Nieuwjaarsavond:
eerste deel van
'Marijntje Gijzen'
eoeo
JZuinig over de drempel
met Wim Kan
Neerlands Hoop
Express met
Sober feestje rond
pianist Leo Cuypers
CRV's oudjaar met
Spel zonder Grenzen
geraas vertrokken
Méér dan een streekroman
Hasj-vangst in Gennep
NOS-tv geeft
energie-informatie
De eerste maal voor de televisie
llOLW/KWiAJRHET MAlAKDAG 31 DECEMBER 1973 BINNENLAiND T7/K.9
Het is een lachen om niet te huilen
Tenslotte een terugblik in de ge-
schiedenis. In '54 begon Kan met zijn
eerste conférence, door het VARA-
bestuur nauwlettend beluisterd of
Wat uitgezonden
wordt is uit vier
opnamen gekozen
wat Kan zei 'allemaal wel kon'. In
1956 kon het volgens Trouw duide
lijk niet: 'Zijn eenzijdige pacifisti
sche satire toonde nog eens duidelijk
welk een rebelse affaire het cabaret
eigenlijk is', schreeft men toen, na 't
was me 't jaartje wel'. In 1958 was
'waardig over de drempel', in 1960
'uithuilen en opnieuw beginnen', in
1963 'twaalf miljoen oliebollen op
aardgas' en de laatste maal was in
1966: 'lachend over de loongrens'.
Oorspronkelijk konden we maar om
het andere jaar echt oudejaar vie
ren. Kan doseerde zijn conférences
om het jaar. Later werd dat om de
twee jaar. En na 1966 kwam er hele
maal niets meer.
Wim Kan, tijdens 4e opnamen, met zijn bekende 'spiekbriefjes'
HILVERSUM Van de helden in Nederlandse streekromans behoort A. M. de Jongs Merijntje Gij
zen tot de klassieke figuren, die nog altijd vertedering wekken. Dat doet ook de elfjarige Jan Ligt-
hart in zijn kostelijk spontane televisiedebuut als het vroegwijze joch, dat in de contreien van Nieuw-
Vossemeer heeft rondgezworven met zijn ruige vriend De Kruik. Op nieuwjaarsdag begint de VARA
met de door Kees van Iersel tot elf delen bewerkte romancyclus.
Honderdduizenden kennen het Bra
bantse manneke uit de boeken van De
Jong, die zelf nog voor de oude pas
toor speelde toen zijn werk in de ja
ren dertig werd verfilmd; een van de
zeldzame keren dat roomse devotie en
vrijdenkend socialisme in één persoon
verenigd waren en nog geloofwaardig
ook.
In de TV-produktie is Gaston Vander-
meulen de vergrijsde zieleherder. Met
een fijnzinnige mengeling van vrome
levenswijsheid cn duldzaam begrip
voor de onvolkomenheden van zijn
parochianen, lijkt de Belgische acteur
zó uit het eerste boek van de Merijn-
tje-serie te zijn gestapt.
Marlies van Alcmaer beantwoordt
eveneens in grote mate aan De Jongs
karaktertypering. Zij is een overtui
gende Jannekee, dat struise, uitdagen
de wijf, dat, met de Greinsjager als
lokaas De Kruik aantrekt om hem
daar-na furieus van zich af te stoten.
De jachtopziener van Erik Plooyer
vind ik vooralsnog te vlak. Hij sugge
reert in het openingsverhaal weinig
van het martiale en autoritaire. Een
in het begin, en zonder noemenswaar
dige aanleiding, in de richting van ca
mera en microfoon nadrukkelijk uit
gestoten vervloeking krijgt destemeer
effect van opzettelijke overbodigheid;
jammer dat de regisseur daar geen
beter middel wist te vinden om iets
van een verbeten animositeit tussen
gezag en stroper te laten blijken.
Van de verdienstelijk spelende Vla
ming Leo Beyers had ik in diens rol
van De Kruik meer temperament ver
wacht. Wat hij als burgemeester in de
NCRV-serie Boerin in Frankrijk te
veel aan emotie weggeeft, mist hij in
het eerste deel van de VARA-reeks.
Waarschijnlijk diept hij het karakter
gaandeweg uit en zal er naarmate de
dramatische climax nadert, meer van
de woeste onverbondenheid van deze
natuurmens zichtbaar worden. Afgaan
de op zijn creatie van de recidivist in
een Waaldrecht-aflevering, acht ik
Beyers daartoe zeker in staat.
Onbevangen
Zoals gezegd doet de kleine Jan Ligt-
hart het heel goed. Onbevangen als
de boeken-Merijntje speelt hij zijn
rol, waarvoor hij inplaats van zijn ei-
Freek de Jonge is van weeromstuit
ook luid. Maar wel weer goed dwaas,
met gekke invallen, onverwachte wen
dingen in zijn malle verhalen, en een
humor die vaak absurd en 'zwart' is.
Aan het slot zegt hij: ik heb jullie
verteld van die saxofonist die dood is,
en van die jongen in de rolstoel die
gecastreerd werd, en ik heb mijn
broek laten zakken, en jullie vonden
het leuk, nou, het was ook leuk!
Dat wil dan zeggen, dat het eigenlijk
niet leuk was, want die geschiedenis
van de rolstoel is verschrikkelijk en
morbide. Freek solt voortdurend met
ongeluk en ellende, die broek omlaag
en vele woordspelingen zijn bewuste
flauwiteiten, en soms is de tekst op
zettelijk grof.
Maar gelachen wordt er. Aan één stuk
door. Omdat Freek <^e Jonge daarmee
juist zo origineel komisch kan zijn.
Het is een lachen om niet te huilen.
Over ziekte en dood en eenzaamheid,
of ook wel over kleine narigheden als
gebreide onderbroeken, die hij moest
dragen, naar hij zei, en die hem dan
op Wiegel en het geld brengen. Hij
neemt zichzelf en ook de zaal in de
maling. Hij is grillig en springt van
de hak op de tak. Hij springt en slun
gelt op het toneel ook, druk, bewege
lijk en gek. Zijn dansen, of wat er
voor doorgaat, is niet je dét. Te onbe
heerst. Zijn zingen is geen zingen.
Meer schreeuwen.
moeten worden. Misschien lukt dat el
ders en later wel.
Soms ernstig
Jan Ligthart (als Merijntje Gijzen^ en Leo Beyers (als De Kruik,) in
het tv-spel naar het boek van A. M. de Jong, dat op de avond van
nieuwjaarsdag voor de eerste maal op het scherm zal komen.
gen dialect een 'gemiddeld Brabants'
moest leren spreken. Er waren geen
eindeloos herhaalde repetities nodig
om Jan tot de gewenste expressie te
krijgen. Hij bezit iets van het inle
vingsvermogen dat de geboren acteur
kenmerkt. Gelukkig zonder sterallu
res, want tussen de bedrijven door
leefde hij zich op de lokatie en in de
studio uit alsof hij in zijn dorp op
straat speelde. Totdat 'Ome Kees' van
Iersel hem riep voor de volgende scè
ne. Jan was er dan onmiddellijk weer
Wild
Er komen uiteraard tal van wilde ta
ferelen in de serie voor, waarin ook
de hartstocht driftig meespeelt. Voor
dat iemand naar de kinderbescher
ming holt, dient men zich te realise
ren dat Jan echt niet met zijn neus
overal bovenop heeft gestaan en dat
zoiets door filmmontage makkelijk is
te suggereren. Overigens is het alle
maal wel uit het leven gegrepen, ze
ker uit dat van Brabantse armoedzaai
ers aan het begin van deze eeuw. In
benauwde krotten leefden en sliepen
de ouders tussen hun talrijke kroost
en voorlichtingsverhaaltjes over de
bijtjes en de bloemetjes waren heus
overbodig.
Met zijn Merijntje heeft A. M. de
Jong evenals Gerard Walschap met
diens mens van goede wil meer be
oogd dan het schrijven van een
streekroman. Beide werken zijn een
uitkristallisering van een veranderen
de levensbeschouwing en een daarop
gebaseerd kritische doorlichting van
maatschappij en kerk. Het zal daarom
interessant zijn de twee televisieseries
met elkaar te vergelijken en te letten
op verschillen in uitwerking bij VA
RA en AVRO.
TON HYDRA
Tv-herinnering aan
koninklijk jubileum
HILVERSUM Bijna een uur lang
vertoont de NOS-TV herinneringen
aan het jubileumfeest van koningin
Juliana. Een selectie is samengesteld
van de herdenkingsfilm, huldigings
uitzendingen, en van de feestviering
in de West. Voor veel mensen een
leuke terugblik. Voor diegenen, die
met vakantie waren een mooie gele
genheid nog iets te zien van het feest
van september. (Nederland 1, Nieuw
jaarsmiddag 2 minuten over drie).
GENNEP De recherche heeft tien
kilo hasj ter waarde van 25.000 gul
den in beslag genomen. In dit ver
band zijn aangehouden een 23-jarige
man uit Gennep en een bij hem inwo
nende vrouw van 23 jaar. De hasj
bleek slechts een gedeelte te zijn van
een partij afkomstig van twee in
Utrecht g_>arresteerde personen. Het
onderzoek wordt voortgezet.
Soms wordt hij plotseling ernstig. In
het lied 'Daar ligt hij' bijvoorbeeld,
over een aan heroïne verslaafde jon
gen 'doodsbang voor de dood, zonder
dat hij voor zijn leven vecht, hij
ademt in en ademt uit en daar is al
les mee gezegd'.
Bram Vermeulen, een beter zanger, al
schreeuwt hij ook, brengt af en toe
ook een lied. Dat over het meisje van
een mayonaise-fabriek leek mij het
beste. Dat over het Geld, 'er kleeft
bloed aan van geweld' klonk ook wel
stoer aanklagerig, maar is toch te sim
pel gedacht. Op zijn orgeltje is Bram
bezeten muzikaal. Daarbij komen dan
Thé Lau, gitaar, Jan de Hont, bas, en
Harry Heeren aan de drums, die over
donderend spelen. Tesamen vormen
zij een beste popgroep.
Maar popgroepen zijn er vele, en ori
gineel zijn ze niet. En het cabaret dat
Freek en Bram brachten, en voor een
deel nog brengen, was wel oorspron
kelijk en uniek. Dat blijft, voor mij,
toch het belangrijkst. Freek de Jonge
met zijn fratsen en geestige teksten
pakt een zaal, en bespeelt die, maar
met de muziek kon hij ons, aan het
slot, toch niet in beweging krijgen
voor de nieuwe dans De Hope.
En dat had de waanzinnige uitsmijter
Horizontaal: 1. Hoofddeksel-putem-
mertje, 2. overal-vaarwel-lidwoord, 3.
verbond-voertuig-landbouwwerktuig, 4.
slappe koffie-rivier in Spanje, 5.
boom-vette vloeistof-Europeaan, 6.
duivenhok-schaaldier-jongensnaam, 7.
hoofddeksel-tijdperk-familielid, 8. god
van de liefde-pers. voornaamw.-vernis,
9. plaats in Italië-uitgedorste halmen.
Vertikaal: 1. figuurdans-schaakterm, 2.
anders gezegd-honingbij, 3. kraakbeen
vis-cylindervormig voorwerp-kever, 4.
brandverf-boterton, 5. deel van ócu
boom-Ierland-muzieknoot, 6. meisjes
naam-water in Friesla.id-ooilogssvd, 7.
vrucht-afnemend getij-zangrtem, no-
bel-zeepwater-voertui*. 9. zndwed-
strijd-spoi tterm.
Oplossing van vrijdag: 1. s, 2. ma, 3.
ido, 4. edel, 5. nagel, 6. tortel.
HILVERSUM Vanaf 2 januari zal
de NOS-televisie van maandag tot een
met vrijdag elke avond om 18.40 uur
via Nederland 1 informatie geven
over maatregelen, die verband houden
met de energiebeperking.
Deze energie-informatie zal gegeven
worden zolang daaraan behoefte blijkt
te bestaan. De leiding van dit tijde
lijke vijf minuten-programma, dat de
titel 'Peilstand' heeft gekregen, berust
bij Joop van Os.
door Rud Niemans
AMSTERDAM In een grijs verleden werd de Wessel Ilcken-prijs
door de Stichting Jazz in Nederland ingesteld als middel om die jazz
te propageren en te stimuleren. Schoonderwalt, Edgar, Noordijk, zij
waren de eerste winnaars, thans weggewerkt in safe omroepjobs of
lokale workshops. De stichting werd, zoals het bestuur van het eerste
uur jaren tevergeefs beoogde, tenslotte toch overgedragen aan de
musici zelf.
Ze kwam daarmee van de hobbysfeer
volop in de bcroeps'clan' terecht en
kreeg tegelijkertijd een sterk eigen
tijds karakter, door de invloed van
belangengroepen zoals de ICP en de
BIM die zich bezighielden met een
jazzstructuurplan, dat via een gunstig
advies van de raad voor de kunst
J. van Doorne, met
pensioen, voortaan
literair medewerker
Onze redacteur letterkunde, de heer
J. van Doorne, zal met ingang van l
januari 1974 niet meer in vaste dienst
aan Trouw/Kwartet verbonden zijn,
wegens het bereiken van de pensioen
gerechtigde leeftijd. Wij van de redac
tie, die vele jaren met hem hebben
samengewerkt, zullen hem node mis
sen. De vele bewonderende lezers van
zijn wekelijkse bijdragen aan ons blad
.zullen verheugd zijn te vernemen, dat
hij op ons verzoek deze bijdragen in
het vervolg eens in de veertien dagen
zal blijven leveren. Wij hopen op een
lange en vruchtbare samenwerking in
deze nieuwe vorm.
mikt op de subsidie van 270.000 gul
den in 1974.
Dat is een drievoud van het door
CRM gemotiveerde bedrag van dit
jaar. Daarvoor wil men o.m. dertig
jazzpodia, enkele festivals, workshops,
een documentatiecentrum en een
nieuw tijdschrift financieren. Bij alle
aktiviteiten, die men, met Breuker als
voornaamste initiatiefnemer, ontwik
kelde (straat- en grachtenconcerten,
toneel- cn muziekvoorstellingen in de
'Brakke Grond') bleef de communica
tie met pers en geïnteresseerde ach
terban een iritisch punt, dat verbete
ring behoeft.
De Jazzprijs (3 000 gulden van Prins
Bernhardfunds Wolkers' sculptuur
van de VARA) is bijzaak geworden.
Een voorspelbare aftclsom, die via
zulke uitersten als Gljs Hendriks en
Kees Hazevoet thans leidde naar de
Maastrichtse pianist Leo Cuypers.
Waarbij zijn zeer geslaagde, hier be
sproken soloplaat voor de BASF-label
de doorslag g«f
In intieme, informele sfeer werden
hem alle prijzen overhandigd tijdens
een feestconcertje vrijdagavnd in de
Nes, waar snelle Leo zelf, opende met
zijn sensuele 'One million dollar
song'. Het sober gehouden, maar wat
irritant melig biieengekletste pro
gramma gaf vervolgens ruimte aan
Cuypers en Theo Loevendie samen.
Loevendie op sopraan maakt mij ma
teloos moe, maar op alt prikte deze
eeuwig kandiuaat gestelde WIP-win-
naar op zeer coherente wijze door en
kele bekende m«lodiereferenties heen.
Daarna kwam een swingende guitaar-
set met de wat verdwaalde eregasten
René Thomas en Wim Overgaauw.
Thomas' wereldklasse bleek gelukkig
bestand tegen de razende ritmen van
Han Bennink, die wel eens vergeet,
dat de ware oppepper niet altijd uit
de hardste mep vandaan komt.
Na de pauze speelden Bennink, bas
sist Miller, trombonist Albert Man-
gelsdorff cn 3reuker muziek van Cuy
pers. Krachtige muziek o.m. uit diens
befaamde 'Johnny Rep-suite', bij vla
gen boeiend, maar in ritmisch opzicht
weinig gevarieerd. Cuypers die ik
juist zeer bewonder om zijn ritmische
inventies, kwam eigenlijk nauwelijks
meer in het spel voor. Breuker wèl,
soms op twee toeters tegelijk zelfs.
Van onze radio- en tv-redactie
ilLVERSUM Van het pro-
he$ramma ter viering (of voor 't
bpitzitten) van oudejaarsavond
EE can zonder enquêtes wel wor-
gezegd, dat Nederland de
n. avond bouwt rond 't uur waar-
)p Wim Kan 'zuining over de
drempel' schrijdt. Van kwart
r n jver negen tot kwart over tien
dit, wanneer alles goed
rzaj >lijft gaan, voor de eerste maal
ir oi n de geschiedenis voor de tele-
teii< risie gebeuren,
scl i
ep 1
Tegen het uur van de uitzending
Ji Nederland 1, op initiatief van de
Wa^'ARA) zijn de voorlopigheden en
0 c omzichtigheden, die Kans optreden
ot het laatste toe begeleid hebben,
is j uccessievelijk afgesloten. Nog maar
et ipen paar weken geleden werd van
hijde VARA-zijde de pers uitdrukkelijk
'erzocht van tevoren geen aandacht
pie<ian het gebeuren te besteden omdat
ubli Tan anders afgeschrikt zou worden,
•ag oals verleden jaar ook het geval is
ïlini [eweest. Zijn angst, dat de mensen
logee veel van hem verwachten legt
1 miem een rem op.
in
tort iet eerste resultaat van de onder-
e v< jandelingen was, dat er dit jaar in
heeeder geval opnamen gemaakt moch-
en worden. En die zijn eind vorige
uste ireek in het Amsterdamse De La
o\|iar-theater gemaakt. Vier stuks
deUvaaruit Kan een keus zal maken. Of
wufte uitgezonden zouden worden, mag
(an op het laatste moment beslissen.
)e uitdrukking 'wat Kan kan, kan
(an alleen' is daarom wel eens ver
taald met 'wat Kan mag, mag Kan
'cme lleen'. Want zulke voorwaarden zijn
gevaarlijk voor de samenstellers van
het oudejaarsavondprogramma (Zo'n
avond wordt lang van tevoren in
elkaar gezet).
Maar Joop Koopman, hoofd van de
gevarieerde TV-programma's van de
VARA, heeft het grote risico geno
men. Zelfs in zo'n enorm vertrou
wen, dat hij geen ander programma
in reserve heeft, volgens zijn
zeggen.
Nederlandse kijkers, die naast de
schaal met appelflappen gezeten bij
het zien van Kan genieten (met een
oer-ouderwets oudejaarsavondgevoel)
'mogen dus -best weten, dat het voor
tweede plaats voor sportkampioenen
in onze radio- jen tv-redactie
ILVERSUM De NCRV begint vanavond, oudejaarsavond (na de
lete Suikerbol) met Spel zonder Grenzen, dat is gespeeld in het
iliaanse Cortina d'Ampezzo, waar Nederland uitkwam met een
oeg sportkampioenen zoals Ada Kok, Erika Terpstra, Rudi Lub-
rs, Eddy Pieters Graafland (Nederland 2, vijf over zeven).
ploegen uit andere landen hebben
■1 even raar opgekeken dat Neder-
id met echte sportgroten op kwam
aven, maar vast staat, dat andere
iden het idee over zullen nemen,
erigens is Nederland geen eerste
«orden, maar tweede. Dat weten we
ïdat de strijd vorige maand al is ge-
eden. Niemand heeft natuurlijk zin
i op oudejaarsavond 'live' te zes-
mpen.
et Ted de Braak als 'aan elkaar pra-
r' vervolgt de NCRV (tien voor half
gen) met 'Met liedjes het jaar uit'
laraan ook Farce Majeure en Gerard
n den Berg, Barend Barendse en
aere NCRV-bekenden meedoen. In
t programma zullen zingen: Gonny
tars, André van Duin, Willy Alberti,
ineke Grönloh, Rijk de Gooyer en
skia en Serge.
het luchtige tv-spel 'Een liefde
n een moederhart' om half tien
lgt aflevering negen van 'Boerin in
ankrijk' om kwart over tien. Het
»olspel van Menuhin in de Doelen
n Rotterdam, waar hij vioolconcert
n Mozart speelde, wordt om vijf
er elf uitgezonden,
ües op z'n tijd' heet het een na
atste TV-programma van de NCRV
1973 (vijf over half elf). Het is een
collage van Jan van Hillo, waaraan
meewerken Jasperina de Jong, Gilbert
Becaud, Lex Goudsmit, filmer Jan
Schaper en Dik Bikker. Om tien mi
nuten voor twaalf houdt NCRV-voor-
zitter dr. mr. J. Ozinga zijn toespraak.
Extra-schutters
De programma's die de VARA op het
eerste net rond Kans optreden heeft
gegroepeerd, beginnen met een extra
lange aflevering tevens voorlopig
de laatste van 'Daar komen de
schutters' (Nederland 1) twintig over
acht) daarin moet kapitein Main-
waring in een amusant spektakelstuk
bewijzen dat zijn troep de fitste, en
best getrainde uit de hele buurt is.
Voor Mies Bouwman moet het een
aardig succesje zijn, dat 'Een van de
acht' een ontwerp van haarzelf
in Engeland is overgenomen: om
kwart over tien kunnen we zien hoe
de Britse versie is.
De jaarwisseling illustreert de NOS
tenslotte met vuurwerk. Na het eerste
kwartier in het nieuwe jaar wordt al
weer in NOS-verband teruggeblikt
(een Hilversumse tic) naar hoogte
punten uit amusementsprogramma's
van de omroepen uit 1973.
Kan 'n hele overwinning is geweest.
Wim lbo, die vroeger zijn radiopro
gramma's regisseerde weet het beste
hoe groot zo'n overwinning is. 'Zijn
verantwoordelijkheidsgevoel wordt
met de jaren groter. Hij vindt het
benauwend, dat de mensen steeds
meer van hem gingen venvachten.
Hij was dan ook blij wanneer er in
de politiek niet veel gebeurde'. Met
de oliecrisis en het optreden van
minister-president Den Uyl is dat
thans wel het geval.
GESCHIEDENIS
door Ber Huising
AMSTERDAM Vrijdagnacht, in een vol Tuscliinski, is 'Neer
lands Hoop Express' vertrokken. Met groot geraas. Want Bram
Vermeulen, die heftig en goed het elektrische orgel bespeelt en ook
wel een gitaar, heeft er neg twee knappe gitaristen en een beste
drummer bij, die zich ook luid laten horen. Zodat Neerlands Hoop
voor de helft popconcert is geworden, met eigen muziek en nog
maar met een, belangrijk, been in het cabaret staat.
t gezelschap topsporters toen het voor 'Spel zonder Grenzen' van
"phol vertrok.
