lIlBlllSllI
Gereformeerd theoloog
verdiept zich in Lenin
Doopsgezinden ook zonder toren
gelukkig
Vandaag
Nieuwe boekei
Beroepingswerl
TROlW/KiWiABTET ZATERDAG 12 JANUARI 1974
KERK T2/B
Wanneer ik mensen uit een tijdsclirif-
tenlial zie komen, dik tevreden met de
verse VN o£ de nieuwe HP, vraag ik
me wel eens bekommerd af: zouden zij
ook de vreugden en verrassingen ken
nen die de lectuur van kerkbladen in
het algemeen en van liet ADW in het
bijzonder ons biedt? Ik vrees van niet,
ik heb zelfs het angstige vermoeden dat
de meesten bij de letters ADW eerder
denken aan een of andere sociale wet
dan aan het algemeen doopsgezind
weekblad.
Toch gaan niet vermoede werelden voor je
open bij het lezen van het ADW en dan
springen ze niet op je af vla poenig opgedirk
te artikelen, nee, ze dienen zich bescheiden
aan door middel van een argeloos en puur
berichtje, weggestopt in een brave grijze ko
lom. Zo schoot m'n gemoed laatst vol toon ik
onder het wijknieuws van Beverwijk dit las-
Het torentje op het kerkgebouw moet wegens
bouwvalligheid worden afgebroken. Herstel
zou duizenden guldens vergen. Welnu, doops
gezinden kunnen ook zonder toren gelukkig
zijn en de Heer dienen.
Het zijn maar een paar zinnetjes. En het
staat er zo onopgesmukt: wij kunnen ook zon
der toren gelukkig zijn en de Heer dienen.
Alsjeblieft! Hier treedt de doperse wereldmij-
ding, waarop calvinisten zo kunnen smalen,
ons op haar schoonst tegemoet. Of die toren
in Beverwijk nu wel of niet in elkaar don
dert, het laat de doopsgezinden onverschillig.
Ze kijken er om zo te zeggen overhéén.
Hoe schriit steekt hierbij af de drukdoenerig-
heid van gereformeerden cn roomsen. Die
zouden in het Beverwijkse geval binnen de
kortste keren een toren-fonds gesticht heb
ben. Vlijtige dominees en vurige priesters
zouden in hun preek de nadruk leggen op het
heenwijzende karakter van een toren en ze
zouden in hun kerkblaadjes opjuttende ver
haaltjes schrijven over 'de stand': we naderen
de tweeduizend, nog even de handen ineens
en de tanden op elkaar. En natuurlijk zou de
jeugd ingeschakeld worden, je kreeg de actie
R.O.T. (redt onze toren). Mooie slagzin voor
een spandoek: R.O.T. is niet rot Echt iets
voor de jongelui, haha!
Maar niets van dit aards gewemel bij de
doopsgezinden, die zijn gelukkig zónder to-
nadrukkelijk de omgeving. Een aantal meters
verder naar het plein toe staat de doopsgezin
de Singelkerk, maar dat die kerk daar te vin
den is kom je alleen aan de weet door een
naambord naast de deur van wat er uitziet
als een gewoon grachtenhuis. De doopsgezin
den hebben zich namelijk niet in een of an
dere uitbundige neo-stijl gestort en zijn hun
schuilkerk trouw gebleven. Wie de deur bi-
nengaat, moet een lange en smalle gang door
voordat hij in de kerkruimte komt: een ver
rukkelijke zaalkerk met twee (doorgaans le
ge) gaanderijen, daterend uit het begin van
de zeventiende eeuw. Van een toren is geen
sprake, maar we weten het inmiddels: ook
zonder toren kunnen de doopsgezinden geluk
kig zijn en de Heer dienen.
Dit laatste geschiedt niet op de bodem van
stevige belijdenisgeschriften. Op oecumeni
sche zondag kerkte ik in de Singelkerk. Niet
om oecumenisch te doen, maar omdat ik Ie
mand wilde spreken bij de koffie-na-de-dienst
en ik ook iets wilde meepikken van de spijze
die niet vergaat. De voorganger las de ge
loofsbelijdenis van Nicea maar niet dan nadat
hij de gemeente uitvoerig gerustgesteld had:
hij las dit stuk niet om zijn gehoor bij de
lurven te pakken en te binden aan belijdenis
uitspraken, maar om op deze bijzondere zon
dag de band met andere kerken te beklemto
nen. Een verkwikkende ervaring voor iemand
die (een deel van) zijn brood verdiend heeft
met het bijwonen van weinig opwekkende de
batten over het funktioneren van de belijde
nis en over de vraag of je nu juridisch of ju-
dicieel aan de gang moet gaan.
Intussen ben ik de Beverwijkse doopsgezin
den met hun gammele toren niet vergeten.
Bij het lezen van die paar zinnetjes overviel
me de vraag, hoe ver de onthechtheid van
doopsgezinden, al dan niet in Beverwijk, gaat
Zullen ze. wanneer onverhoopt de kerkban
ken het begeven, dapper zeggen: ook zonder
kerkbanken kunnen we gelukkig zijn enz.? Ik
zag ze in de geest al staan: met opgeheven
hoofde in een kale eerlijke ruimte.Aldus
vermenigvuldigden zich mijn gedachten bij
de lectuur van dat wijkberichtje in het ADW.
Toen ik mijn ontroering meester was, zag ik
dat het nog niet uit was. Er kwam nog wat.
Dit:
Br. Gerard Maarse, nationaal trainer-coach
van de dames-kernploeg van de Nederland-
sche Schaatsbond zou over de schaatssport
spreken. Nu krijgt de eveneens van menniste
komaf zijnde wereldkampioene Atje Keulen-
Deelstra nog concurrentie van stoere zusters
uit deze gemeente in Kennemerland. Gaat het
dan om de Menno-cup?
Ziehier een verrassende wending, die VN of
HP je nimmer zal leveren. Geniale vondst ei
genlijk. De lezer.staat nog te hijgen van het
vergezicht dat hem -is geboden op de gelukza
ligheid van toren-loze dopersen, of de schrij
ver van het wijkbericht neemt hem bij de
hand en voert hem naar de banaliteit van een
lezing over hardschaatsen of zo. Door deze
onverwachte manoeuvre wordt de indruk van
het voorgaande nog versterkt en de geestelij
ke hoogte, waarop de doopsgezinden in Bever
wijk zich bewegen, nog onbereikbaar voor
normale stervelingen. Eén vlekje ontsiert he
laas het bericht. Ik bedoel het geuren met de
menniste komaf van mevrouw Keulen. Want
zo gauw je van iemand hoort dat hij of zij
dit of dat van 'komaf' 'van huis uit', is, kun
je er zeker van zijn dat de betrokkene het nu
niet meer is. In elk geval tasten we volstrekt
in het onzekere over de houding van me
vrouw Keulen jegens torens.
Tot zover over het ADW. Ik hoop duidelijk
gemaakt te hebben hoezeer het lezen daarvan
een opwindende zaak is.
Tenslotte nog kort over twee andere knipsels,
door bevriende collegiale hand op mijn bu
reau neergelegd. Een korte rectificatie in het
vrijgemaakte gereformeerde Nederlandse Dag
blad maakt duidelijker dan menig moeizame
verhandeling hoe het exclusieve kerkbegrip
van de vrijgemaakten in hun kring funktio-
neert. Voor goeie vrijgemaakten geldt dat al
leen hun eigen kerk echt kerk, de ware kerk
is. In hun krant staat onder de rubriek 'kerk
nieuws' dan ook uitsluitend nieuws uit de
vrijgemaakte gereformeerde kerken. Nu kan
ook een vrijgemaakte krantenman zich vergis
sen en zo gebeurde het dat er onlangs in het
Nederlands Dagblad het volgende stond:
De beide beroepingsberichten in ons blad van
zaterdag zijn abusievelijk terecht gekomen
onder het kopje 'Kerknieuws'. Het zijn beroe
pen uit de Ned. Herv. Kerk.
Een aantal weken terug schreef ik op deze
pagina over de heer Schakel. Ik durf er ei
genlijk nauwelijks weer over te beginnen, want
dat artikeltje leverde me boze blikken en
idem brieven op. Maar goed. ik gaf toen te
kennen dat ik de heer Schakel een aardige,
rechtse man vond die zichzelf goed wist te
verkopen en dat je bij links nooit tegen zulke
aardige mensen aanliep. Ik vroeg me af: hoe
zou dat komen? Het (aardige, linkse) blad
Tijd en Taak schenkt me het antwoord op de
ze kwellende vraag:
Aardige mensen bij links van het kaliber
Schakel zijn veel tc bescheiden om aan de
weg te timmeren.
P.S. De Krijtberg moet blijven!
Polemologie, door B.V.A. Röling. E<
inleiding tot de wetenschap van o<
log en vrede. Derde herziene dra
Uitg. Van Gorkum, Assen. 261 blz
26,-.
Het gezin in opvoedingsnood. Openb
re les bij de aanvaarding van hi
ambt van lector in de specialie ped
gogiek in de faculteit der sociale w
tenschappen van de Vrije Universiti
te Amsterdam door dr. P. A. de Ru
ter. Uitg. Callenbach, Nijkerk. 27 blz
2,95.
Bij de stichting IVIO te Lelystad
verschenen in de serie AO deeltje 1
1494; Tin: oud en nieuw door D. v.
Wal 20 pagina's, en nr. 1495; Geest
lijkc stromingen, door Hans Kooge
20 pagina's. Prijs per deeltje 1,25.
Karate, door M. Meeus. Encycloped
in beeld. Uitg. Standaard. Antwe
pen/Amsterdam. 297 blz - ƒ16.50.
Groot paardenboek, door W. Slo
Uitg. Amsterdam Boek, Amsterda
160 pagina's met veel illustratie
29.75.
De ondernemingsraad een handle
ding, door I. A. C. van Haren. Uit
Kluwer, Deventer. 238 blz - 17.50.
Verslag Internationaal congres politi
ke gevangen Zuid Vietnam; prijs ƒ5
te bestellen bij Brede Vietnam-bev»
ging Nederland, Dintelstraat 27, 0
dorp. Alkmaar, of door storting op
ronummer 2901988 ten name van
penningmeester van de BVBN. Hl
congres over de politieke gevangem
in Zuid Vietnam werd gehouden o
12 en 13 oktober in de RAI te An
sterdam. Het verslag bevat alle op hl
congres verstrekte gegevens.
GELOOF EN ERVARING door W
Veldhuis. Uitg. Ambo, Bilthoven, 1
pag., prijs 6,90. De auteur, di
systematische theologie doceert aa
de r.k. theologische hogeschool
Utrecht, probeert de verbindingslij
nen te laten zien tussen geloof en 1»
ven.
J. HEEMSKERK AZN. door J. J. Hui
zinga. Een boeiende dissertatie, dif
politiek Den Haag uit de jaren 186C
tot 1890 tot leven brengt, met menses
als Thorbecke. Groen van Prinsterer,
Van Houten, Abr. Kuyper en Keuchfr
nius. Heemskerk (enkele malen pre
mier)' raakte ten onrechte in het ver
geetboekje, doordat zijn conservatief
partij verdween, platgedrukt tusset
de liberalen en de confessionelen ir
de schoolstrijd. 301 blz. Verkrijgbatf
door storting van 30 gulden op giror»
kening 1011837 van J. J. Huizingt
Willem de Zwijgerstraat 10, Harlitt
gen.
door prof. dr. H. M. Kuitert
Sinds jaar en dag houdt de theologie zich intensief bezig met Karl
Marx en liet marxisme. Het aantal meer of minder oppervlak
kige studies over dit thema neemt nog steeds toe. en wat er aan
pamfletten over is verschenen, is langzamerhand niet meer te tel
len. Met de figuur van Lenin staat het anders. Er is, althans door
theologen, weinig over deze man geschreven. Vermoedelijk omdat
daarvoor geen reden aanwezig was.
In deze situatie is intussen verande
ring gekomen. Er is nu ook een boek
van een theoloog over Lenin, geschre
ven door een Nederlander: Bastlaan
Wielenga, onder de titel Lenlns Weg
zur Revolution (uitg. Chr. Kaiser,
München 1971, Prijs DM27,-).
Waarom dit boek?
Voordat ik op deze vraag inga een en
kel woord over de auteur. Hij is gere
formeerd, zoen van de vroegere Hil-
versumse predikant J. L. Wielenga,
en zijn boek diende oorspronkelijk als
proefschrift. Aan dat laatste zit nog
een verhaal vast: de Kirchliche Hoch-
schule. waaraan Wielenga promoveer
de (bij Gollwitzer), heeft geweigerd
het laatste hoofdstuk goed te keuren
en maakte dat ook uitdrukkelijk be
kend. De andere hoofdstukken werden
intussen goed genoeg bevonden, zodat
de doctorstitel wel verleend werd. Ik
vermeld dit pikante detail omdat het
dat zal blijken iets te maken
heeft met mhoud en thema van het
geheel.
Waarom
Waarom nu een boek over Lenin; dat
was de vraag waarmee ik zou begin
nen. Natuurlijk is het eerste wat een
lezer denkt: mode, precieser gezegd:
linkse mode. Ik zal niet ontkennen
dat niet alleen rechts (Wiegel) maar
ook links in de mode kan zijn; maar
die tijd is alweer een beetje voorbij.
Dat is punt één: en vervolgens is het
boek gewoonweg niet een typisch mo
dieus boek, zcals iedereen kan consta
teren die het ter hand neemt. Wat is
het dan wel? In ieder geval en dat
dan maar op de eerste plaats gezegd
een uitermate interessant boek.
Dat komt omdat het inderdaad over
een episode uit de opbouw van het
communisme gaat waarover we weinig
zijn ingelicht; de rol van Lenin als re
volutionair organisator cn zijn con
flicten met een aantal kameraden die
oorspronkelijk dezelfde weg gingen
maar in de loop van de strijd afhaak
ten: Struve en Bulgakov.
De ondertitel van het boek heet dan
ook: Eine Konfrontation mlt Sergcj
Bulgakov und Peter Struve im Inter
esse clner thoologischen Besinnung.
Ik vind deze confrontatie een vondst,
en zal dat hieronder nog verduidelij
ken. Wieler.ga is daarvoor niet alleen
heel Lenin doorgekropen in het
Russisch maar ook alles wat op de
conflicten met Struve en Bulgakov te
maken heeft. Vandaar dat het boek
zo'n dikke pil geworden is (530 blz.)
cn dat brengt weer mee dat het even
duurt voordat een bespreker moed ge
noeg heeft om eraan te beginnen. Die
moed vond ik ruimschoots beloond,
alleen al omdat het boek zoals ik
al zei een uitermate interessant
boek is geworden dat men uren ach
ter elkaar kan blijven lezen.
Oogmerk
Maar die mleressantigheid is toch nog
niet het eigenlijke oogmerk van het
boek; ook niet de eigenlijke waarde
ervan.
Om die op te sporen moeten we te
rug naar de vraag: waarom nu juist
over Lenin? Dat heeft te maken met
de fundamentele vraag die Wielenga
bezig houdt, de vraag naar het doen.
In hoeverre is het hele christelijke
bedrijf, kerk en theologie incluis, een
kwestie van praten zonder doen? Na
tuurlijk. iedereen kan zich situaties
voorstellen, waarin praten geen kwaad
kan. integendeel, waarin praten een
vorm van communicatie kan wezen.
Maar juist als de onhoudbare toestan
den van verdrukte en uitgemergelde,
van verkochte en platgebombardeerde
volken en groepen in het vizier ko
men, wordt het anders. Kun je dan
nog blijven praten, of is praten dan
binnen de kortste keren een vlucht
voor het doen?
Ik denk dat hier de 'link' ligt tussen
wat Wielenga fundamenteel bezig
houdt en de figuur van Lenin. Een
van Lenins belangrijkste pamfletten
draagt als titel: Wat doen? Lenin had
zijn doel: revolutie tenville van de
uitgemergelde en ontrechte Russische
bevolking, en hij deed. Alle praten en
overleggen maakte hij daaraan onder
geschikt, richte hij op dat doel, met
als keerzijde: alle praten dat op een
ander doel gericht was of dat z.i. van
het doel afleidde, beschouwde hij als
verraad aan de goede zaak.
Deze consequente handhaving van dc
eenheid die cr tussen praten cn doen
behoort te bestaan, tekent de opstel
ling van de figuur van Lenin.
Niet alles
Het is natuurlijk niet alles wat cr
over Lenins positie te zeggen valt,
ook niet alles wat Wielenga's analyse
ons te zeggen heeft.
De argwaan die wij op grond van de
geschiedenis koesteren tegen Lenins
manier om het grote doel de midde
len te laten heiligen, komt in het
boek ter sprake. Voorts Lenins na
druk op de orthodoxie: de zuivere
marxistische leer moest gehandhaafd
worden, anders kwam de groep in de
war; met andersdenkenden moest je
niet discussiëren, want dat was immers
zinloos; de waarheid stond al vast
enz. enz.
Alle othodoxie zo lijkt het wel
is te allen tijde zichzelf gelijk. Maar
op deze dingen ga ik hier verder niet
in. Ook niet, althans niet uitvoerig,
op do tegenspelers Struve en Bulga
kov. Ik vermeld in het voorbijgaan al
leen dat de hele vraag of christenen
mogen deelnemen aan revolutionaire
bewegingen van marxistische aard. al
uitvoerig is besproken door Bulgakov.
Wielenga geeft ons in zijn overwegin
gen een helder inzicht, dat daarom zo
belangrijk is omdat Bulgakov als wei
nig anderen het onrecht heeft gezien
(en daarvan getuigt!) dat het Russi
sche landvolk is aangedaan, maar des
ondanks het toonbeeld is (en wordt)
van iemand die bij de vraag: Wat
doen? door de mand zakt. Bulgakov
durft niet mee te doen met de revolu
tionaire beweging, en doet dus niets.
Zij het dan aat een man als Struve
ook door Wielenga beschreven nog
verder gaat, en van oorspronkelijk ka
meraad en onrechtbestrijder overstapt
naar wat in het marxistisch jargon
dan de reactie heet. Beide gestalten
maken met hun positiekeuze de vraag:
Wat doen? tot een mes-scherpe aange
legenheid.
Stampij
"Wielenga's laatste hoofdstuk dat
door de Hogeschool niet werd geac
cepteerd wil een aantal theologi
sche overwegingen bij het geheel
doen. Het is mij niet duidelijk waar
om de Hogeschool over dit hoofdstuk
zoveel stampij heeft gemaakt. Er staat
geen onver'ogen woord in, of het
moest zijn dat W'elenga erin uit
spreekt dat christenen hij zegt tel
kens: de gemeente solidair (zij het
dan kritisch) mogen en moeten zijn
met de opstandige massa's die zich
van hun onderdrukkers trachten te
ontdoen.
Die conclusie lijkt mij onontkoom
baar.
Maar ik moei er nog wat aan toevoe
gen om haar van haar al te onschul
dig karakter te ontdoen. Wielenga
heeft heel goed gezien dat ook hier
de vraag: Wat doen? kritisch ingrijpt
door A. J. Klei
ren. En wie meent dat dit stichtelijke klets
koek is. moet eens meegaan naar het Singel
in Amsterdam. Daaraan staat, in de buurt
van het Koningsplein, een roomse kerk te
pronken: De Krijtberg, gave neo-gotiek waar
in de roomsen triomfeerden na 't verlaten
van de schuilkerken. Twee toren heeft de
hoog oprijzende Krijtberg en zij beheersen
Aan het Singel in Amsterdam verheft zich trots De Krijtberg (rechts), een door
Alfred Tepe in het laatste van de vorige eeuw gebouwde neo-gotische kerk. Vlak bij
is de doopsgezinde Singelkerk, schuilgaand achter de gevel van een gewoon grach
tenhuis (op de foto herkenbaar aan het spandoek, waarop een kerst-inn aangekon
digd werd.
Lenin op een affische ter gelegenheid van de veertigste herdenking
van de oktober-revolutie.
in onze ovei leggingen.
Iemand die meent wat hij zegt (wij
moeten de zwarten b.v. bijspringen)
moet zich óók bezinnen op de vraag
wat hij dan nu moet doen, d.w.z. hij
moet een strategie willen ontwikke
len.
als een allereerste aanzet te dienen
voor de harde vraag wat we eigenlijk
willen zolane we niet een strategie
willen (en daar dan naar willen han
delen).
Eén vraag
Strategie
Nu hebben de marxisten een strate
gie: teil hemel schreiende omstandig
heden zijn alleen te veranderen door
de klassenstrijd, of breder geformu
leerd: de massa moet in haar eigen
bevrijdingsgeschiedenis handelend op
treden. Op dit soort vragen gaat Wie
lenga in. Zeer terecht. Hij doet dat
minder duidelijk dan ik gewild zou
hebben. Maar daarover zal ik niet te
veel zeuren. Zijn boek is bedoeld om
Ik noem één vraag: als gemeente mee
doen met een revolutionaire beweging
waar is trouwens zo'n gemeente??
is één ding. Maar mag een gemeen
te een dergelijke revolutionaire bewe
ging ook zelf organiseren, op touw
zetten? Die vraag blijft bij Wielenga
open, en met deze vraag nog menige
andere op theologisch en ethisch ge
bied.
Maar aan mijn waardering voor het
boek doet deze kritiek in het geheel
niets af.
IN GEBED
In een van de lezingen van mor|
zondag van de doop van Jezus, lees
dat Jezus na zijn doop in gebed 1
(Lukas 3). Het trof mij bijzonder,
moet er altijd overheen geleren b
ben, zoals dat gemakkelijk gebeurt
verhalen die je al zo vaak gehoord
gelezen hebt. Je denkt, ik weet 't
hoe 't ging. En dan ineens blijkt d
iets te zijn dat tot nu toe onop
merkt bleef. Jezus bad na zijn do
Hoe. wordt ons niet meegede<
Knielend, staande, liggende? Maar
bad. Vandaag zeggen mensen nog
eens dat ze zich bij dat bidden zo v
nig kunnen voorstellen. Hij deed 1
en wij weten wat dat inhield, als
bad. Dan sprak Hij met God. 1
schien moet ik zeggen: Hij sprak
God, want bij het bidden komt i
meteen het weerwoord van God. To
kan de mens dat ervaren, ook bl
een hoorbaar of op de een of andt
manier verneembaar antwoord uit, i
een spreken met. Hij deed het, to
Hij gedoopt was. Zo. uitf het wat
van de Jordaan. Er was iets met H<
gebeurd dat Hij zelf gewild had,
vertelt Mattheus het. En dan he
Hij behoefte om naar God te kijki
Zoals een kind bij het krijgen v
een geschenk de ogen van vader
moeder zoekt. Vroeger, herinner
me, gingen de mensen bij het avoi
maal aan de lange witte tafels. O
mijn vader en moeder deden d
Soms vanaf een gaanderij. Daar ln
men ze terug. Ze waren 'aan' gewee
En dan bleven ze even stil zitten, b
gen het hoofd en soms zag ik hun 1
pen bewegen. Ze waren in gebed. H
ogen, hun harten zochten even
ogen, het hart van God. Soms denk
wel eens. hebben wij dan zulke n
menten niet meer? Kom mij niet n
sleur aan. Aan de grootste sleur zi
zij onderworpen dis 'nergens me
aan doen'. Grotere sleur is niet der
baar. Hebben wij zulke moment
dan niet? Krijgen wij dan nooit wi
Of staat ons leven dan nooit meer
zo'n moment dat je even stil staat
zit en in gebed raakt?
NED. HERVORMDE KERK
Beroepbaar: drs. A. van Buuren, pr
dikant voor bijzondère werkzaaml
den (leraar godsdienstonderwijs). Va
Bommellaan 13B, Wassenaar.
Overleden: G. K. van der Horst (8
em. pred. te Zandvoort. Was pre
kant te 's Heerenberg, Steenberg
Deersum, Akkrum, Watergang en/-
Hoogwoud.
GEREF. KERKEN
Beroepen: te Zierikzee F. Spoelstra
Sprang-Waal wijk.
GEREF. KERKEN (VRIJGEM.)
Aangenomen: naar Zaandam J. KI
mer, miss. pred. te Spakenburg d
bedankte voor Baarn en Damwoud
Driesum.
GEREF. GEMEENTEN
Bedankt: voor Poortugaal F. Harim
te Den Haag Zuid.
