HET ROER
ECHT OM
Zij die in 1973 overleden
Het leven
minder
overdadig
De goeie kanten van
de energiecrisis
want die zijn er ook
ïsillalll
—üuwe boeken
W\
^UW/KWARTET ZATERDAG 29 DECEMBER 1973
BRVNENLAM)
T13/K19
lor Rudie van Meurs
ESTERDAM Ambtenaren van het ministerie van verkeer en
jterstaat zijn soms onverbeterlijke optimisten. Terwijl liet ganse
fetelijke halfrond in rep en roer is over de gevolgen die de ener-
techaarste kan hebben, verschijnt een aantal dagen geleden een
ichure van een aantal verkeersdeskundigen (wat dat dan ook
pr mensen mogen zijn) waarin onverminderd wordt vastgehou-
(1 aan de meest futurologische, opzienbarende en onheilspellende
Komstvisie over het autoverkeer.
brochure is een reactie op de kri-
op de nota Transport 2000, 'een
omstprojectie van verkeer en wa-
laat' die eind 1970 verscheen,
jp 1 zoveel personenauto's en
maal zoveel wegen (onder meer)
ien ons daarin in het vooruitzicht
eld. 'Hoewel in het voorwoord van
nota uitdrukkelijk vermeld staat
hij 'geen uitgestippeld kabinetsbe-
weergeeft' is het bepaald verheu-
in TP-2000 meningen te vinden
het meer dan waard zijn tot be
te worden verheven' reageerde
iddellijk de ANWB, als immer
staand voor de belangen van de
mobilist. 'Ik meen dat de over-
op de verkeerde weg is door
r steeds tegemoet te komen aan
irensen van de autobezitters, door
is meer snelwegen aan te leggen,
de prognose die de overheid in
studie TP-2000 heeft gedaan, uit-
dan zou het Nederlandse we-
let een maaswijdte hebben van
kilometer. Dat wordt een afschu-
toestand, want daarbinnen is
planten- of dierenleven moge-
reageerde geschrokken de ver
spsycholoog prof. dr. J. A. Mi-
van het instituut voor zintui-
sychologie in Soesterberg (TNO),
ssen mag verondersteld worden
met de recente commentaren van
liemaatschappijen over het te ver-
iten langdurig karakter van de
risis commentaren waar de be-
deskundigen van verkeer en wa-
aat het oor anders zo gretig naar
üsteren leggen de studie TP-
als een monument van twintig-
euwse hoogmoed naar de archief-
verwezen is. Maar nee: de werk-
van het ministerie concludeert
"de wijze van benadering in de
situatie nog steeds verant-
;d acht'.
op een tijdstip dat zoveel on-
en onzekerheden in zich
huilt. Vanzelfsprekendheden be-
niet meer, het lijkt dat de auto
gfZ meer als de heilige koe wordt ge-
Als je op grond van die veron-
gelling nu een toekomstvisie zou
ten gaan ontwerpen, komen daar-
natuurlijk (nog) veel onbewijsba-
tellingen te pas, koffiedikkijkerij
ook fantasie en hoopvol denken,
t zonder je nou te gaan verkneu-
1 over de nieuwe situatie die
is aanbreekt als de benzine op de
gaat, mag je toch best positief
ijken tegen het gerantsoeneerde
3" lik van de auto. Wat zal ons dat
taal niet voor voordelen opleve-
ergie
feitelijk uitgangspunt geldt de
arste aan energie. Net zoals in
e zomers het drinkwater niet
onbeperkt leverbaar is, althans
verstand moet worden getapt, en
^jj acht op hete dagen in Rijnmond
meer zonder bijverschijnselen in-
emd kan worden, moet ook de
worden ingehouden bij het ver-
i van brandstof in huis, voor de
of op de fabriek. Die situatie is
van vandaag of gisteren al
!iet dan dat we er door overrom-
zijn en zal ook niet morgen
ipgelost. De schaarste is het ge-
van de grenzeloze verspilling in
maatschappij. Als de mensheid
et rijke kapitalistische westen
haar gang zou mogen gaan, dan waren
binnen de kortste tijd de hulpbron
nen in de wereld uitgeput. Nadat al
velen waren voorgegaan met waar
schuwingen, heeft ook het rapport
van de Club van Rome daaraan nog
eens herinnerd. In Amerika bijvoor
beeld woont slechts zes procent van
de wereldbevolking die 35 procent
van de energieproduktie gebruikt. In
1980 zou dat percentage bij de huidi
ge groei verdubbelen. Olieleverende
landen zoals Koeweit passen en-oor
om hun voorraden olie op een holle
tje aan de rijke landen af te staan cn
mee te doen aan een kortzichtige
energiepolitiek en het potverteren.
Het is duidelijk dat de periode van
goedkope en overvloedige energie uit
de bestaande winningsgebieden ten
einde loopt. Vervangende energie is
voorlopig niet voldoende voorhanden.
Woordvoerders van oliemaatschappij
en bereiden de verwende westelijke
mens er op voor dat het minstens
tien jaar zal duren voor er alternatie
ve energiebronnen beschikbaar ko
men. De produktie van kernenergie
heeft voorlopig te veel bezwaren en
gevaren om massaal te worden toege
past, methoden om energie te winnen
via (ondergrondse) vergassing van
steenkoollagen zijn nog niet voorhan
den. Daarom zal onze maatschappij
anders worden, soberder, althans min
der verspillend en mag een toekomst
filosofie slechts gebaseerd zijn op
voorzichtigheid, bescheidenheid en te
rughoudendheid.
Toekomst
Hoe ziet, met die bedenkingen en on
ontkoombaarheden op de achtergrond,
een realistische toekomstprojectie er
uit? Incidentele berichten daarover
bereiken ons zo nu en dan. Zo hebben
de samenwerkende elektriciteitspro-
duktiebedrijven laten weten dat bouw
van nieuwe electrische centrales naar
de toekomst is verschoven. De ge
dwongen electriciteitsbezuiniging
heeft nu al, door af te rekenen met
de oer-hollandse gewoonte kamers en
huizen als kijkkasten aan de buiten
wacht ten toon te stellen, een bespa
ring van bijna tien procent opgele
verd. Als straks ook nog definitief af
scheid zal zijn genomen van de elektri
sche rugkrabbers, tandenborstels en al
dat waanzinnig consumptief vertoon,
zal de bezuiniging nog groter zijn.
Dat zal er toe leiden dat nieuwe cen
trales straks waarschijnlijk helemaal
niet meer of slechts nog sporadisch
gebouwd moeten worden. En dat
heeft weer tot gevolg dat de foeilelij
ke mastbossen van hoogspanningsmas
ten en -leidingen niet behoeven te
worden uitgebreid.
Veel onzekerheden op weg naar de toekomst.
Kleine auto
Een ander signaal voor de komst van
een meer aangepast en minder over
dadig leven is de komst van kleinere
auto's, die overigens ook slechts spo
radisch op de weg losgelaten zullen
worden. Niet langer zullen de mensen
elkaar met grotere en glimmender
auto's de ogen kunnen uitsteken en
niet langer zullen de status, de agres
sie en de minderwaardigheidscom
plexen van hun eigenaren aan de auto
af te lezen zijn. De totale verandering
van het particuliere vervoer zal van
zelfsprekend leiden tot het niet aan
leggen van geplande wegen. Het is
voor vrijwel honderd procent zeker
dat rijksweg 3, de supersnelle en het
'groene' hart van Holland verpestende
rijksweg tussen Amsterdam en Rotter
dam, niet zal worden aangelegd. Dat
heeft weer gevolgen voor allerlei toe
voerwegen, want een weg staat nooit
op zichzelf.
Het autoverkeer veroorzaakt jaarlijks
meer dan drieduizend doden. Minder
gebruik van de auto en een drastische
snelheidsbeperking zullen de levens
kansen vergroten, zullen ziekenhuis
bedden leeg laten en zullen de revali-
datie-centra waar jaarlijks zo'n
25.000 verkeersslachtoffers terechtko
men verlichting geven. Het nog
schaarse wild in de polders en de
huisdieren die nu jaarlijks bij tien
duizenden geschept worden door de
onverlaat de auto, zullen een langer
leven beschoren zijn.
Mobiliteit
Maar de zo geroemde mobiliteit dan,
die mensen mogelijkheden tot sociaal
contact geeft en hun de gelegenheid
biedt hun horizon te vergroten? In
het boekje 'Sociale Ecologie' geeft dr.
N. J. M. Nelissen zijn visie over de
opkomst, het blinken en mogelijk ver
zinken van het moderne gemotori
seerd verkeer. 'Moet de huidige mobi
liteit niet beschouwd worden als een
kloof in de ontwikkeling tussen de
behoefte en noodzaak van communica
tie aan de ene kant en de bestaande
communicatiemedia aan de andere
kant? Met andere woorden: wordt de
mobiliteit per persoon op de duur
niet drastisch verlaagd tengevolge van
de ontwikkeling van de communicatie
media, die nu nog niet bestaan of
maar op beperkte schaal worden ge
bruikt?' Als voorbeelden van de nieu
we communicatiemedia die de mobili
teit tot op bepaalde hoogte kunnen
vervangeh noemt hij de telefoon, te
lex, televisie, videorecorder en nog te
volgen nieuwe ontwikkelingen. 'Het
lijkt ons niet uitgesloten dat door de
ze media een gedeelte van de mobili
teit overbodig zal worden,' oppert Ne
lissen als mogelijkheid.
Planologische bende
De nieuwe schaarste aan energie zal
dat proces versnellen, zo mag wel aan
genomen worden. Wat voor voordelen
levert dat ons, door het onkruid van
het particulier vervoer overwoekerd
landje nog meer op? Eindelijk zal dan
eens de bezem kunnen worden ge
haald door de planologische bende,
die als een giftige splijtzwam dit lage
land teistert. Steden regen zich in de
achterliggende jaren van overvloed
fantasieloos aaneen, dorpen groeiden
buiten proporties en gingen onder
aanvoering van ambitieuze gemeente
bestuurders een schakel vormen in
het woon-werkverkeer waarin de auto
het vanzelfsprekende vervoermiddel
vormde. Het fameuze 'spreidingsbe-
leid' bracht in de dorpen de 'paarse
gordijntjes cultuur', ontnam ze hun
identiteit, verdreef agrariërs en deed
de schaarse open ruimten snel vollo
pen met overal even identieke en ge
ordende nieuwbouwwijkjes.
De autochtone plattelander voelt zich
met die situatie niet gelukkig, even
min als de 'geëmigreerde' stedeling
die aanvankelijk de modegril van het
'buiten wonen' volgde, maar zich na
enige tijd opgesloten en van schouw
burg en bioscoop verstoken voelt. Van
de ons door vakbeweging en regerin
gen beloofde acht-urige werkdag
kwam geen steek terecht want de
twee k drie uur reistijd die dagelijks
terugkeert spot met alle sociale ver
worvenheden. Bovendien kost dat
woon-werkverkeer handenvol geld aan
manuren, ruimte, geld en energie. Dit
soort ongezonde situaties kon allemaal
ontstaan dank zij de 'zegen' van de
mobiliteit. Als al dat verspilde geld
in de toekomst geïnvesteerd zou wor
den in betere en vooral betaalbare
woningen in de steden, zijn waar
schijnlijk erg veel mensen onmiddel
lijk bereid naar de stad terug te ke
ren. Tot heil van "het platteland' dat
zich dan kan gaan herstellen van een
enerverende maar ongezonde episode.
Inmiddels stagneert de verkoop van
huizen in de dorpen, worden wonin
gen aarzelend goedkoper en blijkt dat
leegstaande woningen in de buitenwij
ken van steden waar het openbaar
vervoer goed valt te organiseren
weer huurders aantrekken. Intussen
blijkt dat veel van de 'tweede wonin
gen' van stedelingen, sinds de autolo
ze zondag, minder vaak bezocht wor
den. Hier en daar overwegen al men
sen hun buitenhuisjes op te geven en
dat zou het begin van het einde van
een a-sociaal verschijnsel kunnen be
tekenen. Misschien dat straks het le
ven op het land weer echt goed
wordt.
Mammoet-warenhuizen
Bij de groot-ondernemers is de afgelo
pen maanden aarzeling te ontdekken
bij het uitvoeren van hun plannen
Nederland te overdekken met een net
van de zogenaamde mammoet-waren-
huizen kolossale supermarkets die
compleet met toevoerwegen, parkeer
terreinen, benzinestations en zelfbe
dieningsrestaurant, tienduizenden
vierkante meters buiten de steden ge
legen en daarom goedkoop (althans
aan grondkosten) polderland bedek
ken. Deze consumeerfabrieken kunnen
uitsluitend bestaan via een ongedisci
plineerd gebruik van de auto. Bijvoor
beeld De Bijenkorf aarzelt met de
plannen voor tien mammoetwarenhui
zen die alleen dit concern al op het
programma heeft staan.
Te hopen valt dat de nieuwe situatie
de buurtwinkel, het café op de hoek
en de dorpsmiddenstander, waar veel
sociale contacten mogelijk zijn, weer
in ere herstelt.
De luchtvaart heeft inmiddels het
plan opgegeven het geldverslindende
en milieu-verknoeiende supersonische
verkeersvliegtuig de Concorde in
dienst te nemen. De maatschappijen
zien er geen 'brood' meer in omdat
het vliegtuig met een maximum aan
energie een minimum aan passagiers
zou kunnen gaan vervoeren. Het door
een economische crisis geteisterde En
geland waar de Concorde gebouwd
wordt (in samenwerking met Frank
rijk) heeft trouwens niet langer geld
over voor het project. Daarmee wordt
de wereld voor een ramp behoed.
Luchtvaart
Intussen blijkt de luchtvaart ook een
andere haard van verspilling aan te
pakken, het vliegen met lege en bijna
lege vliegtuigen over de oceaan. Tot
dusver kon het gebeuren dat in een
uur zes verschillende vliegtuigen van
Schiphol met dezelfde bestemming
vertrokken alle vaak vrijwel zon
der passagiers. Wat in het verleden
niet kon blijkt nu wel te kunnen: het
samenbundelen van vluchten waar
door energie en geld bespaard wordt.
Zo zijn veel voordelen van de energie
crisis op te sommen. Over de nadelen
is in de afgelopen maanden al uitvoe
rig gerept. Er zal een hogere werk
loosheid ontstaan en de AVRO-auto-
rallys. zullen niet langer doorgang
kunnen vinden. Maar met een beetje
optimisme kunnen de voordelen wel
eens wat zwaarder wegen dan de na
delen. Het is waarschijnlijk dat veel
actiegroepen het doel waarnaar zij
streven in de komende tijd verwezen
lijkt zien worden, al zal daarbij dan
de rationaliteit de doorslag geven en
niet de redelijkheid. Een beetje sober
heid, althans minder verspilling,
hoeft ons bepaald niet ongelukkiger
te maken. Dat zei Den Uyl ook al.
iPSIE
Charles. De warme slager. De
e Bij Amsterdam 1973. 40 blz.
J. A. Deelder. De zwarte jager
ezige Bij Amsterdam 1973. 84
7.50.
is heeft in opgemeld bundeltje
isten verzameld die op weinig
jste wijze spreken van zijn zeer
mlijke houding in deze tijd.
icht voor jeugdig en oud zelf,
fascistoïde neigingen in ons al-
>or dieren die linksaf slaan ('en
die mijn zorgen deelt/zal wel
pen dat die richting op zichzelf
nige voldoening schafte'). De
ïaalde regels maken duidelijk
jn heftig praten voor zichzelf
:t. De manier is heel persoon-
veinig genuanceerd, trefzeker,
leeft met poëtische vormgeving/-
van doen. Wie van de auteur
zal dit bundeltje willen bezit-
maar daarmee is alles ook wel
:elfde serie (BB poëzie) is van
:r de vierde bundel verschenen,
iringerige typografie draaft de
i jager door zes afdelingen,
«pij gewelddadigheden op allerlei
de voorbode lijken van de
id. Deelder noemt Dan. 12:5. Hij
ïen boek open met 'overmatig
ne' dat de humus vormt die 'de
irbare bloem behoeft om zich in
Mpracht te kunnen ontplooien.'
r met de teksten aan te vangen
aat Deelder over aan de lezer,
ït hem het heimwee kent naar
iieuw verschiet'. Hoe dat er uit
kat hij in het midden. Zo valt er
soonlijtof niets met de bundel te doen.
csamemd het op het laatste,
rachtige RF
^hoA^- Een jonge maan. Japanse
van de vijftiende eeuw tot he-
iKeuze, inleiding en vertaling
J. van Tooren. Woord vooraf
Prof. dr. F. Vos. Mculcnhoff Am-
nfl®n m 1973. 288 blz. ƒ22,50.
idel
(destijds het (Oosterse) kwatrijn
lichters een uitingsmogelijkheid
""■eest en veel beoefend werd, zo
thans de japanse haiku (W.
Hussem, Max Croiset, J. C. van Scha-
gen en H. van Teylingen schrijven
het hier met wisselend succes). Ook
al door het gestegen aanzien van oos
terse mystiek krijgt de haiku terecht
veel aandacht; in het buitenland zijn
vooral de bemoeiingen van R. H.
Blyth en Henderson even belangrijk
geweest voor de verspreiding van hai
ku, als de vertaling die Fitzgerald van
Omar Khayyém heeft gemaakt (1859)
voor de bekendheid van het kwatrijn.
Het is daarom bijzonder verheugend
dat voor de Nederlander bovenge
noemde verzameling is verschenen.
Het boek is uitstekend gedocumen
teerd en voortreffelijk verantwoord.
De inleiding die aan de vertaling van
ongeveer 550 verzen voorafgaat, gaat
in op karakter en techniek van de
haiku, op mentaliteit en geestelijke
achtergronden, op oorsprongen en ge
schiedenis, terwijl de vertaler en be
zorger van deze uitgave ook een
hoofdstukje wijdt aan het spel der
vertaling. De verantwoordelijke man
van dit alles is J. van Tooren, een au
todidact in de japanse taal, die zich
gedurende dertien jaar met hart en
ziel met dit werk heeft beziggehouden.
Ofschoon de haiku een kort gedicht is
(het bestaat uit drie regels die in to
taal zeventien lettergrepen tellen),
vergt het bijzonder veel van het voor
stellingsvermogen. Het vers is een
zeer pregnant natuurbeeld, dat als
een zucht vair verlichting zich aan de
lezer wil voordoen. Een verkwikkend
boek.
RF.
Dierbare wereld door Henriette van
Eyk; uitgegeven door De Bezige Bij
in Amsterdam; 285 blz; prijs 22,50.
Lezend in de memoires van Henriette
van Eyk (bekend geworden als
schrijfster van De1 Kleine parade),
gaat een lezer zich afvragen aan wel
ke normen memoires moeten voldoen.
Is het voldoende als de memoire-
schrijver een aantal gegevens over
zichzelf aanbiedt, een paar anekdotes
en een keurig verslag over wat er al
lemaal gebeurd is? 'Of moet de me-
moireschrijver proberen duidelijkheid
over zichzelf te krijgen, over de vraag
hoe al die gebeurtenissen in elkaar
zaten cn uit elkaar volgden, hoe de
schrijver zelf in elkaar zit en zich
ontwikkeld heeft onder invloed meest
al van die gebeurtenissen om hem
heen?
Henriette van Eyk heeft voor de eer
ste vorm gekozen. Daardoor ontstond
een gezellig (vooral een gezellig) ver
haal met nogal wat sfeervolle details,
dat elke keer als het ernst dreigt te
worden gauw op iets anders overgaat.
En er waren heel wat gebeurtenissen
die ernst waren: het weglopen van
haar vader, het eindjes aan elkaar
knopen van haar moeder, haar huwe
lijk, haar verhouding met Vestdijk, de
relatie tot haar broer, allemaal gege
vens waarvan een lezer zich afvraagt
welke invloed ze hadden op de
schrijfster. Die komen eigenlijk niet
aan de orde, omdat Henriette van Eyk
vindt dat vreemden daar niets mee te
maken hebben. Dat is een respectabe
le houding maar niet voor een me-
moireschrijver. En het is een gemiste
kans als je op grond van de feitelijke
gegevens kunt vermoeden hoe boeiend
deze memoires hadden kunnen zijn.
Henriette van Eyk neemt afstand van
zichzelf in dit boek, niet om vanaf die
afstand beter naar zichzelf en haar
wereld te kijken, maar juist om niet
gedwongen te worden teveel van zich
zelf prijs te geven.
Wat overblijft is het vermoeden dat
Henriette van Eyk in de eerste plaats
een erg aardig mens is, die gezellige
boeken kan schrijven en al babbelend
een scherpe grens trekt tussen haar
privé-leven en de lezer.
A.H.
Hugo Claus. Figuratief. De Bezige Bij
Amsterdam 1973. 52 blz. 14.90.
De bundel bevat vier cycli. De eerste
heet 'Isis en de beesten' en bevat de
van Claus gekende erotische verzen
makerij; de tweede bevat een vijftal
polaroïdopnamen van Jezus-Christus
die al te gemakkelijk zijn. In de der
de afdeling, Figuranten staan een aan
tal personen (o.a. Ikaros, Rembrandt,
Bonaparte) te boek. Tenslotte gaat
het ook in de laatste afdeling om ero
tiek en afscheid. De bundel spreekt
wel aan door zijn exuberante beelden
taal voor erotische gevoelens, maar
dat Claus dit kan, wisten we al.
Armando. De denkende, denkende do
den. De Bezige Bij Amsterdam 1973.
72 blz. 4.75.
Bevat evenals Hemel en aarde (1971)
snorkende retoriek, zoals Dagboek
voor een dader (Tango Leiden 1973
ƒ9,-) dat ook al doet. De flaptekst er
van spreekt van 'herinneringen', wat
ook de ondertitel is van eerstgenoem
de bundel.
RF
De actrice Magda Janssens
Binnenland
1 januari: Clare Lennart (68),
schrijfster.
4 jan: Alex de Haas (76), conferen
cier en liedjesschrijver; Jan Bresser
(73) violist.
5 jan: P. G. van Weele (50)' voorzit
ter koninklijk verbond van onderne
mers in midden- en kleinbedrijf; Ir.
C. N. van Dis (79), eerste-kamerlid
voor de SGP.
8 jan.: Mr. J. J. Hangelbroek (70),
voorzitter Schoolraad voor scholen
met de bijbel.
12 jan: Dr. E. van Konijnenburg
(69). ex-onderdirecteur KLM.
17 jan: prof. dr. ir. R. J. Forbes
(72), oud-hoogleraar, oud-secretaris
Hollandse Mij. van wetenschappen.
19 jan: Raoul Hynckes (79), schil
der; .T. A, de Koning (73), voorz.
Nederlands Cultureel Contact, oud-
Remonstrants predikant te Utrecht.
25 jan: Meyer Sluyser (71), schrij
ver, journalist
5 februari: Chr. G. Matser (68), oud
burgemeester Arnhem.
15 febr.: Tj. .Walburg (59), AR-
Tweede-Kamerlid.
20 febr.: J. P. Wiersma (79)', Fries
schrijver.
24 febr: F. M. Lampe (76), oud-
waarnemend gouverneur en gevol
machtigd minister Ned. Antillen.
28 febr: A. Nuijens (60), Tweede-Ka
merlid Boerenpartij.
8 maart: C. J. van der Ploeg (65),
oud-lid Tweede Kamer KVP.
19 maart: Jan van Mantgem (70),
operazanger.
26 maart: H. R. Plomp (63), oud se
cretaris CNV.
3 april: L. P. Laning (66), ex-lid Ge-
ref. Politiek Verbond.
13 april: prof. G. Kuiper Hzn. (67),
hoogleraar Ned. letterkunde VU.
14 april: Magda Janssens (88), actri
ce. Tony Hartweger (66), componist
pianist-zanger.
17 april: A. A. M. Stols (73), uitge
ver.
20 april: W. F. Palstra, commissioner
Leger des Heils.
26 april: Louis Borel (67), acteur.
Oud-kamerlid voor de SGP ir.
C. N. van Dis
3 mei: Bob Buitink (37), filmer.
4 mei: Karei Wunnink (67), direc
teur Carré te Amsterdam.
15 mei: dr II. A. Enno van Gelder
(83), historicus.
21 mei: A. J. Kropholler (91)', archi
tect.
26 mei: Peter Koen (50), adjunct-di
recteur tv NCRV.
1 juni: ir. H. B. J. Witte (63), bur
gemeester Eindhoven en oud-minis
ter.
14 juni: Carl Schlüter (87), kunst
schilder.
28 juni: Th. S. J. Hooij (68), oud-lid
Eerste en Tweede kamer en oud-lid
SER.
29 juni: Carl Tobi (75), theaterpro
ducent en organisator Vondelpark
feesten.
38 juli: mr. M. D. Proper (58), lid
van de Gedeputeerde Staten Noord-
Holland; Nine v.d. Schaaf (91),
schrijfster.
22 augustus: Wam Hefckes (82),
hoorspelacteur.
4 september: H. J. Vermeulen (76),
oud-bestuurslid CNV.
2 sept: ir. C. Staf (68), oud-presi
dent-directeur Ned. Heide mij en
oud-minister defensie.
11 sept: Eduard Flipse (77), oud-di
rigent Rotterdams Philharmonisch
Orkest.
18 sept: Harry Boda (84), acteur.
8 oktober: Rie van Rossum (62),
schrijfster; Minie Drost, verpleegster
werkend in Zuid-Soedan.
13 okt: dr. F. Grewel (74), orthope
dagoog, hoogleraar, psychiater-neuro
loog te A'dam.
1 november: mr. J. C. HH. A. van Sta*
pele (56), directeur Schiphol.
15 nov: Gera Kraan-Van den Burg
(85), schrijfster.
21 nov: Henk de Jong (53), journa
list.
25 nov: mr. II. J. M. Loeff (78),
oud-burgemeester 's-Hertogenbosch.
27 nov: mr. Th. R. J. Wijers (82),
oud-minister van justitie.
1 december: Dick Scherpenzeel (50),
journalist.
2 dec: Herman Knipsche'er (66)„mu-
sicus; J. A. Heijmans (49), Twee'de-
Kamerlid KVP.
Cellist Pablo Casals
Buitenland
22 januari: Lyndon B. Johnson (64).
oud president der VS; Amilcar Ca-
bral (47), leider bevrijdingsbewe
ging van zwart Afrika.
24 jan: Kid Ory (86), trombonist.
25 jan.: Stanley Jones (89), zende
ling.
22 februari: Joseph Szigetti (80), vi
olist.
24 febr.: Winthrop Rockefeller (70),
oud-gouverneur Arkansas.
7 maart: Pearl S. Buck (80), Ameri
kaans schrijfster.
27 maart: Edward Steichen (93).
Amerikaans fotograaf; Noel Coward
(74), Brits componist en toneelschrij
ver.
5 april: Kurt Thomas (69), Duits di
rigent en componist.
9 april: Pablo Picasso (91), schilder.
30 april: Jacques Maritain (90),
frans filosoof.
3 mei: Asger Jorn (59), deens schil
der.
8 mei: Sir Ernest McMillan (79), Ca
nadees dirigent.
3 juli: Nancy Mitford (68), Brits ro
manschrijfster.
9 juli: Otto Klemptfrer (88), diri
gent.
19 juli: Jack Hawkins (62), filmac
teur.
30 juli: Henri Charrière (66), Frans
schrijver.
2 augustus: Walter Ulbricht (80),
oud partijleider DDR.
3 aug.: Gianfrancesco Malipiero (91),
Italiaans componist.
7 aug.: Fulgencia Batista (72), ex-
dictator Cuba.
3 september: John Tolkien (81. au
teur van 'In de ban van de ring';
John Ford (78), Amerikaans filmre
gisseur; Salvador Allende, president
van Chili.
17 sept: Gustaaf Adolf (91), koning
van Zweden.
19 sept: Theo Lefèvre 59), oud-pre
mier van België.
21 sept.: Ben Webster (64), Ameri
kaans tenor-saxofonist.
25 sept.: Pablo Neruda (69), Chi-
De omgekomen Chileense presi
dent Salvador Allende
leens dichter en Nobelprijswinnaar
literatuur.
1 oktober: W. II. Auden (66), En
gels dichter.
9 okt.: Gabriel Marcel (83), Frans fi
losoof. roman- en toneelschrijver.
23 okt.: Pablo Casals (96). cellist
26 okt: Abebe Bikila (41). Olym
pisch marathonkampioen 1960 (Ro
me) en 1964 (Tokio) afkomstig uit
Ethiopië.
29 okt.: Maarschalk Semjon M. Boed-
jenni (90), Russisch cavalerie-com-
mandant.
13 november: Bruno Maderna (53)',
Italiaans componist en dirigent.
18 nov.: Alois Haba (80), Tsjechisch
componist.
1 december: David Ben Goerion
(87). eerste pre..<ier van Israël.
19 december: Carrero Blanco (70)
premier van Spanje.
24 december: Ismct Inönü (90), oudr
premier en oud-president van Tun
kije.
Predikanten
17 jan. ds. G. Boer 59 herv., oud-
voorz. geref. bond.
19 jan. dr. J. A. de Koning 73 re-
monstr.
21 febr. ds. J. J. van der Krift 55
herv.
1 maart dr. P. Middelkoop 77 oud-
zendingspred. op Timor.
12 maart ds. Jac. van der Linden 61
geref.
13 maart ds. C. A. Metting van Rijn
42 herv. vlootpred.
29 maart ds K. Reiling 81 baptist.
3 apr. ds. Jac. Ketelaar 45 baptist.
5 mei ds G. J. Duyvendak 77 lu
thers.
7 juni ds M. Baan 67 chr.geref.
29 juni ds. B. Toes 81 oud-geref.
20 juli ds J. D. Boerkoel 84 geref;
ds G. Lugtigheid 71 geref.
1 aug. ds. Jac. Jonker 68 geref. in
Australië (auteursnaam Job Sytzen).
3 okt. ds. M. A. Krop 60 herv. unl-
versiteitspred.
27 okt. ds. J. van Sliedregt 59 herv.,
voorzitter geref. zendingsbond.
9 nov. ds. G. Schipaanboord 57 ge
ref. gem.
