BRITS
'REALISME'
WIL
SUPERSTAAT
EUROPA
Rechts en links actief voor
Brazilië-tribunaal in Rome
IHROUW/iKWiAiRHErr ZATERDAG 15 DECEMBER 1973 BUITENIjAM) T13/K14
door Chris Blankenburgh
Het nauwe samengaan van
Engeland met Frankrijk,
heeft vooral in Nederland,
dat alle politieke invloed
heeft aangewend om de
Britten de EEG binnen te
loodsen, velen verbaasd
en teleurgesteld.
Onder leiding van de Conservatieve
premier Edward Heath heeft Enge
land zich plotseling ontpopt als een
ambitieuze EEG-partner, die in sa
menwerking met de niet minder am
bitieuze Franse regering binnen de
Europese Gemeenschap een machtsfac
tor vormt, die wellicht bepalend kan
zijn voor het toekomstige gezicht van
de EEG.
Onder zware Brits-Franse druk is vori
ge maand de pro-Arabische EEG-ver-
klaring aanvaard. Samen met Parijs
heeft Londen zich verzet tegen open
lijke solidariteit van de EEG-landen
met Nederland, dat steeds minder
Arabische olie krijgt. Samen met de
Fransen hebben de Engelsen de stoot
gegeven tot de komende EEG-top van
regeringsleiders in Kopenhagen. Met
de Fransen waren het de Engelsen
die het felst hebben gefulmineerd te
gen Washington dat de EEG-landen
buiten het vredesoverleg over het
Midden-Oosten heeft gehouden en dat
zonder overleg met de Europese NA-
VO-partners tot een troepenalarm be
sloot. Fransen en Engelsen zijn nu sa
men druk bezig met de uitwerking
van plannen voor een Europese defen
sie en een Brits-Frans kernwapen
voor Europa.
Ommezwaai
De meest verrassende ontwikkeling in
de Britse buitenlandse politiek is de
ommezwaai van het traditioneel pro-
Amerikaanse 'Atlantische' Engeland
tot een fervent 'Europese' mogend
heid, zoals Frankrijk het onder de
Gaulle en Pompidou steeds heeft ge
wild. Deze fundamentele beleidsom
buiging is niet uit de lucht komen
vallen. De 'Europese' opstelling van
de huidige Britse Conservatieve rege
ring is het logische gevolg van de
ideeën, die premier Edward Heath al
een aantal jaren geleden heeft geven
tileerd. Door de recente verscherping
van de tegenstellingen tussen de VS
en de EEG begint de nieuwe Britse
buitenlandse politiek pas nu volledig
uit de verf te komen.
In oktober 1969 - ruim een half jaar
voor de verkiezingsnederlaag van Ha
rold Wilsons Labourregering die de
Conservatieven aan de macht bracht -
schreef Edward Heath in het Ameri
kaanse tijdschrift Foreign Affairs dat
Engeland onder zijn leiding een 'rea
listische' buitenlandse politiek zou
gaan voeren. Een 'realistische' poli
tiek, aldus Heath betekent een belejd
dat wordt bepaald door de Britse toe-
langen in de wereld. De huidige Brit
se premier kondigde aan dat de toe
treding van Engeland tot de EEG
(die begin dit jaar een feit is gewor
den) één van de grootste Britse be
langen was. Een verenigd Europa, zo
iurir
hur
campagne al laten weten dat zijn i,
gering het Labour-besluit om Brit»
troepen 'ten oosten van Suez'
huis te halen, ongedaan zou makt
De Europese Gemeenschap zou de ori
ganisatie zijn, die Engeland zou kun
nen hanteren, om zich in de internati
onale politiek te doen gelden, maaie
tevens het middel om de gehavendi
Britse economie weer tot hoogbloed tèfTER
brengen. I
In het witboek van de Britse Conser
vatieve regering, waarin twee jaar gel
leden het Britse EEG-lidmaatschaj
werd verdedigd werd gezegd: 'Wi naa
zijn gewend geraakt aan de politiek jd. I
en militaire overheersing van de we j,nta
reld door twee supermogendheden (di
VS en de Sowjet-Unie), die huJ,on
macht baseren op hun grote omvan«éen
en hun economische hulpbronnen. 1 inde:
het Verre Oosten is China bezig op t mee
komen. Op economisch terrein zijn d iaa
EEG en Japan goed op weg de statu
van supermogendheid te krijgen. I nan
het Internationale Monetaire Fondj
en het GATT (internationale ondq
handelingen over handel en tarieven!,
en op vele andere manieren die h([
patroon bepalen van het interr
tionale economische leven, zijn
drie economische supermogendhedeiT
die in de niet-communistische werell,
naar voren komen (VS, Japan, EEGL
steeds meer, en onvermijdelijk, de bi
slissende machten. Afzonderlijk ka de
geen enkel Europees land verzekere Oog 1
dat zijn stem wordt gehoord. Gezi^ n
menlijk, zoals de zes EEG-landen hel aams
ben getoond in de Kennedy Rondt js dii
kan de stem van de EEG-landen nie 0t
worden genegeerd. Als wij tot d e
EEG toetreden kunnen wij verzekere'jn
dat de Britse handels- en industriebi enj
langen worden vertegenwoordigd o eken
de toponderhandelingen, waar dfan
voorwaarden worden vastgelegd voourjn;
de wijze waaronder wij ons brood zu y0o
len verdienen'.
EEG
De 'realistischebuitenlandse politie
van de Britse Conservatieve regerin
leefl
iteke
etek
Si
edei
in e
en Frankrijk heel dicht bij elkaar gt
bracht. Beide landen zien in de EE(
het middel hun nationale belangen o B
de beste wijze tegenover de twee sife'
permogendheden te behartigen.
Het huidige Britse buitenlandse eers
EEG-beleid. dat in 1969 door Edwaï dat
Heath in Foreign Affairs is uiteeng na£
zet. wordt door de huidige Britse rinaat
gering consequent uitgevoerd. Voo'mer
Nederland betekent dit dat nu rekiien
ning moet worden gehouden met ee
tweede, uiterst nationaal gezind de
EEG-partner, die evenals Frankrijk i dit,
voorzien van een reeks anti-Amei aams
kaanse rancunes, die in termen va serie
Franse en Britse belangen niet onr
delijk klinken. De kans is groot d
West-Duitsland als derde, machtij
EEG-partner een soortgelijke Duit|
Europese 'Realpolitik' gaat formul
Het betekent dat Nederland het risii
loopt, of het wil of niet, mee te mcT
ten lopen in een Europese Gemeef
schap, die hard op weg is een nieuw
politieke, iconomische maar ook miltjue
taire supermogendheid te worde
Over de eventuele wenselijkheid daa
van kaïn nü nog worden gediscu
sieerd. V
in h
Op de eerste autoloze feestdagen in
Italië, wordt er hard gewerkt op het
kleine sekretariaat van het Russell
Tribunaal. Ernstig gehandicapt door
de permanente chaos te Rome,
tracht senator Lelio Basso de eerste
ritting van het tweede Russell Tri
bunaal toch in het voorjaar te laten
plaats vinden. Dit tweede Tribunaal
heeft Brazilië tot kernthema, met
onmiddellijke aandacht voor Chili.
De problemen waar het Braziliaanse
en Chileense volk mee worstelen,
worden in dc samenhang van het
Latijnsamcrikaansc werelddeel ge
plaatst.
Dit keer is Rome het centrum van
alle voorbereidingen. En Italië heeft
van alle lander. de meeste aandacht
voor dit initiatief. Ongetwijfeld zal
de enthousiaste inbreng van dc marx
ist en theoreticus Basso daar van
Invloed op zijn. Toch zou hij een
roepende in de Italiaanse woestijn
rijn geweest a's er geen dieper lig
gende oorzaken waren voor de brede
aandacht in Italië. De belangrijkste
faktoren die daarbij een rol hebben
gespeeld liggen in de grote belang
stelling van de Italianen voor Brazi
lië. Niet minder dan vier miljoen
Brazilianen zijn van Italiaanse af
komst. Relatief veel missionarissen
en religieuzen werken in Brazilië.
Verschillende projekten onder ande
re vanuit de kerken staan onder Ita
liaans auspiciën ('Matto Grosso').
Daarnaast onderhoudt het Italiaanse
bedrijfsleven, zoals Fiat, Pirelli en
dc farmaceutische sektor, levendig
kontakt met de Braziliaanse indus
trie. En dan komt bovendien nog de
latente angst van de Italianen om de
hoek kijken voor het dreigende ge
vaar van het fascisme. Vele Italia
nen herinneren zich het tijdperk
Mussolini. De jongere generatie
voor wie dit tijdperk in de geschiede
nis boekjes beschreven staat, kijkt
om zich heen naar Griekenland,
Spanje en Portugal. Na Chili vragen
steeds meer Italianen zich af: wan
neer zijn wij aan de beurt?
Voorgeschiedenis
Het was in 1966 dat de filosoof Ber-
trand Russell een aantal bekende
personen opriep om deel uit te ma
ken van het zgn. 'Vietnamtribunaal'.
betoogde Heath beloofde het einde
van conflicten tussen Europese staten,
waarvan Europese landen met inbe
grip van Engeland het meest hebben
geleden (de definitieve oplossing van
het Duitse probleem). Het belooft Eu
ropa (en daarmee Engeland) een stem
ih wereldzaken, waarop de Europese
landen afzonderlijk niet kunnen ho
pen (door de dominerende positie van
de VS er. de Sowjet-Unie.) En op lan
gere termijn belooft een Europese
eenheid een afzonderlijke markt in
Europa, op basis waarvan de Europe
se industrie en de Europese weten
schap kan groeien en kan concurreren
met Amerikanen en Russen.
'Realisme'
Een 'realistische' Britse buitenlandse
politiek zo liet Heath weten, bete
kent tevens een totaal andere benade
ring van de historische gegroeide
vriendschappelijke betrekkingen tus
sen Engeland en de VS, die plegen te
worden bestempeld als 'speciale be
trekkingen'. 'Speciale betrekkingen'
betekent een erkenning dat Engeland
en Amerika nog steeds gemeenschap
pelijke belangen hebben in de wereld
en dat die belangen verder reiken dan
de normale contacten tussen bevrien
de staten en volken. Deze betrekkin
gen zullen worden gehandhaafd voor
zover, en alleen voor zover, elk land
doeltreffend bijdraagt tot de bevorde
ring van die gemeenschappelijke be
langen'.
De boodschap van Heath was duide
lijk: Engeland zou onder een Conser
vatief bewind de betrekkingen met de
VS afstemmen op de mate waarin de
Amerikanen zouden bijdragen tot de
Britse belangen. De 'speciale betrek
kingen', een term die twee jaar later
door Heath werd vervangen door 'na
tuurlijke betrekkingen', zouden noch
voor Londen noch voor Washington
langer kunnen worden gehanteerd om
'speciale voorrechten' van de tegen
partij los te krijgen.
De koele, zakelijke benadering die
Heath jegens de VS wenste was in
Frankrijk, dat een 'natuurlijke afkeer'
van de Amerikaanse politiek heeft
niet onopgemerkt gebleven. Begin vo
rig jaar schreef de Franse journalist
Roger Massip in het conservatieve dag
blad Le Figaro dat Edward Heath
'nooit zo gevoelig is geweest voor de
ideeën of vooroordelen van wat men
het Atlantische 'establishment' pleegt
te noemen. Heath is uit een eenvou
dig milieu voortgekomen en hij be
hoort niet tot de elite die altijd met
voorkeur naar de VS heeft gekeken'.
Massip vervolgde dat Charles de Gaul
le destijds al onder de indruk was ge
weest van de plannen die Heath hem
had voorgelegd. 'Hij praat niet zoals
de andere Engelsen', had de generaal
opgemerkt.
Rancunes
Edward Heath behoort in Engeland
tot de groep niet-aristocratische Con
servatieve 'technocraten', die niet zon
der rancunes heeft moeten toezien dat
de VS de vroegere wereldrol van En
geland hebben overgenomen. De
groep, die thans in Londen regeert,
heeft in de periode dat zij nog geen
sleutelposities bezette een zekere af
keer ontwikkeld van het feitelijke
Amerikaanse economische en politieke
voogdijschap over Engeland.
Heath en diverse partijgenoten heb
ben de onwil en het onvermogen van
aristocratische Conservatieve pre
miers, zoals Anthony Eden. en Harold
McMillan, zich tegen Washington te
verzetten nooit publiekelijk gehekeld.-
Maar uit de huidige Britse reactie
kan worden afgeleid dat de tegenstel
lingen, die in de vijftiger en zestiger
jaren tussen Engeland en de VS zijn
gegroeid op de jongere generatie Brit
se Conservatieven en op Heath een
diepe indruk hebben gemaakt.
Vlak voor de Tweede Wereldoorlog
kon Engeland met Frankrijk en
Duitsland nog bogen op een hoofdrol
in de wereldpolitiek. Ondanks toene
mend verzet in de Britse koloniën
was het Britse imperium politiek, eco
nomisch en militair een geduchte
macht. Hoewel Engeland onder sir
Winston Churchill ook na de oorlog
nog gelegenheid kreeg zich naast Was
hington en Moskou op het. wereldto
neel te manifesteren moesten latere
Britse regeringen aanvaarden dat hun
land een tweederangs en nog later
een derderangs mogendheid was ge
worden.
De eerste harde klap die Londen na
de oorlog van Washington moest in
casseren was de Amerikaanse weige
ring de atoomgeheimen aan de Brit
ten te overhandigen, hoewel zij had
den deelgenomen aan het researchpro-
ject voor de vervaardiging van de eer
ste atoombommen. Toen Engeland
toch in staat bleek zelf kernwapens te
maken, maar er niet in slaagde raket
ten te fabriceren om de kernbommen
naar het doelgebied te transporteren,
beloofde Washington Londen Skybolt-
raketten te leveren. Een nieuwe klap
kwam toen Washington in 1962 de
ontwikkeling van de Skybolt afgelast
te, waardoor het gehele Britse kern
wapen op losse schroeven kwam te
staan. Ten einde raad besloot de Brit
se regering onder de Conservatieve
premier Harold McMillan eind 1962
Amerikaanse Polarisraketten te aan
vaarden. Maar het gevolg van dit ak
koord (van Nassau) was dat de Fran
se president de Gaulle de Britse toe
treding tot de EEG met een veto
blokkeerde, wat een zware politieke
slag voor Engeland betekende. Voor
Edward Heath, die vóór die tijd in
Brussel over Engelands toetreden tot
de EEG had onderhandeld, was het
afketsen van Engelands EEG-lidmaat-
schap een hevige persoonlijke teleur
stelling.
Suez-crisis
Heath had in 1956 als 'chief whip'
(opper-disciplinebewaarder) van de
Conservatieve Partij al een ernstige
Amerikaans-Britse botsing moeten er
varen, die leidde tot de val van de
toenmalige premier Anthony Eden.
Engeland had zich samen met Frank
rijk laten verleiden tot militair in
grijpen in Egypte, dat onder Nasser
had besloten het Suezkanaal te natio
naliseren. De VS, gesteund door de
Sowjet-Unie en de internationale pu
blieke opinie, stelde zich in de VN
lijnrecht tegenover de Britten en
Fransen. Het gevolg was dat beide
landen hun troepen moesten terug
trekken. Voor Engeland was dit een
deuk in zijn internationale prestige,
waarvan het zich nooit heeft hersteld.
De Suezcrisis betekende dat Engeland
zijn belangrijke strategische positie in
het Midden-Oosten feitelijk moest
overdragen aan de VS. Het is weinig
aannemelijk dat Heath, die deze kwes
tie van zeer dichtbij heeft gevolgd,
deze voor Engeland weinig roemrijke
gebeurtenissen heeft kunnen vergeten
en evenmin de rol die Washington
hierin heeft gespeeld.
Met de inkrimping van de Britse we
reldrol werd tevens de positie van de
Britse munteenheid, het pond ster
ling, dat naast de Amerikaanse dollar
als internationaal betaalmiddel was
aanvaard, ernstig aangetast. In de zes
tiger jaren rolde Engeland van de ene
in de andere sterlingcrisis en moest
Londen telkens door Washington op
de been worden geholpen. Engeland
kreeg door een verouderd produktie-
apparaatverstarde verhoudingen tus
sen werkgevers en vakbonden en een
groeiende concurrentie van* grote
Amerikaanse multinationale onderne
mingen te maken met een chronisch
zieke economie.
Het trotse Brittannië werd erdoor
van een tweederangs lot een derde
rangs mogendheid gereduceerd. Onder
Harold Wilsons Labour-kabinet was
Engeland gedwongen zijn posities 'ten
oosten van Suez' op te geven en moes
ten alle zeilen worden bijgezet om de
eigen economie op de been te houden.
Conservatief verzet
De beperkte rol van Engeland is ech
ter geensziins aanvaard door de hui
dige Britse regering. Zo verklaarde
Edward Heath in 1971 in een rede
voor zijn partij: 'Wij zijn ons alle
maal bewust dat de stem van Brittan
nië in de afgelopen jaren steeds zwak
ker is geworden in de wereld. Dit is
gebeurd terwijl ons imperium werd
omgevormd in een Gemenebest. Onze
fysieke macht is in vergelijking met
anderen verminderd. Maar ik geloof
niet dat de bevolking van dit land wil
dat wij ons uit de wereldzaken terug
trekken. Ik geloof dat zij nog steeds
willen dat Brittannië er een krachtige
e waardevolle rol in speelt.
Heath had tijdens zijn verkiezings-
Napels (Ursu) en van Florence
(Florit) tekenden. De laatste staat
als zeer konservatief bekend. De on
dertekenaars stellen zich onvoor
waardelijk achter het Tribunaal. In
scherpe bewoordingen worden de
martelingen en de militaire dikta-
tuur veroordeeld. Men noemt dan
naast Brazilië en Chili ook de de
portaties, gevangenschap en intimi
datie in Palestina, Spanje, Grieken
land, Portugal en Mozambique,
Praag en Albanië en het wrede optre
den tegen Russische intellectuelen.
Ook vele parlementariërs uit het
christen-demokratische kamp gaven
aan het Tribunaal hun steun zoals
leden van de behoudende rechter
vleugel van de D.C.: B. Zaccagnini,
A. Spigaroli en A. Russl.
De deelname van de communisten
(CPI) is relatief gering. Buiten een
formeel ja houden zij zich afzijdig.
Zijn zij bang voor de communisti
sche partij in Brazilië of zien zij
geen kans bet Tribunaal te monopo
liseren? In elk geval hebben de vak
bonden en de katholieke organisa
ties enige miljoenen lires op tafel
gelegd. Ook België is aktief, mede
als gevolg van de grote tentoonstel
ling 'Export-Brasil' die onlangs in
Brussel werd gehouden.
Werkgroepen
Daarnaast zijn vooral Duitsland (Ju-
so), Nederland en Frankrijk zich
aan het voorbereiden om zoveel mo
gelijk groepen uit de bevolking bij
te zaak te betrekken. In januari ko
men de nationale comité's in Parijs
bijeen om een inventarisatie van de
eigen aktiviteiten te maken.
Daarnaast zal het werk van het Tri
bunaal worden voorbereid door lan
delijke werkgroepen. Voor Neder
land ziet het er naar uit dat vooral
belangstelling bestaat voor een be
zinning op het vraagstuk 'kerk-staat'
en voor de ekonomische paragraaf
waar vooral de multi-nationals een
hoofdmoot zullen vormen.
Wie wil meedenken of op een
andere manier wil meehelpen kan
zich wenden tot het secretariaat in
Utrecht (Nieuwe Gracht 47; tel. 030-
319675). Ook financiële bijdragen
zijn welkom op AMRO-bank nr.
4491.19.556 (giro bank 32750).
De Britse Conservatieve regering poogt via de Europese Gemeenschap de vroegere Engelse invloed
op de wereldpolitiek te herstellen. De trots van het oude Britse imperium wordt nog dagelijlcs
weerspiegeld in de Engelse militaire tradities.
Deze oproep werd gevolgd door twee
plenaire zittingen: één in Stokholm,
de ander in Denemarken (Roskilde).
Het Russell-Tribunaal wilde uitdruk
king geven aan het universele men
selijke geweten waarvoor geen enke
le instelling op afdoende wijze zich
tot dat moment spreekbuis bad ge
maakt.
Ondanks dc ruime aandacht in dc
wereldpers kwam het tribunaal bij
brede lagen van de bevolking niet
over. Een van de redenen was het
exclusief marxistische taalgebruik
en de eenzijdig politieke en ideolo
gische samenstelling. Niet ieder
christen en niet iedere marxist her
kent zich in Jean-Paul-Sartre en zijn
onafscheidelijke Simone de Beau-
voir. Een andere reden waardoor
het Russell-Tribunaal I niet geheel
en al aan dc verwachtingen voldeed
was de begrensde Juridische aanpak.
Het speelde té formeel een juridisch
proces terwijl het ln werkelijkheid
geen enkel gezag bij de officiële or
ganisaties bezat. Teveel werden de
oorlogsmisdaden berecht, te weinig
werden de sociaal-politieke omstan
digheden waardoor dit alles moge
lijk werd gemaakt, naar voren ge
haald. Wie dc martelingen waar ter
wereld veroordeelt zonder de oorza
ken van deze inhumane daden aan
te wijzen, blijft halverwege steken.
Door de formele houding tijdens het
eerste Tribunaal is men in feite niet
veel verder gekomen.
Een andere les die uit het funktio-
neren van het Vietnam-Tribunaal
kan worden gehaald, is het elitaire
karakter. Een paar overbezette men
sen van wereldnaam zijn nog geen
garantie dat het publiek bij deze
zeer belangwekkende dlskussies is
betrokken. Het Tribunaal was niet
in staat ideeën naar het grondvlak
terug te koppelen, zowel door het
taalgebruik, als door de afwezigheid
van organisatie.
Lessen uit het verleden
Toen eind 1971 een groep Brazill-
aanse vluchtelingen zich tot de Ro
meinse senator en hoogleraar Lelio
Basso richtte om een tweede Rus
sell-Tribunaal aan het onderdrukte
volk van Brazilië te wijden, trok
Bertrand Russell
men de lessen uit het eerste Russell-
Tribunaal.
Basso, de Joegoslaaf en historicus
Vladimir Dedijer en Jean-Paul Sar
tre staken als 'oudgedienden' de
hoofden bijeen. Zij gingen akkoord
en pas dit jaar werden de eerste
voorbereidingen zichtbaar. De coup
in Chili was een extra aansporing
om de doelstellingen van dit tweede
tribunaal te verbreden. Mede door
toedoen van mevrouw Allende werd
door Sjef Theunis
De schrijver is directeur van
de NOVIB speciaal belast
met voorlichting en educatieve
programma's.
Daarnaast is hij voorzitter van
het RusseH-tribunaal in
Nederland.
de lijn tussen Brazilië en andere La-
tijnsamerikaarse landen gelegd. In
de 'Corriera della Sera' viel de wedu
we van Allende fel uit tegen Brazi
lië. In 'II Giorno' wees zij de mili
taire machthebbers in Brazilië als
schuldige aan in steun aan de sa
menzweerders.
De grootste Latijnsamerikaanse
schrijver Garcia Marquez heeft eer
der in een telegram aan de Brazili
aanse juntaleider Pinochet gepu
bliceerd in de Mexicaanse krant Ex
celsior dezelfde rol aan Brazilië
toegedicht. 'Het imperialisme heeft
op het ogenblik het voordeel geen
mariniers naar welk land dan ook in
Latijns Amerika te hoeven zenden.
Want het kan rekenen op die het ten
dienste staan: in Brazilië zijn getrou
we en werkdadige dienstknechten',
schreef hij.
Tijdens de laatste voorbereidingsbij
eenkomst vorige maand in Brussel
werd onder 'martelingen' en 'oor
logshandelingen* verstaan:
alle wetsveranderingen die ver
kregen rechten of vrijheden te niet
doen zoals minimumleeftijd om te
werken, onderdrukking van vrijheid
van vakbeweging, invoering van cen
suur enz.;
voortduring van de armoede van
brede lagen van de bevolking en de
weigering tot kulturele verheffing
dienen precies zoals martelingen be
schouwd te worden als middelen om
het volk te intimideren;
het is niet voldoende dc naakte
feiten te constateren, maar dc krach
ten te onderzoeken die in het spel
zijn (onder andere multinationale on
dernemingen)1. Ook dient de ideologie
geanal yscerd te worden die dit ge
weld rechtvaardigde.
Brede steun
De belangstelling voor het 'Brazilië-
Tribunaal' is wisselend van land tot
land. In Italië heeft zich een breed
front om het Tribunaal opgesteld.
Naast veitegenwoordigers uit de
vakbeweging en een aantal politici,
heeft vooral 'de brief van de tien
duizend christenen' veel opzien ge
baard. Tot de ondertekenaars behoor
den 21 bisschoppen, waaronder de
secretaris van Pax Christ! mgr. Lui-
gl Bettazzi. Ook de kardinalen van
