voorlopig
i
Vandaag
door dr. C. Rijnsdorp
TROUW/KWARTET ZATERDAG 13 APRIL 1974
KERK T2/
ZO LEEFT HIJ BIJ DE MENSEN
Merkwaardig en mooi is hetdat in onze allesbehalve stille wereld
in een naam voor altijd een brok stilte is geconserveerd. Stille za
terdag. Voor Jezusleerlingen xvas het de stilte van de verdoving
na de verpletterende slag. De echo's van de schreeuw van godverla
tenheid waren achter de horizon verstomd. De uitroep: Het is vol
bracht' nam. onbegrepen en geluidloosbezit van de sabbat-stilte
buiten en binnen de poorten van Jeruzalem.
-Voor de kerk na Pasen werd deze
stilte sereen, en liturgisch. Aards li
turgisch, anders dan in het dramatisch
geladen, halve uur stilte in de hemel
van Openbaring 8 vers 1, tijdens de
grote decorwisseling daar. We zijn op
stille zaterdag op aarde, en Jezus is
gestorven. Wie was deze gekruisigde
en wat was hij?
Prof. dr. G(errit) van Leeuwen heeft
een boek geschreven: Zo leeft hij bij
de mensen (uitg. Kok, Kampen en
Lannoo, Tielt/Utrecht. 190 blz.,
ƒ14,90). Het is anders geworden dan
de daaraan voorafgegane televisie-se-
rie van de AVRO onder de titel: 'Wie
zeggen de mensen Een belangrijk
voordeel is het blijvende van de ge
drukte tekstbewerking, die bovendien
rijkelijk heeft geprofiteerd van het
overvloedige illustratie-materiaal.
De ondertitel luidt: 'over de manier
waarop wij Jezus' persoon en bood
schap beleven', want de schrijver
heeft graag de mogelijkheden benut
'om persoonlijke en confessionele be
grenzingen te overschrijden' (bl. 9). De
tv. serie is trouwens zowel in Neder
land als in België uitgezonden ge
weest en bij de uitgave van het boek
hebben rooms-katholieken en protes
tanten samengewerkt
De schrijver kenschetst zijn werk als
'bescheiden', maar is wel blij met de
bereikte veelheid van informatie en
de verscheidenheid van documentatie.
Het boek is verdeeld in zes hoofdstuk
ken. Het eerste heet, met een variatie
op 'wie van de drie': Wil de echte
Jezus opstaan? Dit gaat terug op een
tekening van Ron Cobb, met drie
Jezusfiguren naast elkaar: een protes
tantse, een historische en een katho
lieke. Want wie is de echte: de protes
tantse, weldoende Heilandfiguür, de
ruige opstandeling die Cobb als histo
risch betitelt, of de Jezus met de
doornenkroon van het crucifix?
Het tweede kapittel heet 'Broeder
Jezus, mens als wij'. De evangelisten,
die schreven vanuit het geloof in
Jezus de Messias, de levende, de opge
stane Heer, hebben dit menselijke niet
verdoezeld. 'Jezus, de mens, de broe
der, heeft een nieuwe populariteit
gekregen' (58). Het opschrift van het
derde hoofdstuk luidt: 'Jezus, de zoon
Gods'. De kerk heeft naast het 'waar
lijk mens' ook vastgehouden aan het
'waarlijk God'. Maar het bleek moei
lijk die twee gedachten samen te
houden. 'Telkens weer was het zo, dat
het ene het andere verdrong' (75).
'Waar we mee te maken hebben is
het gegeven, dat de evangelisten Jezus
tekenen als iemand, die in een geheel
unieke relatie staat tot de Vader'
(79). 'Zoon van' drukt een identiteit
uit. Voor vele gelovigen werd Jezus'
menselijkheid meer tijdelijke vorm
dan beslissende inhoud. Zo wordt
Christus de Albeheerser, de Pantokra-
tor, die in één persoon schepper en
redder verenigt.
Het vierde hoofdstuk heet 'De Hei
land'. De oorspronkelijke betekenis
van uitredder verschuift in de wester
se, burgerlijke vroomheid naar een
milde, dierbare heilandsbeleving. Deze
9impele vredigheid staat afkerig tegen
over het fanatisme van jongeren die
op misstanden en onrechtvaardigheden
in de wereld afvliegen. Toch maakt
Innerlijke vroomheid vaak krachten
los tot dienst aan de wereld, denk aan
Von Bodelschwingh, August Hermann
Francke en het Leger des Heils.
Hoofdstuk vijf, 'De Messias' stelt vast
dat deze christologische titel vaker
dan vroeger in preken wordt ge
bruikt. De vrede is dan niet meer
zaak van eeuwigheid en innerlijkheid,
maar van deze concrete wereld. 'De
kerk, die het establishment bescherm
de en de onderliggende klassen koest
hield is zij het maar ten dele
aan de andere kant bezig. Hier is
alles aarde en geschiedenis. Toch is
Ik heb het altijd een beetje gek
gevonden dat die christenmensen,
die met kerstmis zorgvuldig het
dennegroen buiten de deur hou
den, blijkbaar geen enkele moei
te hebben met het verorberen van
eieren op pasen. Al vóór de oor
log heeft Henriëtte van Eyk (ik
meen in 'De kleine parade') pa
sen omschreven als: het christe
lijk feest der eieren. Voorzover ik
weet werd daar niemand door ge
krenkt, terwijl we toch een snel
gekrenkt volkje vormen.
In heel wat kerkeraadskamers zijn
debatten gevoerd over het kerstnum
mer van de plaatselijke kerkbode: de
drogist had zijn advertentie opgesierd
met een paar hulst-takjes en als we
die kant op gaan, broeder praeses,
waar blijven we dan? Maar ook de
ouderling, die knorrig dankjewel zei
toen de kostersvrouw hem een kerst
kransje bij de koffie aanbood, omdat
zo'n onschuldig lijkend koekje net zo
goed kan bijdragen tot stemmingma
kerij waardoor het heilsfeit wordt
verduisterdzelfs deze broeder
hoor je niet sputteren als moeder de
vrouw op paasmorgen de eierdopjes
klaar zet.
Gezinnen waar de kerstboom taboe
was, vliegen op paaasmorgen op de
voorraad eieren af en soms mag je bij
't ontbijt net zo veel eieren eten als
je lust Nu geen zorgelijke gezichten
over kwalijke stemmingmakerij, maar
hartelijke aanmoedigingen: kom Jan,
neem er nog eentje, je houdt toch
van hardgekookt? Oma bracht voor de
kinderen zo'n gehaakt rood-wit-blauw
zakje met suikeren eitjes mee en
niemand fluisterd haar in 't oor dat
ze dat niet had moeten doen omdat
de kinderhoofdjes op die manier afge
leid worden van het paasgebeuren.
Op de paashaas hebben we het nooit
erg begrepen gehad, maar dit werelds
ding drong zich ook maar weinig op.
Des te meer de paaseieren. Als ik in
de etalage van een sjiek soort snoep
winkel zo'n enorm opgetut chocolade-
ei zie staan vraag ik me af welke
mensen dergelijke toestanden toch ko
pen. Huisvaders stellig niet, want nog
afgezien van de kosten: dat ei moet
ooit opgegeten worden en hoe krijg
je het een beetje in gelijke stukken
voor een eerlijke verdeling onder de
begerige spruiten? Voor eenzame zie
len lijkt het me ook niks, je zou je
een indigestie eten. Wanneer ik op
dit punt van mijn overwegingen aan
geland ben, krijgen die weelderige
paaseieren voor mij iets zondigs: 't
zijn vast en zeker cadeaus die losbol
lige heren aan dames van lichte zeden
geven, huiver ik.
Henriëtte van Eyk kreeg geen proces
vanwege haar 'christelijk feest der
eieren'. Dat kreeg tien jaar geleden
Abraham de Swaan wel. Hij had in
het Amsterdams studentenblad Prop
ria Cures van 10 oktober 1964 een
parodie gemaakt op de destijds zeer
modieuze stijl van de Haagse Post en
daarvoor de lijdensgeschiedenis ge
bruikt. In de dagvaarding die hij
thuisgestuurd kreeg stond dat hij 'op
zettelijk zich in het openbaar bij
geschrift door smalende godslasterin
gen op voor godsdienstige gevoelens
krenkende wijze heeft uitgelaten'. Ik
kan wel, zonder hetzelfde gevaar als
de heer de Swaan te lopen, een stukje
citeren:
Toen (tweede) penningmeester J
(voor Judas) Iskarioth (29) uit het
duister oprees en de leider op de
schouder sloeg, toonde deze enige ver
bazing, maar te laat. Iskarioth had
voor gewapende hulp gezorgd en kon
voor het eerst optreden in zijn dub
belrol van veiligheidsagent bij de ge
heime kerkpolitie. Van N. overzag de
situatie, begreep dat zijn aanhang in
de minderheid was en beval zijn man
nen de schermutseling (waarbij aan
politiezijde al een oor was afgesla
gen) op te geven. Zei Jezus van N.:
door A. J. Klei
'Ik heb het altijd wel gezegd, het
staat ook in mijn biografie. Als ik
wilde had ik in een ogenblik een heel
leger op de been. Waarom hebben
jullie me niet op het kerkplein ge
grepen?'
Ik vermoed niet dat veel mensen door
dit fragment van slag raken, het zou
zó in Woord voor Woord terecht
kunnen. Er stonden overigens in het
verhaal van Abraham de Swaan (die
honderd gulden boete kreeg) ook
minder 'onschuldige' passages, waar
voor ik niet de woorden van, de
dagvaarding tot de mijne zou maken,
maar eerder zou zeggen, dat ze flauw
waren. Intussen geloof ik niet dat
anno 1974 de grappen van de heer De
Swaam tot een proces geleid zou
den hebben en de vraag waar ik
naartoe wil luidt: is dat erg? Er 'kan'
tegenwoordig veel meer: is dat erg?
Om te beginnen dit. Er is een raar
soort verdraagzaamheid aan het ont
staan. Je loopt lieden tegen het lijf,
die bol staan van hun eigen openheid,
van wie je christelijke verworvenhe
den niet genoeg door het slijk kunt
halen, want dat is, zo verklaren ze
met een gewichtig gezicht, een kathar-
sis, een loutering als het ware. Maar
als je dan argeloos een opmerking
maakt over malle gewoontes van aan
hangers van een of andere oosters
getinte religieuze beweging, krijg je
de wind van voren. Ik begrijp dat je
wel grapjes mag maken over mensen
die Jongeling een flinke vent vinden,
maar niet over hen die in oranje
kleertjes Hare Krishna roepen Het is
maar dat we het weten.
Maar terzake. Je hoort in en in de
buurt van de kerk verdrietige opmer
kingen over alles wat tegenwoordig
maar kan en raag. Mijn reactie is: ik
dacht dat juist vroeger alles kon en
mocht! Wat dan?, vragen ze en ik zeg:
toen konden en mochten lage lonen,
lange werktijden, onchristelijke
standsverschillen en noem maar op.
Nu ga ik, zeg maar, sexwinkeltjes niet
uitspelen tegen sociale misstanden en
vrijpostige artikelen niet tegen tobbe-
rige beschouwingen, maar ik zou aan
de vooravond van een van eieren
voorzien paasontbijt graag willen vast
stellen dat de kerk vandaag beter dan
vroeger in de gaten heeft waarvoor ze
in de wereld is en eerder gekrenkt
wordt door wat ménsen aangedaan
wordt dan door wat onze godsdiensti
ge gevoelens, hoe fraai misschien ook,
al dan ndet terecht mishaagt.
Jezus nadrukkelijk aanwezig' (126).
Roger Garaudy schreef: 'U, helers van
de grote verwachting die Constantijn
ons heeft ontstolen, mannen van de
kerk, geef hem aan ons terug!' (138).
'Wil de ware Christus opstaan?' is de
titel van het slothoofdstuk. Christen
of niet-christen, we komen niet van
Jezus af. De auteur heeft aangeknoopt
bij een aantal van Jezus toegekende
titels als even zovele gezichtspunten
op Jezus' persoon en werk. In de
evangeliën staat nog bijeen wat in de
geschiedenis van kerk en christendom
veelal uit elkaar is gegroeid (171). De
opgesomde nuances en accenten zijn
er. De dogma's, zoals dat van dé Drie
eenheid (325 n. Chr.) en van de twee
naturen (451 n. Chr.) bedoelden in
hun formuleringen bijeen te houden
wat anders uit elkaar zou groeien.
Maar zij brachten het gevaar mee dat
het de gelovigen meer om beschouwing
dan om echte ontmoeting te doen
was. 'Veel verzet tegen het dogma
berust niet op afwijzing van de 'ware'
Christus, maar is uiting van een zoe
ken naar hem' (173). Het Nieuwe
Testament weet allerlei aspecten sa
men te houden. Niemand omvat alles,
geen tijd geen kerk kan dat: we
moeten elkaar corrigeren en helpen,
aldus de schrijver. Dogma's mogen
geen bunkers worden 'van waaruit
men elkaar bestrijdt.
En zo concludeert de auteur tot een
bijbels christendom, beleden met een
open geest. De traditionele protestant
se rechtzinnigheid erkent het werken
van God in de geschiedenis van zijn
kerk, zoals die zich sinds de Reforma
tie naar ons toe ontwikkeld heeft.
Ook dit boek van dr. Van Leeuwen
waardeert de geloofservaring, maar
breekt een bepaalde eenkennigheid
open, om reacties op Jezus' verschij
ning, komende uit alle windstreken,
te registreren. Op deze wijze krijgt
een pluriformiteit gestalte, die be
antwoordt aan onze mondiaal ver-_
ruimde horizon. Wil de theologie zich"
vernieuwen, dan zal zij geen van deze,
soms bizar aandoende uitingsvormen
bij voorbaat riogen afwijzen, maar
studieus en vroom streven naar inte
gratie binnen een bijbels christendom
nieuwe stijl.
De hierbij afgebeelde tekeningen zijn
van Willy Lambrccht en overgenomen
uit het royaal geïllustreerde 'Zo leeft
hij bij de mensen'.
STILLE ZATERDAG
Wij kunnen vandaag moeilijk dc
alsof Jezus vandaag nog in het g:
ligt, al denken we met de kerk
alle eeuwen daar wel aan terug,
een vreemde dag. Ik denk, zo vreei
als voor de mensen om Jezus he
Gisteren luisterden we even naar P
lus, die later dat hele kruisgebeui
samenvat in die geweldige zin:
heeft de overheden en machten
wapend en openlijk ten toon gesti
en zo over hen gezegevierd' (Colo
2,15) Dat is nog al wat voor iema
die aan een kruis sterft. Geen woni
dat de mensen van Golgotha dat i
niet zagen. Toch was er een ervaii
van het ongewone, ze sloegen zich
de borst, een teken van spijt, t
wroeging misschien. Er schemert
in door van: hier hebben wij iets
mist, hier is iets verkeerd gegaan,
dan komt de sabbat, de stille zat
dag. Paulus gaat verder: 'Laat t
niemand u oordelen Dat zou
het evangelie van stille zaterdag k
nen noemen. De stukken zijn verd
nen, het bewijsstuk is aan het ki
genageld (vs. 14), wie wat wil uit
len heeft geen grond om op te sta
Laat dan niemand u oordelen
Woorden die betekenisvoller zijn
ze op 'teerste horen klinken. Wij
staan allemaal in het oordeel van
naaste, in het oordeel van God. Ik
hier achter mijn typemachine, m
daarbuiten besta ik in het oord
van mensen, die zus en zo over
denken, goed en kwaad, gunstig
ongunstig. Dat kan ik nooit drag
Kafka zegt dat er om een mens hl
altijd gezoemd wordt. Het zoemt t
de beschuldigingen en daarom he
de mens altijd voorsprekers nodig,
vokaten (Der Filrsprecher). Ik sta
ik val in het oordeel van anderen,
weet dat er Eén is die mij oordei
Dat kan ik allemaal niet dragen, dl
ga ik onderdoor. Maar vandaag is
stille zaterdag. Er is er één die
niet veroordeelt (Johannes 8,11). I
dan niemand u oordelen. Het is sti
zaterdag. De dag na het verdwijn
De eerste vrije dag. De eerste dag
de vrijheid. Heeft Jozef van Arii
thea dat begrepen, toen hij, zich
niemand iets aantrekkend, kwam
voor zijn graf te zorgen?
ADVERTENTIE
Wilt u in kort bestek over een bre
gebied geïnformeerd worden? Niet
pervlakkig, maar kritisch indringei
Dan moet u VOORLOPIG toch
eens gaan lezen.
Neem b.v. het april-nummer. Het
uw aandacht ten volle waard:
Hervormd-gereformeerd: voorl
gaande schepen in donkpre nac
dr. J. M. van Minnen
Bij de quakers: eredienst op ba
van stilte, P. Engelsman
We hebben nieuwe liturgieën
dig, Harvey Cox
Immoraliteit in Zuid-Afrika, dr.
J. Buskes
Ruimte voor warmte, nabijheid,
vrijding en devotie, drs. R. Hi
sen
Andere christenen hebben andi
symbolen; doop en avondm
achterhaald, Paul Meijers
Orthodoxie positief en negatief,
G. H. ter Schegget
Niet verzonden brief van de
aan de PU
(Potchefstroom Universiteit),
L. Ringnalda.
-Néém/gééf een abonnement op
maandblad VOORLOPIG. Al was
voorlopig voor een jaar. Of vraag
proefno. Adresseer: VOORLOPIG, A
woordno. 101, Delft. Geen postzegel
dig. 20,50 p.j. (Stud, 13,90). II
gave Kok/Meinema.
NED. HERV. KERK
Bedankt voor Rijssen: K. Schipper
Dordrecht.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Geldermalsen: J. Dijks
te Niawier.
Aangenomen de benoeming tot leri
g.o. aan het chr. lyceum te Almelo:
W. J. van Bleek te Delfzijl.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Werkendam: J Koster
Barneveld; te Utrecht: K. de Gier
Den Haag-C.
BAPTISTEN GEMEENTEN
Beroepen te Coëvorden: A. de Vi
kand. te Bilthoven, die dit bei
heeft aangenomen.
(ADVERTENTIE)
BIJENHOF'S FIJNHOUT BEWERKING
KERKBANKEN
KERKINTERIEURS
BETIMMERINGEN etc.
DIVERSE BANKMODEUEN EN HOUTSOORTEN j|
BIJENHOF'S FIJNHOUT BEWERKING
INDUSTRIEWEG D7d VORDEN ^TEL05752-1216
