BABYLON
IE SPRAAKVEBWARBING VAN NEW
Universele wereldgeschiedenis:
iroots werk in twaalf delen
.JTO'/.KWARTET ZATERDAG 22
JUNI 1974 KUNST T19/K19
G. Kruis
Nieuwenhuysgelooft in de mens.
eerlijk gezegd, het enige, wat me helemaal duidelijk is geworden bij de presentatie van zijn
New Babyioneen grote overzichtstentoonstelling die in het kader van het Holland Festival
Haags Gemeentemuseum wordt gehouden. Een overzicht tot nu toe, Constant is al twintig jaar
project bezig en het ziet er niet naar uit, dat het al afgerond is.
1, HM.IlUl.p
mens, wanneer hij vrij is, zioh vanzelf
zou gaan uiten in creatieve daden.
Ook die uitspraak, kuh je aan de
hand van vele oude en zeer actuele
voorbeelden weerleggen: creativiteit
heeft niiets -met vrijihedid te maken,
onderdrukking kan een even grote, zo
niet grotere prikkel zijn tot creativi
teit Geen verhaal over kunst eigen
lijk, diit keer, dat bedoelde Constant
ook niet Maar hij heeft in ieder
geval weer wat losgemaakt. En 't is
de moeite waard je daarin eens te
verdiepen.
Tot 1 september in het Haagse Ge
meentemuseum. Ook in Den Haag, in
de Galerie Nouvelles Images, Westein
de 22 zijn tot 4 augustus andere
aquarellen en etsen van Constant te
zien.
Locher maakte het in nauwe samen
werking met ConstaB'
Vele bezoekers zullen de tentoonstel
ling bekijken zonder dat boek (van te
voren) bestudeerd te hebben. Want
'even' lezen kun je het niet- Ze
zullen geconfronteerd worden met
Constant's, wonderlijke, soms erg
mooie maquettes, opgebouwd uit me
taal, hout, plexiglas en allerlei ander
materiaal. Bouwsels, waar je vaak
geen touw aan kunt vastknopen die
veel te romantisch zijn om in een
soort science-fiction-sfeertje te worden
getrokken, maar ook weer te grillig,
te fantastisch om ze als voorbeelden
van progressieve architectuur aan te
duiden. Er as veel grafiek, er zijn
aquarellen en tekeningen, van techno
logische 'landschappen, schetsen van
constructies, overzichten, 'vogelvluch
ten, New Babyion, zoals Constant het
ziet, geprojecteerd op oude- en nieuwe
(land-) kaarten en een grolte zaal vol
schilderijen, waaruit ik concludeer
(en vooral hoop dat Constant zich
weer meer op het schilderen is (zal)
gaan toeleggen.
Want hij kan nu wel beweren, dat al
dit werk niet gezien moet worden als
'kunst', maar als illustraties bij zijn
denkbeelden: met mij ervoer ik
hebben velen bij deze 'illustraties'
geen tekst en uitleg nodig. Omdat ze
genoeg aan zichzelf hebben en omdat
ze de bedoelde denkbeelden voor mijn
gevoel, zeker voor de vele -oningewij-
den in deze materie niet, of in ieder
geval heel onvoldoende illustreren, je
verzeilt dn een. soort ideologische
spraakverwarring. Waar vind je, om
zomaar een voorbeeld uit vele te
nemen, in het beeldende werk een
werkelijk duidelijke verwijzing naar
het idee, dat de kunstenaar een revo
lutionaire rol moet spelen, niet alleen
op het politieke vlak, maar vooral in
zijn kunst zelf?
Hoe laat Constant zien waar il
lustreert l}ij dat zodanig, dat ieder
een zou kunnen begrijpen wat hij
bedoelt dat de kunstenaar niet alleen
zelf een zo groot mogelijke vrijheid
in zijn werk moet zien te realiseren,
maar zich ook en vooral moet inzet
ten voor de bevrijding van de massa,
opdat ook deze in de toekomst haar
Cultuur
Vorige weeik zei hij in een interview
in 'De Nieuwe Linie' 'Pas hu het er
naar uit gaat zien dat de productie
middelen door de bewustwording die
bij het proletariaat aan Ihet opkomen
is, herverdeeld kunnen worden, geso
cialiseerd, ziet het er naar uit dat
iedereen cultuur kan gaan maken'.
Hij maakt ook nog een opmerking
over de televisie, due nu nog in
hahden van de machthebbers is en er
daarom op gericht is, de ontvangende
nuassa passief te houden. Constant
gelooft in de mens, zo 'begon ik, maar
niet in alle mensen dus. Niet in die
'machthebbers' b.v., maar wel in die
massa, die zich overigens maar al te
gemakkelijke en te graag 'in die passi
viteit laat drukken.
Want wie zijn die 'machthebbers', die
hij bedoelt: gewoon de bijdehandé
jongens uit die massa, die precies
inspelen op dat gebrek aan creativi
teit; die geen enkele behoefte hebben
die massa, dat publiek te 'beïnvloeden,
maar ze, na 'grondige informatie, 'pre
cies (en alleen piaar) geven, wat het
wenst.
Zo alleen bouw je een hoge kijkdicht
heid (en een enorme oplage) op.
Constant schreef al in 1949, dat de
in dit bestek een onbegonnen
alle ideeën, a'lle gedachten,
en toekomstverwach-
die Constant op zijn marnier
te verduidelijken, naar voren
In 't kort komt het erop
New Babylon een schets is
nieuwe cultuur. Constant
-an uit, dat in de toekomst
creatieve arbeid geautomati-
worden, dat de produotivi-
kan toenemen dat er op de
gebrek meer zal behoe-
dat de grond en de
gesocialiseerd zul-
en de1 productie daarna
zodat de macht die
uitoefenen over velen, zal
te bestaan.
de mens zal maximaal vrij
ran het werken voor ande-
ook van het werken voor
levensonderhoud en zal
iet meer aan tijd of plaats
zijn. De eisen, die hij, de
de spelende mens dan
zullen vooral te ma-
met spel, avontuur en
Op die beweeglijkheid
hierdoor geïnspireerd
ervaringen met de levens
sterk de nadruk:
Sm een dergelijke wereld
nomadische manier van
kan zijn.
dat de woonstructuren
Constant: 'New
nergens op (de aarde
3r zijn geen grenzen
geen nationale economieën), er
gemeenschappen (want de
fluctueert), iedere plaats is
mens toegankelijk. De ge-,
•is het woongebied van de
aardbevolfaing. Iedereen ver-
zich op het moment waarop en
hij wil. Het leven is als een
einde dn een omgeving die
snel tempo verandert dat ze
nieuw ervaren wordt'.
allemaal uilt het boek, dat ter
van deze expositie door
werd uitgegeven. J. L.
creativiteit zal kunnen uiten, zodat er
een vare volkskunst zal kunnen ont
staan. En dat zijn dan nog wel de
grondslagen van zijn latere theorieën.
Labyrinthen
Zo zal het speciaal voor deze expositie
ontworpen deurenlabyrint door het
leeuwendeel van de bezoekers be
schouwd worden als een tikkeltje
griezelige weer eens iets anders in
een museum kennisattractie, ter
wijl Constant, zij het op bescheiden
wijze, getracht heeft hiermee gestalte
te geven aan een van zijn basisprinci
pes, de desoriëntatie. Hij wilde er het
verschil mee aantonen tussen de ma
nier waarop we in deze tijd gebruik
maken van tijd en ruimte en waarop
de mensen in een ludieke maatschap
pij dat volgens hem zouden
doen. Nu wordt er naar gestreefd, de
weg tussen arbeidsplaats en huis zo
kort mogelijk te houden, kort èn
overzichtelijk: de statische ruimte.
Maar in de ludieke maatschappij zou
een statische ruimte indeling zinloos
zijn. Want, stelt Constant, de schep
pende mens staat actief ten opzichte
van de hem omringende wereld, hij
wil ingrijpen, veranderen en in plaats
van de ruimte zo in te delen dat hij
zo snel mogelijk een van te
voren bekend doel zal kun
nen bereiken, zal hij de ruimte steeds
gecompliceerder maken, het gebruik
ervan veelvoudiger. Het 'verdwalen'
van nu, in zo'n labyrinth heeft
dan niet langer de betekenis van
'verloren raken', maar van het vinden
van nieuwe wegen Constant,
heeft veel over de maatschappij van
de toekomst geschreven, niet op de
manier van: zo zal het worden, ma^r:
zo zou het kunnen worden.
Constant: 'Groeten uit New Babylon', 1966. Litho, 52 x 68 cm.
W. Gagzke, de economische wereldcri
sis door Robert Nöll von der Nahmer,
de ineenstorting van het systeem van
Versailles en de tweede wereldoorlog
door Karl Dietrich Bracher.
Daarop volgen vijf verhandelingen
over 'njeuwe wetenschap': Walther
Gerlach behandelt natuur- en schei
kunde, Hans Kienle sterrenkunde,
Wolfgang Bargmann geneeskunde,
Adolf Portmann biologie en antropo
logie en wijlen Alfred Weber sociolo
gie. Toch wel een zeer gelukkig idee,
deze toevoeging, die de 'universaliteit'
ten goede komt. Men kan ook zeggen:
des te opvallender is het dan, dat
andere aspecten géén aparte behande
ling kregen: kerkgeschiedenis, kunst
geschiedenis bijvoorbeeld. Maar dit is
een voorlopig oordeel, wie weet wat
bijv. de delen 10 en 11 nog brengen.
De Nederlandse eindredactie van deel
9 berust bij prof. dr. I. J. Brugmans,
- drs. P. de Buck, prof. dr. G. A.
Lindeboom, dr. H. A. Pels-Kluyver,
wijlen prof. dr. J. Presser, dr. J.
Rekveld, prof. dr. B. W. Schaper, dr.
P. Smit, prof. dr. J. M. M. de Valk,
dr. Ph. de Vries en prof. dr. E.
Zürcher. Johan H. A. Jansen heeft de
eindredactie.
Aparte vermelding verdient de illu
stratie: zeer verzorgd en treffend uitge
kozen zijn de foto's en tekeningen,
prachtig gereproduceerd zijn beroem
de documenten, zoals in deel 9 een
brief van Trotski en notities van
Churchill en Roosevelt
Nieuwe inzichten
De verschijning van deze Universele
Wereldgeschiedenis is een gebeurtenis
van belang. Wat er op dit gebied
bestaat, is oud en moeilijk bereikbaar
(afgezien van óók nuttige, maar an
ders opgezette naslagwerken als de
veelgebruikte Elsevier Wereldgeschie
denis en de Winkler Prins Grote
Wereldgeschiedenis, waarvan de ver
schijning is aangekondigd). Er is in
de UWG een grote hoeveelheid nieu
we geschiedvorsing verwerkt; uiter
aard in dit negende deel, maar zeker
ook in de delen die vroegere tijdper
ken behandelen. Bij de voorstelling
van zaken en de uitleg van feiten is
in de loop der jaren veel veranderd.
Bovendien is er allerwegen een groei
ende betrokkenheid op culturen bui
ten Europa, en ook dat weerspiegelt
zich in deze UWG. De verschijning
van volgende delen zien we dan ook
met belangstelling tegemoet
OTTERLO In deze zomermaan
den tot 2 september wonden
'Honderd tekeningen uit de Kröller-
Müller Collectie' in eigen huis geëx
poseerd. De hónderd tekeningen zijn
vorig jaar uitgezocht door William
S. Lieberman van het Museum of
Modern Art te New York en waren
in het seizoen '73 '74 >te zien dn New
York, Chicago, Ottawa, San Antonio
en Mexico City. Er bestond: grote
belangstelling voor. Alleen al in
Mexico City werden al 225.000 bezoe
kers geteld.
De tentoonstelling is opgebouwd uit
vijf groepen, die met elkaar een
doorsnee Oaten zien van de Kröller-
Müller-collectie in dit opzicht. Van
Gogh, Van Gogh en zijn tijdgenoten,
Symbolisme en Art Nouveau, Cübis-
me, Futurisme en Van der Leek en
tenslotte Beeldhouwerstekeningen.
In één zaal worden de relaties van
Van Gogh met zijn tijdgenoten, zo
als Van Rappard, Allebé, Jozef Is
raels, Mauve enz., gedemonstreerd.
Kern van de expositie is de zaal met
Symbolisme en Art Nouveau, waar
bij werk wordt getoond van Jan
Toorop, Van de Velde, Rops,
Khnopf, Reden, Degouve en Signac.
Daar ligt namelijk het uitgangspunt
van mevrouw Kröller-MüLlers verza
meling. Opvallend was dat zo'n 75
jaar later aan de andere kant van de
oceaan dit ook het grootste attractie^
punt was. Evenals de Europeanen
bleek men ook daar grote belang
stelling te hebben voor de arabesken
van de Art Nouveau.
r W. F. Stafleu
eid lieb ik de afgelopen
Han telkens weer zitten lezen
aderen in een turf van een
dat typiscb zo onhandig is
en naslagwerk: deel 9 van
jtaiversele Wiereldge9cliiede-
waarvan de verschijning in
rlaind onlangs is begonnen.
il het'uit een commercieel oog-
wel aantrekkelijk zijn, de uitga-
n deze wereldgeschiedenis met
iel te beginnen dat de twintigste
behandelt, maar voor een recen-
heeft het zijn nadelen. Diens
dere belangstelling gaat allicht
lar een algemene inleiding, die
ook in de eerder verschenen
uitgaaf het geval blijkt te zijn)
el 1 dit standaardwerk opent,
daarin zullen wel vragen aan de
idkomen als: welke principes aan
nenstelling ten grondslag liggen;
nieuwe opvattingen tot deze
'e genoopt hebben; waarom deze
edschrijving 'universeel' ge-
1 moet worden.(Maar dat laat-
ldt alleen de Nederlandse uitga-
ie gebaseerd is op de Duitse
laen "Weltgeschichte, ook in ons
niet geheel onbekend). Nu moe-
'e op die motivatie maar wach-
hien zal uit zo'n algemene inlei-
ook duidelijk worden waarom
[roots werk als de UWG geen
grafie bevat. Of komt die bij het
in deel 12? (de Duitse
lëen is ook nog niet zo ver),
s trouwens tóch wenselijk dat
■Register niet pas als allerlaatste
=»le intekenaars bereikt, want zon
egister is een werk als dit maar
bruikbaar, namelijk nauwelijks
aslagwerk.
rmatie
noet vermeld worden dat de
kennelijk niet in de eerste
als naslagwerk bedoeld is, on-
de aardige, maar chonologische
is niet alfabetische geschiedenis
II fwoorden, die ieder deel besluit.
U 1WG is blijkens de wijze van
ïstellen vooral bedoeld voor
..aande informatie en grondige
J se. In dit opzicht stelt zij zeker
teleur, voorzover men dat met
and in de hand kan beoordelen.
cgJWG verschijnt in de loop van
een illustratie uit de Universele Wereldgeschiedenis.
Files voor brooddistributie, 1932
drie jaar, zo is het plan, bij Schelte-
ma en Giltay in Den Haag en Heide
land-Arbis te Hasselt in België. Achter
eenvolgens komen in de twaalf delen
aan de orde: prehistorie, eerste hoge
culturen, hoge culturen van Midden-
en Oost-Azië, Griekenland en de helle
nistische wereld, Rome en de Romein
se wereld, de islam, het ontstaan van
Europa, de grote culturen buiten Eu
ropa, de renaissance, van reformatie
tot revolutie, de negentiende en de
twintigste eeuw. Dan zijn er negen
delen gevuld. De delen 10 en 11
besteedt men aan 'de wereld van
heden' en deel 12 bevat, zoals gezegd,
het register.
Elk deel omvat ongeveer 650 bladzij
den tekst, honderd bladzijden zwart
wit afbeeldingen, twintig in kleur,
vele kaarten en grafieken en verder
gemiddeld zes facsimile's van belang
wekkende historische documenten. In
totaal meer dan negenduizend pagi
na's tekst en ruim duizend bladzijden
illustratie. Elk deel bevat een hoofd
stuk onder de titel 'De wereldgeschie
denis in trefwoorden', een vriendelijk
soort jaartallenboekje.
Qua opzet is dit een geweldig werk
en ook wat de uitwerking betreft. Er
is een verblijdende veelsoortigheid
aan auteurs, onder wie een keur van
historici en andere geleerden uit tien
landen. 'En andere geleerden', omdat
niet alleen vanuit het direct histori
sche vakgebied beschreven wordt,
maar ook de geschiedenis, althans de
huidige stand van zaken, van een
aantal wetenschappen aan de orde
komt. De hoofdredactie berust bij de
hoogleraren Golo Mann, Alfred Heuss
en August Nitschke. Tal van Neder
landse geleerden fungeren als eindre
dacteuren van de Nederlandse editie.
De voorintekenprijs bedraagt voorlo
pig 110 per deel.
Twintigste eeuw
Deel 9, als eerste nu verschenen,
bestrijkt de twintigste eetiw. Na een
zeer goed leesbare inleiding en sa
menvatting van Golo Mann volgen
verhandelingen over het imperialisme
door Henry Cord Meyer, de eerste
wereldoorlog en de vrede van Ver
sailles door Hans Herzfeld, de Russi
sche revolutie een prachtig hoofd
stuk van wijlen Valentin Giterman,
Japan door Paul F, Langer, de Vere
nigde Staten door Ralph H. Gabriel,
Europa en de volkenbond door Hans
