen, èn voor de veronderstelling
van één der juntaleden dat de bis
schoppen wel eens werktuigen kon
den zijn van het internationaal
marxisme. Na een brief van de
bisschoppen over de politieke ge
vangenen en de twijfelachtige
praktijken van de militairen, zoals
martelingen, reageerde de junta dat
de protesterende katholieke leiders
niet de hele geestelijkheid verte
genwoordigen. De aartsbisschop
van de havenstand Valparaiso bij
voorbeeld stelt zich zonder aarzelen
achter de daden van de junta met
de woorden dat 'soms een been
moet worden geamputeerd om het
lichaam te redden'. Ook hebben de
militairen geestelijken in de slop
penwijken beschuldigd lid te zijn
van de MIR, de revolutionaire be
weging die Chili op gewelddadige
wijzen wil bevrijden van de dicta
tuur. Zij werden prompt het land
uitgezet.
Kerk nodig
De geestelijkheid kan in haar kri
tiek op de junta verder gaan dan
wie ook omdat de militairen de
kerk nodig hebben om niet al hun
steun bij het Chileense volk te
verliezen. Jarenlang zijn de een
voudige Chilenen gewaarschuwd
voor het communistische dus
atheïstische spook dat door het
land waarde. De junta heeft de
kwade geest nog juist buiten de
deur weten te houden. Vooral onder
veel diepreligieuze vrouwen kon de
Junta op die manier steun verwer
ven. maar die smelt weg nu ook
dezen steeds meer horen van moor
den en martelingen en van de eco-
e ideologie van de junta heeft
ïidelijk fascistische trekken zon-
;r ronduit fascistisch te zijn.
jarvoor mist de huidige toestand
Chili een paar wezenlijke ken-
erken.
et fascistische karakter van de
ilitaire regering blijkt uit de ver-
lerlijking van het glorieuze verle-
in van Chili en van de rol van de
laat, de uitgebreide propaganda,
et krijgshaftige optreden van de
ilitairen, het systeem van terreur,
ntrole en onderdrukking, de on-
langrijkheid van het individu en
eenzijdige nadruk op het gezin
5 basis van de samenleving. Ook
verheerlijking van de spontane
tad boven het nadenken is karak-
ristiek voor het huidige Chili. Een
ar citaten uit redevoeringen en
rklaringen van juntaleden:
Sociale ongelijkheid moet wor-
n bestreden behalve de ongelijk-
id die de Schepper heeft gege-
n;
De Staat beheerst de partijen,
lideologiën en de personen;
Een nieuwe samenleving zal een
menleving zonder politiek zijn;
In een moderne maatschappij
jn corporaties nodig die de rege-
ig in staat stellen beslissingen te
men (dus geen vakbonden of po-
ieke partijen; nk);
Chili moet zijn nationale karak-
r terugkrijgen;
Ons nationalisme is geen ideolo-
het is een leefwijze;
Sommige mensen hoeven we
te verhoren om te weten dat
iets misdaan hebben;
avondklok ls goed want va-
amt vroeg thuis en vrouw en
zijn daar blij om.
nog voor het karak-
het huidige Chili zijn de
die de junta steunen,
de Stichting ter
traditie, het,ge-
