SPAANS REGIEM
WIL DE MENSEN
A-POLITIEK HOUDEN
De dagelijkse
bekering in
't nieuwe China
Televisie moet
de burger gevoel
geven dat Spanje
zo gek nog niet is
door Rudolf de Jong
TROLW/KWARTET ZATERDAG 3 JANUAKI 1974
BUTTEPtLAiND T11/K8
Zodra er sprake was van een werkelij
ke liberalisatie, een werkelijke open
breking, heeft het regiem zich er te
gen verzet, gepoogd de klok terug te
zetten. Spanje is in veel opzichten
wat vrijer dan tien jaar geleden, maar
aan die vrijheid zijn enge grenzen ge
steld. De concessies die gedaan wer
den, zijn alle bevechten.
Sociaal
Laten wij eens nagaan hoe het staat
met de beloofde liberalisatie op een
aantal gebieden: de arbeiderswereld,
op het politieke en culturele vlak.
Op sociaal gebied, in de arbeiderswe
reld is de belangrijkste verandering
dat de rol van de Falangistische vak
beweging uitgespeeld is. Het was de
vakbeweging (waarover de arbeiders
zelf niets te vertellen hadden) die de
lonen, de werktijden, ontslag enz.
vaststelde. Met de liberalisering van
het bedrijfsleven werd dit onhoud
baar. De ondernemers die expansie
beoogden wilden zelf deze zaken rege
len, waren ook bereid hogere lonen
en overwerk te betalen als hun omzet
daardoor omhoog ging. Het logge, on
democratische vakbewegingsapparaat
werd onbruikbaar. De ondernemers
gingen rechtstreeks onderhandelen
met de arbeiders in hun bedrijven,
die zich illegaal maar zelfstandig pro
beerden te organiseren en hun eigen
vertrouwensmannen kozen. Zo ont
stonden de 'arbeiderscommissies' in
een snel toenemend aantal fabrieken
over het gehele land. De arbeiders
commissies leven tussen legaliteit en
illegaliteit in. Formeel worden zij
niet erkend, maar zij waren de enige
reële onderhandelingspartners bij ar
beidsgeschillen en conflicten. Arbeids
conflicten deden zich de afgelopen
tien jaar vele malen voor in Spanje,
soms op vrij grote schaal en vaak zeer
lang en heftig. Stakingen waren en
bleven verboden, zodat de politie en
de justitie bij veel conflicten ingre
pen. Arbeiders zijn gearresteerd, mis
handeld, tot lange straffen veroor
deeld, verbannen naar arme streken
waar geen werk is en er zijn arbei
ders bij betogingen en stakingen
doodgeschoten, in Barcelona en Ma
drid, in het Baskenland en Galicië, in
Granada.
Linkse politieke partijen, communis
ten en dissidente communisten heb
ben geprobeerd de arbeiderscommis
sies te infiltreren, over te nemen en
aan hun politieke doeleinden onderge
schikt te maken. Tot op belangrijke
hoogte is dat gelukt Het heeft echter
frustrerend gewerkt binnen de arbei
derscommissies. De eenheid ging er
door verloren. Er zijn ook nieuwe ar-
beiderscomite's in de bedrijven ont
staan die niets van partijpolitieke in
vloed willen weten. Bij enkele stakin
gen is het zelfs tot grote conflicten
gekomen, waarbij de stakers de com
munisten en Maoïsten verweten de
staking te willen breken omdat zij er
geen vat op hadden.
Tot op zekere hoogte wordt het be
staan van arbeiderscommissies en
overeenkomstige organisaties aan de
basis thans getolereerd. Maar zodra er
pogingen worden ondernomen en
die zijn er voortdurend tot aan
eensluiting op lokaal, regionaal of
landelijk niveau van deze basisorgani
saties slaat het regiem genadeloos toe.
In het 'proces van de 1001', dat zo
juist in Madrid gevoerd is tegen o.a.
de arbeider Camacho, zijn drastische
straffen opgelegd vanwege de beschul
diging dat de verdachten probeerden
de arbeiderscommissies samenhangend
te organiseren.
Bij de vele stakingen zijn er wel ge
weest in Asturië en het Baskenland
die een geheel gebied omvatten,
maar tot een massale landelijke sta
kingsactie is het nooit gekomen.
Politiek
Op politiek gebied is er nog veel min
der te melden over de afgelopen tien
jaar, feitelijk niets. Een 'organieke
wet' (grondwet) die per referendum
werd aangenomen in december
1966 bevestigde de bestaande toe-,
stand en bracht geen enkele verande
ring. Politieke partijen behalve de
'Beweging* blijven verboden, ook
binnen de Beweging wordt niet ge
duld dat er verschillende richtingen
naast elkaar komen te staan. Het par
lement heeft geen enkele werkelijke
macht, een belangrijk deel van de le
den wordt benoemd.
De wetgeving ter ondersteuning van
de dictatuur en voor de onderdruk
king van kritiek en oppositie is niet
verzacht, wel geraffineerder gewor
den. De bepalingen in de wetgeving
zijn uiterst vaag, zoals, belediging van
de natie, waarmee in feite elke uiting
die het regiem niet welgevallig is,
strafbaar is geworden. De beloofde
persvrijheid is uitgebleven. De cen
suur wordt nu geregeld in een 'wet
op de persvrijheid'. De rechtspraak
maakt elke willekeur mogelijk. Het
regiem is er bewust op uit de mensen
a-politiek te houden. De televisie, die
onder zeer strikte controle van de re
gering staat moet daarbij helpen. Er
komt veel op de beeldbuis over de on
rust in andere landen, maar altijd
zonder enige werkelijke informatie
over het waarom, over de oorzaken.
De Spaanse kijker wordt gesugge
reerd: kijk eens wat een zinloos ge
weld er overal is, dan liever de
Spaanse rust en orde. De Poolse on
lusten die aan de val van de Poolse
regeringsleider Gomoelka voorafgin
gen, kwamen uitgebreid op de Spaan
se televisie. Tot op het moment dat
Gomoelka aftrad. Toen zweeg de Spaan
se televisie angstvallig over Polen,
want dat volksverzet soms resultaten
kan hebben wil het regiem liever niet
op de televisie zien. Een Spaanse in-
Het zelfbewustzijn van de Spaanse arbeiders is de laatste jaren sterk toegenomen. De tijd waarin zij hun ongenoegen jegens de machtheb
bers slechts in de lunchpauze lieten blijken door alle met hun gezicht naar de fabrieksmuur te gaan staan, is voorbij. Het zal steeds meer
hard tegen hard gaan.
bied gebracht. Hier is wel wat veran
derd. Soms staat men verbaasd over
hetgeen in Spanje kan verschijnen.
Bij nauwkeuriger kijken blijkt dan al
spoedig dat de vrijheid eng begrensd
is en binnen deze grenzen door volsla
gen willekeur constant bedreigd
wordt. Theoretische beschouwingen
kunnen in het algemeen gepubliceerd
worden, ook de socialistische klassie
ken, ouden zowel als nieuwen. Marx,
I
tellectueel vertelde mij eens: 'Neen ik
heb geen televisie. In Holland zou ik
er waarschijnlijk wel een nemen, hier
erger ik mij alleen maar. Een tijd ge
leden heb ik echter een tv-toestel ge
geven aan mijn moeder. Zij is altijd
fel anti-Franco geweest. En toch, on
langs zei ze tegen mij: Ik ben natuur
lijk tegen de dictatuur hier in Spanje,
maar als ik zie wat een geweld en el
lende er in andere landen zijnDe
indoctrinatie had gewerkt!'
Cultureel
De televisie heeft ons op cultureel ge
Bakoenin, maar ook Marcuse, Althus-
ser verschijnen in Spaanse vertalin
gen. Zodra de teksten echter concreet
worden, wordt het anders. Over de
Parijse mei-revolutie van 1968 bijvoor
beeld verscheen niets in Spanje. Ge
schiedenis is betrekkelijk vrij tot aan
de periode van de burgeroorlog
(1936). Sociologische studies komen
er veel moeilijker door. Ook op de
universiteiten is kritische sociologie
vrijwel taboe. Particuliere studiekrin
gen moeten op hun hoede zijn voor
politie-provocateurs.
Het komt voer dat boeken die de cen
suur gepasseerd zijn, bij een tweede
druk drastisch bekort worden door
het rode potlood van de censor. Ook
hele oplagen worden bij de uitgevers
in beslag genomen door de politie,
zelfs al is het boek door de censuur
gekomen. Zo wordt uitgevers van pro
gressieve lectuur het bestaan zuur en
soms onmogelijk gemaakt. Tijdschrif
ten worden soms voor maanden ver
boden. Het dagblad Madrid werd in
1970 en 1971 heel bewust door de re
gering kapot gemaakt door verschij
ningsverboden, boetes en intimidaties.
Toch was het allerminst een linkse
krant!
Studenten klagen erover dat de poli
tie bij huiszoekingen boeken mee
neemt die allerminst verboden lec
tuur zijn. De verkoop ervan is een
bijverdienste van de politiemannen,
die soms zo vriendelijk zfjn de gedu
peerde te vertellen bij welke boekhan
del hij zijn eigen boeken terug kan
kopen. Mijzelf is eens het volgende
overkomen. Een vriend maakte mij
attent op een boekwinkel met veel li
teratuur over Latïjns-Amerika. Toen
ik er kwam en de naam van mijn
vriend noemde, zei de vriendelijke ei
genaar, 'Ga maar even mee naar de
w.c.' 'Enigszins verbaasd volgde ik
hem en trof op die plaats inderdaad
een keurig boekenkastje aan. 'Wij
hadden de laatste weken wat te veel
en te opdringerig bezoek van politie
mensen', was de verklaring. Toch was
al mijn w.c.-lectuur volstrekt weten
schappelijk en geenszins verboden.
Op de universiteiten is het in de
voorbije tien jaar tot zeer heftige
tonelen gekomen, met politieaanvallen
waarbij deden vielen, of die leidden
tot ontslagen van docenten en verwij
dering van studenten. Op het ogen
blik is elke studentenactiviteit verbo
den en zijn de docenten min of meer
persoonlijk verantwoordelijk gesteld
voor het politiek gedrag van hun stu
denten. Veel faculteiten zijn lange
tijd gesloten geweest
Catalonië
De culturele vrijheid voor de Cata
laanse taal heeft het regiem niet te
gen kunnen houden. Er is een ware
leeswoede geweest nu begint deze
enigszins te luwen van boeken in
de Catalaanse taal. Dagbladen en radi
ouitzendingen in het Catalaans blij
ven nog verboden. Politieke autono
mie voor Catalonië eveneens. De hou
ding van de rijke Catalaanse bour
geoisie Catalonië is nog steeds het
economisch meest ontwikkelde gebied
van Spanje is trouwens enigszins
tweeslachtig. Met de mond belijdt
men een vurig Catalanisme, in de
praktijk wil men de Spaanse afzet
markt niet graag missen en zijn veel
grootondernemers ook bereid aan de
onderdrukking van een vrije arbeiders
beweging door Madrid hand en span
dienst te verlenen. Deze industriëlen
hebben heel wat meer van het Spaan
se economische wonder geprofiteerd
dan hun arbeiders!
Baskenland
In het Baskenland is de nationale
kwestie veel meer den politieke strijd
geworden. De aanslag op Carrero
Blanco heeft er de aandacht van de
gehele wereld op gevestigd. De Baski-
sche verzetsbeweging de ETA ont
staan in 1959 en actief sinds 1961
heeft gezegd verantwoordelijk te zijn
voor de aanslag. In Spanje zelf was de
ETA reeds lang een begrip en in het
Baskenland bestaat in feite al jaren
lang de staat van beleg, aanslagen
worden beantwoord met folteringen,
het neerschieten van verdachten en
rigoreuze straffen. Van de zes pries
ters die in de gevangenis van Zamora
in hongerstaking waren, zijn er vijf
uit het Baskenland. Geen ETA-leden,
maar wel priesters die protesteerden
tegen de onderdrukking. Voor Spanje
is het proces van Burgos dat in 1970
eindigde met zes doodvonnissen tegen
ETA-leden misschien nog belangrijker
dan de dood van Carrero Blanco. De
vonnissen werden uiteindelijk niet
voltrokken, maar tijdens en na het
proces werd door rechts en ultra
rechts een haatcampagne tegen 'de ro
den' gevoerd, die deed denken aan de
ergste fascistische dagen en die een
einde maakte aan elke gedachte aan
liberalisatie binnen het raam van het
regiem. De Opus Dei-mensen, die de
modernisatie hadden verkondigd, wer
den er sterk door in het defensief ge
drongen en verloren veel van hun in
vloed in en op de regering. Fantasie
loze autocraten en militairen namen
het heft vaster dan ooit in handen èn
tot hen behoorde ook Carrero Blanco.
De economische groei was bovendien
na 1970 veel minder spectaculair ge
worden. Het toerisme begon minder
op te brengen, want bij het massatoe
risme profiteerden nu vooral buiten
landse reisbureau's die het toerisme
organiseerden en de vruchten' gingen
plukken van investeringen in Spanje
die zij al gedaan hadden.
Dit alles maakt dat Spanje na tien
jaar ontwikkeling een volstrekt auto
ritair en dictatoriaal orde en gezags-
bewind heeft.
Blikverruiming
Wel is er in de Spaanse samenleving
veel veranderd. Ze is Europees en mo
dern aan het worden. In de gezinsre
latie, het bewustzijn van de jeugd, de
studenten, komt dit duidelijk naar vo
ren: taboes en conventies zijn door
broken, het gezichtsveld is verbreed,
men weet wat er elders gebeurt. Ook
de kerk verandert. Het concilie heeft
een grote invloed gehad in de Spaan
se kerk. Als een gesloten reactionair
blok had de Spaanse kerk zich aan
vankelijk ter concilie begeven, maar
zo is zij allerminst thuisgekomen. De
pro-conciliaire aartsbisschop van Ma
drid, kardinaal Enrique y Tarancon
werd door rechtse demonstranten be
ledigd tijdens de begrafenisplechtig
heid van Carrero Blanco. De kerk
maakt zich losser van het regiem. Het
gevolg zal zijn dat het regiem zich
niets van de kerk zal aantrekken.
Er zijn krachten aan het werk in
Spanje met name in de 'Beweging'
en uitgaande van ouderwetse Falan-
gisten als Bias Pinar die een
bloedbad zoals in Chili met vreugde
zouden begroeten. Maar eigenlijk
heeft het regiem dat niet nodig. De
staatsgreep van de generaals heeft in
Spanje al in 1936 plaats gevonden.
Spanje is door zijn fascistisch verleden
nooit toegelaten tot de NAVO en de
Europese gemeenschappen. De ontwik
kelingen binnen de Westerse wereld
hebben echter geleid tot het ontstaan
van regiems die met het Spaanse op
één lijn staan of nog bruter zijn:
Griekenland, Brazilië, Chili. Tot op be
langrijke hoogte ook de Verenigde
Staten onder Nixon en Frankrijk on
der Pompidou met toenemende cor
ruptie en repressie. Hieraan kunnen
de Spaanse machthebbers zich spiege
len en dan spiegelen zij zich zacht.
De Spaanse economie heeft een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt in
de afgelopen tien-vijftien jaar en is bevrijd van de kluisters van een regiem
dat èn autoritair en a-sociaal was. Op vrijwel alle andere gebieden van het
maatschappelijke en publieke leven is de ontwikkeling, zo er al sprake van
was, zeer snel geremd.
door Albert Vis
Ook idyllische taferelen van het Chinese platteland zoals deze kunnen bedreigd worden doordat één
uit het groepje een te hoge pet van zichzelf op krijgt. Dan moet hij terug naar de schoolbanken.
In tegenstelling tot wat men bui
ten China meent over de felle
campagne, die sedert ongeveer
een jaar in de Chinese pers te
gen de persoon van Confucius en
zijn leer wordt gevoerd, beweren
de Chinezen zelf, dat de campag
ne een opvoedende strekking
heeft. In diplomatieke kring in
Peking helt men eerder over tot
de mening, dat de actie gericht
is tegen premier Tsjoe en Lai,
althans dat een machtsstrijd in
de Chinese top de achtergrond
is van het anticonfuciaans ge
schrijf.
De actie tegen Conficius wordt niet
alleen in de pers gevoerd. Hooglera
ren in de filosofie en andere des
kundigen reizen het land af om
overal de verwerpelijkheid van de
persoon van Confucius en van zijn
leer te prediken. Een hoogleraar aan
de Universiteit van Kanton, waar
schijnlijk een van de schrijvers van
de anti-Confuciaanse artikelen in de
pers, die ik graag over deze affaire
had gesproken, bleek afwezig tfe zijn.
Hij was eveneens op reis, het land
door, om de Chinese wijsgeer, wiens
leer zo lang he. Chinese denken
heeft beïnvloed, te verdoemen. Der
gelijke deskundigen vervullen ook
spreekbeurten in de uit de tijd van
de grote proletarische cultuurrevolu
tie daterende 7 mei kaderscholen'.
In deze centra vp- politieke en soci
ale vorming en heropvoeding wordt
eveneens de studenten duidelijk ge
maakt, dat het Confuciaanse denken
lijnrecht in strijd is met de denk
beelden van voorzitter Mao Tse
Toeng. In een kaderschool, op onge
veer 100 kilometer van Sjanghai ge
legen, die ik heb bezocht, zei men
mij, dat deze felle strijd tegen het
Confucianisme geheel past in de
geest, die sedert de Culturele Revo
lutie het maatschappelijk denken in
China beheerst: er mag zich geen
nieuwe elite, geen nieuwe heersende
klasse, geen nieuwe bourgeoisie gaan
ontwikkelen uit het leidende appa
raat van partij en bestuur. Op de
kaderscholen, vertelde men mij,
maakt het bekritiseren van Confuci
us deel uit van het vormingspro
gramma. Men herinnerde eraan, dat
voorzitter Mao al vele jaren geleden
de denkbeelden van Confucius heeft
verworpen. De huidige perscampag
ne ziet men op deze school als een
soort oefening in het raam van de
voortdurende strijd tegen reactionai
re neigingen.
Nieuwe mens
De kaderscholen zijn instrumenten
voor het verwezenlijken van het
streven van Mao en zijn medestan
ders om ee nieuwe mens te kwe
ken, een mens met een hoger sociaal
bewustzijn, die bereid is zonder eni
ge financiële prikkel en ook zonder
de prikkel van het aanzien van het
behoren tot een betere stand bereid
is zijn medemensen te dienen, de
massa te dienen zoals dat in de ter
minologie van het Chinese marxis
me heet. Men mag zich in het leven
allee.i ten doel stellen het volk en
de opbouw van de socialistische sa
menleving te dienen De Culturele
Revolutie werd ontketend, omdat de
Chinese samenle\ing bezig was zich
te ontwikkelen in een richting, die
in strijd was met het gelijkheidside
aal van het orthodoxe marxisme.
Het tegendeel van een klassenloze
maatschappij dreigde te ontstaan,
want er was zich een nieuwe elite
aan het vormen, een nieuwe klasse
van intellectuelen en leidinggeven
den, een bourgeoisie. De kaderscho
len moesten dienen om al die leden
van het kader van de communisti
sche partij, de vakbonden, het over
heidsapparaat, het leger, het onder
wijs, de industrie enz., die zich wa
ren gaan gedragen alsof zij meer wa
ren dan een ander, alsof zij privile
ges hadden, alsof zij tot een betere
klasse of stand behoorden, om alle
leden van het kader der samenle
ving, die 'een air* kregen, tot de ge
paste nederigheid te brengen. Al die
mensen moesten worden getransfor
meerd tot betere mensen, die inzien
dat zij verkeerd hadden gehandeld.
Dat moest gebeuren door grondige
studie van en discussie over de wer
ken van Marx. Engels, Lenin, Stalin
en de gedachten van Mao tse Toeng
en voorts door eenvoudige handen
arbeid en door een tijdlang in gro
te soberheid te leven. Tot dat doel
zijn de kaderscholen gevestigd op
het platteland op grote afstand van
de bevolkingscentra. Het zijn eigen
lijk landbouwondernemingen, waar
men graan of groenten of andere ge
wassen kweekt door de arbeid van
de te hervormen kadermensen, de
studenten.
Er moeten in China duizenden van
deze '7 mei kaderscholen' zijn. De
gemeente Sjanghai (ongeveer tien
miljoen inwoners) heeft veertig van
deze scholen voor het kader, dat in
deze stad woont. Van de bijna 6.000
kadermensen, die tijdens de Culture
le Revolutie naar de door mij be
zochte school werden gezonden, zijn
er tot nu toe ongeveer 5.800 getrans
formeerd.
Voorbeeld
Deze mensen hebben allen weer een
post in de maatschappij toegewezen
gekregen, dikwijls de oude functie,
soms een nieuwe. Er zijn er uit de
dagen van de revolutie echter nog
overgebleven, die nog steeds niet als
getransformeerd worden beschouwd.
Op de door mij bezochte kader-
school zitten zo ongeveer 120 man
nen al ongeveer vijf jaar. Onder hen
bevindt zich de voormalige directeur
van de telefoondienst van Sjanghai.
Van het soort 'verbeelding' dat aan
leiding kan zijn een leidinggevende
functionaris naar een kaderschool te
sturen, gaf men het volgende voor
beeld: de vice-voorzitter van de vak
beweging in Sjanghai, een hartstoch
telijk liefhebber van zwemmen, had
zichzelf zó vergeten, dat hij speciaal
om aan zijn privé zwembehoefte te
voldoen, voor zich het zwembad had
laten openstellen buiten de gewone
openingsuren. De man had 'airs' ge
kregen en was dringend aan herop
voeding toe. Toen zo ongeveer alle
leden van het kader van de Chinese
samenleving die daarvoor in aan
merking kwamen, waren getransfor
meerd tot betere mensen en do
meeste leidinggevenden, die tijdens
de Culturele Revolutie waren ver
jaagd, in de maatschappij waren te
ruggekeerd, kregen de scholen een
nieuwe taak. Zij werden een blijven
de gelegenheid voor kadermensen
om telkens weer hun contact met de
massa te hernieuwen door steeds
weer opnieuw voor een tijdje (bijv.
een maand) in een kaderschool op
het land te gaan werken. Een twee
de taak, die de kaderscholen kregen,
is het optreden van politieke in
structeurs.
Men zou de geest, die men op zo'n
kaderschool proeft, kunnen vergelij
ken met die van een kloosterge
meenschap van een strenge secte. De
geloofsijver straalt ieder van het ge
zicht: men krijgt helemaal niet de
indruk met gestraften te doen te
hebben maar met mensen, die met
de grootste ijver meewerken aan
hun eigen heropvoeding. Dit is trou
wens de indruk die men van het he
le Chinese volk krijgt. Iedereen lijkt
doortrokken te zijn van het commu
nisme, er oprecht in te geloven, zij
het dat men wel eens dwaalt in de
leer. En dan is men volgaarne be
reid op te staan en zijn zonden te
bekennen. Het zou een eerste Chris
tengemeente kunnen zijn. Er zijn
natuurlijk ook Chinezen, die het
niet in dit land kunnen uithouden,
ook al hebben ze het lief. Dat be
wijst wel het groeiende aantal Chi
nezen, dat naar Hongkong vlucht.
Men schat, dat er dit jaar wel onge
veer 70.000 Chinezen naar Hongkong
zijn gevlucht. Dat blijken echter
meest leden of afstammelingen van
de vroegere bourgeoisie te zijn, die
het in de nieuwe orde niet kunnen
vinden. Dikwijls geloven zij wel in
Mao en het communisme, maar zij
kunnen er toch niet in aarden. 'Wij
houden wel van China, maar China
houdt niet van ons', zeggen deze
men-,en.
Albert Vis is verslaggever van
het ANP die in China rondreis
de naar aanleiding van de ten
toonstelling van de Nederland
se Kamer van Handelsbevorde
ring in Peking.
