1
KGB ZELF GAF AANLEIDING TOT
PUBLICATIE
VAN GULAG
ARCHIPEL
J
ulzige pijpleidingen naar
roze natuur van Alaska
H
Solzjenitsin had
nog willen wachten
TAiRTET ZATERDAG 19 JANUARI 1974
BUITENLAND T19 K19
~'Rudolf Ströbinger
seft een voorliefde voor
kleren en afgetrapte sclioe-
lijn liefhebberijen zijn
houthakken en fotogra-
Hij was een begaafd na-
uncleleraar in Rjasan. maar
rote liefde is het literaire
Alexander Solzjenitsyn,
i-jarige Nobelprijswinnaar
^terkunde 1970 en thans
®*de kernfysicus Andrej Sa-
r, misschien wel de meest
it regime gehate figuur in
unistische wereld.
0l<Wrenlijk al begonnen dwars te
'sotop 28-jarige leeftijd, als artil-
(itein in het Rode Leger. Hij
zijn dapperheid onderschei-
de Vaderlandse Orde en met
t van de Rode Ster. Maar in
j;erpostbrieven maakte hij zich
over het zogenaamde militair
an de als supermens geprezen
issimus Stalin. Zonder Stalins
)2\ zouden miljoenen jonge Sow-
ter niet hebben hoeven sneu-
leende de jonge officier.
rsj"
trraderlijke' brieven kwamen
n handen van de militaire ge-
politie, de 'Smersj'. Uit de
n Köningsber" de stad van
pikten ze hem in een februa-
van 1945 op. In een 'gazik'
kend terreinvoertuig van de
reden ze onmiddellijk met
eg, récht op de Duitse linies
gearresteerde maakte de op-
iambtenaren daarop attent en
;n de a eg naar Moskou. Maar
cou g-iraakten de uit de pro-
stammende "eiligheidsofficie-
üeuw in verlegenheid. Ze wis-
te| waar zij eigenlijk heen moes
deze officier, die de decora-
op zijn borst droeg. Opnieuw
de vervolgde zelf, die de rich-
ïgaf en de chauffeur voor de
Lublankagevangenls liet
zelfs ook maar gehoord te zijn
criticus van de stalinistische
ert tot acht jaar gevangenis en
lip veroordeeld. Het werden
aats van acht jaar, die Solzje-
nder de zwaarste omstandighe-
rbracht.
tdrift
vrijlating in 1953 begon hij te
n. In 1961 gaf hij de toenmali-
frelacteur van het literaire
ift 'Nowyj Mir'. Alexander
rski, zijn eerste manuscript te
'ij wild.; weten wat deze erva-
'ijver een nieuweling te zeggen
iben. En Twardowski was er
geestdriftig over. Het was
i het Twintigste Partijcongres
Kroestsjew in zijn geheime re-
volle omvang van Stalins ter-
ii zijn verbijsterde kameraden
de. En wat Twardowski van
Solzjenitsin te lezen kreeg was een
meesterlijke schildering van de toe
standen in een van de vele werkkam
pen van de Sowjet Unie. Kroestsjew
was na het lezen van 'Een dag uit het
leven van Ivan Denisowitsj' enthousi
ast. Maar ook de man die toen het
machtigst was in de Sowjet-hiërarchie
was er niet zeker van of hij' het boek
wel kon lr ten verschijnen. Hij gaf het
andere leden van het partijpresidium
te lezen en wilde hun mening weten.
De meesten Wisten niets tegen ope-
baarmaking ervan aan te voeren.
Slechts éen heeft er vurig tegen ge
pleit, dat was Breznjew.
Solzjenitsins boek had een enorme
schokwerking. Niet alleen voor de
Russische lezers, maar ok de andere
Oosteuropese landen, waar men soort
gelijke toestanden kende. Het boek
werd ook opgevat als een signaal.
Men begon zich ook op andere dan
politieke, namelijk op artistieke wij
ze met de heerschappij van de terreur
bezir, te houden. En toen begreep in
eens ook Kroestsjew die daar vol
gens Solzjenitsins biografen voortdu
rend door Breznjew over was aange
sproken dat de volgende werken
van Solzjenitsin beter niet meer kon
den worden uitgegeven. Zij waren na
melijk een uitdaging aan de macht
van de communistische partij en zij
zouden de altijd als onmisbare steun
van het regime geldende geheime po
litie ondergraven.
Maar Solzjenitsin kon niet monddood
gemaakt worden. Zijn 'Kankerpavil-
joen' en zijn 'In de eerste cirkel', zijn
vertellingen en zijn toneelstuk gingen
circuleren en verschijnen in het bui
tenland. ">e schrijver werd tot een
symbool. Zijn werk tot een oproep tot
menselijkheid en tot strijd tegen de
terreur.
Erfenis
Eén boek zou de voormalige natuur-
kundeleraar, artilleriekapitein, dwang
arbeider uit de stalinistische concen
tratiekampen en vogelvrij verklaarde
Sowjetburger, echter als zijn geestelij
ke erfenis beschouwen. Dat zou het
boek zijn waarvoor hij zoals hij
eens zei reeds op het ogenblik van
zijn arrestatie in Koningsberg materi
aal begon in te zamelen. Een boek
over de stalinistische gevangenissen
en kampen, getiteld Gulag Archipel.
Omdat velen van diegenen, die daar
voor als getuige van de gruwelen wa
ren 'opgetreden door de staatsveilig
heid vervolgd zouden kunnen worden,
moest met publicatie van dit boek
nog maar gewacht worden. Toen
kwam de zomer van 1973. Alexander
Solzjenitsin en zijn vrienden Sacha-
row, Maximow en vele anderen, meen
den niet meer te kunnen en te mogen
zwijgen. Zij klaagden de Sowjet-auto-
riteiten, de regering en vooral de par
tij aan wegens minachting van de
menselijke waardigheid van het volk
in de verenigde Sowjet-republieken.
En de rest van de wereld, die door de
woorden van d° Sowjetpolitici over
vrede en ontspanning een beetje was
ingesukkeld, spitste de oren. Want,
zei een Westerse schrijver, als iemand
zijn eigen burgers onderdrukt kan hij
het met de vrede ook niet ernstig me
nen.
Dreigbrieven
'Ik voel me bedreigd', zei Solzjenitsin
eind augustus tot Westerse correspon
denten in zijn 'dasja' bij Moskou. De
hele zonvr hal hij anonieme dreig
brieven gehad. Hij was ervan over
tuigd dat deze brieven met toestem-
ming van bestuursfunctionarissen wa- WGnding
ren geschreven. Hij uitte zelfs de ver
denking dat als schrijvers van deze Maar reeds enkele dagen na deze ver
brieven alleen ambtenaren van de vei
ligheidsdienst in aanmerking kwamen.
'In de winter van 1971 op 1972 heb ik
via verschillende kanalen de waar
schuwing ontvangen dat men mij bij
een auto-ongeluk om het leven wilde
laten komen', zei de schrijver. En hij
voegde eraan toe; 'hier bewijst zich
echter zeker een voordeel van. onze
maatschappijstrucl iur: mij en mijn
familie kan geen haar worden ge
krenkt zonder medeweten en goedkeu
ring van de staatsveiligheidsdienst, zó
intensief worden we gadegeslagen, ge
schaduwd, bespionneerd en afgeluis
terd.
Overigens zou zijn dood 'zeker niet
het verwachte geluk bezorgen aan die
mensen die meenden dat daarmee
mijn literaire werk ophoudt. Immers
onmiddellijk na mijn dood of onmid
dellijk nadat ik verdwenen ben begint
de uitvoering van mijn laatste wilsbe
schikking. Dan wordt het voornaamste
deel van mijn werk welks publicatie
ik jarenlang heb opgehouden open
baar*. Om welk werk het hier ging,
zei Solzjenitsin echter niet.
klaring gebeurde er iets dat hem
waarschijnlijk van gedachten deed
veranderen. Een van zijn goede be
kenden, mevrouw Jelisjaweta Woron-
janskaja, had zichzelf door een sprong
uit de bovenverdieping van een huis
in Leningrad het leven benomen.
Kort tev.'ren was zij vijf dagen lang
verhoord op het bureau van de staats
veiligheidsdienst in Leningrad. De
enige vraag die Jelisjaweta Woron-
janskaja had moeten beantwoorden
luidde: 'waar is het manuscript van
'Gulag Archipel' verstopt?' Na onafge
broken kwellende verhoren stortte de
vrouw in en gaf het manuscript prijs
aan de KGB-functionarissen. Zij juich
ten. De vrouw, gebroken naar lichaam
en geest, verkoos de dood.
De vreugde vai de staatsveiligheids-
dienst was echter voorbarig. Om
streeks deze tijd was het manuscript
van het boek al in handen van de
zaakwaarnemer van Solzjenitsin in
West Europa, dr. Fritz Heeb in
Ztirich. Wat de titel betreft: Archipa-
lag is het Russische woord voor eilan
denrijk en Gulag de gebruikelijke
aanduiding van de leiding der dwang
arbeiderskampen. Naast de Russische
tekst was er ook al een Duitse verta
ling. De naam van de vertaler is een
pseudoniem: Anaperturnik.
Het tegenovergestelde van wat ver
wacht werd, gebeurt nu met medewe
ten van Solzjenitsin. Hij is er zich
var bewust dat hiermee het gevaar
voor de beroving van zijn vrijheid is
toegenomen. Maar alleen een open
baarmaking van het boek kan volgens
Solzejenitsin nu de KGB de namen
van de sprekende en handelende per
sonen daarin reeds kent, hen en hun
gezinnen tegen vervolging door de
staat beschermen. De oorspronkelijke
Russische tekst is inmiddels in de
YMCA-Press in Parijs uitgekomen. In
het Duits verschijnt 'Archipel Gulag*
eind januari en tegelijkertijd zal het
in de VS. Frankrijk en Zweden ver
krijgbaar worden.
Nieuwe hetze
In Moskou is een nieuwe hetze tegen
Alexander Solzjenitsin begonnen. De
nieuwbenoemde leider van het Sow-
jet-bureau voor auteursrechten, Boris
D. Panki nam inmiddels reeds het
woord. In een interview met een
Amerikaanse journalist wees hij erop
dat hij met zijn autoriteiten tegen
Solzjenitsin wil optreden. 'Onze hou
ding tegenover Solzj initsin', aldus
Pankm, 'nauwkeuriger gezegd: onze
houding tegenover zijn werken is niet
veranderd. Wij zullen nimmer berus
ten in welke anti-Sowjet-publikaties
ook, wie de schrijver dan ook mag
zijn'. Tegelijkertijd kondigde Pankin
aan, dat zijn bureau tot vervolging
van Sowjetburgers zou overgaan, die
hun werk zonder toestemming van de
daartoe bevoegde Sowjet-instanties in
het buitenland laten uitgeven. Ook te
gen buitenlandse uitgevers zou in de
ze gevallen worden geprocedeerd.
Op zichzelf zou dit een goede aanlei
ding kunnen zijn om een onafhanke
lijke rechtbank in een Europees land
eens te laten onderzoeken in hoeverre
deze praktijken verenigbaar zijn met
de Berner conventie voor auteursrech
ten en zelfs met de grondwet van de
Sowjet Unie.
Tass
Zonde: dat de bevolking van de Sow
jet Unie in de gelegenheid wordt ge
steld om zelfs maar van fragmenten
van Solzjenitsins boek kennis te ne
men, moet zij wel de vlammende ver
oordelingen ervan door het persagent
schap Tas over zich heen laten gaan.
In een commentaar van Sergej Kulik
wordt het 'uit 260.000 woorden be
staande' boek gedegradeerd tot een
schrijfsel dat de atmosfeer van ont
spanning beoogt te vergiftigen en dat
zelfs de Nazi-politiek tegenover Rus
land wil rechtvaardigen. 'Solzjenitsin
haatte en haat alles wat de oktoberre
volutie aan ideeën, aan daden en aan
zegenrijke vooruitgang met zich mee
heeft gebracht. Maar de muze die tel
kens weer nieuwe werken uit hem te
voorschijn brengt, heeft maar één
naam: machteloze haat. Daaruit is ook
Gulag Archipel geschreven'.
Het is niet bij de woedende tirades
van Kulik gebleven. De bevolking van
de Sowjet Unie zal echter in ieder ge
val de mogelijkheid hebben om via
radio-uitzendingen het boek van Solz
jenitsin te leren kennen. In het Rus
sisch en in zeventien andere talen van
de Sowjet-republieken zal de zender
'Liberty' in Mtlnchen het naar de
Sowjet Unie uitzenden. En dat zal
wel weer een golf van protest oproe
pen tegen deze Ln de Bondsrepubliek
gestationeerde Amerikaanse zender.
Jelte Rep
ta's laatste grens wordt
ikele weken opengegooid.
atschappijen, avonturiers,
inten en gelukzoekers
eeds te trappelen van on-
om het barre en verlaten
binnen te stormen, gloei-
n de oliekoorts. Want on-
poolijs in het uiterste
n van deze Amerikaanse
igt een ongekende weelde
ie. Zwarte olie, vloeibaar
Vat is er tegenwoordig be
ker dan olie?
i van oponthoud kan eindelijk
kele weken de bouw beginnen
langgerekte olie-pijpleiding,
ska dwars door midden zal
snijden, van de uitgestrekte olievel
den aan de polaire Prudhoe-baai naar
de havenstad Valdez aan de zuidkant
van het schiereiland. Sinds de Arabie
ren hebben laten zien dat er werke
lijk schroefdraad op hun oliekraan
zit, is de natuurlijke, onaangebroken
schat aan ruwe olie in het noorden
van Alaska onweerstaanbaar geworden
voor het olie-hongerige Amerika. De
protesten van de Sierra Club en ande
re milieu-beschermers tegen de pijp
leiding zijn met één grote zwaai van
tafel geveegd.
Gespannen wacht Alaska af wat de
nieuwste 'gold-rush' zal brengen. De
bevolking van slechts 300.000 zielen
zal ongetwijfeld spectaculair groeien.
De telefoon bij de Aleyska Pipeline
Service ,het consortium dat de 3,5
miljard dollar kostende pijpleiding zal
aanleggen, staat roodgloeiend. Dage
lijks vragen honderden Amerikanen
er schriftelijk en telefonisch naar
werk. Anderen informeren niet eens
tevoren en trekken op goed geluk
naar het barre noorden. In Alaska la
gen de lonen altijd al goed en nu het
er barst van de olie moet het hele
maal een paradijs zijn! Hele gezinnen
rijden, vliegen of liften reeds naar
Alaska, in de hoop te delen in de
overvloed.
Alaska staat op de drempel van een
nieuw tijdperk. Het kan een tijdperk
worden van ongekende welvaart, die
de gehele bevolking ten goede komt.
Maar het kan ook een tijdperk wor
den van groeistuipen, die de natuur
lijke schoonheid en bronnen zullen
afbreken, terwijl de bevolking er
slechts kort en minimaal van profi
teert. De meningen over de toekomst
onder de bevolking zijn verdeeld.
Maar er is geen andere keuze dan
olie. Alaska heeft zijn hele toekomst
gezet op de olie. Zonder olie zou de
staat over drie jaar bankroet zijn.
Zonder olie krijgen de oorspronkelij
ke bewoners indianen, eskimo's en
Aleoeten nauwelijks enige schade
vergoeding voor hun onteigende ge
bieden en rechten. En zonder de Alas-
kaanse olie schijnt Amerika niet meer
te kunnen leven, zeker niet nu het
geen koning-klant meer is bij zijn
Arabische olieleveranciers.
Er heerste grote opluchting in Alas
ka, toen de senaat in november alle
bezwaren tegen de pijpleiding onder
tafel schoof en de regering volmacht
gaf de aanleg van het miljoenen-pro
ject te beginnen. Tot dat ogenblik
hadden de rechtbanken op aandrang
van milieu-organisaties de aanleg
voorlopig stilgezet. De buizen beteke
nen namelijk een groot gevaar voor
één van de laatste ongerepte natuur
gebieden, die de wereld nog rijk is.
Het ruige, ijzige voorkomen van het
Alaskaanse landschap is slechts een
masker voer een broos levenseven-
wicht, waar zelfs de kleinste versto
ring ruïneuze gevolgen kan hebben en
een bedreiging kan vormen voor de
miljoenen rendieren, bergschapen,
elanden, ganzen, herten en zalmen en
voor de zeldzame grizzly-beer, de kari-
bou, de ijsbeer en de poolvos.
Een pijpleiding betekent de aanleg
van sintelwegen en landingsstrips,
opslagplaatsen en pompstations, het
weggraven van miljoenen kubieke me
ters grint en onvermijdelijke verzil-
ting en erosie. De constructiewerk
zaamheden en het geluid van vliegtui
gen en helikopters zullen Alaska's
zeldzame dieren opjagen. Als de bees
ten naar andere gebieden vluchten,
zullen ze gedood worden door andere
dieren of andere dieren doden. En
het fragiele evenwicht in het gebied
verstoren. In de lange winter heeft
elk dier al zijn energie nodig alleen
maar om te overleven. Het dapperste
hert kan dan gedood worden door één
enkele wolf of door het geluid van
één enkele bulldozer.
Een kaartje van de pijpleidingen naar en door Alaska.
kaanse toendra's hebben maanden no
dig om een sinaasappelschil af te bre
ken, jaren voor papiersnippers, decen
nia voor houtspaanders en een eeu
wigheid voor metaal of plastic of.
olie.
Pijpleiding
Wet ongeldig
•niadenbestaan van de oorspronkelijke bewon ers van Alaska heeft waarschijnlijk zijn langste tijd
De pijpleiding zal honderden rivier
tjes passeren. Vele daarvan zijn broed
plaatsen voor zalm en andere vis. Een
lek in de leiding kan daar rampzalige
gevolgen hebben. De leiding moet on
dergronds aangelegd worden, omdat
ze anders de levenslijnen van vele"
trekkende dieren afsnijdt. Maar het
ingraven van de pijpen betekent weer
een bedreiging voor de bevroren on
derlaag, de permafrost. De permafrost
is een eeuwig bevroren laag van aar
de. kiezels en water, die verscholen
onder een dun plantendek grote delen
van Alaska beschermt. Smelt de per
mafrost dan treden verschuivingen en
verzakkingen op, die de pijpleiding
kan doen breken en de ruwe olie zal
uitbraken over het maagdelijk land
schap. Bovendien zal twee-derde van
de pijpleiding in een gebied komen te
liggen, dat bekend staat om de aard
schokken die er voorkomen. Deskun
digen achten het vrijwel zeker dat de
pijpleiding tijdens zijn bestaan getrof
fen zal worden door één of meer
krachtige aardbevingen. Hoe snel kan
dan een lek worden gestopt? De Alas-
Maar het vooruitzicht dat Alaska over
drie jaar drie miljoen vaten olie per
dag kan leveren scheen Washington
tenslotte toch belangrijker dan het ge
mekker over het aantasten van een
natuurgebied, waar Jan-met-de-pet
toch nooit zal komen. De Alaskanen
begonnen er zelf ook zo over te den
ken. In de staat verschenen bumper
plakplaatjes met de treiterige tekst:
'Sierra Club, ga weg'. Oud-gouverneur
Walter Hickel schreef in Readers Di
gest: 'Laten we ophouden bang te zijn
voor het poolgebied. Laten we de
mouwen oprollen en beginnen.' In
Washington sprak senator Henry
Jackson verlekkerd over de 'Perzische
golf junior'. En tenslotte hakte de se
naat na vijf jaar de knoop door: de
pijpleiding zal aangelegd worden
dwars door Alaska en ze zal niet val
len onder de bepalingen van de mi
lieu-wet. Met dat laatste werd elk ver
der verweer van milieu-organisaties
onmogelijk gemaakt.
Het bestuur van de staat Alaska kon
opgelucht adem halen, want nog meer
uitstel had de financiële doodsteek be
tekend voor de staat. Als de olie een
maal over Alaska gepompt wordt, zal
de staat jaarlijks ongeveer 300 mil
joen dollar aan royalties ontvangen.
Een overstelpende rijkdom, zeker ge
meten tegen de achtergrond van de
armoede, die het heeft geleden tijdens
de vijftien jaar, die het nu deel uit
maakt van de Amerikaanse federatie.
Momenteel geeft de staat jaarlijks 300
miljoen dollar uit, 100 miljoen meer
dan ze ontvangt. Toen in juli 1966
olie ontdekt werd in het noorden van
Alaska betaalden de oliemaatschappij
en de staat 900 miljoen dollar aan
boorrechten. De begrotingstekorten
hebben dat bedrag echter al voor een
derde opgevreten en het zal helemaal
verdwenen zijn in '1977, precies op het
moment dat de olie zal gaan vloeien.
Reserves
De oliemaatschappijen betaalden grif
de hoge pachtprijs, die Alaska vraagt,
omdat de uitzichten fenomenaal zijn.
Aan de Prudhoe-baai ligt voor min
stens 10 miljard vaten olie onder het
ijs. Dat betekent voor de oliemaat
schappijen een jaarlijkse opbrengst
van 700 miljoen tot 1 miljard dollar.
Maar in hetzelfde gebied ligt ook een
overstelpende hoeveelheid makkelijk
te winnen aardgas. Ten westen van de
Prudhoe-baai strekt zich een zeer
groot gebied uit, dat als reserve voor
de strijdkrachten apart is gezet
Steeds grotere druk wordt uitgeoe
fend om ook de naar schatting 15 mil
jard vaten olie in dit gebied aan te
boren. Het vasteland van Alaska is al
zo rijk aan olie en gas, dat nog nie
mand is gaan boren voor de Alaskaan
se kust naar de enorme hoeveelheden,
die daar moeten liggen. Naast olie en
gas heeft de staat nog veel meer deli
catessen: steenkool, koper, ijzererts,
goud, tin en bijna ieder mineraal van
antimonium tot zink.
Tot voor kort bleef al deze rijkdom
onaangeroerd, omdat de uitgestrekt
heid van Alaska, de ongastvrijheid
van zijn zes maanden lange winter en
de afgelegenheid van de staat com
merciële exploitatie niet mogelijk
maakten. Ook onder Amerikaans be
heer bleef Alaska wat het altijd was
geweest: een kolonie, waar 'buitenlan
ders' de macht en de rijkdom in han
den hadden. Na de tweede wereldoor
log, toen militaire bases in het gebied
werden gevestigd, begon schoorvoe
tend de ontwikkeling. Er kwam een
nieuwe generatie arbeiders, die zich
vestigde rond Anchorage (toen nog
een stadje met ongeplaveide straten)
en die hun toekomst koppelde aan de
toekomst van Alaska zelf. Deze 'nieu
we Alaskanen' verzetten zich tegen de
bevoogding van buitenaf. In 1959 trad
het gebied als 49ste staat toe tot de
Verenigde Staten van Amerika in de
heimelijke hoop dat het economisch
onafhankelijk kon worden van de fe
derale regering. Het bleek een ijdele
wens. De economie van de nieuwe
staat hing voornamelijk af van de re
gering in Washington. Het mijnwezen
en de visserij verpieterden. En Alas
ka's natuurlijke rijkdommen waren
niet economisch rendabel. Tegen deze
achtergrond was de ontdekking van
olie een blikseminslag.
Bondgenootschap
Olie betekende immers voor de staat
Alaska een geweldige bron van in
komsten, die het uiteindelijk onafhan
kelijk van Washington zou maken.
Olie betekende ook een hefboom voor
de inheemse bevolking om een rege
ling over het grondbezit met de fede
rale regering af te dwingen. Olie bete
kende een dwingende noodzaak de
kwestie te regelen van wie wat in
Alaska bezit AI deze zaken, aange
roerd toen het gebied toetrad tot de
Amerikaanse federatie, waren op de
lange baan geschoven en zouden zon
der olie nooit behandeld zijn. Maar
nu ontstond een merkwaardig bondge
nootschap tussen oliemaatschappijen
en de inheemse bevolking. De olieba
ronnen besteedden miljoenen dollars
om er in Washington een regeling
voor de eskimo's en indianen door te
drukken. Daardoor werd Amerika ge
dwongen voor de eerste keer een vér
strekkend verdrag met de inheemse
bevolking te sluiten, waarbij de india
nen, eskimo's en Aleoeten grote stuk
ken land mochten uitzoeken en aan
zienlijke schadevergoedingen kregen
voor het opgeven van hun aanspraken
op andere gebieden.
Zo deed het vooruitzicht van olie
wonderen voor Alaska. Maar nu het
olietijdperk zelf gaat beginnen, begin
nen vele Alaskanen zich af te vragen
of de olie zelf ook een zegen zal t
kenen.
Dit is het eerste van een serie van
drie artikelen over de toekomst van
