Staat financiert derde deel
van predikantstractement
Onrust in Portugals
Afrikaanse koloniën
Militairen bij Heathrow
Colson getuigde over
Nixons rol bij inbraak
)p bezoek bij Lutherse bisschop van Roemenië
STICHTING DE BRINK
waarnemend
paviljoenshoofd
Boycot tegen
Rhodesië
komt Zambia
duur te staan
Doden bij onlusten in Loeanda
kOOW/KWABTET DINSDAG 16 JULI 1974
BINNIENMND/BIIirnENiLAIND
T9/DHL9
oor Jan Roelfs
Albert Klein is nu vijf
tiaar de leidende figuur van de
ivangelisch Lutherse Kerk in
Roemenië. Hij is 64 jaar, een
riendelijke, bedachtzame man,
lo net een blik in z'n ogen van:
^Hoe moet ik een vreemdeling,
f ;en Nederlander, die uit een land
,'n omt waar de kerkelijke verhou-
c. lingen zo geheel anders liggen
rtflan hier, nu het één en ander
r. Klein, wiens functie min of meer
ergelijkbaar is met die van algemeen
Vcretaris van een synode, ontvangt
in z'n werkkamer in het diepe
d ebouwencomplex in de binnenstad
an het oude Sibiu, het karakteristie-
e centrum van Zevenburgen in wes*
'Jelijke Roemenië, dat thans de naam
an Transsylvanië draagt Voor zover
van een bisschoppelijk paleis zou
unnen spreken in de Lutherse
edachtenwereld doet men dit overi-
ras niet is het een zorgvuldig
nderhouden centrum, met aanéénge-
loten panden van drie tot vier ver-
rj lepingen die een langgerekte binnen
st ilaats tevens garage omsluiten'
is n waarin, helemaal aan de achterzij
de e, de woonvertrekken zijn van bis-
ihop Klein en z'n vrouw. De Luther-
kerk kent het instituut van de
lisschop. als hoofd van het totaal van
e: aantal lokale gemeenten in het
nd.
Albert Klein, die uiteraard theologie.
iaar ook chemie heeft gestudeerd
n dat laatste komt hem van pas bij
ononderbroken industriële revolu-
e in z'n vaderland zit op een
teiPoeilijke post. Toch blijkt uit het
ntspannen gesprek, dat de verhou-
ing tussen kerk en staat zo naar
e buitenkant niet zo zorgelijk ls
,n, Is men in westerse landen geneigd is
veronderstellen.
linderheidskerk
h kennen elkaar natuurlijk niet. Ik
leen, dat het goed is mij te legimite-
met m'n paspoort, maar dat voor-
jTljemen wuift de bisschop gekleed
j,v n eenvoudig colbertcostuum on-
liddellijk weg.
v Ve ontmoeten elkaar als christenen
op een volledig vertrouwelijke ba-
d s', is z'n afdoende opmerking. Het
lat in dit gesprek in de eerste plaats
de positie van de protetanten en
de Lutheranen in het bijzonder,
e een duidelijke minderheidspositie
nemen, zoals dat al eeuwen het
sval is. De Rooms-katholieke kerk en
belangrijke Grieks-orthodokse kerk
nog altijd ook onder de huidi-
verhoudingen dominant in dit
:land.
'Oare kerk is verdeeld over zes geo-
"ische centra. Je kunt ze kerkpro
les noemen. Het grootste aantal
laten bevindt zich in Sibiu en
'ing, bijna 62.000 zielen', aldus
irtelt de bisschop, die Duits spreekt
)e voertaal in alle gemeenten en dus
10k in de Lutherse kerken is Duits,
len spreekt in de kerkstukken ook
an Hermannstad, in plaats van het
fficiële Sibiu, van Kronstadt in
laats van Brasov, de andere histori-
„Ache stad in de Karpaten, waar 43.QOO
ju iwoners tot de Lutherse kerk beho-
tn. De Evangelische Lutherse kerk is
Inds 1520 in dit deel van Roemenië
oo' en vrij sterke concentratie, een deno
minatie die in de loop der eeuwen
eel wat stormen heeft beleefd. In
letiolaal zijn er rondom de 187.000 gelo-
Hf igen, verdeeld over ruim 200 ge-
d' leenten.
Predikanten
KIRCHLICH6
BLATT6R
MONATSSCHR1FT DER EVANG. KIRCHE A. B.
IN DER SOZfALISTISCHEN REPUBLIK RUMANIEN
titiBeschikt U over voldoende predi-
tofanten?
Transsylvanië hebben we onge-
eer 180 predikanten, in Roemenië
edraagt het aantal gemeenten ln to-
faal ongeveer 300. We kampen met
en klein aantal vacatures, maar zorg-
ekkcnd is dit niet', aldus m'n gast-
ieer, die er op wijst, dat de eeuwen-
inge aanwezigheid van Duits spre-
ende Lutheranen, maar van hen niet
Heen, een gevolg is geweest van de
wstkolonisatie', de trek van west
aar oost Europa. 'En het waren lang
n; et alleen de Saksers uit zuidelijk
luitsland, die zich in de loop van de
in Zevenburgen hebben gevestigd.
wijs er graag met nadruk op, dat
ie" et een misverstand is te veronder-
lellen, dat we .hier uitsluitend uit
Duitsland afkomstige families hebben.
U moet bedenken, dat een voor-i
beeld de Vlamingen niet alleen
naar Noord Nederland zijn uitgewe
ken, maar ook aan de trek naar Oost-
Europa hebben deelgenomen. De ge
dachte om zich in Roemenië te vestii
gen, is in eerste instantie tijdens de
kruistochten ontstaan. De grote en
kleine strijdmachten, die in die tijd
door de Balkanlanden trokken, heb
ben bewust of onbewust de
aandacht gevestigd op Hongarije en
Roemenië. Het feit, dat hier sinds
1520, toen de reformatie nog maar in
de kinderschoenen stond, Lutheranen
waren, betekent dat protestanten - in
proclamatie van de Volksrepubliek
werd het onderscheid althans vol
gens een toen van kracht geworden
wet volledig weggenomen. De nieu
we staat gaf de erkende kerken en
groeperingen dezelfde rechten en ken
de ook onze Lutherse kerk per predi
kant in volledige dienst een maande
lijkse subsidie toe, een toelage van
620 Lei. (In Nederlands geld ongeveer
ƒ300,-).
Nu gaat het niet in de eerste plaats
om dit bedrag, hoe belangrijk ook.
Maar deze regeling wijst wel op de
erkenning van de kerken, toont aan,
dat Boekarest er niet op uit is het
bestaan en het bestaansrecht van de
kerken aan te tasten. Deze strategie
als ik het zo noemen mag sluit
aan bij het regeringsbeleid, dat
naar de indruk van velen is geba
seerd op een in politiek opzicht zo
groot mogelijke zelfstandigheid in het
patroon van de Oostbloklanden en
tegenover Moskou'.
Ik kom terug op dat bedrag van
300.-.
Dc regeringstoelage is van dien
aard, dat er een grote offervaardig-
het algemeen een niet te veronachtza
men invloed hebben gehad op het
.01
Inrichting voor gezichtsgestoorde, meervoudig gehandicapte
kinderen.
In één van onze paviljoenen is de functie vrijgekomen van
In het paviljoen wonen 24 pupillen die naast hun visuele stoor
nissen ook geestelijk en/of lichamelijk gehandiqapt zijn.
Voor deze functie is minimaal vereist een Z.-diploma met ruime
[ervaring in de zwakzinnigenzorg, terwijl een voortgezette op-
I leiding tot aanbeveling strekt.
I Sollicitaties te richten aan de direktie van St. de Brink,
1 Groningerstraat 15 te Vries (Dr.).
Dr. Albert Klein, bisschop van de
Evangelisch Lutherse kerk in
Roemenië.
cultuurpatroon van het land'.
Hoe staat het onder het bewind
van de volksrepubliek met de gods
dienstvrijheid?
Het is een vraag, die niet achterwege
kén blijven en die de bisschop niet
verrast In het algemeen is bekend,
dat de Roemeense regering een tole
rante houding heeft aangenomen ten
opzichte van de godsdienstige groepe
ringen. Een houding ook, die essenti
eel verschilt met die van bijvoor
beeld Rusland.
Albert Klein: 'Tot voer de vestiging
van het nieuwe regime was de Roe
meens orthodoxe kerk de staatskerk,
met alle faciliteiten van dien, onder
meer financiële ondersteuning. Bij de
heid van de zijde van de gemeenten
wordt gevraagd. Is dat juist?
Twee-derde
'Die 620 Lei vormen ongeveer een
derde deel van het bedrag, dat maan
delijks nodig is om een gemeente,
hetzij in een stad of op een dorp
draaiende te houden. De gemeentele
den dienen het andere deel dus
twee derde op te brengen. En dat
gebeurt In dit opzicht zijn er geen
problemen. We kunnen het als Lu
therse kerk redden. Wc staan er,
dacht ik, beter voor dan de gerefor
meerden in Hongarije en in Roemenië.
En niet alleen vanwege onze financië
le positie. We genieten grote steun
van de wereldorganisatie van Luther
se kerken en inzonderheid van de
Lutherse kerk, die veel deed en nog
doet voor onze kerk, hier in Roeme
nië. In deze Lutherse wereldbond be
schikken we over een instituut, dat
de praktijk bewijst dit bijvoor
beeld een aanvaardbare gesprekspart
ner is voor de regering in Boekarest
Studie elders
Wanneer we menen, dat één van onze
theologische studenten in aanmerking
dient te komen om een deel van z'n
studietijd aan een buitenlandse uni
versiteit door te brengen, dan is het
de wereldbond, die natuurlijk on
dersteund met gegevens, die wij ver
strekken het uitreisvisum in Boe
karest aanvraagt Momenteel studeert
er één van onze jonge theologen aan
de Vrije Universiteit in Amsterdam'.
Bisschop Klein kan niet ontkennen,
dat er een beperking is ontstaan van
het kerkelijke werk, in die zin, dat er
niet meer christelijke scholen aanwe
zig zijn, dat het bejaardenwerk en het
ziekenhuiswerk door de staat is over
genomen. Kerkdiensten, bijbelclubs,
zondagscholen, het gemeenteleven
rondom de kerk, is echter behouden
gebleven.
Kerkelijke trouw
Een interessante vraag is dan: welke
invloed heeft de ingrijpende industri
alisatie, de omschakeling van een over
wegend agrarisch land tot een duide
lijk industrieland op het kerkelijk
leven. De bisschop is in dit verband
van mening, dat dit de kerk temidden
van het ingrijpende proces van onder
meer de urbanisatie, van het doorbre
ken van gemeenschappen, zeker op de
kleine boerendorpen, grote problemen
oplevert. Men denke alleen al aan het
feit, dat vele mannelijke en vrouwelij
ke dorpelingen dagelijks naar indus
triecentra pendelen. Het kerkbezoek is
gedaald, dat is een proces, dat ook in
de Roemeense kerken zichtbaar is.
Het gemiddelde bezoek aan de ere
dienst in ongeveer 10 tot 15 procent
van het aantal lidmaten in een ge
meente. Er is sprake van een afval
van jongeren, maar zo merkt Al-
bert Klein op wanneer er in jonge
huwelijken een tweede kind wordt
geboren, komt er in 80 van de 100
gevallen de wens naar voren om tot
de doop te worden toegelaten.
Is er oecumene?
Op de vraag in hoeverre er oecumeni
sche contacten zijn, zegt de leider van
de Lutherse kerk onder meer: 'We
hebben om de drie maanden bijeen
komsten met vertegenwoordigers van
de Grieks-orthodoxe, de Rooms-katho
lieke, de Gereformeerde en de Luther
se kerk. Op de laatste bijeenkomst
waren er 40 kerkvertegenwoordigers
aanwezig. Het thema van de bespre
king was: 'Theologie en christelijk
getuigenis.' U mag natuurlijk niet
Nederlandse verhoudingen op ons ker
kelijk leven in Roemenië projecteren
We staan ten aanzien van de oecume
nische contacten nog slechts aan het
begin. Dat neemt niet weg, dat we
bijzonder dankbaar zijn voor de moge
lijkheden'.
Albert Klein, die regelmatig interna
tionale conferenties in het buitenland
bezoekt, gewaagt met waardering van
de contacten met Nederlandse figu
ren, als dr. Van den Heuvel en mej.
Hebe Kohlbrugge.
Theologisch instituut
In het gebouwencomplex, waar ik met
de bisschop praat, is een internaat
voor opleiding voor theologen, intern,
met studie- en slaapkamers en een
cantine.
'We hebben een kleine 40 studenten',
voldoende om het natuurlijke verloop
in onze kerk op te vangen. Mag ik
nog even terugkomen op het industri
alisatieproces? Kijk, dat vormt een
uitdaging, hier en elders. Een uitda
ging voor de kerk om tot nieuwe
vormen van kerk-zijn te komen. De
kerk moet, wil ze haar opdracht
trachten waar te maken, de dynamiek
niet schuwen. De kerk is als instituut
secondair, als verkondiger van het
Evangelie primair'.
Bisschop Klein is jonger dan hij lijkt
Vandaar dat hij, op algemeen verzoek,
voorlopig zal aanblijven, zo lang hij
de kracht ontvangt de verantwoorde
lijkheid te dragen voor de pastores en
de vele gemeenten. Hij bezit een
duidelijke vertrouwenspositie, van
hem worden bij voortduring tact en
wijsheid verlangd.
'De Lutherse kerk staat hier sinds
eeuwen met een opdracht, haar taak
stelling is niet veranderd'.
GENEVE (Reuter) Het besluit
van Zambia zijn gren/en met Rhodesië
te sluiten zal dit land in drie jaar tijd
tot cn eind van 1975 ongeveer 750
miljoen gulden kosten. Dit heeft Ro
bert Jackson, coördinator van de VN-
hulp aan Zambia, aaa de economische
en sociale raad van de Verenigde
Naties (ECOSOC) bekendgemaakt.
Volgens Jackson 'illustreren de cijfers
op dramatische wijze l?oe dit ingeslo
ten land veruit de zwaarste last
draagt van het feit dat het sanctiebe
leid van de VN tegen Rhodesië respec
teert. De kosten lopen zo hoog op
omdat fondsen die normaal voor de
economische ontwikkeling van Zambia
worden gebruikt nu moeten worden
aangewend om de kosten te dekken
die uit de grenssluiting voortvloeien.
Jaokson ziet echter ook enige licht
punten voor Zambia. De door de Chi
nezen gefinancierde spoorlijn tussen
Tanzania en Aambia schiet flink op
en is al periodiek in gebruik geweest.
Verder hebben regeringen van derde
landen tot nu toe in verschillende
vonmen 140 miljoen gulden beschik
baar gesteld, ai wadht secretaris-gene
raal Waldheim nog steeds op meer
aanbiedingen van lidstaten.
Er verscheen maandag opnieuw een uitgebreide politie- en troepenmacht op en rondom het Londense
vliegveld Heathrow. De legerleiding verklaarde, dat deze maatregel niet was genomen, omdat men een
overval of aanslag verwachtte. Het machtsvertoon past volgens de legerleiding in het nieuwe bewakings
systeem voor de luchthaven.
LOEANDA, BEIRA, LISSABON (Reuter, UiPI, AP) Zeker vijftien mensen zijn gedood bij on
geregeldheden in Loeanda, de hoofdstad van de Portugese kolonie Angola.
Er waren gisteren tenminste twee
massa-demonstraties in deze stad, die
onrustig is geweest sinds vorige week
een blanke taxi-chauffeur werd ver
moord. De oproep van de opperbevel
hebber van de strijdkrachten om weer
rustig aan het werk te gaan, kreeg
geen gevolg. De zwarte functionaris
sen van de openbare diensten versche
nen gisteren niet op him werk, de
meeste winkels en kantoren bleven
gesloten en er reden maar weinig
taxi's, nadat de politie de Chauffeurs
had ontwapend.
Er waren demonstraties bij het rege
ringsgebouw en bij het hoofdkwartier
van de luchtmadht Hier vielen de
slachtoffers in het gedrang dat ont
stond, nadat de militairen, naar eigen
zeggen, in de lucht hadden geschoten.
Volgens ooggetuigen zouden er ook
doden door de kogels zelf gevallen
zijn.
Er kwam gisteren ook onrust onder
de zwarte militairen in Loeanda aan
het Lichit. Grote groepen soldaten mar
cheerden naar het hoofdkwartier van
de opperbevelhebber, generaal Rinhei-
ro. Hun woordvoerders zeiden, dat de
tijd van beloften van de regering
voorbij was en dat nu de tijd voor
actie gekomen was. Generaal Piniheiro
zei, dat hij delegaties van de ontevre
den zwarte militairen wil ontvangen.
Hij beloofde, dat er geen maatregelen
tegen hen genomen zullen worden
wegens plichtsverzuim.
Mozambique
Onrust wordt ook gemeld uit Mozam
bique. De politie opende daar zondag
ln de stad Bei ra het vuur om een
einde te maken aan een politieke
bijeenkomst, die werd bijgewoond
door ongeveer 7000 Afrikanen. Zij
verspreidden zich pas nadat de politie
over hun hoofden schoot.
Gaf president zelf opdracht?
WASHINGTON (UPI, Reuter) Nixons vroegere medewerker
Charles Colson heeft de juridische commissie van het Huis van Af
gevaardigden gisteren verteld over de rol van de president bij de in
braak bij de psychiater van Daniel Ellsberg.
De poditie begon net nadat de menig
te onrustig begon te worden en San-
sao Moetempo, directeur van 'n radio
station, begon te molesteren. Moe
tempo had de mensen gevraagd geen
gehoor te geven aan eventuele oproe
pen tot een politieke algemene sta
king. Bij deze ongeregeldheden viel
maar één gewonde.
Volgens waarnemers in Mozambique
verslechtert de situatie hier meer en
meer. De geruchten over een staats
greep van reohtse blanken nemen toe.
In het noorden zouden ongeregelde
gewapende groepen blanken rondtrek
ken om de strijd aan te gaan met de
bevrijdingsorganisatie Frelimo.
Maandagmorgen hebben gueirilleros
een deel van de strategisch belangrij
ke Tete-spoorlijn opgeblazen. Deze
verbindt de haven van Beira met
Zambezi, waar de Cabora-Bassa-dam
wordt gebouwd. Het is de derde aan
slag op deze spoorlijn sinds 26 juni.
De aanslagen zijn het werk van Freli
mo, zo wordt in Beira aangenomen.
Portugal
Volgens één afgevaardigde heeft Col
son gezegd, dat Niixon zelf opdracht
voor die inbraak heeft gegeven, maar
een ander zei later, dat hij dat niet
had gehoord. Colson, vorig jaar nog
één van de topmensen in het Witte
Huis maar inmiddels veroordeeld tot
,een gevangenisstraf van minstens een
jaar, werd gisteren door de commissie
achter gesloten deuren verhoord.
Vandaag zal de commissie Herbert
Kalmbach, één van Nixons vroegere
advocaten, aan een verhoor onderwer
pen. Hij is waarschijnlijk de laatste
getuige, die de commissie ondervraagt
bij haar onderzoek naar de mogelijk
heden om Nixon af te zetten. Moge
lijk nog doze week zal de commissie
beginnen met openbare zittingen. Ver
wacht wordt dat haar oordeel niet
lang meer op zich zal laten wachten.
Dit eind-rapport moet vervolgens in
het gehele Huis van Afgevaardigden
worden behandeld.
Kissinger
De minister van buitenlandse zaken
heeft hulp gekregen van de presidrtit
bij zijn verweer tegen de beschuldi
gingen, dat hij verantwoordelijk zou
zijn voor 't afluisteren van telefoonge
sprekken. Nixon heeft de senaatscom
missie voor buitenlandse betrekkingen
een brief geschreven, waarin hij nog
eens beklemtoont, dat hij en niet
Kissinger verantwoordelijk was voor
het afluisteren van journalisten en
regeringsfunctionarissen in de periode
van 1969 tot 1971. Een woordvoerder
van het Witte Huis bevestigde, dat de
brief bedoeld was als steun voor Kis-
Proj'ectiel zoek
LONDEN (AP) Russische oorlogs
schepen zijn in allerijl op weg naar
de zuidelijke toegangsroutes tot het
Suezkanaal om een uiterst geheim
geleid projectiel op te sporen dat in
dat gebied door Arabische piloten is
verloren, zo heeft h«-t Britse dagblad
'Daily Express' bekend gemaakt
Volgens het dagblad zal een smaldeel
van de Russische marine, waarvan
waarschijnlijk het helikopterschip Le
ningrad deel zal uitmaken, later-deze
week in de Golf van Suez samenko
men om het projectiel op te sporen
voor westerse vlooteenheden het kun
nen vinden.
singer. Er is de laatste tijd sprake
van een verwijdering tussen Kissinger
en de president naar aanleiding van
de afluister-affaire.
De beschuldigingen, dat hij bij deze
zaak betrokken was brachten Kissin
ger vorige maand onverwacht tot het
dreigement om af te treden als hij
niet van alle blaam werd gezuiverd.
Hij zei, dat het hem onmogelijk was
een buitenlands beleid te voeren bij
zoveel verdachtmakingen en geruch
ten over schandalen.
Bommen op Corsica
AJACCIO (AP) In en bij Ajaccio
op Corsica zijn maandag drie bommen
ontploft die grote materiële schade
hebben aangericht aan een café een
boekhandel en een politiebureau in
aanbouw. Niemand werd gewond. De
aanslagen zijn waarschijnlijk het werk
geweest van groepen die de afschei
ding van Corsica van Frankrijk na
streven.
Vreemdelingen in VS
WASHINGTON (Reuter, AFP)
Volgens de Amerikaanse vreemdelin
gen- en naturalisatiedienst in Wash
ington tellen de Verenigde Staten
een klandestiene vreemdelingenbevol
king van ruim zeven miljoen en ko
men er elk jaar één miljoen niet
geregistreerde buitenlanders bij.
De directeur van de dienst, generaal
Leonard Chapman, zei dat de toevloed
van illegale immigranten zo'n ernstig
nationaal probleem is, dat het Con
gres het Amerikaanse werkgevers zou
moeten verbieden een niet geregi
streerde vreemdeling in dienst te ne
men.
Mensensmokkel
BERLIJN (DPA) Een rechtbank
in Potsdam heeft maandag twee West-
berlijnse mannen wegens staatsvij-
andige mensensmokkel' veroordeeld
tot vijftien en twaalf jaar gevangenis
straf. Volgens het persbureau A.D.N.
stonden de mannen in dienst van
'misdadige benden van mensenhande
laren' en hadden zij zich schuldig
gemaakt aan schending van het transi
toverdrag tussen Oost-Berlijn en
Bonn.
De nieuwe Portugese premier Goncal-
ves is gisteren begonnen met de vor
ming van zijn regering. Hij heeft
overleg gevoerd met de leiders van de
belangrijkste politieke stromingen en
president Spinola. Hij zei, dat zijn
regering zal bestaan uit democraten,
socialisten en communisten. De nieu
we premier, een 53-jarige kolonel,
verklaarde, dat hij zo weinig moge
lijk veranderingen in vergelijking met
het vorige kabinet wal, 'om te kunnen
profiteren van zijn ervaring.'
Zijn voorganger, Adelino da Palma
Carlos, die vorige week aftrad, heeft
volgens een Portugees dagblad een
nieuwe politieke partij opgericht De
nieuwe groepering zou een sociaal
democratische signatuur krijgen. De
leider van de socialistische partij in
Portugal, Mario Soares, zal hoogst
waarschijnlijk ook in het nieuwe ka
binet als minister van buitenlandse
zaken optreden
Misdaad in VS
WASHINGTON (AFP) Volgens een
door de Amerikaanse federale recher
che (FBI) gepubliceerd rapport is 't
aantal misdaden in de Verenigde Sta
ten i nde eerste vier maanden van
1974 met vijftien procent toegenomen.
De moorden, aanrandingen en diefstal
len met geweldpleging zijn vooral toe
genomen in de steden met minder dan
tienduizend inwoners, aldus de FBI,
cn afgenomen in dc steden met eeD
inwonertal van boven het miljoen.
Ratificatie
PRAAG (Reuter) Het parlement
van Tsjechoslowakije heeft eenstem
mig het verdrag ter normalisering
van de betrekkingen met de Westduit-
se Bondsrepubliek geratificeerd. Aan
het debat dat aan de ratificatie voor
afging, werd deelgenomen door de
secretaris-generaal van de communisti
sche partij, Gustav Hoesak; die zelf
lid is van de assemblee. Het verdrag
werd in december in Praag onderte
kend door de toenamlige Westduitse
bondskanselier Willy Brandt en pre
mier Loebomir Strougal van Tsjechos
lowakije.
