BONDSREPUBLIEK IS
HET WACHTEN OP
FRANKRIJK MOE
Portugezen verstoren landbouw in Mozambique
door Jaap den Boef
Ernst maken
met Verdrag
van Rome
TROUW/KWiVRiTET ZAfTERDAG 2 MAiAiRT 1974
BUITENLAND T11/K13
tik' zou zij een neutraliteitspolitiek
nastreven om hereniging van Duits
land te verkrijgen.
Hegemonie
Walter Scheelde Westduitse vice-kanselier en minister van buitenlandse zaken, heeft in Washing
ton als voorzitter van de EEG-ministerraad een belangrijke bemiddelende rol gespeeld. Hij kreeg in
het overleg met de Verenigde Staten ook de steun van Nederland. Op de foto ziet men Scheel tijdens
een recente ministersbijeenkomst in Brussel in gesprek met Max van der Stoel, de Nederlandse minis
ter van buitenlandse zaken.
Uitweg
In Washington hebben de Bondsrepu
bliek en zeven andere Europese lan
den duidelijk te kennen gegeven, dat
zij niet zonder Amerika verder willen
gaan. Dit houdt echter niet in dat zij
zonder Frankrijk kunnen of willen
voortgaan. In Bonn ziet men in de af
loop van de energie-conferentie een
uitweg voor Europa. De in Washing
ton genomen meerderheidsbeslissing
(over de betekenis waarvan de juris
ten het nog niet eens zijn) kan de Ge
meenschap uit de impasse halen. De
Westduitse regering heeft de andere
lidstaten al voorgesteld, geleidelijk
aan een eind te maken aan het in
1966 in Luxemburg door Frankrijk af
gedwongen vetorecht.
Uit dit Westduitse voorstel mag op
z'n minst worden afgeleid, dat de
Bondsrepubliek bereid is, het verzet
van Frankrijk te negeren, als haar
voorstel steun vindt bij de andere
partners. Bonn kan zich beroepen op
de Verdragen van Rome, die de spel
regels voor de Gemeenschap bevatten.
Die (door Frankrijk ondertekende)
verdragen kennen slechts meerder
heidsbeslissingen in de ministerraad.
Zij voorzien niet in een vetorecht
voor één land, dat slechts hoeft te
verklaren dat 'vitale belangen op het
spel staan', om te voorkomen dat een
besluit wordt genomen, waarop het
niet is gesteld. Frankrijk heeft van
dat vetorecht gretig gebruik gemaakt:
de huidige impasse in de Europese
Gemeenschap is daar voor een belang
rijk deel aan te wijten.
Ook in Frankrijk zelf is er kritiek op
de politiek van de regering in Parijs.
Le Monde wijst op de tegenspraak
tussen het verlangen naar de totstand
koming van een Europees Europa en
het gebrek aan discipline, dat Parijs
voortdurend toont. l'Aurore schrijft:
'Frankrijk heeft zich in Europa geïso
leerd en zich de luxe van een conflict
met Duitsland veroorloofd. Dat is
meer dan verontrustend. Onze subtie
le minister van buitenlandse zaken is
slechts met het voornemen naar Was
hington gegaan, de energieconferentie
te laten mislukken'.
En Le Combat meent: 'Men moet zich
afvragen of het door Frankrijk geko
zen isolement de beste oplossing is.
Hebben we het recht, zo'n grote ver
antwoordelijkheid op ons te nemen?',
Het blad verwijt de regering dat zij
op alle gebieden twee ijzers in het
vuur houdt.
Niet verstandig
Binnen de regerings-meerderheid be
staat eveneens verschil van inzicht
tussen de Onafhankelijke republikei
nen van Giscard d'Estaing en de gaul
listen. 'Het Franse isolement is niet
verstandig', aldus een verklaring van
de onafhankelijk-republikeinse partij
leiding. 'Het is juist dat de Franse be
langen worden verdedigd, maar dit
mag niet leiden tot verzwakking van
de moeizaam opgebouwde Europese
samenwerking*.
In een commentaar voor de radiozen
der, 'Europe' I' wees Raymond Car-
tier, (directeur van het de regering
welgezinde Paris-Match) op de tegen
spraak in de Franse buitenlandse poli
tiek. Enerzijds probeert Frankrijk tot
elke prijs de onafhankelijkheid tegen
over de Verenigde Staten te handha
ven, maar anderzijds heeft het niets
wezenlijks gedaan om de politieke,
militaire en economische eenheid van
een krachtig Europa te bevorderen'.
Sinds generaal Charles de Gaulle zich
bijna zestien jaar geleden van de Ver
enigde Staten afwendde en toenade
ring zocht tot de Sowjet-Unie om een
•Europa van de Atlantische oceaan tot
de Oeral' mogelijk te maken, zijn de
zaken in Europa inderdaad heel an
ders verlopen dan men zich in Parijs
had voorgesteld. Het begin van het
optreden van de generaal deed ver
moeden, dat hij er in zou slagen, de
Europese Gemeenschappen te gebrui
ken om de economische positie van
Frankrijk in Europa en daarmee zijn
politieke invloed in de wereld te ver
sterken.
De Gaulle zette zich niet alleen af te
gen Amerika, maar ook tegen Enge
land, waarvoor in zijn 'Europa van de
Atlantische oceaan tot de Oeral' geen
plaats was. En over de hoofden van
de Westduitsers heen poogde de gene
raal met de Sowjet-Unie tot een ver
gelijk te komen over een regeling van
het 'Europese conflict', waarvan de
Duitse kwestie het belangrijkste on
derdeel vormde.
De Bondsrepubliek zocht echter na
verloop van tijd naar een eigen toena
deringsbeleid. Dit vond zijn bekro
ning in de met de Sowjet-Unie en Po
len gesloten normalisatie-verdragen
en het Basis-verdrag met de DDR
(Oost-Duitsland). Deze gang van za
ken was niet naar de zin van Frank
rijk, dat zich gepaseerd voelde. E n
uitgerekend het land dat zo opvallend
ontspanning in Europa had gepropa
geerd, volgde de Westduitse prakti
sche ontspanningspolitiek met grote
argwaan. Het suggereerde zelfs, dat de
regering van Willy Brandt bezig zou
zijn, zich van de Europese Gemeen
schap te verwijderen. Via de 'Ostpoli-
Naar aanleiding van de Franse Insinu
aties verwees men in Bonn ten over
vloede naar de rede die kanselier
Brandt ter gelegenheid van de West
duitse toetreding tot de Verenigde
Naties hield. Daarin verklaarde de re
geringsleider van de Bondsrepubliek
dat 'een Europese unie van de landen
van de Gemeenschap het eerste doel
van zijn buitenlandse politiek' is. In
Parijs was men daar echter niet van
onder de indruk. Want de unie die
Brandt voor ogen staat, beantwoordt
nu eenmaal niet aan het Franse ver
langen om in de Gemeenschap een do
minerende rol te blijven spelen.
Om de 'Franse hegemonie' in West-
Europa te verzekeren had De Gaulle
al in het begin van de jaren zestig
zijn veto uitgesproken over toelating
van Engeland tot de Gemeenschap.
Eerder beëiip^aüe hij de militaire
samenwerking is NAVO-verband,
dwong hij de NAVO, een hoofdkwar
tier buiten Frankrijk te zoeken en gaf
hij de Amerikanen opdracht, hun in
Frankrijk gelegerde verbindingstroe
pen terug te trekken. De generaal
moest echter ervaren dat hij van West-
Europa geen superstaat kon maken,
door zich eenvoudig tegen Amerika
en Engeland af te zetten.
Al vóórdat De Gaulle bij een referen
dum werd verslagen en zich geërgerd
uit de politieke arena terugtrok, was
hij ook tot de ontdekking gekomen
dat het wel eens in het eigen belang
van Frankrijk zou kunnen zijn, Enge
land tot de Gemeenschap toe te laten.
Zijn opvolger Georges Pompidou accep
teerde de Britten als partners in de
Gemeenschap, toen het niet langer
leek te lukken, de economische reus
West-Duitsland die lange tijd een po
litieke dwerg was gebleven 'klein te
houden'. In Washington zijn de Fran
sen er echter niet in geslaagd, de Brit
ten tegen de Westduitsers uit te spe
len.
Verzuchting
Voor de Bondsrepubliek is nu de
moeilijke opgave weggelegd, goede re
laties met Frankrijk te bewaren, zon
der dit land in alles zijn zin te geven.
De regering in Bonn zal geen botsin
gen met de belangen van Parijs zoe
ken, maar voortaan zal zij deze ook
niet meer uit de weg gaan. Ondertus
sen moet zij vermijden de indruk te
wekken, dat zij de leiding in West-Eu
ropa heeft overgenomen of zou willen
overnemen. Voor de Duitsers kan
geen andere rol zijn weggelegd dan
voor de Fransen, de Britten en de
overige lidstaten van de Gemeen
schap.
Kissinger, die in Washington aan zijn
Franse collega Jobert vroeg: 'Wat
komt u hier eigenlijk doen?' kreeg
ten antwoord: 'Ik ben hier om de
Franse nationale belangen te verdedi
gen, of u het leuk vindt of niet'. Deze
opmerking bracht Kissinger tot de
verzuchting, dat Frankrijk al langer
dan 150 jaar op onvergelijkbare wijze
de kunst verstaat, zijn eigen belangen
te schaden.
De herleving van de diplomatieke stijl uit de periode-De Gaulle en de schade
lijke gevolgen daarvan voor de Europese Gemeenschap hebben de Westduitse
iregering doen besluiten, Frankrijk niet langer dan nodig is in staat te stellen,
ials remmende factor in het Europese gebeuren te functioneren.
ter zal voortaan minder rekening wor
den gehouden met de Franse gevoelig
heden, ook die welke het verleden be
treffen. 'We hebben 20 jaar op Frank
rijk gewacht en dat is al veel te lang
geweest', zo is het algemene gevoelen
in de Westduitse hoofdstad. Al die
lijd is de Bondsrepubliek Duitsland
ken loyale partner van Frankrijk ge
veest. Ook nu neemt het Duits-Franse
Vriendschapsverdrag, dat door Konrad
Adenauer en generaal Charles de
Gaulle werd gesloten om een streep
fender het verleden te zetten, in de
westduitse politiek nog een centrale
plaats in. Voor Bonn zijn echter ook
feoede betrekkingen met de Verenigde
[Staten en de integratie van Europa
ran levensbelang.
De bekende Westduitse schrijfster Ma-
lion Grafin Dönhoff zei hierover on-
angs in een artikel in het weekblad
Die Zeit': 'De tien jaren die De Gaul
le ons gekost heeft, zijn niet meer in
Ie halen. Het zou echter absurd zijn,
Jat we jarenlang op Frankrijk ge
pacht hebben, de integratie van Euro-
ba niet bereikt hebben en nu óók nog
je nauwe relaties met de Verenigde
Staten moeten opgeven. We hebben
[ooit willen kiezen tussen Europa en
ie Verenigde Staten'. Wel wilden we
[en geïntegreerd Europa, dat nauw
net Amerika verbonden zou zijn. Als
Parijs ons nu voor het alternatief
plaatst, te kiezen tussen Frankrijk en
le Verenigde Staten, dan moeten we
je uitdaging aanvaarden en voor de
Verenigde Staten kiezen, in de hoop
jat Frankrijk eens rijp zal worden'.
Acht tegen één
Er is echter geen sprake van een uit
fluitend Duits-Frans conflict In Was-
lington vond Frankrijk niet alleen de
Bondsrepubliek tegenover zich, maar
il zijn partners in de Gemeenschap,
Engeland incluis. Parijs had als te
genwicht tegen een zich onafhankelij-
ler gedragend West-Duitsland ook de
Entente Cordiale met Engeland nieuw
leven ingeblazen, maar dat werkte in
Washington niet. Want Londen kan
Ivenmin als Bonn de banden met de
Verenigde Staten opgeven. Om soort
gelijke redenen schaarden de kleinere
lidstaten van de Gemeenschap zich
in navolging van Engeland en Duits
land achter de Verenigde Staten.
Ook zij beseffen terdege, dat Europa
in zijn eigen belang zowel Europees
als Atlantisch dient te zijn.
Als Frankrijk in Washington serieus
had geprobeerd, het Europes energie
probleem te bespreken tegen de ach
tergrond van de Atlantische samen
werking, de sterke positie van de olie
producerende landen en de grote pro
blemen, waarmee de landen van de
Derde Wereld kampen (nu ook zij de
hogere olieprijzen moeten betalen)
zou het niemand tegen zich hebben
ingenomen, zo meent men in Bonn.
Minister van buitenlandse zaken Mi
chel Jobert was echter naar Washing
ton gekomen om de conferentie te sa
boteren. Om zijn doel te kunnen be
reiken had hij zelfs stappen onderno
men om te bereiken, dat zijn meer ge
matigde nietgaullistische collega Ca-
lery Giscard d'Estaing, in Parijs ach
terbleef.
Nu is het bepaald niet zo dat de acht
Europese landen die de banden met
de Verenigde Staten gehandhaafd wil
len zien, omdat zij een relatie blijven
zien tussen veiligheid, economie en
(sinds vorig jaar) ook energievoorzie
ning, geen grote bezwaren hebben te
gen de wijze waarop Washington zich
ook in het recente verleden te
genover zijn Europese bondgenoten
meende te kunnen gedragen. Was
hington heeft steeds aangedrongen op
het totstandbrengen van een Verenigd
Europa, maar vindt het moeilijk, de
economische en politieke consequen
ties ervan te aanvaarden. Bovendien
houdt het te weinig rekening met de
gevoeligheden in Europa, niet alleen
in Parijs. Het weinig diplomatieke op
treden van Henry Kissinger jegens
West Europa tijdens de oktobercrisis
in het Midden-Oosten spreekt wat dat
betreft boekdelen.
Gemist
Op de conferentie van Washington
kregen de Europese landen voor het
eerste een prachtige gelegenheid, dui
delijk met de Amerikanen te praten
over gemeenschappelijke belangen (of
het ontbreken daarvan) over al dan
niet noodzakelijke samenwerking en
de eventuele voorwaarden, die daar
aan verbonden moeten worden. Die
kans hebben de Europese landen ge
mist, omdat Frankrijk overgevoelig is
voor Amerikaanse inmenging. Maar
juist ais Parijs een gesprek blijft wei
geren in de verwachting dat het daar
mee de Amerikaanse invloed in Euro
pa kan terugdringen, zal het slechts
bereiken wat het wil verhinderen: een
blijvende verdeeldheid van Europa,
waardoor het ook meer afhankelijk
blijft van de VS. En dat kan nooit de
bedoeling zijn.
Volgens de Londense 'Times' is het
isolement van Frankrijk na de confe
rentie van Washington ernstiger en
gevaarlijker geworden. Het is moeilij
ker geworden, zo meent het blad, het
feit te verbergen dat talrijke Franse
stappen gericht zijn tegen één van de
belangrijkste doelen die Parijs na
streeft, nl. de Europese Gemeenschap
een stem te geven, waar de grote mo
gendheden wel naar moeten luisteren.
De Times vindt het kwalijk dat Frank
rijk blijft voortgaan, de politiek van
West-Duitsland verdacht te maken,
maar tegelijkertijd weigert een poli
tieke unie te accepteren, die de
Bondsrepubliek Duitsland steviger
aan West-Europa zou binden.
Het grote probleem van Frankrijk is
dat het de Europese samenwerking
heeft gebaseerd op goede betrekkin
gen met West-Duitsland, terwijl het
zich steeds gedraagt alsof het van me
ning is dat het in de Duitsers gestel
de vertrouwen niet gerechtvaardigd
is. Een dergelijk wantrouwen (dat de
regering in Bonn telkens noodzaakte,
nieuwe blijken van loyaliteit te ge
ven, waar die niet nodig waren) on
dermijnt de politiek van de Gemeen
schap. Van Duitse zijde vreest men in
dit verband dat de 'impotentie van
West-Europa' er toe heeft bijgedragen
dat nieuwe moeilijkheden zijn ont
staan in de ontspanningspolitiek ten
opzichte van Oost-Europa.
door Herre A. Halbertsma
Het FRlELIMO, het bevrijdingsleger van Mozambique, beeft de
laatste maanden enorme vorderingen gemaakt. De tegenaikties
van de Portugezen, samen ongeveer een kwart miljoen mensen,
hebben op een belangrijk deel van de ongeveer acht miljoen in
heemse inwoners een averechtse uitwerking gehad. De Spaanse
pater José Sangalo, van de Orde van Burgos, was enkele dagen
in ons land om uit te leggen hoe dat komt. Hij behoort tot de
groep die onder meer de massiamoord op de bewoners van het
dorp "Wiriyamu wereldkundig maakte.
Pater Sangalo werd in augustus van
het vorige jaar door de Portugese
autoriteiten uit Mozambique uitge
wezen. Hij krijgt echter nog regel
matig de laatste berichten door. Vol
gens hem zijn alleen de steden en
de zogenaamde versterkte dorpen
nog in handen van de Portugezen.
Op de weg van Tete, in het centrum
van het land, naar de havenstad Bei-
ra kan alleen nog in konvooi onder
bescherming van militairen worden
gereden. Hoewel het grootste deel
van de bevolking enkele jaren gele
den nog niet was gepolitiseerd, spit
sen de tegenstellingen zich nu sterk
toe. Hij verwacht dat de laatste drie
paters zullen worden uitgewezen. De
situatie begint steeds meer te lijken
op die in Zuid Vietnam. Waarom?
Achtergrond van het polarisatiepro
ces is het systeem van versterkte
dorpen, dat ook door de Amerika
nen in Vietnam is ingevoerd. De re
sultaten zijn ook hetzelfde, namelijk
een sterke verpaupering van de plat
telandsbevolking en terreur door
korrupte landgenoten. Deze dorpen
worden door de Portugese autoritei
ten echter gepresenteerd als onder
deel van de plannen om de bevol
king te ontwikkelen. In werkelijk
heid raken de meeste mensen een
groot deel van hun bezittingen kwijt
en neemt de sterfte door ondervoe
ding toe.
De agrarische situatie in Mozambi
que is natuurlijk niet precies het-
zulfde als in Nederland. Zonder
kunstmest verdraagt de grond het
niet om jaar in jaar uit te worden
bebouwd. Gebruikelijk is daarom
een systeem van wisselbouw, waar
bij zo elke 2 of 3 jaar een nieuw
stuk grond bruikbaar wordt gemaakt
voor land- en tuinbouw, terwijl men
het vorige stuk weer een tijdlang
braak laat liggen en alleen gebruikt
als weidegrond voor het vee (koel
en. geiten).
Gevolg van dit systeem is dat de
landbouwende bevolking van Mo
zambique - en daartoe behoort de
meerderheid van de inwoners - ta
melijk verspreid woont in kleine ge
huchten van zo'n honderd tot twee
honderd mensen. De afstand tussen
de verschillende gehuchten bedraagt
gemiddeld zo'n vijf tot tien kilome
ter. zodat in principe voor iedereen,
dichter of verder van huis, grond
genoeg beschikbaar is. Door dit
systeem blijft de vruchtbaarheid van
de bodem behouden. Het landschap
lijkt in grote gebieden op een step
pe, met hier en wat meer en daar
wat minder boomgroei.
Dwangstelsel
De Portugezen zijn blijkbaar tot de
konklusie gekomen dat de idealen
van onafhankelijkheid en bevrijding
van het kolonialisme, ondanks alle
gruwelverhalen van de autoriteiten
over de FRELIMO, toch een zekere
aantrekkingskracht hebben op de be
volking. Daarom heeft het regime
besloten, elk kontakt tussen het be
vrijdingsleger en de bevolking on-
José Sangol, de Spaanse pater van
de orde van Burgos, die vorig jaar
uit Mozambique werd uitgewezen.
mogelijk te maken. Daartoe wordt
telkens de bevolking van een aantal
in dezelfde omgeving liggende ge
huchten bijeengebracht naar één ge
makkelijk te kontroleren punt aan
een voor auto's begaanbare weg.
Daar wordt dan een zogenaamd ver
sterkt dorp (de Portugese term is
aldeamento') gevestigd, waar de in
heemsen uit dat gebied voortaan
verplicht zijn te wonen. Hun oude
huizen worden door Portugezen of
uit inheemsen samengestelde politie
vernietigd.
Het verlies van hun huizen is voor
de inheemse bevolking nog tot daar-
aantoe, met vereende krachten kun
nen zij in de versterkte dorpen
noodwoningen bouwen van materia
len uit de omgeving. Veel erger is
het grotendeels wegvallen van hun
bestaansbronnen. De inheemsen mo
gen zich voortaan niet verder dan
vijf kilometer van het versterkte
dorp verwijderen, daarbuiten heb
ben troepen en politie het recht
zonder waarschuwing op iedereen te
schieten. De kontrole vindt voor een
HONGERSNOOD
DOOR VERSTERKTE
DORPEN
deel plaats met helicopters (voor
een deel geleverd door Frankrijk),
waardoor ontsnapping vrijwel onmo
gelijk is. Deze mensen kunnen dus
hun eigen velden niet meer berei
ken. Ze kunnen in de praktijk al
leen aan het werk gaan in een ge
bied met een straal van 5 km rond
om het centrum voor een paar
duizend mensen is dat natuurlijk
niet genoeg, de grond is voor een
deel van slechte kwaliteit en er is
niet genoeg water voor irrigatie.
Een bijkomend probleem is dat het
vee niet genoeg weidegrond vindt
en door honger gedreven voortdu
rend probeert om in de tuinen bin
nen te dringen en van het gewas te
eten. Wie daarover klaagt bij de
plaatselijke autoriteiten wordt de
deur uitgeschopt of krijgt hoogstens
zo'n geringe schadevergoeding dat
het niet loont daarover ruzie te ma
ken. Omdat er een spertijd geldt en
alle bewoners vóór zonsondergang in
de bebouwde kom mceten rijn,
staan de tuinen bovendien bloot aan
de rooftochten van apen en allerlei
vogels, die nu ongehinderd kunnen
plukken en pikken. Vroeger was het
gewoonte dat er altijd een paar
mensen bleven kamperen op de vel
den waar geplant was, om het gewas
's nachts tegen dieren te bewaken
tot de oogst binnen was. Omdat zij
niet genoeg te eten hebben worden
steeds meer boeren gedwongen hun
vermagerde vee te verkopen. Portu
gese opkopers bieden daar maar een
schijntje voor, want haast iedereen
moet zijn vee verkopen.
Binnen de versterkte dorpen wordt
de orde gehandhaafd door de OPV,
dat betekent Organizacao Policial
Voluntarios oftewel de organisatie
van vrijwillige politie. De enkele
Portugezen die hierbij dienen zijn
bijna allemaal gestraften die geen
andere keus hadden. De meerder
heid van inheemse leden behoort al
tijd tot een andere stam dan de
mensen die zij moeten bewaken,
vaak zijn het mensen die door hun
eigen groep zijn uitgestoten wegens
asociaal gedrag of op bevel van de
autoriteiten door hun stamhoofden
zijn aangewezen voor dienstneming.
Misrekening
Het- natuurlijk onbedoelde - gevolg
van dit hele systeem van versterkte
dorpen is hetzelfde als in Zuid Viet
nam, namelijk dat een bevolking die
voor het grootste deel geen enkel
benul had van politiek en alleen
maar met rust gelaten wilde wor
den, opeens gekonfronteerd is met
het kolonialisme in zijn meest
onsympathieke vormen. Deze misre
kening van de Portugezen, die de
bestaansgrond onder de massa van
de bevolking heeft weggeslagen, ver
klaart voor een belangrijk deel het
snelle oprukken van FRELIMO. Vo
rig jaar was het vrijwel alleen nog
maar vertegenwoordigd langs de
grens met Tanzania, in de provin
cies Cabo en Niassa; maar nu ook
langs de grens met Zambia in de
provincie Tete en verder zuidelijk,
in de provincies Beira, Vila en
Pery. Men kan zeggen dat de FRE
LIMO het eigenlijke binnenland,
dus het hele gebied buiten de mo
derne nederzettingen, al controleert
tot aan de Save-rivier in het zuide
lijke deel van het land. Dit ver
klaart mede te toenemende onge
rustheid in Rhodesië en Zuid Afri
ka, twee landen die ook geregeerd
worden door een blanke minderheid
en voor hun verbindingen naar de
kust voor een deel zijn aangewezen
op wegen en spoorwegen over Mo
zambique.
Onverschilligheid
Onder de Portugezen die lang in het
land hebben gewoond, dat zijn voor
al priesters en kleine middenstan
ders, vindt men er wel die begrip
hebben voor de problemen van de
inheemse bevolking en de maatrege
len van de Portugese autoriteiten
met afgrijzen gadeslaan. De grootste
meerderheid van de Portugezen in
het land bestaat echter uit militai
ren en administratieve krachten, die
maar voor een korte periode in het
land zijn, dat zij dagelijks vervloe
ken. Zij weten weinig of niets van
het land waarin zij werken, zien in
elke inheemse een moordenaar, mis
schien hun toekomstige moordenaar,
of tenminste familie van zo iemand.
Deze Portugezen hopen er levend
uit te komen, wat de burgers be
treft liefst nog met een bom duiten,
en zij klitten zoveel mogelijk aan el
kaar om bescherming en morele
steun te zoeken. Alle idealen om het
land te ontwikkelen, die misschien
wel leven bij een deel van de hoge
re autoriteiten, krijgen daardoor
steeds minder kans om iets te wor
den. Er kan alleen nog maar met
dwang worden geregeerd, de werk
loosheid neemt door de gedwongen
verplaatsingen van de bevolking
enorm toe, steeds meer jongeren
proberen uit de greep van de Portu
gezen te ontglippen naar het bevrij
dingsleger van FRELIMO. En meer
dan de helft van de bevolking is be
neden de twintig jaar!
Wat is hieraan te doen? Voor het
ogenblik ziet Jose Sangalo het som
ber in, omdat veel mensen in Euro
pa nog nauwelijs of helemaal niet
beseffen wat er in Mozambique aan
de hand is. Hij is verbitterd over
Frankrijk, dat vrachtwagens (Ber-
liet) en helicopters (Alouette) heeft
geleverd aan het Portugese leger dat
er nu gebruik van maakt voor de
onderdrukking van de bevolking van
Mozambique. Ook in NATO-verband
zou veel meer druk moeten worden
uitgeoefend op Portugal om een
eind te maken aan het najagen van
een zinloos geworden droom. De
jacht op grondstoffen heeft ook hier
het morele bewustzijn van de wes
terse wereld verlamd. Men steunt
onder tafel wat men over de tafel
veroordeelt Onder deze omstandig
heden heeft het volgens pater San
galo geen zin meer om aan onder
wijs en sociale zorg voor de bevol
king te werken, hoe slecht die er in
Mozambique ook aan toe is. Eerst
moet de revolutie een eind maken
aan de vernielende invloed van kapi
talisme en kolonialisme, en persoon
lijk staat hij achter die revolutie,
met de kameraden van zijn orde.
Zelf heeft hij een keus gemaakt en
hij hoopt dat de mensen in de Ne
derlandse kerken naar hem willen
luisteren.
