ETHIOPIË: PERSONEEL VAN
DOORNROOSJE-PALEIS ONTWAAKT
Brandt is somber over de
)arlementaire democratie
H
pSITIE SOCIAAL-DEMOCRATEN BROKKELT AF
OW/KWARTET ZATERDAG 23 MA ART 1974
BUraENLAM) T17/K17
door H. Biersteker
Tot hun verbazing krijgen Afri
kanen, die Addis Abeba bezoe
ken nogal eens te horen: 'zo,
tomt u uit Afrika?"... Waarmee
naar gezegd wil zijn dat
Sthiopië Iets heel aparts is, al
igt het dan ook op het zwarte
continent en al staat zelfs het ge-
douw van de Organisatie voor
Afrikaanse Eenheid in Addis.
Deze maanden lijkt er een heel
irdinair proces door dat land te
jaan, dat men zo vaak in de we
reld ziet als de mensen aange
haakt worden door allerlei nieu
we ideeën: muiterij van leger-
:enheden, stakingen... het moet
weerzinwekkend zijn voor kei
ier Haile Selassi. Maar hij heeft
n de 58 jaar van zijn regering al
sovéél moeten meemaken, denk
eens wat die ordinaire bullebak
dussolini hem in 1936 aandeed.
tfet verbijsterde buitenlandse
waarnemers om te zien hoe een
delegatie van de vierde divisie in
Addis aan deze eenzame, hoogbejaar
de man een pakket eisen aanbood
om vervolgens weer met de hele
livisie in de kazernes te verdwijnen
>n af te wachten wat zijne keizer-
ijke majesteit zou gaan doen. Zelfs
lan de Franse revolutie is men hier
ïog niet toe, lijkt het, laat staan
aan de sociale revolutie. De dynas
tie, de landadel en de kerk zitten
nog zo ongerept en zo waardig bo-
'enop de volken van Ethiopië, dat
men bijna een politieke monumen-
enzorg zou willen inschakelen om
lit alles in de oude staat te houden.
De moeilijkheid is alleen dat we
met levende mensen te njaken
hebben. Men kan ook zeggen:
stervendè mensen, want het instand
houden van de oudheden is een niet
ninder belangrijke oorzaak van de
iongerdood van honderdduizenden
dan de grillen, van het klimaat. De
versjaggever van Le Monde Jean
Claude Guillebaud die de hongerpro-
vincies Tigre en Wollo bereisde
wreef zich de ogen uit toen hij i"n
de bergen van Wollo, 'bezaaid met
meren en rivieren' telkens weer
mensen tegenkwam die kilometers
met een kruik water op liet hoofd
aflegden. In tegenstelling tot andere
gebieden in Afrika die zwaar door
de erosie zijn aangetast zag hij in
Ethiopië veel vruchtbaar groen.
Hij haalde rapporten van Ameri
kaanse deskundigen aan, volgens
welke Ethiopië vier keer zoveel
k'oedsel zou kunnen produceren als
rvoor zijn eigen bevolking van 25
(miljoen mensen nodig is. Als de
T-'
Ontmoeting met
aristocratie
Mevrouw Yeweïnshet, gehuwd ambte
nares bij het ministerie van onder
wijs in Addis Abeba, een gaaf
representante van Ethiopië's aristo
cratie. Al haar vrije tijd is filantropie
want zij runt de Ethiopian Child and
^—a—■■■■in hi i Welfare Organization ten behoeve
van dakloze zwervertjes in de hoofd
stad. Overtuigd van de ernst van haar inzet vroeg ik haar of zij niet van
mening was dat al die ellende in haar land een structurele oorzaak had. De
koningin van Scheba moet dieper onder de indruk van Salomo's wijsheid
zijn geweest dan zij van de mijne. Het kan ook zijn dat mevrouw Yeweïnshet
zulke discijssies liever met Ethiopiërs voert dan met vreemdelingen.
landbouw maar grondig gereorgani
seerd zou worden.
Honderdduizenden hectaren zijn
echter 'ondergecultiveerd' en dat is
bij de huidige bezitsverhoudingen
geen wonder: 40 percent van de
grond is in handen van de kerk en
nog eens veertig percent in handen
van grootgrondbezitters die van hun
pachters, ruwweg 75 percent van de
oogst opeisen. Grondbelasting wordt
prompt op de pachters afgewenteld.
En die doen er beter aan niet te
klagen want ze kunnen van het ene
op het andere jaar ontslagen wor
den.
Bij de start van het derde vijfjaren
plan werd in een overheidsrapport
erkend, 'dat er onder de huidige
condities aan het boerenbestaan wei
nig resultaat van de ontwikkeling
van de landbouw te verwachten is.
Het onmiddellijke doel van een
landbouwhervorming moet zijn de
apathie van de plattelandsbevolking
te overwinnen, die wordt veroor
zaakt door de onbillijkheid van het
bestaande stelsel, de concentratie
van de-grootste eigendommen in een
klein aantal handen, en onzekerheid
waarin de boer zich bevindt en het
exhorbitant grote deel van de oogst
dat naar de eigenaar teruggaat'. Het
derde vijfjarenplan loopt dit jaar af,
maar de hervorming die de regering
tot in den treure is blijven aankon
digen sinds de keizer in 1964 de
noodzaak ervan erkende, is op docd
spoor.
ESTABLISHMENT
In het voetspoor van de militairen
hebben al verscheidene categorieën
Ethiopische burgers in Addis Abeba
hun eisen gesteld taxichauffeurs,
fabrieksarbeiders, werkende vrou
wen, priesters en prostituees. Zij al
len ervaren aan hun koopkracht dat
de Ethiopische dollar tot de helft
van zijn waarde is gezakt. De vrij
moedigheid waarmee het personeel
van dit Doornrocsjepaleis ineens
eisen stelt, na het is wakker gewor
den in 1974, is op zichzelf een
omwenteling. Maar op het geheel
bezien is het niet meer dan wat
gescharrel in het establishment
hoe interressant de gevolgen ock
kunnen zijn. Negentig percent van
de bevolking moet van het land
leven en daarvan hoort men in de
hoofdstad slechts sporadisch: of dat
ze ergens in een provincie vergeefs
een opstand hebben ontketend (God-
ja 1968, Bale 1971) of dat zij ineens
massaal schijnen te overlijden, zoals
de laatste maanden in de provincies
Wollo en Tigre. De vensters op de
nabije buitenwereld zijn met gecen
sureerde kranten dichtgeplakt, daar
door kon zich ook na drie droge ja
ren zo'n afzichtelijke hongersnood in
de noordelijke provincies ontwikke
len en daardoor zijn er ook nu nog
geen exacter gegevens bekend over
de sterfte in 1973: één miljoen of
een half miljoen mensen?
ONTKENNING
Het is veelzeggend genoeg, dat niet
deze catastrofe de aanleiding is ge
weest tot de muiterij en daarop ge-
:,v<
-
volgde onrust, maar het grote ver
lies aan koopkracht van de militai
ren en van de stedelijke bevolking.
Daardoor kon zijne keizerlijke ma
jesteit veilig zeggen dat d eonrust
was veroorzaakt 'door de economi
sche wereldcrisis, tengevolge van de
prijsstijgingen op de oliemarkt'.
Steeds belaagd,
nooit verslagen
Een gravure van de slag bij Adwa
in 1895 waarin de Italiaanse bela
gers van hun eerste koloniale plan
nen aangaande Ethiopië werden af
geholpen. Daarnaast keizer Menclik
II, de grootste monarch die Ethiopië
heeft gekend. Naast de strijd tegen
de Italianen leidde hij ook vijftien
militaire expedities in het laatste
kwart van de vorige eeuw waarbij
het oude rijk weer werd samenge
voegd. De geschiedenis van het land
is vol van afscheidingspogingen
nu wordt weer een oliebevattend
deel van de provincie Harrar door
Somalië opgeëist en in het noorde
lijk Eritrea wordt al dertien jaar
tegen een islamitisch bevrij
dingsfront gevochten.
Van het begin af hebben medische
teams die in de noodlijdende provin
cies werden toegelaten ervaren dat
voor de Ethiopische regering de
honger een interne aangelegenheid
is, waar de rest van de wereld eigen-
lijk niets mee te maken heeft. Ja,
zelfs studenten van de Haile Selassie-
universiteit in Addis Abeba die de
opbrengst van een spontane inzame
ling in Dessie. de hoofdstad van de
provincie Wolio, wilden komen uit
delen, werden ooor de politie afge
tuigd als ondermijners van het
plaatselijk gezag. Ethiopië is een
glorieus keizerrijk en het behoort
dat aanzien te behouden. Als enig
niet gekolonialiseerd land van Afri
ka, dat zowel de Portugezen als de
Italianen eruit wist te slaan, heeft
het nog steeds een groot prestige in
Afrika.
ACHTERSTAND
Sommige westerse waarnemers
menen aan het wormstekig feodalis
me van Ethipopië te kunnen aanto
nen. dat het voor dit land een gemis
is geweest, dat het geen kolonialis
me heeft gekend. Zij wijzen dan ook
op het schrikbarend hoge analfabe
tisme, dat in een halve eeuw tijd
niet wezenlijk is aangepakt ook al
verklaarde dezelfde keizer in 1926:
'Iedereen die van Ethiopië houdt zal
er scholen moeten stichten'.
Er zijn echter ook ontwikkelingseco
nomen die juist in deze achterstand
een mcgelijkkheid zien die andere
ontwikkelingslanden niet hebben: je
zult nog maar tachtig negentig
percent van de bevolking niet
gehinderd docr een schoolopleiding
op het platteland hebben zitten.
Welk een mogelijkheden om tot een
evenwichtige groei te komen, in
tegenstelling met zoveel andere ar
me landen waar miljoenen samen
klonteren in snel aangroeiende ste
den en van elke planning een farce
maken.
AMHAREN
Maar dat vraagt wel een definitief
afscheid van het verleden en het is
de vraag of zelfs de vrijmoedig de
monstrerende menigten in Addis
zich dat bewust zijn. De maatschap
pelijke bovenlaag, grotendeels ge
vormd door het fiere volk der
Amharen. ziet de armen nog voorna
melijk als mensen aan wie enige
barmhartigheid moet worden bewe
zen. Wel is het bemoedigend dat het
middenkader van het leger waar
van velen andere mogelijkheden
hebben leren kennen bij hun oplei
ding in de Verenigde Staten en in
de Sowjet-Unie begrijpt dat er
heel wat meer nodig is. Het valt op
dat de lijst van militaire eisen aan
dc keizer niet alleen de overgang
naar de constitutionele monarchie
maar ook de landhervorming prijkt.
Nog niet lang geleden heeft de
Leeuw van Juda bij zijn bezoek aan
de Chinese volksrepubliek een lang
durig tête h tète gehad met Mao, de
man die weet wat je met het platte
land kunt aanvangen. Maar hij lijkt
te oud om er iets van te hebben
opgestoken.
jior Jaap den Boef
inselier Willy Brandt loopt
lgens insiders met nogal som-
re gedachten' rond over het
t>rtbestaan van de parlemen-
re demooratie in de landen
West-Europa. Hij zou zelfs
:egd hebben te vrezen, dat
geen eind kan worden ge-
akt aan het politieke verval
de parlementaire democratie
Europa nog ten hoogste 20 a
jaar in liet leven kan worden
Louden.
kan haast niet anders of de
stduitse regeringsleider beoordeelt
ontwikkelingen in West-Europa
rnamelijk aan de hand van zijn
ïurstellende ervaringen in eigen
1, die vooral van persoonlijke aard
Daar komt bij, dat Brandt de
ging heeft, de politieke gebeurte-
:n in Europa als sociaal-democraat
>ezien. Dit laatste valt te begrijpen
iemand die meent, dat alleen
krachtige socialistische partij in
at is de structurele hervormingen
verwezenlijken, welke nodig zijn
de samenleving menselijker te
:en.
Brandt de situatie in de Bondsre-
iliek in ogenschouw neemt, moet
als sociaal-democraat wel tot de
olgtrekking komen dat de idealen,
hij had toen hij in 1969 bondskan-
ier werd, op korte termijn niet
wezenlijkt kunnen worden. Tijdens
verkiezingscampagne in het najaar
1972 besefte Brandt ook al dat
uien en Aken nu eenmaal niet in
dag werden gebouwd. Hij meende
echter nog, dat een duidelijk
al-ndaat van de kiezers hem in staat
stellen, het vernieuwingsproces te
snellen, dat in 1969 in gang was
et maar stagneerde toen er geen
Wge meerderheid voor was te vin-
in de Bondsdag.
duidelijke mandaat heeft Brandt
1972 niet gekregen. Zijn SPD bleef
Willy Brandt ziet het somber in.
aangewezen op de steun van de libera
le FDP om aan de macht te kunnen
blijven. Dit betekende dat van socia
listische zijde water in de wijn moest
worden gedaan, hetgeen weer tot ge
volg had, dat de linkervleugel van de
SPD en in nog sterkere mate de
organisatie van de Jonge socialisten
(Jusos), zich bedrogen gingen voelen.
Het blijft overigens de vraag, of
Brandt ook geen moeilijkheden met
deze groepen zou hebben gehad, als
hij er in zou zijn geslaagd, de SPD
een royale meerderheid in de Bonds
dag te bezorgen.
De gang van zaken sedert de verkie
zingen van 19 november 1972 heeft
Brandt er blijkbaar van overtuigd, dat
het de Westduitse sociaal-democraten
binnen afzienbare tijd niet zal geluk
ken, zo'n meerderheid te behalen. De
kanselier ziet ook de mogelijkheden
uit de hand glippen om tegelijkertijd
de kiezers en de radicale elementen
In zijn partij tevreden te stellen.
Enkele jaren geleden leidde de 'Ost-
politik' nog de aandacht af van de
binnenlandse problemen van de
Bondsrepubliek. Deze politiek heeft
echter zijn nevenfunctie van bliksem
afleider verloren. Partijbelangen
doen zich weer volop gelden, evenals
in andere Westeuropese landen.
Dat Brandt de problematiek van West-
Europa vooral als sociaal-democraat
aan een onderzoek heeft onderworpen
moge ook blijken uit de briefwisse
ling, welke hij volgens het Westduitse
weekblad Der Spiegel al enkele jaren
voert met de sociaal-democraten Bru
no Kreisky en Olaf Palme, respectie
velijk bondskanselier van Oostenrijk
en premier van Zweden. Deze brief
wisseling, die nog dit jaar als een
soort 'catechismus voor sociaal-demo
craten' gepubliceerd zal worden, heeft
zich blijkbaar in een later stadium
niet uitgebreid tot de socialistische
premiers van België en Nederland,
Edmond Leburton en Joop den Uyl.
Eindvorm
In hun brieven hebben de drie soci
aal-democratische regeringsleiders vol
gens genoemd weekblad van gedach
ten gewisseld over de toekomst van
het democratische socialisme en de
parlementaire democratie in West-Eu
ropa. Brandt zou tot de conclusie zijn
gekomen, dat het einde van de klas
sieke parlementaire democratie naar
westers voorbeeld nadert. Naar zijn
mening kunnen de landen van West-
Europa hun problemen niet meer op
lossen. Om die reden zouden zij niet
de 'eindvorm' kunnen zijn van de
democratische staat. Uit de bijzonder
heden die Der Spiegel over Brandts
opvattingen verstrekt, kan echter wor
den afgeleid, dat de bezorgdheid van
de kanselier gebaseerd is op de blijk
baar teruglopende invloed van de so
ciaal-democraten.
Bruno Kreisky rechtsen Olaf Palme met wie Brandt een uitvoe rige briefwisseling heeft.
Als Brandt zegt dat in de landen van
West-Europa een regeringswisseling
van de éne naar de andere partij geen
werkelijke machtswisseling meer is en
dat de kiezers zich om die reden van
de politieke partijen gaan afwenden,
denkt hij met name aan situaties,
waarin sociaal-democraten het rege
ringsbeleid aan anderen moeten over
laten of uit handen dreigen te moeten
geven. De kanselier heeft dan behalve
zijn eigen land de Scandinavische sta-/
ten voor ogen, waar de positie van de
sociaal-democraten zienderogen af
brokkelt, ondanks alle verworvenhe
den die de consumptie-maatschappij
de bevolking van die landen biedt.
Of is juist de gewenning aan deze
consumptie-maatschappij (vaak onder
sociaal-democratische regeringen tot
stand gekomen) de voornaamste oor
zaak van de problemen, waarvoor po
litieke leiders als Brandt. Kreisky en
Palme zich zien geplaatst? De West
duitse kanselier zou het verval van de
parlementaire democratie hebben toe
geschreven aan het door hem gecon
stateerde feit, dat 'de sociaal-democra
ten zich onder de indruk van de
ellende steeds meer naar links hebben
ontwikkeld, terwijl de meerderheid
van de bevolking naar rechts tendeer
de en zich tot de conservatieven
wendde'. Omdat deze conservatieven
de problemen niet kunnen oplossen
dreigt volgens de kanselier 'aan het
einde het radicale communisme of het
fascisme'.
Voorhoede
Een belangrijk, zo niet overheersend,
gegeven in het denken van Brandt is
de constatering, dat de sociaal-demo
craten als voorhoedestrijders betere
levensvoorwaarden bevochten voor de
werkende bevolking, maar dat deze
zich in meerderheid niet achter hen
schaarde, nadat de buit was binnenge
haald. Het is evenwel de vraag of
deze overweging er toe mag leiden,
dat een minder florissante toekomst
voor de sociaal-democratische partijen
onvermijdelijk wordt gezien als het
begin van het naderende einde van de
parlementaire democratie in West-Eu
ropa. De crisis, waarin deze vorm van
democratie zich bevindt is veel inge
wikkelder.
De impasse, waarin de sociaal-demo
cratische partijen zich bevin&pn wordt
niet alleen veroorzaakt door het feit,
dat zij het in het parlement niet voor
het zeggen hebben. Zij heeft veel te
maken met het ongeduld dat jongeren
van nature eigen is een ongeduld
dat veroorzaakt wordt door het voort
bestaan van maatschappelijke wantoe
standen en dat gevoed wordt door
actiegroepen, die alles wantrouwen
wat niet direct klaar staat om zich
voor haar ideeën in te zetten. Dat is
het grote probleem van de sociaal
democraten in de Bondsrepubliek, die
klem zitten tussen hun liberale rege
ringspartner en de Jusos met hun
niet aflatende zij het niet altijd
doordachte kritiek op de partij.
Het valt voor Brandt niet mee, dit
alles te verwerken, omdat hij jaren
lang op een eenzame hoogte heeft
geleefd. Hij meende aan zijn grote
populariteit zoveel gezag te kunnen
ontlenen dat hij in staat zou zijn, ook
de problemen binnen zijn sociaal-de
mocratische partij de baas te kunnen
blijven. Dat is hem niet gelukt en het
gevolg is geweest dat zelfs de naaste
medewerkers van de kanselier, zoals
fractievoorzitter Herbert Wehner en
minister van financiën Helmut
Schmidt (die zelf kanselier wil wor
den) zich tegen hem hebben gekeerd.
Het zou echter te ver gaan, deze
crisisverschijnselen te wijten aan het
verval van dc parlementaire democra
tie in West-Êuropa. Zij zijn meer
oorzaak dan gevolg.
