IS!
I
'Joko viert zijn
verjaardag':
een absurde en bittere klucht
i
I
X
ABN Salaris Spaarplan
Goede voorstelling
van Theater van
'De Gebroken Kruik'
Met Reinbert de Leeuw
rondom Schönberg
Veel meningsverschil
over steun aan de
landelijke dagbladen
Boeiende
Rachmaninow
in matinee
van VARA
Bibliotheken gratis voor
Voor 't eerst buitenlandse dirigent
Jean Martinon vaste eerste
dirigent Residentie-Orkest
Duitser bekent
wurgen
van man
De makkelijkste manier van sparen.
Algemene Bank Nederland
Bon voor informatie.
Bliksemactie
voor behoud
Romeins schip
TROUW kW VRTET M AANIMG 14 J VM Mil 1974
K UK ST/ Bi -\ EN LAND
T7/K8fc
door Ber Huising
AMSTERDAM Na de proef-
voorstellingen gaf Toneelgroep
Baal vrijdagavond in Amster
dams Brakke Grond de "officiële'
première van Joko Viert Zijn
Verjaardag, een toneelbewerking
van een novelle, die Roland To-
por schreef. Topor is caricaturist
(cartoonist heet dat tegenwoor
dig minder raak), hij overdrijft
sarcastisch en zegt met een paar
tekeningen meer dan met zijn
hele verhaal.
Daarin maakt hij het symbolische 'op
de ruggen van de arbeiders' werke
lijk. Joko. een fabrieksarbeider, heeft
eerst geen zin om de 'congressisten'
op zijn rug te vervoeren. Maar ande
ren doen het en het betaalt goed. Jo
ko bukt ook. en onder de dames en
heren sjouwt hij zich ziek.
Het is een zwaan-kleef-aan-ziekte. Heb
je ze eenmaal op je nek, dan zit je
aan ze vast. Dan delen ze je kamer je
bed: ze eten je voedsel, ze misvormen
ie gedachten, ze vernederen en mis
handelen en volgens Topor die het
ziekelijk wreed bekijkt slachten ze
ook nog je zusjes. Als ze dan nog het
zilveren bestek stelen maakt Joko's
moeder een eind aan de troep met
een hakmes en Joko viert zijn ver
jaardag met een grafkrans.
De symbolische bedoeling van die af
loop kan ik niet volgen, maar aflopen
moet het in het theater en dan is de
dood altijd een d definitief slot.
Nu zijn zinnebeelden, en vooral ab
surde. gemakkelijker te tekenen, en te
schrijven, dan voor te stollen. Met
mensen krijgen zij een reële zwaarte.
Als de spelers voortdurend anderen
ziet torsen, de hele zaal door soms,
word je er. met een beetje meeleven,
zelf moe van.
Als Joko vele voorstellingen gaat ha
len. gaan die van Baal daar misschien
wel van balen. En die zwaan-kleef-
aan-kluit na de pauze, ook een gek ef
fect, is wel een opvallend staaltje van
collectieve prestatie maar dc persoon
lijke uitingen en bewegingen worden
er akelig door belemmerd, (ook een
symboliek trouwens).
Leonard Frank, de regisseur, die de
goede vertaling van A. J. de Swarte
nog bewerkte (en vulgariseerde als je
het mij vraagt), liet Topors verbeel
dingen dus lijfelijk verbeelden. In
een mal fabrieksdecor met een loop
graaf ervoor (ontwerp Rik van Ben-
tum). Het uitbuiten kreeg een over
duidelijke vorm. óok al doordat de
tekst kenend raak is. De grand-guig-
nol-achtige bloederige wreedheden na
de pauze maakten mij niet aan het
strikken. Dat was maar een tam doen-
alsof.
Scène uit 'Joko viert zijn verjaardag'van links naar rechts Rudolf Lucieer,
Hans Dagelet, Olga Zuiderhoek en Kitty Courhöis.
Carol
Herwijnen
Gunstigste rol
In dit spel is Joko de enige echte
mens, en dus de gunstigste rol. Hans
Dagelet speelt hem fris en innemend,
argeloos jong, en meer verbijsterd
dan verslagen aan het slot. Els Inge
borg Smits en Elja Pelgrom als de
zusjes, of als fabrieksmeisjes, zijn ook
nog warme typetjes. Dc moeder, van
Marjon Brandsma. is al een ongevoeli
ge praatautomaat. De congressisten
zijn geen mensen meer, maar mon
sters van een systeem: Kitty Courbois
als een brutaal blondgepruikt sensu
eel stuk; Carol van Herwijnen als een
zakelijke autoriteit: Olga Zuiderhoek.
hoewel 'professor' als een ordinair kijf
achtig wijf; Rudolf Lucieer genuan
ceerder als een slijmerige mooipra-
tern. Bart Kiene is dan nog een
slaafs bekrompen fabriekschef.
Baal kwam dus met een ongewone
voorstelling van een absurde en bitte
re klucht, met malle effecten en goe
de bedoelingen. Maar het is met maat
schappijkritiek, haat tegen de onder
drukkers en mededogen met de onder
drukten wel zo. dat het minder werkt
naarmate het zich verder van de wer
kelijkheid verwijdert. Dus deed het
mij lang niet zoveel als bijvoorbeeld
ik mag wel eens 'ouderwets' zijn
Brecht of zelfs Heijermans.
door Ber Huising
Toneelgroep Theater gaf zaterdagavond in de Schouwburg van Nij
megen de eerste voorsteling van De Gebroken Kruik. Een beste
voorstelling, wel wat te kluchtig aangezet en gerekt, maar toch ge-
noegelijk verzorgd en leuk gedaan.
door Jac Kort
AMSTERDAM Aan de herden
king van de honderdste geboorte
dag van de Russische componist,
Serge Rachmaninow wordt ten
minste nog enige aandacht ge
schonken in het muziekseizoen
'73-'74, vergeleken met Max Re-
ger, die in hetzelfde jaar werd ge
boren en wiens naam ik tot he
den nog niet op de programma's
ben tegengekomen.
De VARA had een van haar matinees
geheel gewijd aan Adjeko, een opera
in één bedrijf, naar een gegeven van
Poesjkin, die Rachmaninow schreef
toen hij negentien jaar oud was en de
Symfonische Cantate 'De Klokken'
naar een gedicht van Edgar Allen
Poe, dat in 1914 ontstond en werd op
gedragen aan Willem Mengelberg en
het Concertgebouworkest.
Adjeko, een zigeuner, die door zijn
geliefde verlaten wordt, doodt haar en
haar minnaar, maar wordt door de ge
meenschap waarin hij leeft verstoten,
zodat hij eenzaam achterblijft. Bij het
beluisteren van dit nu ongeveer tach
tig jaar oude werk, wordt men niet
alleen vervuld van bewondering van
wege het verbluffende vakmanschap,
dat de jonge componist zowel op vo-
kaal als instrumentaal gebied bezat
Men wordt van begin tot eind geboeid
door de theatrale kracht die van dit
werk uitgaat.
Deze opera zou men zo op de planken
kunnen zetten, bv. met Paljas. In deze
uitvoering in concertvorm was de rol
bezetting uitstekend met de bas Ro
bert Holl in de titelrol, de Roemeense
sopraan Cornelia Pop als Zemfira, de
Russische tenor Nikolai Ogrénitsj als
de minnaar van Zemfira en de bas
Hubert Waber als een oude zigeuner.
Het magnifieke Omroepkoor (ingestu
deerd door Meindert Boekei) en het
Omroeporkest leverden eveneens
voortrefelijke bijdragen. Het geheel
stond onder de straffe leiding van de
Engelse dirigent, Edward Downes.
Na de pauze de vierdelige cantate De
Klokken, waaraan Cornelia Pop, Niko
lai Ogrénitsje en Robert Holl hun so
listische medewerking verleenden.
In deze cantate zijn de onderwerpen:
geboorte, huwelijk, vrees en dood.
welke gesymboliseerd worden door
klokken van zilver, goud, koper en
ijzer.
Eveneens een fantastisch boeiend
werk, waarin het kleurrijke orkest
een schitterende achtergrond vormde
van de virtuoze vokale episodes van
koor en solisten.
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM De noodlijdende landelijke dagbladen moe
ten niet met belastinggeld gesteund worden meent 48 pro
cent van de Nederlanders, 31, procent vindt dat wel. Dit blijkt
uit een enquete (telefonisch onder 450 personen boven 15
jaar) die de afdeling kijk- en luisteronderzoek van de NOS
heeft verricht. Dit is gebeurd ten behoeve van het program
ma 'Diagnose' dat de NOS-televisie gisteravond heeft uitge
zonden.
De heren drs. H. J. L. Vonhoff,
lid van de Tweede Kamer /oor
de VVD en dr. H. J. Roethof, lid
van de Tweede Kamer voor de
PvdA discussieerden in 'Diagno
se' over de stelling dat noodlij
dende landelijke dagbladen niet
met belastinggelden behoren te
worden gesubsidieerd.
Uit het onderzoek bleek verder
dat 31 procent van de onder
vraagden verscheidenheid in de
pers zeer belangrijk vindt, 33
procent zei dit tamelijk belang
rijk te vinden en 16 procent ta
melijk onbelangrijk. 10 procent
volstrekt onbelangrijk.
Vraag
Nu is de vraag wat men onder
verscheidenheid verstaat. Een
jaar of tien geleden waren er in
Nederland nog 14 landelijke dag
bladen. Op het ogenblik hebben
we er nog 6. Twee tot drie zoals
Trouw, De Tijd (hoewel die zo
juist een garantie voor 3 jaar
voortbestaan onder bepaalde
voorwaarden heeft gekregen) en
de NRC dreigen te verdwijnen.
Als dat zou gebeuren houden we
ongeveer nog maar drie of vier
landelijke bladen over. Op de
vraag: vindt u als er nog maar
drie of vier landelijke dagbladen
overblijven dat de verscheiden
heid van standpunten in de Ne
derlandse pers nog voldoende is
of niet, kwamen de volgende ant
woorden: voldoende 72 procent,
niet voldoende 20 procent.Van de
ondervraagden zei 55 procent het
belangrijk te vinden een krant te
lezen die een afwijkende mening
heeft van de eigen krant, 61 pro
cent vond het leuk dat af en toe
te doen.
Kranten met een afwijkende me
ning te lezen vond 34 procent
niet belangrijk, 26 procent vond
het zelfs niet leuk.
Op de vraag of en zo ja hoe vaak
men naast het eigen blad een
krant met een afwijkende me
ning leest antwoordde 18 procent
met 'vaak' 46 procent met 'soms'
en 37 procent met 'nooit'.
Afwijkende mening
Hoe hoger de opleiding van de
ondervraagden des te meer lande
lijke dagbladen wist men op te
noemen, des te meer zei men ook
een afwijkende mening naast de
eigen krant op prijs te stellen,
des te meer leest men ook een
dergelijke krant.
Toch is het niet zo dat men naar
mate de opleiding hoger was ook
meer voor het instandhouden van
diverse landelijke dagbladen door
middel van subsidie is. De opinies
hierover zijn onder de verschil
lende opleidingsniveaus nauwe
lijks verschillend. Jongeren tussen
15 en 24 jaar zijn het vaker on
eens met de stelling waarover
werd gediscussieerd dan ouderen.
Ze zijn vaker voor subsidiëring.
DEN HAAG In de vacature
van vaste eerste dirigent bij het
Residentie Orkest, ontstaan door
pensionering van Willem van Ot-
terloo in december 1972, is met
leer- en vorminpsolichtipen onmiddellijke ingang benoemd de
IGCI cn VUMNIlippilUlUgCH Fransei Lyon geboren dirigent
DEN HAAG Bij de invoering van - --
door R. N. Degens
AMSTERDAM Bij uitzondering wordt in de programmering
van de Rondom-concerten de aandacht op maar één componist ge
vestigd: het derde concert, zaterdagavond in het Amsterdamse
Concertgebouw was uitsluitend aan Schönberg gewijd.
Wel jammer eigenlijk. want
Schönberg wiens invloed op de ont
wikkeling van de hedendaagse muziek
zeer groot is geweest, is juist bijzon
der geschikt om met figuren en stro
mingen 'rondom' gepresenteerd 'e
worden. In dit programma werd hij
min of meer rondom zichzelf naar vo
ren gebracht, met twee werken op en
over de grens die zijn definitieve
overgang naar het twaalftoonsysteem
markeert: de Serenade op. 24 uit 1923,
en de Suite op. 29 uit 1925. Twee
stukken voor klein instrumentaal en
semble, waaraan in de Serenade nog
een zangpartij is toegevoegd. Beide
'werken geven, in het 'historisch per-,
spectief' waarin men Schönberg tegen
woordig pleegt te beluisteren, nogal
duidelijk de inconsequenties en de
krampachtigheden bloot waarvan de
componist zich destijds zelf maar al te
goed bewust was. Maar die hem niot
beletten de voor hem enig mogelijke
weg te blijven volgen.
Reinbert de Leeuw heeft dat, zoals ge
bruikelijk kort en goed, in zijn inlei
ding tot dit concert aangestipt. In de
uitvoering onder zijn leiding van bei
de stukken door een aantal musici
van de vaste groep die aan deze avon
den meewerkt (plus ditmaal de bari
ton Leuwe Visser) werd met grote be
kwaamheid en toegewijdheid alle eer
bewezen aan de geniale pionier van
de hedendaagse muziek. De als altijd
volle zaal reageerde daarop met inten
se oplettendheid en dankbaar applaus.
Met kennelijke instemming werd de
mededeling ontvangen dat voor net
volgende concert op 16 februari, in af
wijking van het programma, Karl-
heinz Stockhausen met zijn ensemble
zelf voor de uitvoering van zijn Mi-
krophonie I naar Amsterdam komt
AMSTERDAM De 28-jarige West-
duitse metselaar Jiirgen L.. die zater
dagavond op verzoek van de Amster
damse moordbrigade door de Westber-
lijnse politie is aangehouden, heeft
bekend de 44-jarige hotelbediende
Frans Idema in de nacht van maan
dag op dinsdag door wurging om het
leven te hebben gebracht.
De hotelbeiende werd pas woensdag
middag levenloos aangetroffen door
een uitvoerder van een bouwbedrijf.
die opmetingen in de woning van ld?- 1
ma aan de Korte Keizerstraat in de RpPOm-nPZOPK fl9Tl
hoofdstad wilde verrichten. Hij had AVCLUIU UC^UCIY a<lil
een koord om de hals, dat met een
van de uiteinden aan de bank was be- PnmriPi i -PYTinsi tl P
vestigd. De Amsterdamse moordbrigu- X UIlipClI CApUölllC
de begon onmiddellijk een groot
scheeps onderzoek in de buurt, dat tot
de aanhouding van de Westduitser in
Berlijn leidde. Naar een tweede ver
dachte. de negentien-jarige Westduitse
student T. B., van wie wordt aangeno
men dat hij eveneens naar zijn land
is gevlucht, wordt nog gezocht. Wat
het motief van de moord is geweest,
is nog niet duidelijk.
En dit. hier door het beroepstoneel
(zo goed als) nooit gespeelde, blijspel
van Heinrich von Kleist mocht best
eens voor de dag gehaald worden. Het
vergeelde niet. muf door het lange lig
gen sinds 1806 en het kan tegen
de, wel veel gespeelde, Molières wel
op. De kruik brak door mannenbezoek
bij Eva en haar moeder Matha gooit
het voor de dorpsrechter Adam. ''.ij
beschuldigt Eva's vrijer Reinbert.
maar die zag een andere man en ver
denkt jaloers een medeminnaar. Rech
ter Adam wil grif iedereen veroorde
len, want hij was het zelf. Een toeval
lig aanwezige rechtsinspecteur, en de
griffier, zorgen dat rechter Adam
door de mand valt. De leugenachtige
schurk had Eva wijsgemaakt, dat haar
Reinbert als soldaat naar Indië moest,
tenzij ze hem even terwille was. Hein
rich von Kleist, los van zijn duits feo
dale militaire afkomst, ontdekte :n
Parijs dat de Franse Revolutie alweer
was verworden tot, nu burgerlijke,
willekeur, en in Zwitserland dat het
landelijke leven (Rousseau's terug
naar de natuur) ook niet zo puur was
als het leek. Filosoof Kant had boven
dien zijn zekerheden, omtrent wat
waar is, ondermijnd. Die idealistiscne
teleurstellingen, en zijn kritiek op de
onrechtvaardige samenleving, ver
werkte hij vermakelijk in dit stuk,
dat hij in het zeventiende-eeuwse
Utrecht (Maarssen) liet spelen. Met
weinig vertrouwen in het recht, want
die onbetrouwbare Adam wordt alleen
maar overgeplaatst. Het satirische dat,
evenals de door Dolf Verspoor ver
taalde dialogen, nog eigentijds aan
doet. werd in deze voorstelling, onder
regie van Jochen Neuhaus, enigzins
overspeeld, en verzwakt, door het hol
lands oubollige kluchtwerk. Dat overi
gens vol komische vondsten zit, die
dan ook weer tijd vragen, zodat de
rek er soms een beetje uitgaat. Ter
wijl de regie toch bijzonder levendig,
en zorgvuldig doordacht is. Het begin
bijvoorbeeld, met von Kleist zelf die
het doek opent, als Adam wakker
wordt in het doorgesneden houten
reehtshuis (prachtig decor van Wolf
gang Mal), is meesterlijk van humor
en sfeer. En de toneelbeelden, met
kostuums van Barbara Buri, blijven
boeiend en schilderachtig.
de maakt Henk Schaar een fijn ko
misch type. Nettie Blanken en Burrtv
Every zijn een paar overdreven dom
ginnegappende meiden, Trees van der
Donck is een bijgelovig uitweidende
getuige. Jan van Eijndthoven een 02-
diende.
de wet op het openbare bibliotheek
werk kunnen leer- en vormingsplichti-
ge jongeren volledig gratis van de bi
bliotheek gebruik maken. Staatssecre
taris Meijer van cultuur, recreatie en
maatschappelijk werk heeft dit aange
kondigd. Hierdoor zal voor een belang
rijke groep van de bevolking een be
lemmering voor het gebruik van de
bibliotheek weggenomen worden.
Staatssecretaris Meijfer zegt dit in de
memorie van antwoord, die hij in de
Tweede Kamer heeft gestuurd ter
voorbereiding van de behandeling van
de wet op het openbare bibliotheek
werk.
Jean Martinon. In het 71-jarig be
staan van het orkest zal voor de
eerste maal een buitenlander het
Haagse orkest gaan leiden.
In verband met lopende verplichtin
gen elders zal Jean Martionon eerst
in het seizoen 1975-76 de leiding van
het Haagse ensemble op zich kunnen
hij een dertigtal concerten per sei
zoen zal leiden; men acht dit voldoen-
nemen. Het ligt in de bedoeling, dat
de voor een verantwoorde artistieke
inbreng.
De heer Martinon, geboren 10 januari
1010, was leerling van Roussel
Miinch. Hij leidde orkesten in Lon
den, Israël, Dusseldorf, Chicago en Pa
rijs. Nu is hij muziekdirecteur van de
Franse radio en televisie. Als compo
nist heeft hij enkele werken op zijn
naam staan; zijn 'Psaume' en zijn
strijkkwartet werden onderscheiden.
Naast de dertig concerten per seizoen
zullen tevens de toernees en eventue
le plaatopnamen onder zijn leiding
staan. De heer Martinon blijft in Pa
rijs wonen.
(ADVERTENTIE)
Kostelijk
DEN HAAG De tentoonstelling
over Pompei', in het Haagse gemeente
museum. die zondagmiddag werd ge
sloten. heeft 226.593 bezoekers getrok
ken. Dit is het grootste aantal dat
ooit een tentoonstelling in dit mu
seum trok. Zaterdag was een topdag:
5517 bezoekers. Zondagmiddag kwa
men vierduizend mensen.
Bernhard Droog als de rechter is een
kostelijke schijnheilige schurk, hin
kend en gewond van de vorige avond,
brutaal of onderdanig vechtend voor
zijn bedrog, en komisch in alles, van
het begin tot aan het eind. Edmond
Classen staat daar mooi cynisch kalm
tegenover als de griffier die. als von
Kleist zelf, alles observeert en no
teert. Jan Verhoeven doet de deftige
supervisor, die de corruptie op een
hoger plan brengt. Anita Menist :s
een sterke, heftig aanklagende, moe
der Martha, die op haar recht staiL
zoals dat heet. Guy Lavreysen. ais
Reinbert. speelt zijn achterdocht ver
ontwaardigingen en spijt ook hevig,
maar niet zo goed beheerst. Fennek?n
F. Andreae is een zuivere, flinke Eva.
de enige die de waarheid weet. en die
eindelijk toch nog kan uitspreken.
Van een stuntelende, mompelende bo-
Wie een salarisrekening bij de ABN heeft, kan meedoen met het ABN Salaris Spaarplan. En kweekt
dan bijna ongemerkt een financiële reserve. Zonder kosten. Zonder moeite. Want als u eenmaal
met de ABN bebt afgesproken welk bedrag u maandelijks wilt reserveren, gaat bet sparen verder
automatisch. U kunt al meedoen met f25,-per maand. En, geef toe, zo'n spaarpotje kunt u eigenlijk
ook best opbouwen uit uw salaris. Salaris Spaarplan, dat is een prettige dienst van de ABN.
Graag ontvang ik van u nadere gegevens over het ABN Salaris Spaarplan.
Naam
Adres_
Woonplaats
_TeL__
In ongeffankeerde envelop zenden naar; Algemene Bank Nederland,
Antwoordnummer 3502, Amsterdam.
Vragen
Bij deze benoeming plaatsen wij enke-j
le vraagtekens. Nog steeds is niet dui
delijk geworden waarom men er zo
lang mee heeft gewacht. De heer Van
Otterloo ging reeds in 1972 met pensi-l
oen. Hoewel benoemd met onmiddel
lijke ingang, zal de heer Martinon
eerst in het seizoen 1975-76 de lei
ding van het orkest op zich kunnen
nemen. Onbegrijpelijk, is, dat men!
een dirigent als Willem van Otterloo
liet gaan omdat hij 65 jaar werd en
in zijn plaats een dirigent benoemt
die vorige week 64 jaar is geworden.
Tegen de tijd dat hij effectief gaat
werken is hij eveneens 65.
In de loop van de tijd zijn meerdere
namen genoemd voor het vervullen
van deze vacature waaronder Iwaki,
Semkow, Ajmane-Marsan, De Waart
en Leitner. Tijdens concerten bij het
Residentie Orkest in 1972 en 1973
heeft Jean Martinon blijk gegeven
een dirigent te zijn, die een goede
verhouding met het orkest weet op t
bouwen. Tevens bewees hij, dat hij
uitblinkt in het Franse repertoire
doch ook, dat andere werken, onder
andere van Strawinski en Bartók, zijn
aanpak met de Franse slag minder
goed kunnen verdragen. Zeker geen
all-rounddirigent men zal er In de
naaste toekomst in Den Haag van
moeten uitgaan dat de meester zich
toont in de beperking. Het ligt in het
voornemen naast Martinon een jonge
Nederlandse dirigent te benoemen. In
deze benoeming zal Martinon een be
langrijke stem hebben, al worden nu
reeds binnen het orkest de namen ge
noemd van Lucas Vis, Hubert Soedanl
en Hans Vonk.
Adr. Ilager
A3
ALPHEN A. D. RIJN Het 37
meter lange Romeinse schip dat
onlangs in Zwammerdam opge
graven is en welke vondst tot
ver buiten onze grenzen de aan
dacht trok, dreigt verloren te
gaan. Op het terrein waar de
ontdekking gedaan is zal bin
nenkort een gebouw verrijzen.
De enige kans om het schip te
behouden is dat er vóór maan
dag een bedrag van 150.000 gul
den op tafel ligt om de vereiste
voorzieningen voor een spoedi
ge berging te treffen, aldus
prof. dr. W. Glasberger, verbon
den aan het instituut voor pre
en proto-historie aan de univer
siteit van Amsterdam. Bewoners
van Alphen a. d. Rijn zijn on
der leiding van de Alphense ar
chitect Derotti een bliksemactie
begonnen om het vereiste be
drag bijeen te krijgen.
