Karl Marx Bert ter Scheg get Leo XIII
DIE SMULT WEER VAN JIKKEMIEN!
Vandaag
Beroepingswen
door dr. C.P. van Andel
Katholieke actie
niet tegen vrije
echtscheiding
Trouw
K wartet
TROUW/KiWiAfifTET ZATERDlAG 23 MAART 1974
KERK T2/1
DE KLASSENSTRIJD NAA^
een conflict, hoe versluierd ook. Er is
niets gevaarlijker dan dit feit weg te
wuiven. Juist dan komen de uitbar
stingen, waarbij niemand meer in
staat is de ontwikkeling in de hand te
houden.
Verzoening is ten allen tijde het
hoogste doel maar hoe bereik je dat
doel, als christelijke gemeente? Niet
door ieders vrijheid te erkennen en
zelf met je portie vrijheid tevreden te
zijn maar door te lijden aan de on
vrijheid van mensen en groepen. Mee
lijden met de zwakken en de onmon-
digen, partij kiezen voor de proleta
riër en het conflict niet uit de weg
gaan, dat karakteriseert de gemeente
van Jezus Christus. Een kerk, die de
diepe kloof tussen de partijen in haar
eigen lichaam voelt en aan de maat
schappelijke tegenstellingen lijdt, al
leen zo'n kerk heeft het recht en de
volmacht om van verzoening te spre
ken of daar naar toe te leven.
Wie geabonneerd is op de reeks
Oekumene kan tamelijk zeker
zijn van een regelmatige voor
ziening in actuele theologische
en daarmee verwante literatuur.
De boekjes zijn meestal goed
leesbaar. Dit geldt ook van het
laatste in de rij, dr. G. H. ter
Schegget, Klassenstrijd en sta-
Jiing, met daaraan toegevoegd:
een theologische motivering.
Een verrassend boekje, alleen al
door zijn titel. Want bij mijn we
ten is er sinds lange tijd in Ne
derland niet fundamenteel van
uit theolbgisch gezichtspunt over
dit onderwerp geschreven.
Wij mógen wel zeggen, dat we nu
juist op zo'n boek zaten te wachten.
Want in tegenstelling tot de jaren '50
en '60 worden wij in ons land weer
meer en meer met allerlei vormen
van werkstaking geconfronteerd. Een
bewijs, dat Nederland helemaal niet
zo'n sociaal paradijs is, als vóór 1968
wel eens werd gedroomd. Een bewijs
wellicht ook, dat het hier met de
klassenstrijd nog niet op z'n end
loopt.
Maar ja, daar zitten we al midden in
de problematiek, die Bert ter Scheg-
get aansnijdt Klassenstrijd, .wat is
dat? Bestaat ier wel zoiets? Mag dat
wel bestaan? Moet dat eigenlijk niet
nodig met de mantel der christelijke
verzoeningsgedachte bedekt worden?
En staking, kan dat wel? Mag je
arbeidsverhoudingen wel op die spits
drijven? Kijk eens naar Engeland met
zijn catastrofale mijnwerkersstaking?
Is dat toch eigenlijk geen werk van
opruiende geesten? Gaat het erom,
dat je acties erkend zijn door de
vakbonden? Mag het ook 'wild' zijn?
En wat werd er onlangs door midden
standers ook al weer met 'burgerlijke
ongehoorzaamheid' in verband ge
bracht? Vragen genoeg.
De schrijver van het 96 bladzijden
tellende boekje tilt al die vragen
niet op. Hij waarschuwt al bij voor
baat, dat we veel zullen missen in dit
verhaal, leder moet maar proberen
om met zijn eerste aanwijzingen ver
der te werken.
Encyclieken
Ter Schegget heeft ditmaal zijn gege
vens verzameld uit een aantal pause
lijke encyclieken. Hij heeft dus niet
zozeer gekeken naar de parade der
mannenbroeders, makr een greep ge
daan uit het rijke roomse leven; de
encycliek 'Rerum novarum' van 1891,
zijn opvolger 'Quadragesimo anno'
van 1931 en het befaamde schema 13
van Vaticanum II, dat de naam draagt
'Gaudium et spes' (vreugde en hoop)
van 1965.
Paus Leo Hl keert zich in 1891 niet
uitdrukkelijk tegen de. klassenstrijd:
Hij ziet het bestaan van de twee
klassen, arbeiders en ondernemers als
een natuurgegeven. Het christendom
moet een brug tussen beide zijn.
Paus Pius XI zet zich in 1931 tegen
de klassenstrijd af. want harmonie,
evenwicht, eendracht en algemene
mensenliefde, dat zijn de gestalten
van de Pax Christ! Ter Schegget
maakt duidelijk, dat we hier met een
liberale harmoniegedchte te doen heb
ben, waar een theologisch aureool op
gezet wordt. Diegene, die ten tijde
van het liberalisme omhooggekomen
is (door hard werken meestal), de
vrije ondernemer dus, kan hierop te
rugvallen.
Marx heeft aangetoond, dat juist op
basis van deze vrijheidsgedachte de
accumulatie (opeenhoping) van kapi-
"jr***'* m J
je wordt er weer mens van.' Op de foto: het einde van de bezetting van de Enka-fabriek in Breda
taal bij diegenen zal plaats vinden,
die toch al de meeste macht hebben-
geld, grond, machines, werktuigen,
kennis, politieke invloed, enz. Zij, die
alleen piaar hun arbeid hebben in te
brengen, halen die voorsprong nooit
in. Temzij er een rechtvaardige in
greep plaats vindt. Tenzij de proleta
riërs voor hun rechten opkomen.
Ter Schegget sluit zich bij deze analv-
se aan en maakt duidelijk, dat er nog
steeds een heersende en een onder
drukte klasse is.
Waar het om gaat is echter niet. dat
men de klassenstrijd idealiseert, maar
dat men de oorsprong daarvan onder
kent in de uitbuiting van de ene
mens door de andere. De ene groep
mensen gebruikt de arbeid van de
andere groep om zijn doelstellingen
te verwezenlijken. Op deze uitbuiting
berust ons huidige economische stel
sel.
Maar als de verhoudingen in feite zo
liggen, waarom zou het dan christelij
ker zijn naar harmonie te streven dan
deze uitbuiting bloot te leggen? Er is
DOOR A.J. KLEI
Toen ik voor het eerst las dat
de lutherse wereldfederatie in
de gaten wil houden hoe kerk
leden met de televisie omsprin
gen, dacht ik: wat zullen we nou
hebben? Krijgen we de tijd
terug, toen ouderlingen op huis
bezoek speurpnd de kamer rond
keken of 'Timotheüs' wel in de
lectuurbak lag en of in de boe
kenkast geen andere dan uit
Nijkerk of Kampen afkomstige
werkjes stonden?
Op zichzelf zou het natuurlijk wel
een mooie gedachte zijn wanneer
het gedragspatroon van
christenmensen, al dan niet met
ingrijpen van de lutheranen, niet
meer zo sterk uiteen zou lopen als
vandaag het geval is en weer
gemakkelijk herkenbaar zou zijn.
Als vroeger een dominee door zijn
wijk liep en ergens door een
verlicht venster een aandachtig
boven een boek gebogen hoofd zag.
kon hij glimlachend vaststellen: die
smult weer van Jikkemien of Sil de
strandjutter! Maar wanneer een
pastor nu langs een blok
Patrimonium-flats komt en her en
der om het scherm geschaarde
gemeentenaren waarneemt, durft hij
er zijn hand niet voor in 't vuur te
steken dat iedereen zit te genieten
van Klaas van Gelders Ander
Nieuws.
Maar om op die lutherse
wereldfederatie terug te komen, een
poosje geleden stond in het lutherse
blad ELK dat deze federatie dcrdnde
is met een onderzoek naar het
gebruik van radio en televisie, met
het doel 'kijkers en luisteraars zich
bewust te laten worden en te
leren worden van wat ze
voorgeschoteld krijgen door radio en
'televisie'. Onder leiding van ex-
Hans C. Hansson
IKOR-man dr. Cees Hamelink zijn ze
daar in verscheidene landen mee
bezig, ook in ons land.
Op animerende toon verhaalde ELK
hoe het toe gaat: 'Een aantal
vrijwilligers (en dat mag iedereen
zijn die regelmatig naar radio of
televisie luistert of kijkt, dus ook
u), houdt gedurende een bepaalde
periode een soort 'dagboek' bij, dat
wil zeggen, beantwoordt eenvoudige
vragen over wat hij of zij die dag
gehoord of gezien heeft. En vooral:
hoe dat is 'overgekomen', hoe men
het vond, wat men ervan heeft
opgestoken.
Onderaan het stuk stond de naam
van iemand bij wie je je kon
melden: Hans C. Hansson, en nu de
zaak een paar weken loopt ben ik
met hem gaan praten over het hoe
en waarom van de actie. Hans C.
Hansson heeft de naam en het zeer
blonde uiterlijk van iemand die in
een Noorse trilogie thuishoort, maar
hij woont sinds zijn geboorte (een
kwart eeuw terug) in Amsterdam.
Hij is een aankomend socioloog en
kan gelukkig nog normaal praten.
Eén keer betrap ik hem op
'significant' ■dn een paar keer moet
ik hef woord 'educatief wegwerken,
maar voor het overige rolt hij er
geheel verstaanbaar doorheen.
Hans C. Hansson legt ietwat
verontschuldigend uit waarom de
Nederlandse werkgroep het in eerste
aanleg tot een louter lutherse
affaire heeft gemaakt: het aantal
lutheranen in Nederland is niet
groot en dus overzichtelijk. Ik
verzeker dat dit helemaal geen
bezwaar is, temeer niet omdat
lutheranen geenszins eenkennig zijn,
want je treft bij hen zowel de AR-
man Ruppert als de WD-er
Toxopeus aan.
Ik begrijp dat het er heus niet om
gaat. lutheranen anderen zó te
kneden dat. bij wijze van spreken,
alle vroegere Jikkemien-afnemers
alleen het roggebrood van Achter
het nieuwk, Hier en nu en Kenmerk
verorberen, met als toegestaan
toetje (de boog kan niet altijd
gespannen zijn, nietwaar?) een
gezellige familieserie, en dat ze
afkerig d'ogen afwenden van de
luidruchtige show en de
drukdoenerige detective. Het gaat
evenmin om een stichtelijke
pendant van bestaande
kijkonderzoeken. Wat Cees
Hamelink, en in zijn verlengde Hans
Hansson, voor ogen staat is dit: dat
mensen niet in het wilde weg
neerzakken voor hun toestel en na
afloop vrijblijvend verklaren dat ze
't wel aardig of meer dan schandalig
vonden. Een mens wórdt niet
geleefd, als 't goed is tenminste.
Waarom zette je de Barend Servet-
show aan? Om je eens lekker kwaad
te maken? Om op de hoogte te
blijven van wat in de boze wereld
woedt? Of om te .grinniken om wat
die lui allemaal durven? Waarom
'Zetm
even scherp
hij is
niet zuiver'
uit
Kerk concert met
kwinkslagwerk
van theoloog
Okke Jager
en tekenaar
Kees van Lent,
l/itg. Callenbach,
!\ijkerk).
luister je naar Plein publiek?
Omdat je Legien Kromkamp zo'n
enig mens vindt? Waarom vlieg je
op de B.B.-quiz af en niet op Vijf
voor twaalf? Zomaar een handjevol
vragen (die ik verzin). Meen niet
dat de lutheranen die meedoen,
hidrmee klaar zijn. Je kunt in een
(afgesproken) groep zitten en Hans
Hansson over de vloer krijgen met
een bandopname van de laatste
uitzending van Kleur. Samen
luisteren en dan aan de slag: was
Barend de Ronden nu boos of
verdrietig? Waarom nam hij
uitgerekend die dominee bij zijn
lurven? Kijk je nou anders tegen
die kwestie aan dan vóór de
uitzending?
De eerste oogst aan dagboek-notities
van individuele kijkers en
luisteraars en rapporten van
groepen is binnen. Kant-en-klare
conclusies kun je daar nog niet
uithalen, zegt Hans Hansson. Wel
blijkt dat de deelnemers het
onderzoek (of hoe moet je 't
noemen) geen onzin vinddn. We
worden eerder vanuit Hilversum
dan vanuit Den Haag geregeerd,
schreef iemand. Zo'n twintig procent
van de mensen die meedoen vindt
dat ze nü al bewuster kijken en
luisteren. Anderen heeft het niks
gedaan.
De polarisatie spreekt ook haar
woordje mee. De werkgroep kan tg
horen krijgen: jullie zijn links. Dat
verwijt komt uit de hoek van
mensen die het gevoel krijgen dat
ze eigenlijk niet deugen als ze graag
naar 'onze gezellige Tros'
(Kraaykamp) kijken. Ik ben geen
socioloog en do-d op grond van nog
schaarse gegevens wèl een
uitspraak!je): als de werkzaamheid
van Hans Hansson al meegebracht
heeft dat je met een niet meer
geheel gerust geweten je laat
volstouwen met gladgepoetst
vermaak, heeft het initiatief van de
lutherse wereldfederatie z'n nut al
bewezen.
Leren omgaan met radio en
televisie, zó kun je de bedoeling
van dit lutherse project het best en
bondigst omschrijven. De handelaar
leert je hoe je de knoppen aan *5n
uit kunt doen, de kerk wannéér je
dat doet en waaróm. Zonder betuttel,
zegt Hans Hansson er bij.
Wie meer inlichtingen wil, kan naar
Hans C. Hansson schrijven: postbus
5647 in Amsterdam. Het duurt nog
een paar maanden voordat achter
dit werk een punt wordt gezet en
ook niet-lutheranen kunnen
meedoen. En oud-lezers van
Jikkemien of Sil. Graag zelfs.
Vervreemding
De schrijver vraagt eerst naar de
traditionele christelijk-sociale ethiek,
met name tot uitdrukking komend in
'Gaudium et spes'. Daar worden vele
rechten van de arbeiders genoemd,
maar niet het recht de eigendom van
de produktiemiddelen door een sta
king aan de machthebber? te betwis
ten. Toch kan een staking met niet
minder toe. In de bijbel gaat het
erom de muur die scheiding maakt
tussen de klassen te breken (Ef.
2:14). Nog steeds wordt er over de
menselijke arbeidskracht beschikt,
niet door hemzelf maar door een hem
vreemde macht Het is juist dit soort
vervreemding, waar de Schrift zich
tegen keert. Het sabbatsgebod, de wet
op het jubeljaar en het sabbatsjaar
betekenen dat de arbeidskracht van
God is en niet vervreemd mag wor
den.
Sabbat en jubeljaar zijn een teken
van bevrijding van de mens en zijn
arbeid. Alles komt weer bij hemzelf
terug. Er zijn geen bezitters en bezits-
lozen meer. Verzoening.
Staken is de (tijdelijke) overwinning
van vervreemding tussen de mens en
zijn arbeid. Je wordt er weer mens
van. Nu kun je de tegenpartij op zijn
beurt herinneren aan wat mens-zijn
is. 'De arme zou zonde op zich laden
als hij zich niet verzette tegen de
geweldenaar'.
'Staking wordt altijd als een ogenblik
beleefd door arbeiders, waarin gerech
tigheid geschiedt, omdat zij al staken
de weten zichzelf te zijn'. (BI. 92),
Staking is geen uiting van haat of
wraak. Zij beoogt geen vernietiging
van de vijand als mens, maar pro
beert hem juist op zijn mogelijkheid
aan te spreken. De tegenstander
wordt uitgedaagd, een andere, een
menselijker verhouding
met zijn arbeiders.
aan te gaan
Een vraag
Wij laten het bij deze citaten. Het is
gebruikelijk aan het slot van zo'n
bespreking ook nog wat kritische op
merkingen te maken. Laat het bij één
vraag mogen blijven. Wie is vandaag
de kapitalist, wie is de vijand die zijn
macht niet wil afstaan noch zijn be
zit? Wie zijn vandéég de schuldigen,
die de arbeider uitbuiten? En wie is
de arbeider? De klassen en hun verte
genwoordiger» zijn niet zo duidelijk
meer te onderscheiden. Is hier vol
doende rekening gehouden met het
feit, dat werkgevers en ondernemers
zich ook dikwijls uiterst machteloos
voelen, ook al zijn ze dat misschien
niet? De staking is een recht, bovenal
een politiek recht, een sabbatsrecht.
Maar hoe gaat het dan verder met die
verzoening, hoe werkt dat precies?
Misschien kan Ter Schegget dat nog
eens aan de hand van een konkreet
voorbeeld duidelijk maken.
Dr. C. P. van Andel te Laren (hi.ll.),
hervormd theoloog en leraar sociale
academie, bespreekt: 'Klassenstrijd en
staking' door dr. G. H. ter Schegget.
Uitg. Bosch ScKeuning te Baarn; 101
pag., prijs f8,25.
EEN MAN MAAKT BEZWAAR
Mozes krijgt nu een zeer sped
opdracht, een bijzonder verantwooi
lijke missie. God heeft de ellende
zijn volk gezien, Mozes moet naar
Farao, voor wie hij indertijd gevln
is, en dit volk uit Egypte leiden,
weten uit eigen tijd hoe moei
bepaalde overheden te bewegen i
om mensen een primair recht n! i
het staan en gaan waar men wil
Gods aardbodem, in te willigen
kunnen dus In Mozes' gevoelens in
men. Terecht vraagt Mozes dan o
wie ben ik, dat ik zoiets zal entai
ren? Dat is goed, dat hoort een mi
zich en God af te vragen. Veronc
stel alleen maar even dat Mozes
zegd zou hebben: uitstekend, Heer
had geen betere kunnen aansprel
voor zulk soort zaken. Mozes is h
een bescheiden man, hij meent i
krachten te kennen en heeft g
redenen om die te overschatten.
ben ik? Dat hoort bij de missie .M
dan ook serieus. Dan moet je nati
lijk ook rekening houden met
antwoord dat je op zo'n vraag kri
Wat dat antwoord dan ook is. In
geval is dat antwoord bijzonder
voudig, in de letterlijke zin van
woord. Het vertolkt é^n gedachte:
ben immers met u! Dat is voldoen
Dat vindt de Here God tenmin
voldoende. En Hij is de enige
zulke absolute en tegelijk gerusts
lende en moedgevende dingen 1
zeggen. Ga jij maar gerust, Mozes,
sta achter je, ik ga voor je uit
aan weerskanten zal je niet tev
geefs naar mij tasten:
Ik ben met je. Dat geldt
in situaties waarin we ons d<
God tot iets geroepen weten. Dat 1
een belijdenis zijn of een stuk w<
dat niet eenvoudig is of een besliss
die iets meer dan gewoonlijk van
vraagt. Ik ben met u! Voldoende v<
de missie, voldoende voor een h
leven. Later opgenomen door Je
als hij zijn missionarissen erop
stuurt: Ik ben met u tot het eind
de wereld. Voldoende voor ons. (E
dus 3:10-12).
NED. HERV. KERK
Beroepen te Delft: J. C. Schuurman
Ptten; te Leiden: E. F. Vergunst
Capelle a.d. IJssel; te Duivendrec
E. K. den Breejen, kand. te Bijlm
meer, die dit beroep heeftt aange
men.
Aangenomen het beroep van de c
sis Winschoten tot pred. voor b
werkzaamh. (arbeid onder Nederld
ders in Beiroet): J. A. van Mierlo-Vi
Kuipers, kand. te Beiroet; naar Gi
ningen (als studentenpred.): A.
Leeuw te Velp; naar Woerden: J.
Schrijver te Waspik; naar Dussen:
J. van Seeg, kand. te Putten, i
bedankte voor Polsbroek en vc
Schelluinen.
Bedankt voor Asperen: G. J. Rebel
Elim; voor Hierden: J. den Besten
Huizen.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Overveen: J. J. Splint
kand. te Amsterdam.
GERËF. GEMEENTEN
Beroepen te Leerdam: A. Hofman
Scheveningen.
Bedankt voor IJsselmonde: A. F. H<
koop te Moerkapelle; voor Rhenen:
Koster te Barneveld.
Afscheid op 24 maart van 's GraVi
polder: L. Vogelaar, ber. te Nunspi
(verb. Ber.).
CIIR. GEREF. KERKEN
Afscheid op 28 maart van Zaanda
G. Bilkes. ber. te Bennekom (vei
ber.).
ROME Het Vaticaan heeft met vi
bazing kennisgenomen van het besli
van de Italiaanse katholieke act
onpartijdig te blijven ter zake van
volksstemming over echtscheiding, d
op 12 mei in Italië wordt gehouden.
De nationale raad van de katholie
actie heeft het voorstel verworpen c
de katholieken op te roepen massa
tegen de liberalisatie van de ecl
scheiding te stemmen.
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B.V. De Christelijke Pers
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
J. Tammlnga.
Hoofdkantoor B.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
A'dam. Postbus 859.
Telefoon 020-22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69 7360 768). Gem.glro
X500.
