Barbaars verleden keert terug
:r
Er wordt gemarteld in
meer dan zestig landen
T
Wie de
vrijheid
niet
verdraagt
kan
altijd wel
een beul
vinden
frUW/KWARTET ZATERDAG 29 DECEMBER 1973
BUITENLAND
TI8/K23
etr
,-j
13,
OEI
door Rimmer Mulder
Bij een NAVO-legeroefening in 1971 namen zes Belgische com
mando's twaalf andere Belgische militairen 'krijgsgevangen'. Om
inlichtingen te krijgen over de 'vijandelijke troepen' onderwier
pen de zes hun landgenoten aan een hard verhoor, waarbij zelfs
gemarteld werd. De gevangenen werden geslagen, langdurig aan
de kou bloot gesteld en bewerkt met elektrische schokken. Er
kwam een eind aan het verhoor, nadat een geschrokken arts een
officier liad gewaarschuwd.
:oaf.
el.
Voor de legerleiding was deze vorm
van dienstijver onaanvaardbaar en
het zestal is berecht door een mili
tair tribunaal. Ondanks deze min of
meer bevredigende afloop blijft het
een verbijsterend voorval. Het kan
leren hoe angstig weinig nodig is
om iemand tot martelen te brengen.
Het belang van een volstrekt toeval
lige groep leek voor deze zes vol
doende rechtvaardiging om twaalf al
even toevallige vijanden bewust te
gaan kwellen. In elk geval gingen
deze zes er vanuit, dat martelen tot
de aanvaardbare gebruiken behoort
in de werkelijkheid, die zij moesten
nabootsen. En triest genoeg is dat
'niet te ontkennen. Het martelen is
ook in de moderne wereld een we-
V: reldverbreide gewoonte,
li In steeds meer landen lijkt het ge
bruikelijk te worden om gevangenen
ibewust en systematisch lichamelijke
en geestelijke folteringen te laten
ondergaan. Vooral politieke gevange
nen lijkeu steeds vaker slachtoffer te
worden van de meest afschuwelijke
I folteringen. Verontrust door de toc-
Inemende stroom van klachten over
mishandeling van politieke gevange
nen overal in de wereld, lanceerde
Amnesty International afgelopen
jaar een actie tegen het martelen.
Uit het materiaal, dat deze organisa-
.Oictie voor politieke vluchtelingen ver
zamelt, blijkt duidelijk, dat het mar
telen een voortwoekerend kwaad is,
dat steeds nieuwe landen aantast.
Vergelijkingen met een ver afgele-
gen verleden hebben niet veel zin,
maar over een periode van vijftien,
twintig jaar bekeken is het martelen
een toenemend verschijnsel. En dat
terwijl juist na de tweede wereld
oorlog het volstrekt verwerpelijke
UY|van martelen internationaal erkend
lis. Sinds 1948 staat het in de Uni-
iversele Verklaring van de Rechten
ice; 'van de Mens: 'Niemand zal worden
onderworpen aan marteling of aan
D. Rijwrede, onmenselijke of vernederen
de behandeling of bestraffing.'
'Pijnbank
mens. De bepalingen van deze ver
klaring zijn naderhand nog vele ma
len vastgelegd in andere internatio
nale regels en conventies. Ook de
bepaling over het martelen. Maar in
de praktijk zijn het dode letters ge
bleken.
Er wordt nog steeds op grote schaal
en op vele manieren gemarteld.
Naast vanouds bekende methoden,
zoals geselen, uittrekken van nagels,
branden en onder water dompelen,
is er een scala van nieuwe kwellin
gen gekomen. Gebruik makend van
de vooruitgang van techniek en we
tenschap, verzinnen de beulen ande
re manieren om hun slachtoffers te
vernederen en te breken.
Elektrische stroom wordt nu veel
toegepast. Berucht is de zogenaamde
papegaaienschommel, een Zuidameri-
kaanse vinding. Daarbij hangt het
slachtoffer, de handen en voeten
achterwaarts aan elkaar gebonden,
met zijn benen over een stok. In
deze volstrekt weerloze houding
krijgt de gefolterde dan zware elek
trische schokken toegediend. De
elektroden worden bij voorkeur be
vestigd aan gevoelige delen, zoals de
mond, de borsten of de geslachtsde
len.
Systeem
mnaallct besef dat leder individu recht
heeft op de bescherming van zijn
'persoon, drong in Europa pas goed
1 door in de achttiende eeuw. Tot die
tijd waren de wreedste folteringen
en straffen algemeen gebruikelijk.
lll<De kerkelijke inquisiteurs gebruik-
'ten de meest afschuwelijke martelin
gen tegen andersdenkenden. In het
gewone strafrecht speelden folterin
gen en lijfstraffen een voorname
74. rol. Wie verdachte was, was vol-
rechteloos. Bekentenissen
meestal op de pijnbank afge-
dwongen en op grond van dergelijke
■"verklaringen deelden de rechters
|Vervolgens de wreedste straffen uit.
'Tegen deze onmenselijke praktijken
komt in de achttiende eeuw een
[krachtig verzet, wat in de negentien-
Ie eeuw helemaal doorbreekt. Voor-
il onder invloed van de Franse re-
'olutie worden folteringen van ver
lachten verboden en lijfstraffen af-
[eschaft. In deze ontwikkeling past
iok de afschaffing van de slavernij
lin de vorige eeuw.
Deze ogenschijnlijke vooruitgang
'bracht zo'n vijftig jaar geleden opti-
iniistische geesten tot de constate-
'ring, dat martelingen voor Europa
tot een barbaars verleden
{behoren. De bereidheid om deze Eu-
beklr°Pese verworvenheid te exporteren
P,leek niet er§ groot- In hun koloniën
atreer,even de 'beschaafde Europeanen'
lch schuldig maken aan de grootste
reedheden. Maar weldra keerden
ij op eigen continent ook weer te
lg naar het barbaars verleden.
!et het stalinisme en het fascisme
iwamen alle denkbare vormen van
;eweld en dus ook martelingen in Eu-
"de*zür°l)a terug op ongekende schaal. Het
5tedeP0,toren van gevangenen werd weer
het lotgemeen, en niet in de eerste plaats
om inlichtingen te krijgen, maar
vooral om politieke tegenstanders
[uit te schakelen. Veel geraffineerder
1 .dan in het 'barbaars verleden' ooit
[mogelijk was werd geweld gebruikt
als middel om andersdenkende af
te schrikken. Het recht van ieder in
dividu op bescherming van lijf en
goed werd volledig verkracht.
Dode letters
igelirjToen na de tweede wereldoorlog de
volle omvang van de ramp begon
door te dringen ontstond er grote
[behoefte aan iets, waarmee een der
gelijke catastrofe in de toekomst zou
jkunnen worden voorkomen. De zorg
.voor het individuele recht kon niet
1 P- galleen aan de staat worden overgela
ten, maar moest ook internationaal
~ejjjjJworden vastgelegd. De mens moest
38 rets ltebben> waarop hij zich kon be-
Iroepcn, als bescherming tegen de
.staat. Dat werd dan de universele
'verklaring van de rechten van de
Uit hetverloop van veel martelin
gen blijkt dat er vaak volgens een
weldoordacht plan wordt gewerkt.
Het begint met dreigementen. Er
worden toespelingen gemaakt op de
verschrikkingen die het slachtoffer
wachten, of die zijn (of haar) fami
lieleden moeten ondergaan. Op die
manier wordt de geestelijke weer
stand gebroken. Dan volgt eenzame
opsluiting. Het slachtoffer wordt in
martelende onzekerheid over zijn lot
gelaten. Hij krijgt geen rust en geen
of onvoldoende voedsel. Alles wordt
gedaan om het slachtoffer kapot te
maken, te vernederen, zijn mense
lijkheid te ontnemen.
Op het eerste gezicht gaat het steeds
weer om het verkrijgen van in
lichtingen. Maar steeds vaker is het
martelen alleen maar een terreur-
middel. Het moet tegenstanders van
de gevestigde macht afschrikken.
Het is niet het werk van sadisten of
andere geestelijk gestoorden, maar
van machthebbers, die weloverwo
gen gebruik maken van de diensten
van sadisten om hun positie te ver
dedigen. 'Wij zouden al te fortuin
lijk zijn als deze misdaden het werk
waren van wilden', aldus Jean Paul
Sartre.
Het martelen maakt zijn eigen beu
len. De machthebbers zorgen voor
een politiek klimaat van geweld, en
onderdrukking. In de kazernes en de
politiebureaus komen dan vanzelf
wel de mensen naar voren om het
vuile handwerk op te knappen.
Tegenstellingen
Wat nu precies de omstandigheden
zijn, die martelen oproepen is niet
te zeggen. Vast staat, dat naarmate
de sociale en politieke tegenstellin
gen groter zijn, de kans op alle
soorten van geweld groter is. Vooral
in Zuid-Amerika valt op dat met
name de leden van de uiterst linkse
oppositie slachtoffers zijn van syste
matische folteringen. Die praktijken
in de gevangenissen worden daar
wel eens verdedigd als een noodza
kelijk tegengeweld. De linkse extre
misten bedreigen de samenleving
met totale omwenteling. ZIJ willen
radicale hervormingen bereiken met
geweld en houden zich niet aan de
spelregels. De politie zou daardoor
gedwongen worden om de regels en
normen ook te laten schieten. Nog
afgezien van de vraag waar in Zuid-
Amerika nu precies de spiraal van
geweld is begonnen, is een dergelij
ke rechtvaardiging onhoudbaar. Mar
telen is simpelweg immoreel en wie
denkt, dat het onder bepaalde extre
me omstandigheden wel mag, be
vindt zich op het hellend vlak.
Wat ook vast staat is, dat er een
verband bestaat tussen martelen en
de naleving van de andere rechten
van de mens. In een land met een
onafhankelijke pers en met redelijk
gewaarborgde politieke vrijheden is
de kans dat wantoestanden in gevan
genissen kunnen blijven voortbe
staan kleiner. Erg belangrijk is re
geling voor bescherming van arre
stanten. Waar mensen maandenlang
in voorlopige hechtenis kunnen wor
den gehouden zonder dat contact
met de buitenwereld mogelijk is,
laat de behandeling van de arrestan
ten verder ook dikwijls te wensen
over. Als processen dan ook nog
achter gesloten deuren worden ge
voerd is het meestal, helemaal mis.
In landen waar de normale wettelij
ke regels tijdelijk opzij zijn gescho
ven en een noodtoestand heerst ko-
men opvallend vaak martelingen
voor. Een berucht voorbeeld in dit
verband is Turkije, waar in maart
1971 de staat van beleg werd afge
kondigd voor de elf belangrijkste
provincies. Er ontstond een ware
heksenjacht op linkse extremisten,
waarbij leger en politie duizenden
arrestaties verrichtten. Spoedig daar
na kwam er een stroom van klach
ten over martelingen van gevange
nen. Uit verschillende rapporten
hierover blijkt, dat leger en politie
niet alleen geweld gebruikten om
aan gegevens te komen, maar dat in
die sfeer van gewelddadigheid ook
gemakkelijk allerlei excessen kun
nen optreden. De Turkse folteraars
hadden zelfs een eigen specialiteit:
een gummiknuppel, in de vagina of
anus duwen. Een studente vertelde,
dat, toen zij op een dergelijke wijze
werd mishandeld, haar beul had ge
roepen: 'Jij hoer! Zeg ons met hoe
veel mannen je naar bed bent ge
weest.' Dc staat van beleg had de
man de kans gegeven zijn lusten op
gevangenen ongeremd te botvieren.
Machine
Min of meer vergelijkbaar met de
gebeurtenissen in Turkije is wat er
dit jaar in Chili Is gebeurd. Nadat
de militairen daar de macht hadden
overgenomen ontpopte het leger
zich ook in Chili als een bruut mon
ster, geschikt om ook de vuilste kar
weitjes te klaren. Opgekropte haat
gevoelens en frustraties van jaren
ontlaadden zich op de van hoger
hand aangewezen groepen. De macht
hebbers hoefden alleen maar de
rem los te laten, de machine van ge
weld kwam daarna vanzelf op volle
toeren. Dat in Chili nu alle vormen
van martelingen weer voorkomen
lijdt geen twijfel. De machtswellus
telingen hebben hun kans gekregen.
Maar de eerste verantwoordelijkheid
voor hun gruweldaden ligt elders.
De Duitse voorvechtster voor dc
rechten van de mens Carola Stern
heeft gezegd, dat iedereen, die zich
niet uitspreekt tegen martelen me
deschuldig is. Wat het effect van
steeds herhaalde protesten tegen
martelingen overal te wereld zal
zijn, is moeilijk te zeggen. Vast
staat, dat geen enkel land volledig
ongevoelig is voor de publieke opi
nie. Elke beschuldiging van marte
lingen wordt altijd gevolgd door een
heftige ontkenning van dc betreffen
de regering. Maar daarmee is geen
eind gekomen aan het martelen.
Daarvoor is politieke druk nodig.
Regeringen zouden direct en via in
ternationale organisaties meer kun
nen bereiken dan actiegroepen met
publiciteitscampagnes. De moeilijk
heid is, dat de landen zich altijd op
de eigen soevereiniteit zullen beroe
pen. Inmenging in de zaken van een
ander land wordt nog altijd gezien
als één van de ergste vergrijpen,
waaraan een regering zich schuldig
kan maken. Daarom Is het op dit
moment bijna onmogelijk om het in
ternationaal aanvaarde principe, dat
martelen verwerpelijk is, te handha
ven. Martelen is het bewijs voor dc
onmacht van het volkenrecht,
schreef mr. Pauline Hoefer-Van
Dongen.
Een voorbeeld van het falen van de
internationale rechtsorde op dit
punt is Griekenland. Een aantal lan
den probeerde binnen dc Raad van
Europa Griekenland onder druk te
zetten om een eind te maken aan de
martelingen en andere schendingen
van de mensenrechten. Het resultaat
was, dat Griekenland uit de Raad
stapte en op die manier een veroor
deling ontliep.
Dicht bij huis
Er bestaat naast dc regeringen een
groep, die op zijn minst even effi
ciënte druk zou kunnen uitoefenen
op de regeringen van landen, waar
wordt gemarteld. Dat zijn dc grote
economische machtdragers. In krin
gen van Amnesty International
wordt wel de stelling verdedigd, dat
iedereen, die op enigerlei wijze pro
fiteert van martelingen zelf schuldig
is. Als dat waar is behoren tal van
grote ondernemingen In het westen
tot de schuldigen. ZIJ profiteren on
verbloemd van dc rust en orde, die
in andere werelddelen onder meer
met behulp van martelingen gehand
haafd worden. Voor Zuid-Amerika is
er dan nog de kerk als machtsfactor.
Onder de slachtoffers van de totali
taire regimes bevinden zich heel
wat priesters. Toch blijft een groot
deel van de kerk bereid tot samen
werking met diezelfde regeringen.
De actievoerders voor het afschaffen
van martelen kunnen dus dicht bij
huis blijven.
Martelen is een over de hele wereld voorkomend kwaad.
Het is niet gebonden aan bepaalde ideologie, een econo
misch systeem of een bepaalde cultuur. Amnesty Inter
national beschikt over gegevens over martelingen in
meer dan zestig landen. Het verzamelen van die ge
gevens is een moeilijk karwei. Het is doorgaans on
mogelijk om een redelijk onderzoek in te stellen in
landen, waar de rechten van de mens op een flagrante
wijze worden geschonden. Meewerken aan zo'n onder
zoek is vaak riskant. Sommige landen zitten potdicht.
Over politieke gevangenen in China bijvoorbeeld is na
genoeg niets bekend. Mede hierom is het moeilijk om
te zeggen welke landen nu het hoogst geplaatst moeten
worden op de zwarte lijst van staten, waar gemarteld
wordt. Onderstaande opsomming is dan ook betrekke
lijk willekeurig. Zij is alleen bedoeld om aan te geven,
dat het met de naleving van de mensenrechten in het
algemeen en de bepaling tegen het martelen in het bij
zonder inderdaad droevig gesteld is.
Ethiopië
gaan hoe herhaling kon wor
den voorkomen.
Brazilië
De militaire heersers van Bra
zilië hebben de grondwet voor
een deel buiten werking ge
steld en de rechten van de
burgers ernstig beknot. Het
leger en speciale politie-afde-
lingen treden bijzonder hard
op tegen leden van de opposi
tie. Mensen, die ervan- wor
den verdacht de 'veiligheid
van de staat' te bedreigen
(een uiterst rekbaar begrip)
kunnen zonder pardon worden
gearresteerd. Deze politieke
gevangenen worden bijna al
tijd gemarteld. Martelen
wordt in Brazilië op grote
schaal toegepast als politiek
intimidatie-middel- Alle leger
onderdelen hebben hun eigen
'verhoor-centra', die zijn inge
richt voor martelingen. Am
nesty International beschikt
over de namen van bijna 1100
Brazilianen, waarvan zeker is
dat zij zijn gemarteld. In dit
land opereren bovendien nog
particuliere groepen, die vaak
meedogenloos optreden tegen
linkse politieke activisten.
Chili
Na de militaire coup in sep
tember van dit jaar is het
vanouds democratisch gere
geerde Chili een dictatuur van
de grimmigste soort geworden.
Alle politieke partijen zijn
ontbonden, de pers is volledig
gebreideld. Bij de heksenjacht
op alles wat links was zijn
duizenden doden gevallen. De
vervolgingen zijn nog steeds
niet tot een eind gekomen. Er
zijn momenteel nog duizenden
politieke gevangenen in Chili.
Gezien de aard van het huidi
ge bewind zal herstel van de
politieke vrijheden in Chili
nog wel zeer lang op zich la
ten wachten. Amnesty heeft er
een groot werkterrein bij ge
kregen.
De oude keizer Haile Selassie
regeert zijn land op feodale
wijze. Hij doet weinig aan de
verbetering van het lot van de
armsten van zijn onderdanen.
De grote massa leeft in be
droevende omstandigheden.
De studenten, die aandringen
op hervormingen, worden on
derdrukt. Een behoorlijk aan
tal zit gevangen. Verschillende
keren, zijn er klachten geweest
over de behandeling van ge
vangenen. Ook ethnische te
genstellingen geven aanleiding
tot onrust in het land. Ook
die wordt met harde hand be
streden. Bij processen tegen
leiders van bepaalde ethnische
bewegingen werden tal van
verklaringen afgelegd over
martelingen door de politie.
Eén van de leiders stierf in
1969 in de gevangenis onder
verdachte omstandigheden.
Portugal
Engeland
In augustus 1971 werd onder
een speciale wet internering
zonder proces mogelijk in
Noord-Ierland. Er werden on-
gever 350 arrestaties verricht
Enkele dagen later verschenen
er in kranten klachten over
wreedheden, begaan door het
Britse leger. Er kwam een
commissie van onderzoek en
die concludeerde, dat de be
handeling van veel gevange
nen inderdaad niet door de
beugel kon. Het ging vooral
om psychische martelingen.
De gevangenen werden onder
meer bloot gesteld aan een
krachtige geluidstroom, ter
wijl zij geblinddoekt waren.
Zij raakten daardoor volslagen
gedesoriënteerd. De Britse re
gering liet een commissie na-
De regering van Caetano
handhaaft zich in Portugal
door de oppositie stelselmatig
monddood te houden. Ieder
een die iets tegen de regering
probeert te ondernemen loopt
het gevaar te worden opge
pakt. Bij de algemene verkie
zingen van dit jaar (in wezen
een schertsvertoning) kreeg
de oppositie even wat meer
speelruimte, maar de intimida
tie door de geheime politie
ging gewoon door. De veilig
heidsdienst van het land heeft
vérgaande bevoegdheden. Er
zijn veel gevallen van marte
lingen in Portugal bekend.
Een veel toegepaste methode
is het permanent wakker hou
den, soms wel veertien dagen
achter elkaar. Juist de afgelo
pen weken komen er berich
ten over een nieuwe golf van
arrestaties in Portugal. Am
nesty hoopt binnenkort een
waarnemer te kunnen sturen.
Portugal verdient vooral de
aandacht, omdat het nog
steeds een aantal volken in
Afrika onderdrukt Het wei
gert het recht van zelfbeschik
king van deze Afrikanen te er
kennen en voert een bloedige
oorlog tegen verzetsbewegin
gen. Dat in zo'n situatie
schendingen van de mensen
rechten aan de orde van de
dag zijn, is duidelijk.
Sowjet-Unie
Ook in de Sowjet-Unie bestaat
een aantal vage en rekbare
wetsbepalingen, waarmee an
dersdenkenden kunnen wor
den aangepakt. Veroordeelden
worden vaak naar strafkampen
met een streng regiem gezon
den. De behandeling daar mag
best martelen heten. De ge
vangenen worden voortdurend
in staat van ondervoeding ge
houden en moeten hard wér
ken onder slechte omstandig
heden. Medische verzorging
ontbreekt. Een meer verfijnde
vorm van martelen is het
plaatsen in een psychiatrische
inrichting. De gek verklaarde
heeft opgehouden normaal
mens te zijn en is volstrekt
weerloos tegen de behandeling
van zijn geneesheren. Door
eenzame opsluiting en het toe
dienen van medicijnen wordt
de politieke tegenstander in
in een inrichting gebroken.
Vietnam
Het aantal politieke gevange
nen in Zuid-Vietnam moet op
meer dan 200.000 worden ge
schat. Iedereen, die zich verzet
tegen de regering van presi
dent Thieu loopt een goede
kans gearresteerd te worden.
De behandeling van politieke
gevangenen is buitengewoon
slecht. De tijgerkocien zijn
wereldberucht geworden. Maar
er komen allerlei andere vor
men van marteling voor. Dat
schijnt er in Zuid-Vietnam ge
woon bij te horen. De vele in
ternationale protesten hebben
totnutoe weinig verbetering in
de situatie kunnen brengen.
Over politieke gevangenen In
Noord-Vietnam is weinig be
kend. Amerikanen, die uit
krijgsgevangenschap terug
keerden, klaagden over de
slechte behandeling, die zij
vooral in het begin kregen. In
een later stadium van hun ge
vangenschap werd het alle
maal wat beter.
Zuid-Afrika
Het hele Zuidafrikaanse bestel
is gebaseerd op de ongelijk
heid van de mensen en is
daarmee een schending van de
rechten van de mens op zich
zelf. Er wordt in Zuidafri
kaanse politiebureaus ook ge
marteld. Uit een recent rap
port van een VN-commissie:
'De onvermijdelijke conclusie
is, dat wreedheid jegens te
genstanders van apartheid de
toepassing is van een welover
wogen en centraal geleide po
litiek en dat martelingen door
de veiligheidspolitie worden
toegestaan, zo niet aangemoe
digd, dcor de regering. Ver
klaringen over bepaalde mar
telingen hadden betrekking op
zoveel centra en plaatselijke
officieren, dat er reden be
staat om te geloven, dat func
tionarissen van de veiligheids
dienst opgeleid zijn in die me
thoden.'
Perzië
De inlichtingendienst van Per
zië kan politieke activisten
maandenlang vasthouden en
verhoren. De aanwijzingen dat
daarbij gemarteld wordt zijn
legio. Bij enkele processen
bleek, dat bekentenissen door
folteringen waren afgedwon
gen. Van februari 1972 tot ju
ni 1973 waren er verscheidene
processen tegen politieke ge
vangenen. Waarnemers en bui
tenlandse journalisten werden
zorgvuldig geweerd. Amnesty
heeft geprobeerd een onder
zoek in te stellen, maar haar
team werd het land uitgezet.
De tolk is later in een geheim
proces veroordeeld tot tien
jaar gevangenisstraf.
