ELK MONUMENTAAL ORGEL
HEEFT ZIJN SUPPORTERS
Boek uw
winterreis
bij de ABN.
Uit de kerkbladen
ABN0
Vandaag
"DE ZON"
Amsterdamse orgelnota: praktisch en zuinig
Algemene Bank Nederland
Waarom dat
orgel niet?
Duitse katholieke
radioprogramma's
vanuit Portugal
DE
GROTE
WINKLER
PRINS
ATLAS
Onverwachte
problemen in
Allingawier
Trouw
Kwartet
Beroepingswerk
■I
KUNST-, ANTIEK- EN
INBOEDELVEILINGEN
fllSlllsll
Nieuwe boeket
TROUW/KiWAiRTET DI.NSDVG 9 OKTOBER 1973
KERK/BCVNiENEAN'D T2/K2
door Jan Kuvjk
AMSTERDAM De orgelnota van het Amsterdamse gemeentebestuur (een
uniek stuk, omdat nog nooit eerder een gemeentebestuur in Nederland zich
zo duidelijk en breed heeft uitgesproken over een zo specifiek onderdeel van
de monumentenzorg) stelt om voornamelijk praktische redenen zijn doelein
den voorlopig niet al te hoog.
ADVERTENTIE
U kunt bij ons terecht voor wintervakanties,
wintersportreizen, overwinteringsreizen,
cruises, verre reizen, mini-vlugjes,
Kerstreizen, reizen naar grote wereldsteden
en noemt u maar op.
vakantiereizen i yv
Het aardige is nu dat B. en W. van
Amsterdam op die manier met hun
nota wèl een mooie daad stellen,
maar tegelijk op elegante wijze aller
lei principiële beslissingen ontlopen -
althans naar een verdere toekomst
doorschuiven.
De doeleinden van de gemeente zijn
niet erg hoog. In feite bevat de nota
niet zoveel meer dan de bereidverkla
ring een aantal met naam en toenaam
genoemde orgels in gemeentelijk ei
gendom over te nemen als de bijbeho
rende kerken (of die ene bioscoop)
met sluiting of sloop worden bedreigd
en verder is er de toezegging van een
gemeentelijke subsidie voor een goed
en regelmatig onderhoud. Groots op
gezette restauraties met alle daaraan
verbonden problemen zijn in de op
vatting van de nota op dit ogenblik
niet actueel.
Beperkt
Het is duidelijk dat deze beperkte op
zet vooral om praktische redenen ge
kozen is. De gemeente Amsterdam
kan zich financieel gezien niet meer
veroorloven. Wie dat aanvaardt en
daarvan uitgaat, kan vrede hebben
met de beperkingen van de nota.
Kerkbesturen hebben nu eenmaal de
neiging in een misschien begrijpelij
ke, maar in elk geval verkeerd begre
pen zuinigheid dikwijls op het onder
houd te beknibbelen, terwijl juist een
goed en vooral regelmatig onderhoud
een arbeidsintensieve en ambachtelijk
opgezette (en derhalve zeer kostba
re) restauratie kan voorkomen of
tientallen jaren uitstellen.
Toch ontlopen B. en W. van Amster
dam door zich zo pragmatisch en zui
nig op te stellen de principiële en
moeilijke keuze die aan elk orgelbe-
leid verbonden zijn. Wie een beetje
bekend is in orgelland, weet bijvoor-
AMSTERDAM De door het
Amsterdamse gemeentebestuur
voorgestelde lijst van te be
schermen orgels is origineel en
onorthodox. Zij heeft bovendien
het voordeel niet al te zeer te
doubleren met de rijkslijst, zo
dat in feite het aantal door de
overheid beschermde orgels in
Amsterdam aanzienlijk is uitge
breid.
De in Amsterdam gevolgde ge-
dachtengang bij het samenstel
len van de lijst doen denken
aan Zwitserland, waar de be
scherming zich ook uitstrekt tot
allerlei elektrische en pneuma
tische instrumenten. Die heten
daar dan (hoe verzint iemand
het!) 'Jugendstil-orgels'.
Uitgaande van deze gedaclv
tengang moet het verba
zing wekken dat niet is
opgenomen het orgel in de Am
sterdamse Jeruzalemkerk; een
orgel dat alleen al historisch
bezien van het grootste belang
is omdat met dit instrument in
!930 Jacques Bleij voor het
eerst in Nederland de principes
van de Duitse orgelbeweging in
troduceerde.
De redactie behoudt zich het recht voor haar
ter opname In deze rubriek toegezonden me
ningsuitingen verkort weer te geven. BIJ pu-
bllkatlc wordt met de naam van de Inzender
ondertekend. Brieven kunnen worden ge
stuurd aan het secretariaat hoofdredactie
Trouw/Kwartet, postbus S39. Amsterdam.
Kloof AR-CHU
In dagblad Trouw/Kwartet van 24
sept stond te lezen, dat de afstand
tussen ARP en CHU nu groter is dan
ooit In de Unieraadsvergadering van
de CHU op 22 sept zou zelfs hoonge
lach zijn geweest om mr. Aantjes. Te
gen deze berichtgeving teken ik als
Unieraadslid protest aan! Ik was zelf
op die vergadering aanwezig en de
tendens van de vergadering was aller
minst anti-AR; ook is er géén hoonge
lach geweest Tot een eensluidende
uitspraak is men niet gekomen, daar
dit niet van ons werd gevraagd. Als
CHU blijven wij het beleid van het
kabinet Den Uyl kritisch volgen,
maar wij hebben begrepen dat ook de
ARP dit doet.
Waddlnxveen
H. J. Groenendijk-Bernard
LISSABON (KIPA). Met een toe
spraak door de als behoudend bekend
staande bisschop van Regensburg, dr.
R. Graber is een nieuwe duitstalige
rooms-katholieke omroep in de ether
verschenen.
'Vox fidei' (de stem van het geloof)
is een initiatief van de Zwitserse 'ge
meenschap voor christelijke verkondi
ging', gevestigd in Ziirich. De omroep
heeft zendtijd gehuurd van de Portu
gese zender 'Radio trans-Europa'. 'Vox
fidei' heeft een uitzending op iedere
zaterdag van 11.10 tot 12 uur op 31,06
meter (9670 khz), welke zondags op
dezelfde tijd wordt herhaald.
beeld hoe alleen al de aankondiging
van een onderzoek naar de mogelijk
heid van restauratie van een monu
mentaal orgel in staat is de gemoede
ren in beweging te brengen. Elk mo
numentaal orgel immers heeft, als el
ke voetbalclub die wat voorstelt, zijn
emotioneel gebonden supportersclub.
Hoogtepunten uit onze vaderlandse
geschiedenis vormen wat dit betreft
de restauraties in Zwolle en Haarlem,
in welke laatste strijd zich ook een
zekere Han J. C- Lammers in Elseviers
Weekblad actief toonde.
Discussie
Amsterdam heeft ook een dergelijke
affaire, zij het dat hier door allerlei
omstandigheden de discussie nooit in
alle volheid ontloken is. Men hoeft be
slist niet achterdochtig te zijn, om de
ze Amsterdamse orgelnota behalve als
formulering van een stuk praktisch
beleid, mede te zien als een poging
om stille dingen stil te laten.
De Amsterdamse orgelnota heeft als
aanleiding de gemeentelijke bemoeie
nissen met de restauratie van het or
gel in de Oude Kerk. Maar wie goed
tussen de regels van de nota door
leest, zal al ras bemerken dat de be
langt ijkste bemoeienis 'van de ge
meente met deze restauratie nè 1965
heeft bestaan uit een optreden als
aborteur van alle restauratieplannen.
Er bestaat een briefje, waarin de
Stichting Oude Kerk als eigenaresse
van kerk en orgel en met medeweten
Naar dit orgel thans aanwezig in de Koorkerk in Middelburg wordt op het
ogenblik in Nederland het stugst gevrijd. Het is het oude (middeleeuwse)
orgel uit de Nicolaikerk in Utrecht; in de jaren tachtig van de vorige eeuw
vervangen door een nieuw orgel en doorgeschoven naar het Rijksmuseum in
Amsterdam.
Het museum leende het na de oorlog aan het van zoveel kunstschatten beroof
de Middelburg uit. Inmiddels zijn er in Utrecht stammen opgestaan die het
orgel willen terug brengen naar de Nicolaikerk. De theoloog prof. dr. W. van
't Spijker wijdde er zelfs één van de stellingen van zijn proefschrift aan.
B. en W. van Amsterdam zetten op hun beurt dit orgel dat dus niet eens in
Amsterdam is boven aan hun nieuwe gemeentelijke monumentenlijst. En
dan te bedenken dat de Middelburgers het inmiddels ook al niet meer kwijt
willen.
van rijksorgeladviseur dr. H. L. Ous-
soren de restauratie van het grote Ou
de Kerksorgel opdroeg aan de Zwit
serse orgelbouwer Metzier - zonder
dat overigens duidelijk was op grond
van welk bestek die restauratie moest
worden uitgevoerd.
Er is kennelijk binnenskamers veel
stille strijd gestreden, maar die door
Oude Kerksorgelgemeente verfoeide
Zwitser is in elk geval nu uit het ge
zichtsveld verdwenen.
Wethouder Lammers wuift vaag met
zijn hand als die naam nog even op
klinkt op een persconferentie en voor
de rest heeft hij een - niet eens zo
ongeloofwaardig klinkend - verhaal
over: 'de tijd van de grote restaura
ties. het terug restaureren tot één be
paald jaartal en én bepaalde opvat
ting, is voorbij'.
Zo is het. Een geïnspireerd en gezag
hebbend orgelkenner als Lambert Er-
né is al weer een paar jaar dood en
zijn opvolger heeft zich nog niet laten
zien.Trouwens: het geld is oók op.
WC-bak (4)
Omdat wij in onze wc een fonteintje
hebben, kunnen we daarin een klein
emmertje zetten, wat we dan ook
doen. Na het gebruik van de wc was
sen we de handen boven dat emmer
tje en dat water wordt benut om de
closetpot door te spoelen. Natuurlijk
trekken we enkele malen per dag
door, maar we menen dat dit tcch wel
een zuinige en efficiënte manier is. Of
weet er iemand een nog zuiniger?
Veenendaal N. v.d. Ploeg
Verontrust (4)
(ADVERTENTIE)
Ik wil gaarne reageren op het inge
zonden stuk van P. v.d. Honing te
Rotterdam (Tr.-Kw. d.d. 2-10-73). In
eerste instantie richt hij zich tot de
'zich noemende belijdenis- en schrift-
getrouwe christenen'. Dat deze tot ak-
tie overgaan is toch hun goed recht,
of niet sems? Moet men als kerklid
alles maar voor 'zoete koek' aanne
men? De historie van de kerk heeft
ons wel wat anders geleerd. Waar het
tin wezen om gaat is toch, hoe moet ik
als kerk en kerklid God en mijn naas
te dienen en in deze opdracht komt
God in Christus nog steeds op de eer
ste plaats.
Zaandam J. Prins
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Cou.ant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B.V. De Christelijke Pers
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
J. Tamminga.
Hoofdkantoor B.V De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburg wal 276 - 280,
Adam Postbus 859.
Telefoon 020-22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69 73 60 768). Gem.giro
X 500.
De grootste en veelzijdigstc
wereldatlas uit eigen land.
Totale omvang 340 bladzijden
op groot formaat (37 x 261
cm): met 250 kaarten in acht en
vier kleuren: een panoramisch
beeld van wereld en ruimte;
uitvoerige beschrijvingen van
landen en volken met foto's in
kleuren; 150 afbeeldingen in
kleuren van vlaggen van alle,
landen ter wereld; en een
omvangrijk register.
In luxe cassette
van rood kunstleer.
Met bijvoeging van zes antieke
kaarten in facsimile (formaat
52 x 37 cm) uit Abraham
Ortelius' Theatrum Orbis
Terrarum (1570) en een
waardebon van dertig gulden
als reductie bij - vrijblijvende -
aanschaf van de verlichte
Dubbcleffect Wereldglobe.
DE GROTE WINKLER
PRINS ATLAS
een encyclopedie van de wereld.
Ter inzage en verkrijgbaar bij
elke boekhandel.
Via de Friese Kerkbode citeren we
het volgende opmerkelijke bericht in
Kontakt, het nieuwsblad van Wonse-
radeel:
'De op zondag 5 augustus bevestigde
predikant ds. S. Boonzaaijer brengt in
Exmorra en Allingawier enorme pro
blemen. De toeloop van kerkgangers
in de diensten waarin ds Boonzaaijer
voorgaat is bijna niet te verwerken in
de kerkgebouwen van Exmorra en Al
lingawier. Grootste probleem is nog
dat van het parkeren bij de kerkge
bouwen in genoemde dorpen. In Ex
morra is de oplossing gevonden door
een parkeerplaats vlakbij de kerk te
laten aanleggen, de gemeente Wonse-
radeel heeft dit werk ijlings ter hand
genomen en binnen enkele weken is
dit karwei klaar. In Allingawier is
het moeilijker, zondagmorgen 2 sep
tember stond Allingawier zo vol au
to's dat de FRAM-BUS van de lijn
Bolsward-Makkum dit dorp niet kon
doorkomen. De buschauffeur liet het
er niet bij zitten en bonsde op de
kerkdeur toen de dienst al begonnen
was. Hij vroeg toen of de koster hem
wilde helpen om enkele auto's van
kerkgangers te verplaatsen, zodat de
doorgang door Allingawier weer vrij
kwam. Zo gevraagd, zo gedaan: de kos
ter verliet de kerk Dorpsbelang
Allingawier overweegt nu de. aanleg
van een parkeerplaats in Allingawier
aan te vragen bij de gemeente Wonse-
radeel. Dit alles is dus het gevolg van
de komst van de nieuwe predikant ds.
Stephen Boonzaayer in de combinaties
van hervormde gemeenten Gaast-Fer-
woude/Exmorra- Allingawier. De ker
keraden van betreffende gemeenten
hopen dat de kerkelijke hoogconjunc
tuur in deze dorpen nog lang mag
voortduren'.
Aan de grens
Bidden is meer dan spreken. Het
vindt plaats aan de grens, daar waar
het spreken eigenijft niet meer moge
lijk is, schrijft dr. R. J. Mooi in
Woord en Dienst. Hij vervolgt:
'In sommige streken wordt daarom
het gebed in de kerkdienst op een be
paalde toon uitgesproken. In Schot
land bijvoorbeeld kan men dit nu en
dan tegenkomen. De in een dienst
binnenwandelende vreemdeling staat
verbaasd als de predikant bij het ge
bed een huilerige toon aanheft. Hij
dient echter de functie van déze toon
te verstaan: de gemeente beleeft dé
gebedstoon als de uitdrukking van
een diep innerlijk weten, dat bidden
iets totaal anders is dan spreken.
Soms wórden bepaalde oude gebeds
formulieren gebruikt, b.v. uit de
zestiende eeuw. Moderne mensen vin
den, dat dit geheel uit de tijd is. Nie
mand spreekt die taal immers meer.
Deze thans sterk verouderde vorm
van woordgebruik'wordt tegenwoordig
echter wel aangewend om het gebed
te laten zijn tot het èndere spreken.
Soms ook neemt men zijn toevlucht
tot een voor vreemde oren hoogst
merkwaardige taal, waarin tal van in
tieme verkleinwoorden functioneren.
Dit is het geval in sommige bevinde
lijke kringen. In sterke tegenstelling
hiermede gaat men elders over tot
het biddend zwijgen. Dit is een conse
quente vorm van het spreken van het
onuitsprekelijke. Vooral het vrijzinnig
geloofsbeleven heeft hiervoor een
voorliefde aan den dag gelegd. 'Laten
we even stil zijn', zei de huisvader
aan het begin van de maaltijd. Later
werd dit beschouwd als een slappe ge
bedstypering, maar ten onrechte.
Hierin klinkt het oerreligieus besef
door, dat de mens zwijgt voor Gods
aangezicht'.
Naspel
Om bij de liturgie te blijven, in het
Algemeen Doopsgezind Weekblad
houdt S. Groenveld zich bezit met het
orgelspel na de preek als moment van
bezinning:
'Evenwel, bezinning door wie door
de organist of door de hele gemeente?
Juist door deze vraag te stellen raken
we aan het gevaar, dat er mijns in
ziens in dit naspel schuilt Wordt het
niet te gemakkelijk door organisten
benut als mogelijkheid tot de 'allerin
dividueelste expressie van de allerin
dividueelste emotie' (om Kloos' woor
den te gebruiken), of als gelegenheid
tot het geven van een mini-cencert?
Iets dergelijks kan toch niet de bedoe
ling van het naspel zijn! De gespeelde
muziek moet juist zodanig gekozen
zijn dat voor iedere kerkganger de re
latie ervan tot het zoëven gesproken
woord, de plaats ervan in de dienst
als geheel, duidelijk is. Daarom: veel
liever dan een stemmingsstukje, een
programmatisch muziekverhaal dat
voor velen niet te begrijpen is, spele
de organist na de preek een koraalme
lodie of een bewerking daarvan; de
melodie van een gezang dat op dat
zelfde moment .door allen gezongen
had kunnen worden'.
ISRALE EN DE VOLKEN
Men kan de strijd in het Midden-Oos
ten die opnieuw ontbrand is typerei
met de woorden: Israël en de volken
Opnieuw vindt er een gewelddadig!
confrontatie tussen beiden plaats
Voor sommigen zal dit 'Israël en cfc
volken' in het huidige conflict ligger
in het verlengde van een roemruch
verleden. Voor anderen al de kombi
natie 'Israël en de volken' doen déii
ken aan de toekomst omdat zij in di
Israël de realisatie van Oud-Testamen
tische profetieën zien. Maar hoe me;
over dit alles ook denkt met niet ar
ders dan verbijstering kan men de be
richten van de beide fronten horen
En zich daarbij afvragen, hoe dè n
ken ook precies liggen, want zwart-wi
is het zeker niet, of Syrië en Egypti
niets beters te doen hebben dan di
vuur opnieuw aan te jagen. Er ka:
begrip zijn voor de arabische volkei
in hun nood. Een nood die dit westei
hen bovendien heeft aangedaan doo
de staat Israël te stichten. Het is nie
zinvol om daarover opnieuw te gaa:
diskussiëren. Wat belangrijker is: ho
stellen beiden zich vandaag op? Naa
mijn mening hebben Syrië en Egypt
hun eigen zaak met deze duidelijk
aanval, die 'eerst op laffe wijze onl
kend moest worden, geen goed ge
daan. Evenmin als ze dat doem me
het telkens opnieuw dekken van be
die in alle delen van de wereld me
hun terreur allerlei gruweldaden uii
halen. Als er een rechtvaardige ara
bische zaak is, een gelijk, ook aan d:
kant dan zal men de wereld op ee
andere wijze over dit gelijk moete
aanspreken. Het heeft er misschie
niet alles mee te maken, maar he
trof mij dat John Marsh in zijn con
mentaar op Johannes bij 19,26 (he
bekende: vrouw, zie uw zoon, zie 'tr
moeder, t.a.v. Maria en Johannes
schrijft, Hij zegt: 'Het zou ook we
kunnen betekenen dat datgene wa
uit Gods volk naar het vlees komt (I
raël) voortaan zijn tehuis moet vii
den met dat wat komt uit de diens
van Jezus, de christelijke kerk' en
'Het zou wel eens zo kunnen zijn ds
Johannes op een symbolische manie
aangeeft hoe de werkelijke besten
ming van Israël gevonden wordt i
het geloof in Jezus Christus en in-d
gemeenschap met de kerk'. Mense
hebben mensen nodig. Op de eerst
bladzijden van de bijbel staat al
ze een rib uit eikaars lijf zijn.
NED. HERVORMDE KERK
Aangenomen: nar Oosterbeek, L. J|
Eygenraam te Workum.
Beroepen te Nieuwe-Tonge: T. k i
Jong te Nieuw-Lekkerland.
Aangenomen naar Oosterbeek: L.
Eijgenraam te Workum.
Bedankt voftr Amsterdam-West:
van Brummelen te Hierden; vo<
Vroomshoop: J. G. Barnhoorn te Ha
lerwijk; voor Woerden: P. Vermaat I
Vlaardingen.
GEREF. KERKEN
Beroepen: te Alblasserdam:J. Wage 1
makers te Baarland en 's-Gravenpc J
der I
Bedankt voor Bodegraven: A. IJkeni J
te Almelo.
GEREF. KERKEN (VRIJG).
Aangenomen naar "VVezep 't Harde:
den Broeder, kand. te Kampen,
bedankte voor 13 andere beroepen.
CHR. GEREF. KERKEN
Bedankt voor Doesburg: P. N. Ribbi
te Den Haag-West.
n.
(ADVERTENTIE)
VEILINGGEBOUW
sedert 1823
Firma L. Gijselman &Zoon
Singel 118, Amsterdam-C.
Tel. (020) 240432-23 35 58
de volgende veiling zal aanvangen op
27 november a.s.
inzenden dagelijks tot 1 november
geïllustreerde catalogus in bewerking
Feest
Over de liturgie in Rusland schrijft
ds. H. Bremer in Gemeenschap der
kerken, het orgaan van de raad van
kerken in Nederland. Hij maakte deel
uit van de kerkelijke delegatie, die in
juli Rusland bezocht. Ds. Bremer:
In Rusland is de liturgie het enige
wat de kerk is overgebleven, voor ons
een veel te eng terrein, voor de or
thodoxen weliswaar eng, maar toch
het enige terrein waar het werkelijk
op aan komt En deze eredienst func
tioneert volop. Op een gewone Zon
dagsdienst in de Kathedraal van
Kiew, waar een 10.000 mensen ruim
drie uur staan, stokoude mensen, jon
geren heel kleine kinderen, en, na
tuurlijk, op het grote feest van de
Heilige Sergius in Zagorsk. Van alle
kanten zijn al de dag tevoren de pel
grims binnengetrokken. Ze liggen te
slapen op de grasvelden en onder de
struiken, ze zingen mee in de dien
sten die in vier kerken tegelijk wor
den gehouden. Als de Ikoon de kerk
wordt uitgedragen, dan wordt het een
stortvloed. Sowjet-politieagenten
moeten er bovenop springen om de
vrome schare uiteen te plukken. Op
Zon- en feestdagen de geweldige ere
dienst, maar ook in de week open
kerken, diensten vroeg in de morgen
en in de avond. Een beeld van een
kerk in Moskou op een door-de-week-
se middag. Bij de deur wordt een
rouwdienst gehouden, jammerende
mensen, de lijken in open mandkis-
ten Een bruidspaar komt binnen,
bruid in 't wit, elders in de kerk
wordt gedoopt. Dwars door alles heen
rijdt een in elkaar getimmerd wagen
tje met een luidroepende krankzinni
ge. 't Kan allemaal samen, geboorte
en dood worden niet gescheiden, idio
ten zijn Gods uitverkoren kinderen.
Over alles heen klinkt de lofzang die
doorgaat'.
Nieuw
Het eerste nummer van Vuur in de
nieuwe opzet is verschenen. Het blad
wil de stem van de charismatische be
weging in Nederland zijn. Aan dit
nummer werkten mee de predikanten
W. W. Verhoef, J. W. van der Hoeven,
W. C. van Dam, K. J. Kraan, C. P.
Sybrandi, abt. J. J. Witkam, drs. J. H.
Vos en G. Gerkeema. Het adres is
Erasmusstraat 7, Apedoorn
Hermine Heijermans: Mijn vader He
man Heijermans De Bezige Bij, Ar
sterdam, 205 blz. 32 illustraties pri
16,90.
Herman Heijermans' oudste docht
Hermine belooft op de eerste bladz
den dat zij 'niet subjectief ma
'mild objectief' over haar beroem
vader zal schrijven, maar daar is i
de persoonlijkheid niet naar.
schreef over Hermine Heijermans
hoe die haar vader heeft geken
Jeugdherinneringen. Vader en moedi
Maria Peers waren al zeven jaar s
men voor zij kwam, na het stuk Ora
Labora (1902). Vader was al bijl
veertig. Wat hij al gedaan en belee
had heeft Hermine ook meer vj
horen vertellen, of van wat Hei)<
mans zelf schreef, in Kamertjeszom
en 'Falklandjes'. Zij maakte, als ef
oplettend kind dat overal bij was, i
Berlijnse jaren mee en vertelt er d
derhoudend van. Al was zij nog ma:
vijf toen zij er heen gingen. Meer n
weet zij van de moeilijke jaren i
van de modewerkers van de Tone
verenigeng en hoe vader, als verai
woordelijk directeur, mee zat. Ma
toen moeder en zij, en vader uitee
gingen was zij nog maar veertien. 1
de laatste acht jaren van zijn leven
hij stierf in '24 - leefden zij ni
meer samen. Wat Hermine dus k(
toevoegen aan wat over, en door, H<
man Heijermans al is geschreven, zi
de. ongetwijfeld diepe, indrukken o
vader op zijn dochter maakte, en di
vooral nog in het huiselijke leve
Voor zover dat, in Berlijn, in Hot
Schiller, in verschillende woninge
en altijd druk verweven met vele 1
zoekers en toneelzaken, huiselijk wi
Daarover schrijft Hermine, die vi
haar vader hield en hem bewonderd
wel openhartig en dus toch mild o
jectief, zoals het haar allemaal we
inviel, en zoals zij dat later - veel I
ter gerijpt en veranderd, is ga'
zien. Spontaan dus, en met een relit
verende humor. Bij de oude (famil»
foto's zijn er ook van brieven
krantenartikelen, die moeilijk te lei'
zijn. Dat is het boek zeker niet. H
werpt een paar, warme, zijlichten
de al bekende grote toneelschrijver.
15.11
