Ethische dominees
gevraagd
Getijdenboek: juweel om
telkens naar te kijken
ihmiil
Vandaag f
Reacties op opmerkingen over 'de bond'
leine afstanc
tussen hippie
ïn de bonder i
Priesters verliezen
hun werkvergunning
Schilderijenroof
Haarlem opgelost
Trouw
K wartot
Broers gegrepen na
wilde achtervolging
Priesters mogen
solliciteren
Gevaarlijke kippen
in Rhenen gestolen
Beroepingswa-
Nieuwe boek
TROUW KW ARTET DONDERDAG 27 DECEMBER 1973
KERK/BINNENLAND
door ds. A.A. Spijkerboer
Onlangs citeerde de redactie op deze pagina een paar opmerkingen over de gerefomeerde bond, die
ik in een interview met dr. G. Purliineer heb gemaakt. Aan mijn post kon ik merken niet alleen dat
ik met deze opmerkingen een gevoelige snaar heb aangeraakt, maar ook dat 'de bond' in de horvorm-
de kerk veel weerstanden oproept.
Nu kun je een geestelijke stroming
zoals 'de bond' op twee manieren be
naderen: je kunt wijzen op allerlei af-
valprodukten en bijverschijnselen,
maar je kunt ook proberen de eigen-
Ujke bedoeling van zo'n stroming te
peilen en haar daar op aan te spre
ken. Met de eerste manier maak je
het jezelf niet al te moeilijk, maar je
zult er alleen medestanders mee over
tuigen. Met de tweede manier maak
jc het je een stuk minder gemakke
lijk, maar je kunt er soms mee berei
ken. dat mensen te voorschijn komen
uit de forten, waarin ze zich hadden
verstopt en ingegraven.
Gevoel
Wat zou nu de eigenlijke bedoeling
van 'de bond' zijn? Ik meen deze: dui
delijk maken, dat de Waarheid Gods
niet spoorloos aan een mens voorbij
gaat. en vooral dat die Waarheid hem
in zijn gevoel treft. Dr. van de Kette
rij heeft zijn proefschrift gewijd aan
de 'tale Kanaans, aan het hoogst op
merkelijke gebruik, dat de 'gerefor
meerde gezindte', waartoe immers ook
'de bond' behoort, maakt van onze
Nederlandse taal. Het is een taal, die
gevoelsmatig ervaren wordt: dat
lD« Haaf sa historicus «n publicist
IG. ruchinfer is in R.O. (maar.dbiJ
ü-an SSR-retlnisten) een reeks vraagi
PP rekken begonnen over het ondt
Tferp: de toekomst van het chrlsti
In het nummer van december
unsterdamse hervormde domlni
^pijkerboer aan de beurt. I
blad is, willen
'gntei
Uit Trouw/Kwartet van 10 december
J.l.
wordt onmiddellijk duidelijk uit uit
drukkingen als 'ongeraapt van htft
vlakke des velds', 'het stondeke der
minne', aan jezelf 'ontdekt' worden en
'ingeleid' zijn. Die 'tale Kanaans' is al
oud. maar ook nu maken 'bonders'
nog wel eens zeer creatief gebruik
van onze taal. Ik zou willen herinne
ren aan de uitroep van de SGP-afge-
vaardigde ds Abma tijdens het debat
over 'de drie van Breda": 'Ge snijdt de
riemen van uw barmhartigheid uit
het levende vlees van onze Joodse
landgenoten!'
De gereformeerde bond zegt op zijn
wijze, dat de Waarheid onze gevoelens
raakt, en dat is zo belangrijk, omdat
we. of we ons zelf dat nu toegeven of
niet, vanuit onze gevoelens leven. Met
je verstand kun je in het slechtste ge
val jezelf bedriegen aangaande de wa
re aard van je gevoelens, en in het
beste geval kun je je verstand gebrui
ken om aan je gevoelens handen en
voeten te geven, zodat je er iets mee
kunt doen, maar leven doe je vanuit
je gevoel. Je kunt je gevoelens ver
dringen, en dat lijkt me niet erg ver
standig, je kun Je gevoelens verber
gen. en dat Is wel eens nodig, maar
onder een goede gereformeerde bonds-
preek worden je gevoelens voor den
dag gehaald en gezegend. De kracht
van 'de bond' ligt hierin, dat hij de
kern van het evangelie en de kern
van de mens tot elkaar brengt.
Dubbelzinnig
Toch hangt er ook boven de beste
vertegenwoordigers van 'de bond' een
onmiskenbare dubbelzinnigheid. Is
dat gevoelsmatige ervaren een donke
re gang, waar je doorheen moet zien
te komen, een kwestie van moeten
dus. of is het geoorloofd, een ruimte,
die je binnen mag treden? Waar blij
ven mensen, de om welke reden dan
ook, maar heel weinig voelen kun
nen?
Verder: zweeft bij 'de bond' de prédis-
tinatie (voorbeschikking) niet als een
spook boven door de kerk? Gaat het
er in de bevinding om te ervaren, dat
je tot het getal der uitverkorenen be
hoort? Zou er dan voor de schepping
van hemel en aarde al een griezelige
loterij hebben plaats gehad met een
heleboel nieten en slechts enkle prij
zen? Gaat het er in de prediking van
debond' dan alleen maar om die ge
meenteleden tot leven te roepen, die
in de prijzen vallen? Zou de predi
king. ja zou Jezus Christus Zelf dan
niet meer zijn dan een simpele uit
voerder van de predestinatie?
Brandend vuur
Ik meen dat de uitverkiezing niet als
een ijskoud noodlot vastligt, maar als
een laaiend vuur om zich heen grijpt,
en dat de uitverkiezing daarom aan
de gemeente moet worden aangezegd.
De beslissing ovdr ons leven is niet
gevallen op een verschrikkelijk ogen
blik voor de schepping, waarop beslo
ten zou zijn wie er verdoemd en wie
er uitverkoren worden, maar in de
kruisiging en de opstanding van Jezus
Christus. Wanneer ben je bekeerd?
'Op Golgotha!' zei Kohlbrugge, en met
deze formidabele hamerslag ging de
ruimte open, waarin de gemeente mag
binnentreden en waarin ze dan ook
inderdaad allerlei ervaren mag. Want
die ruimte is het 'armhuis, de 'be
waarschool, waar God zijn kinderen
leert van Hem afhankelijk te blijven.'
'Wij hebben volle kerken!' wordt er
in 'de bond' gezögd.
'Ja en lege avondmaalstafels,' merkte
iemand zeer snedig op. Daaraan is de
dubbelzinnigheid van 'de bond' zeer
goed te zien. Hoe zou een echt bij
bels-reformatorische prediking onze
'arme ontroostbare ziel' om de Neder
landse Geloofsbelijdenis te citeren, er
niet toe bewegen om aan het avond
maal deel te nemen?
Gemis
Uit de reacties die ik op mijn opmer
kingen over 'de bond' ontving, blijkt
dat de bevinding in de prediking pijn
lijk wordt gemist. Dat schrijven men
sen, die het indertijd wel gevonden
hebben bij ds. Tukker en dr. Woel-
derink, maar die op het ogenblik in
hun bondsgemdente maar moeilijk uit
kunnen houden, die het ook weer niet
vinden bij de midden-orthodoxie en
die hun aarzelingen hebben bij het
IKOR. Ik citeer uit de brief van een
84-jarige: 'Zienswijze met van Belle
zondagavond, daarin hoorde men nog
woorden als zonde, schuld, verge
ving. de wereldproblemen staan in
de belangstelling, maar de problemen
in ons eigen land worden kennelijk
doodgezwegen: als bejaarden en zie
ken maar een goede verzorging heb
ben dan is alles in orde... en toch
die eenzaamheid die soms ondragelijk
lijkt'
Heeft 'de bond' een antwoord op de
vraag, die duidelijk uit deze brief
naar voren komt zolang de dubbelzin
nigheid. waarover ik het zojuist had.
boven hem zweeft? Of moeten we het
antwoord uit een andere hoek ver
wachten? Berkhof heeft meer dan
twintig jaar geleden de zwakte van cie
hervormde 'midden-orthodoxie' aan
gewezen: 'zij verkondigt genade zon
der gericht, verlossing zonder dank
baarheid, vreugde zonder vrees, voor
zienigheid zonder gebod.' Deze 'mid
den-orthodoxie' heeft de door Berkhof
toen geconstateerde' crisis niet over
leefd en is sindsdien jammerlijk in el
kaar gezakt: ze zijn daar hun hart,
hun ziel, en zo langzamerhand ook
hun hoofd kwijt, zou je kunnen den
ken. Toch zou het hervormde midden
BRATISLAVA (Kathpress) De
Tsjechoslowaakse autoriteiten hebben
de afgelopen weken de werkvergun
ning van een reeks r.k. geestelijken
ingetrokken.
Aan het Oostenrijkse persbureau
Kathpress zijn vijf concrete gevallen
bekend, maar het aantal priesters, dat
niet meer verder mag werken, is aan
zienlijk hoger. Een van hen, Okolic,
is zelfs gearresteerd. Jezef Gazda werd
zijn vergunning ontnomen, nadat de
politie zijn woning had doorzocht en
daarbij religieuze literatuur in beslag
had genomen. Zijn collega Alosz Litva
mag zijn beroep niet meer uitoefenen,
omdat hij zich verzet heeft tegen een
opdracht van de autoriteiten een aan
tal jonge kloosterzusters over te halen
uit te treden. Ook komen steeds meer
berichten uit Tsjechoslow;akije over
vrouwelijke religieuzen, die gedwon
gen worden hun kloostergemeenschap
te verlaten.
Van een verslaggever
HAARLEM De vier schilderijen
uit de 17e eeuw die op 13 november
uit het Frans Hals Museum zijn gesto
len, zijn terecht Zij zijn enigszins be
schadigd doordat de dieven er niet
goed mee zijn omgesprongen. Twee
Haarlemmers zijn verdacht van dief
stal aangehouden: de plaatwerker J.
P. D. B. en de loswerkinan L. H. bei
den 36 jaar.
Een belangrijk deel in de aanhouding
had een Haarlemmer met belangstel
ling voor oude schilderijen. Toen hem
de werken te koop werden aangebo
den is hij op het aanbod ingegaan
met de bedoeling de politie in te lich
ten. Hij moest 10.000 betalen en gaf
een voorschot van 10.000. Met de
schilderijen onder zijn arm ging hij
naar het bureau van politie en de ko
per gaf de werken af. Daarna volgde
de aanhouding van de twee Haarlem
mers.
inplaats van die onrust; 2. Onvoldoen
de vormgeving en duidelijkheid, on
voldoende geld voor de Middenschool,
zeker in deze tijd. Kampt de Mam
moet ook al niet met geldgebrek? 3.
Van leraren wordt het onmogelijke
gevraagd, drie jaar lang, terwijl hun
rechtspositie niet ter sprake mag ko
men; 4. Persoonlijke inbreng van ou
ders, kinderen en docenten wordt be
perkt door staatspolitiek.
Conclusie: De Middenschool is een po
litieke zaak die veel geld kost, veel
tijd, veel experiment en weinig kans
van slagen heeft; een studeerkamer-
produkt dat je op de studeerkamer
moet laten.
Holten
drs. C. Joldcrsma
De redactie behoudt zou het recht
voor haar ter opname in deze rubriek
toegezonden meningsuitingen verkort
weer tc geven. Bij publikatie wordt
met de naam van de Inzender onder
tekend. Brieven kunnen worden ge
stuurd aan het secretariaat hoofdre
dactie Trouw/Kwartet postbus 859
Amsterdam.
Middenschool (slot)
Graag wil ik duidelijk stelling nemen
tegen de Middenschool: Principieel
1. Sociale ongelijkheid is een maat
schappelijk gegeven, dat overeenstemt
met ongelijkheid in gaven; 2. Het is
juist te grote ongelijkheid te bestrij
den, maar het is onjuist het onder
wijs hiervoor te misbruiken. Immers
het onderwijs dient de mens ethisch,
intellectueel, cultureel enz. te vormen
en niet politiek te engageren; 3. Gelij
ke kansen bestaan niet en kunnen
nog minder vanboven gedlkteerd wor
den ter verandering van de maat
schappij; 4. Kinderen uit diverse mi
lieus moeten niet gedwongen worden
drie jaar lang in een sociale dwang
buis te zitten, waar de verschillen al
leen maar verscherpt worden.
Praktisch 1. Tenvijl de Mammoet
nog niet eens volwassen is. dient de
Middenschool zich reeds aan. Laat ons
eerst bewijzen dat de Mammoet mt ge
lijk is en als dat niet gelukt, dan pas
zoeken naar nieuwe wegen. Geef ons
eerst de zo noodzakelijke rust en tijd
Homofilie (13)
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B V. De Christelijke Pers
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
J. Tammlnga.
Hoofdkantoor B.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
A'dam. Postbus 859.
Telefoon 020-22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69 73 60 768). Gem.fllro
X 500.
In Trouw van 15 december kraakte
dr. M. Zeegers het onlangs verschenen
boekje over 'Homofilie' van prof. dr.
J. Douma meedogenloos af, hoewel de
schrijver volkomen recht doet aan de
bijbelse gegevens te dien aanzien. Ik
ben juist erg blij met het boekje van
prof. Douma, dat in alle ootmoed dui
delijk belijdt: tégen de homo-
sexuele beleving, omdat Gods woord
ons dat gebiedt! Men leze zelf eens
rustig na in Rom. 1 en Lev. 18-20 en
daarna Jes. 5:20-24 en 8:20 voor een
beter begrip van het oordeel Gods
over Sodom c.a. (Gen. 18 en 19), maar
ook om in te zien welk standpunt nu
wérkelijk strijdig is met Gods wil en
wet
Kollum
drs. R. Fcrwerda
ARP-koers
Op de partijraad ARP is de voorge
stelde resolutie tot verdere samenwer
king van de drie confessionele partij
en in CDA-verband aanvaard. Zij het.
dat plm. 25 pet van de partijraad en
zeker een nog groter percentage der
leden bezwaren hebben tegen deze
principiële koerswijziging. Het is nu
tijd om zich af te vragen of verdere
medewerking aan de partij nog ver
antwoord is. Allen die staan achter de
beproefde beginselen onzer ARP en
niet akkoord kunnen gaan met het be
sluit van partijbestuur en partijraad,
hebben nu tot taak een samenbunde
ling te bevorderen van allen die het
voortbestaan van een zelfstandige
ARP ter harte gaat.
Wageningen
W. Berghuis
Warboel
Met grote verbazing heb ik het inter
view met mevrouw Hedy de Boer-
d'Ancona gelezen. Zelden heb ik zo'n
warboel van ongestructureerde ideeën
gehoord. Als de Nederlandse vrouwen
het van deze psychiatersvrouw moeten
hebben, houd ik mijn hart vast.
Appiugedam L. E. Engelsman
Deense film (9)
Jezus stoot de wereld'niet af. integen
deel. In de kring van de wereld wordt
Jezus beter opgenomen dan in de ker
ken. In de wereld is Jezus Christus
van iedereen. In de kerken van een
groep machthebbersl zoals v.d. Heuvel
on Kruyswijk met hun kliek. Van de
Deense film verwacht ondergetekende
meer dan van de VU-theologen.
Rotterdam
P. C. v. Wijk
Natuurgebieden
Tot mijn grote spijt ga ik inzien, dat
het kabinet-Den Uyl geen haar beter
is dan de regering-Nixon. Ten behoe
ve van onze economie gaan in korte
tijd al onze natuurgebieden er aan.
Bergen, Ameland en andere; zeg maar
dag met je handje.Zonder aan de
genen, die na ons komen, te denken,
wordt alle energiegrondstof erdoor ge
jast en worden natuurgebieden aange
tast. De werkgelegenheid gaat boven
alles, zelfs boven levensgeluk. Is dat
het gemaakte huiswerk van minister
president Den Uyl, waarover W. L.
Brugsma in de Haagse Post schreef?
Het is nauwelijks te geloven, dat
Mansholt en Van Mierlo en Pen er
ook zo over denken.
Zeist
W. H. Kuipcr-Verkuyl
Moderne 'haar'-ziekte
Gelukkig zegt de gewone man rustig:
'De regering doet zijn plicht.' Dat het
woordenboek 'regering' vrouwelijk
noemt, raakt hem niet. Vrouwelijke
personen zal hij met zij en haar aan
duiden; m.i. heel logisch. Dingen heb
ben alleen in een woordenboek een
geslacht. Wie echter z'n kennis wil
etaleren zegt: 'De regering heeft héér
plicht gedaan.' Men is dan 'meer ont
wikkeld', 'netter", 'beschaafder'. Nóg
'netter' of 'beschaafde lieden schie
ten echter hun doel va-ak voorbij, tot
schade van hun meerdere? ontwikke
ling. Zo b.v. mr. Biesheuvel voor de
tv: 'Het kabinet heeft hèar besluit ge
nomen'. of Tr/Kw (17-12 op pag. 5):
dat de vijand haar positie aan de
bestandslijnen zal proberen te veran
deren.' Om de haverklap lezen we te
genwoordig: Amsterdam krijgt haar
metro Frankrijk draagt haar am
bassadeur op De gemeenteraad
meent dat zij... enz. Deze 'bekakte'
manier van spreken moest in onze
krant niet voorkomen.
Amstelveen
D. v.d. Mculen
stopt. Het is voor Rusland de enige
kans om de westerse welvaart af
breuk te doen, waar hun mensen ja
loers naar kijken en die binnenlandse
problemen voor hen oplevert.
De Lier
J. van de Pol van Buurcu
Sober kerstfeest (3)
Het ingezonden stukje 'Sober Kerst
feest' (20 dec) behoeft toch echt eni
ge correctie. Bij de geboorte van Je
zus, die kwam ons leren de minste
te willen zijn, die zelf in een stal, in
stro Zijns weg tussen ons koos hoewel
hij 'de Heer' was. Dat is vrolijk kerst
feest vieren Zijn geboden (de naas
te als uzelf) bewaren. Als we weten
dat de naaste vandaag honger lijdt.
Maar ook voor al die kwalen zou het
beter zijn altijd sober te leven, liefst
met hetgeen de hemelse Vader 'in
den beginne' Zijn mensen wilde ge
ven tot spijze is vruchten, koren,
het zaad zaaiende. Kerstfeest is ieder
jaar voor mij toch nog verdrietig als
ik denk aan weerloze dieren en 'vraat
zuchtige' beschermers van Gods schep
ping.
Bilthoven
G. de Jong-Boskaljon
Ds. A. A. Spijkerboer (foto) reageert
in bijgaand artikel op enkele brieven,
die hem bereikten nadat in ons blad
van 10 december uit R.O. (blad van
de reünisten van de SSR) de vriende-
Hjk-kritische opmerkingen geciteerd
waren, die ds. Spijkerboer in een in
terview met dr. G. Puchlnger maakte
aan 't adres van de gereformeerde
bond in'de hervormde kerk.
er goed aan doen deze lichaamsdelen
weer op te zoeken en op de daartoe
bestemde plaatsen te bevestigen, om
dan daar te beginnen, waar Berkhof
het indertijd zijn feilen wees. Zo zou
wat m.i. het dragende en verbindende
midden van de hervormde kerk is ge
weest zich kunnen herstellen en ik
vermoed, dat menig gemeentelid daar
bij een zucht vern verlichting zou sla
ken.
'Je zou dus eigenlijk zeggen, dat er
weer ethische dominees moeten ko
men?' zei een van mijn kennissen
naar aanleiding van mijn opermkin-
gen over 'de bond'. Als daarmee be
doeld wordt, dat er ook gesproken
mag worden over het leven van de
Christen, over zijn ervaringen, over
het 'geloofsleven', zo men wil, of over
het 'persoonlijk geestelijk leven' zoals
de NCSV in lang vervlogen tijden
placht te zeggen (afgekort met: PGL)
dan is dat inderdaad wat ik zeggen
wil, mits van al deze dingen maar
geen voorwaarden worden gemaakt,
waaraan je moet voldoen. En ik blijf
een zwak houden voor 'de bond', om
het goud, dat ook daar te vinden is
wat let de 'bonders' eigenlijk om het
stof er af te vegen en ermee voor de
dag te komen?
Van een verslaggever
GRONINGEN De Groninger politie
heeft twee broers ingesloten verdacht
van poging tot doodslag en een reeks
andere misdrijven. Het tweetal, de 33*
jarige sloper H. G. en de 24-jarige slo
per J. G. beiden uit Tolbert, veroor
zaakten een wilde achtervolging waar
bij het duo in een Volkswagenbusje
de politie van het lijf trachtte te hou
den door zigzr.ggend met een snelheid
van meer dan honderd kilometer ie
rijden. In het met oud ijzer beladen
busje bevonden zich ook twee kinde
ren.
Toen een der motoragenten probeerde
het busje rechts in te halen stak een
der broers een zware ijzeren staaf uit
een portierraam en hield zo de motor
agent tegen. De mannen stopten pas
bij hun woning.
De rit begon met een aanhouding.
Een motoragent voerde een controle
uit en ontdekte verrotte chassisbal*
ken. Hij eiste dat de beide mannen
met het busje met hem mee zouden
rijden naar het hoofdbureau. Het
tweetal wenste hieraan geen gevolg te
geven. Er ontstond een vechtpartij,
waarna beide mannen êr in het busje
vandoor gingen.
DEN BOSCH Priesters in het bis
dom 's-Hertogenbosch mogen zelfstan
dig solliciteren naar functies op het
pastorale vlak. Men denkt hierbij aan
functies in ziekenhuizen of in scho
len, in het algemeen die betrekkingen
waarvoor een arbeidsovereenkomst
wordt gesloten.
Volgens het bisdom zal men vanuit
het bisschopelijk bestuur trachten de
ze functies regelmatig in de publici
teit te brengen, zodat eventuele kan
didaten erop opmerkzaam worden ge
maakt. Ook ten aanzien van functies
in de parochies zelf meent het bis
schoppelijk bestuur, dat er meer
openheid zal moeten komen.
Van een verslaggever
WAGENINGEN Vijftig kippen
die gevaar kunnen opleveren voor de
volksgezondheid zijn gestolen uit
het pluimveeproefstation in Rhenen.
De dieren waren-ingeschakeld bij voe-
dingsproeven. Wie de gestolen kippen
eet, loopt de kans gevaarlijke stoffen
naar binnen te krijgen, zo heeft de di
recteur van het proefstation ver
klaard.
De kippendieven hebben bij de hok
ken de koppen van de dieren afgerukt
om een geruisloze aftocht te krijgen.
(ADVERTENTIE)
Hulp (4)
A. G. en R. X. Busser-Simmelink (zie
Hulp 3) denken m.i. wel erg ongenu
anceerd als ze Nederland, speciaal mi
nister Pronk, van hielenlikkerij ver
denken of zelfs beschuldigen! Zolang
ons volk en onze regering zijn solida
riteit met Israël niet verloochent en
het daaruit voortvloeiende ongerief
met trots (ver)draagt, kunnen we met
een gerust geweten de Palestijnse
vluchtelingen helpen tot een wat
menswaardiger bestaan te komen.
Waddinxveen
C. v. Ecnennaam
Olieboycot (40)
Wanneer we door de olieboycot onze
diepe afhankelijkheid van God gaan
voelen is dit een winstpunt. Een fier
christen buigt alleen voor God en
gaat niet door de knieën voor olie
sjeiks. Met Gods hulp en in zijn kracht
zijn de moeilijkheden te overwinnen
en mogen we blij het feest van het
licht tegemoet gaan.
Ermelo
F. Knossen-v. d. Molen
Olieboycot (41)
Ik geloof niet in de praatjes van de
oliesjeiks als zou het gaan omdat Ne
derland te Israëlisch is. Ze worden
graag de voeten gekust. Maar ze heb
ben nog liever wapens. En die krijgen
ze van Rusland, in ruil vcor een olie
boycot van het westen. Want wat zou
Rusland het liefst zien: een verarmd
en door verdeeldheid machteloos wes
ten. Want wat hebben de westerse
mogendheden bereikt met hun knie
val? Nee, je buigt nog niet diep ge
noeg, kregen ze te horen. En als hun
neus de grond geraakt heeft zullen ze
zeggen: als jullie niet dieper kunnen
buigen graaf dan maar een put dan
kun je het hoofd nog dieper krijgen.
Nogmaals ik geloof er niet in want
al spelen de Arabieren het spel nog
zo mooi. Rusland houdt de hond de
worst voor en ze weten als ze het
westen toegeven dat de wapenstroom
De uitgeverij Het Spectrum heeft een facsimile-uitgave van het ge
tijdenboek der Visconti op de markt gebracht. Een uniek werk met
127 gereproduceerde miniaturen in de oorspronkelijke kleuren, in
clusief inleiding en commentaar.
De getijden (gebeden die op gezette tijden van het kerkelijk jaar
werden gedaan) zijn verlucht door twee beroemde laat-middeleeuw-
se Italiaanse kunstenaars, Giovaninno dei Grassi en Belbello da
Pavia.
BEVRIJD?
Met een zekere hevigheid is
deze dagen op allerlei wijze gep
dat er eens Iemand onder ons is
men die de bedoeling had zulk
gen te zeggen en te doen die on
vrij ding op het oog hadden. Hee
aanzegging succes geboekt? Is
van onze angst afgevallen? Hebl
werkelijk ruimer adem leren
Hebben we wat meer afstand k
nemen van de dingen die ons
de publieke opinie behoren te v ij z
rusten of zelfs vrees behoren -
jagen? Hebben wij de goden
gezicht onze rug laten zien en zi 6-ja
iets opgeschoten met onze lessef
dergelijke goden voortaan niet
lijk serieus meer te nemen? Di
een goede 'nabetrachting van
feest' kunnen zijn. In een
kranten vlak voor de dagen van
en rust kon men het bericht lez#'
aanzien van het aanwenden vae
paalde geneesmiddelen in Dal
Deze medicamenten waren zendi J^°'
missie geschonken door de
Enzypharma en moesten baat
in de bestrijding van wormziekti 'eei
Rotterdamse huidspecialist dr.
raad uit in Memisa-nieuws de
derstelling dat de betreffende
dit middel op deze wijze will iele
proeven. Men kan zich afvragejer
ver onze angsten gaan. Onze a raai
om bepaalde markten kwijt te
of niet op tijd voor onze afzet te
veren. Want hoe angstig
commercie wel zijn wanneer zij
gaat. Bepaalde teksten, ook in d ijk
ste tijd hier en daar gewraatyeef
denken aan die van de levensvf
ringen, prediken 'hel en verdoe t la
om aan klanten te komen. Hie tim
van toepassing de woorden die
Jünger schreef in zijn 'Waldgai
fundamentele vraag in deze algjet
draaikolk is: Of men de mens v«
angst kan verlossen. Dat is he
belangrijker dan hem van wapei,jj
van medicamenten te voorzien. ,eii
kracht en gezondheid heeft wie^g.
vrees kent. Daarentegen worde e s1
zij die tot de tanden gewapend i
juist zij door angst in het
gedreven'. Hij spreekt dan verd
een nieuw soort vrijheid, namelL
niet alleen maar ongemoeid g
wil worden, maar ook bereid is
te brengen. Zijn wij al bevrijd?
mr
jr»
;s>
elfs
Sa
o tan
Hij
bi
iet
NED. HERVORMDE KERK
Beroepen te Ede: A. Vroegindei
Veenendaal.
Bedankt voor Reeuwijk: E.
gunst te Capelle a/d IJssel.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te IJsselmonde: A. li
te Scheveningen, die bedankt]
Westzaan.
Dimitri Frcnkel Frank. LJoeba's
Roman. Amsterdam. De Bezig
1973. 299 blz. 16.50.
;ou
ris]
Efai
De twee telgen van het geslacht Vis
conti die de miniaturen lieten ver
vaardigen zijn Giangeleazzo Visconti
(1351-1402) en zijn zoon Filipo Maria.
Op gezag van de inleiders van dit
boek moet ik aannemen dat het getij
denboek van de Visconti het fraaiste
voorbeeld is van de bewaardgebleven
getijdenboeken die in de late middel
eeuwen in Italië zijn vervaardigd.
De familie Visconti, die geparentee-J
was aan het Franse hof, moet men
zich overigens niet al te vroom voor
stellen. De telgen van dit geslacht .va-
ren eerder wrede rovers, die zich erop'
beroemden af te stammen van Venus
en Anchises, en die ten koste n
veel bloed hun invloedssfeer wisten
uit te breiden. Tussen hun oorlogen
in gingen ze vaak op jacht, en tenslot
te hebben de heren ook kunst en we
tenschap gestimuleerd. Ze hadden be
langstelling voor de schilderkunst
(dat konden ze zich dan ook veroorlo
ven) en de bouwkunst.
Hoe hun vroomheid in elkaar zat, is
in onze tijd moeilijk na te voelen.
Maar de schitterende afbeeldingen
waarmee hun getijdenboek is ver
lucht, leggen getuigenis af van een
gedachtenpatroon, dat in onze ogen
buitensporig is.
Wie de initiaal D. aan het begin
van psalm 27 beziet ontwaart bijvoor
beeld vier biscia, slangen, die met
hun windingen koning David en Jah
we omsluiten. Een van de slangen
vreet een kind op. Die slang, een em
bleem van de Visconti, komen we in
de miniaturen vaker tegen. Maar de
pretentie die uit het genoemde voor
beeld blijkt, is niet gering. De Viscon
ti beroemden zich er dan ook op bun
macht van God te hebben gekregen.
Het feit dat ze er tegelijk een onge
teld aantal koppen voor moesten snel
len. stond deze overtuiging geenszins
in de weg.
zijn rechterbeen heft en zijn staf voor
de knie breekt. De man is gekleed in
een soort roze pyjama die tot de en
kels reikt, hij heeft groene sokken
aan en een oranje mantel om de schou
ders.
Het getijdenboek is voorzien van
voortreffelijke deskundige toelichtin
gen (inleiding en commentaar) van
gerenommeerde kenners: Edith W.
Kirsch en prof. Milard Meiss.
Verfijnd
Onuitputtelijk
Het getijdenboek zoals het nu op tafel
ligt, is een juweel waarnaar men
steeds opnieuw kijkt, en waarin ook
voortdurend andere details opvallen.
Men kan er tijden in zoekbrengen, en
men kan dat jaren volhouden. Het boek
is een schier onuitputtelijke bron.
En het kan desgewenst ook een bron
van 'vermaak' zijn, al zal men het
woord 'vermaak' hier niet al te popu
lair moeten vertalen. Maar ik zal een
Noorbeeld geven.
Wie de voorstelling van de huwe
lijkssluiting van Jozef en Maria be
kijkt, zal een glimlach niet kunnen
onderdrukken (pag. 63, BR 90). Jozef
schuift een ring an de rechterhand-
van Maria. Hij heeft een bloeiende
staf in de hand, waarop de Heilige
Geest in de gedaante van een duif is
neergestreken. Het geestige is even
wel dat ook de mededingers van Jozef
een staf in de hand hebben. Maar hun
staf bloeit niet, en er is bij hen ook
geen duif te bespeuren.
Die mededingers scheppen begrijpelij
kerwijs geen behagen in de huwe
lijkssluiting. Dat is duidelijk op hun
gezichten te lezen. Zij breken dan ook
hun staf. Een van de rivalen (rechts
onder in het schilderij, op een promi
nente plaats) gaat zo ver dat hij met
een grimmig gezicht zijn rug kromt,
Het werk is niet goedkoop (ƒ125,-),
maar wie bedenkt dat hij (afgezien
van de tekst) 127 kleurrijke afbeel
dingen met randversieringen op zwaar
papier voor dat geld krijgt, zal wat
bedaarder reageren, al zal hij niet on
middellijk zijn portemonnee trekken.
Toegegeven, die prijs dwingt totgr ote
kieskeurigheid en zal verhinderen dat
het boek bij tientallen tegelijk over
de toonbank vliegt. Maar daar staat
tegenover dat dit soort werken bij
uitstek geschikt is als verfijnd gele
genheidscadeau.
De categorie afscheidscadeaus en jubi
leumgeschenken vertoont - gelijk be
kend onthutsend weinig variëteit:
'n televisietoestel, 'n dia-projector en
nog een paar dingen, maar dan hebt
u het ook gehad. Mensen die zich het
hoofd breken over een passend en ori
gineel geschenk, zouden eens moeten
denken aan het getijdenboek van de
Visconti.
Tenlosste moet ik nog vermelden dat
ik - door omstandigheden - rijkelijk
laat ben met het aankondigen van dit
boek. Maar dat luistert bij zo'n werk
niet nauw. Als een miniatuur in de
veertiende eeuw werd geschilderd,
dan kijken we in de twintigste eeuw
niet meer op een paar maanden. Waar
of niet?
Getijdenboek voor de Visconti. Uitga
ve Spectrum bv Utrecht/Antwerpen:
Omvang 264 pagina's, formaat 19x27
cm. Prijs ƒ125,-.
C. G. v. Zw.
Tijdens een verblijf in Moskoi
de Amsterdamse bibliothecaris
verwikkeld in een smokkel-affj
moet een literair manuscript n;
Westen toe er. na ontzaglijk
beurlijkheden blijkt de buik
wonderschone Ljoeba het bei
voermiddel van de tekst te zi;
manuscript wordt volgens
procédé op haar huid gefotoi_
maar als zij met Bonzo in Am:
is aangekomen staan er nog
pagina's op, die al spoedig ooki
verdwijnen.
Intussen heeft Frenkel Franl
heel wat amusante bladzijde)
ten. Hij voert óns in een vooi
ke satirische stijl langs het li
wereldje ('De Kring'), hij schi
potsierlijk werkende Russischi
me dienst, en neemt modieuze
beschouwingen en -gedraginj
de hak. Elke bladzij zit vol
is vakkundig of effect berekei
voorbeeld van persiflage: 'Er
aan het vuurrood gelakte taf<
haar keuken met uitzicht op
Mikkeldrift 115 t.e.m. 295. Voo
een donkerpaarse place met, ei
nig Proven?aals bordje, een
schilderde Italiaanse mok,
vork in bistrostijl van Mctz
een Finse metalen theepot, een
volkorenbrood van Noov, gezoi
ter ln de Friese rol, Mexicaani
honing uit de Bijenkorf. Ze
dik boter, dik honing, sneed
deed veel- derdewereldsuiker
donkergeurige Earl Grey. Ze hl
citroengele peignoir aan en d
sandaaltjes uit Joegoslavië.'
Dit is vanzelfsprekend een eri
bouwd voorbeeld van persiflage
al weet Frenkel Frank heel
te timen. Ook qua compositi
hij vóór snelle, wisselende scï
zorgd. Het var. binnenuit dol
zelf bestreden net van gehei
ten staat borg voor komische
den. Het verhaal van Bonzo'
den, hoe hij zijn intrek neemt
andere vrouw dan zijn wett
met andere levensbeschouweli
erotische vormen wordt
teerd, is een van de verha;
waarin zich het satirisch tali
Frenkel Frank ten volle heeft
ontplooien. ftJ
Het anonieme denken: Foucj
het structuralisme door dr.
ker, 174 blz., uitg. Wereldiicj
Baarn, 15,90. Een studie val
Bakker, hoogleraar in de wijsbf
te Groningen, over een filosoof311
'wetenschaps-theoretische besol'
gen de betrekkelijk rustige viji
het naoorlogse filosoferen da[
beroering hebben gebracht'
wie 'de discussie ln ons land j
gang moet komen'.
