DICHTADERS VLOEIDEN
VOLOP VOOR 'ORANJE'
n
Waarom moest dit alles
nu Mussert heten?
'Een eeuw
huldeblijken'
in Apeldoorn
3|p
tU
Studie over
besparing
van energie
'Bij voorschrijven
medicijnen alleen
medische motieven'
albert heijn
stop
angola koffie
cru
Man omgekomen bij
brand in woning
Gigantische
'oorlog' in
W.-Duitsland
NOS oneens met
'Vrouw zoekt moordvent':
plezierig stuk amusement
minister over
geld nachtradio
?/mODIW/l&WAiRTET ZATERDAG 15 SEPTEMBER 1973
BENSNENDAMD
T9/IK9
'Heeft wijdvermaarden Stam ooit eed'ler Roos gedragen
door Jac Lelsz
APELDOORN De negen kin
deren van Beatrix, Irene en
Margriet zullen zonder enige
twijfel met elkaar niet zo vaak
het voorwerp worden van
poëtische ontboezemingen als
het geval is geweest met de
laatste drie Oranjes, die de ko
ningskroon hebben gedragen.
Z^lfs, vermoeden we, niet van
rechtschapen liefdesgedichten,
want die worden nu eenmaal
schaars geschreven door meis
jes. Dat de tijden ook in dit op
zicht veranderd zijn, blijkt op
de tentoonstelling 'Een eeuw
huldeblijken', die in het Histo
risch Museum Moerman aan de
Loolaan te Apeldoorn wordt
gehouden in verband met het
zilveren regeringsjubileum van
koningin Juliana.
Vooral koningin Wilhelmina is veel
vuldig bezongen. Ook al toen zij nog
prinses was. Het feit, dat de Oran
jedynastie in gevaar was .geweest
door het ontbreken van een nieuwe
telg, zal daaraan niet vreemd zijn.
'Heeft wijdvermaarden Stam ooit
eed'ler Roos gedragen, Dan thans
d'Oranjeboom in Wilhelmien ziet
dagen7'
Schreef de heer L. Halberstadt, 'U-
wer Majesteits getrouwe onderdaan,
le onderwijzer aan eene openbare
lagere school der 3e klasse te Am
sterdam', in een gecallografeerde ge
lukwens op eerste kerstdag '94. Hij
vervolgde (het gedicht was trouwens
twaalf coupletten lang):
Gelijk de Heer tot Bruid
i Zich Isrel had verkoren,
Zoo zult Ge als Bruid, Vorstin!,
aan Nederland behooren'
De gemeente-archivaris van Apel
doorn heeft zich, puttend uit het
Koninklijk Huisarchief, op een en
kele uitzondering na beperkt tot Kn-
ning Willem III, Koningin Wilhelmi
na en Koningin Juliana. Het zwaar
tepunt ligt duidelijk bij Koningin
Wilhelmina. De geschenken, die zij
bij alle gelegenheden en van vele
kanten ontving, waren vrijwel alle
voorzien van de fraaiste oorkonden.
Monnikkenwerk, waaraan dagen en
soms misschien wel weken en maan
den gewerkt was. Ze werden meestal
meerkleurig uitgevoerd, met begin
letters die op zichzelf kunstwerken
waren, miniaturen eigenlijk. Alle
maal handwerk, heel vaak in Ju
gendstil, met krullen en andere ver
sieringen. Tegenwoordig biedt men
nogal eens geschenken aan met
voorgedrukte oorkonden.
Jong en oud
Jong en oud hield zich in het verle
den met aanhankelijkheidsbetuigin
gen bezig. Zo stuurde in 1874, toen
Koning Willem III 25 jaar regeerde,
de vijftienjarige W. K. Schimmelpen-
ninck, er één. waarin hij alle Hui
zen, die in de Nederlanden regeer
den, vanaf het Hollandsche Huis tot
het Huis van Oranje, nauwkeurig op
een rijtje had gezet, compleet met
alle namen. De vrijmetselaars van
Semarang (Nederlands Oost-Indië),
scherpschutters, de Nederduitsch
Hervormde Gemeente van Apeldoorn
en Het Loo, gymnasiasten noch de
leden van een Engels comité verga
ten de Koning. De laatsten brachten
hem in '62 hulde met het oog op het
aanvaarden van de wet tot vrijma
king van de slaven in Nederlands
West-Indië.
De cadeaus, die Koningin Wilhelmi
na ten deel vielen, zijn legio. Zij
waren in de meeste gevallen van
oorkonden voorzien. Soms ook was
er zomaar een eenvoudige gelukwens
zonder meer bij, overigens wel weer
in een schope vorm. Zoals die van
de kinderen van de Christelijke
Wijkverenigmg 'Koning Willems
huis' te Amsterdam bij haar achtste
verjaardag; die zo begint.'
ViitWiu!
'.'UW
mirltilu iirlnhmettliltrn
vu niiuiu' iniruliriirii iWiih
JEcn deel van dc oorkonde van een gelukwens die koningin Wilhelmina in 1901 kreeg van de Neder
landse hervormde gemeente in Sint Petersburg.
Niemand bleef achter als er rond
Oranje wat te doen was. De univer
siteiten, de kamers van koophandel,
de legeronderdelen, trompetterskorp-
sen, fanfares, zangkoren, ieder zong
zijn lied. Uit alle delen van de we
reld kwamen de felicitaties, tot en
met Siam.
Toen Koningin Wilhelmina werd in
gehuldigd in '98 calligtafeerde bur
gemeester Tutein Nolthenius van
Apeldoorn hoogst persoonlijk een
oorkonde, die hem stellig een aan
zienlijke tijd van zijn gewone ambts
bezigheden moet hebben afgehou
den. Nederlanders in het buitenland
verklaarden eveneens hun liefde. De
Hollandsche Kolonie in Genua
schreef in 1901 bij haar huwelijk'
'Hoewel verblijf houdende in den
"Teemde, klopt het hart der Neder-
landsche kolonie in Genua, niet min
der warm dan dat onzer landgenoo-
ten, die in het Vaderland wonen,
vnnr hetgeen het wel en wee van
ons Vorstenhuis betreft'.
Geslonken
Rondom Koningin Juliana en Prins
Bernhard is het aantal callogTafieën
aanzienlijk geslonken. De tijden ver
anderden en wij met hen. Ook al
blijft het Oranjehuis, zoals in de af
gelopen weken ook weer gebleken
is, een grote plaats in de harten der
Nederlanders innemen.
Een recente oorkonde voor Konin
gin Juliana en Prins Bernhard is
die van het gemeentebestuur en de
burgerij Van Londen, bij gelegen
heid van hun bezoek aan de Engelse
hoofdstad april '72. Wat verder te
rug gaat de oorkonde (21 november
'56) waarbij prins Bernhard werd
benoemd tot 'Bailiff Grand Cross of
the Order of the Hospital of St.
John of Jerusalem'. En nog weer
wat verder (30 april *27) die waar-
hij koningin Juliana benoemd werd
tot, zoals dat werkelijk heet, 'Broe
der in de koninklijke lijn van de il-
lustre Lieve Vrouwebroederschap te
's Hertogenbosch'.
Behalve al dan niet rijmende oor
konden kan men in Apeldoorn een
uiterst klein gedeelte zien van de
cadeaus, die de Oranjes in de loop
der jaren zijn aangeboden. Een der
kostbaarste daarvan is stellig het
zilveren Neptunusbeeld, dat het per
soneel van de Koninklijke Marine
offreerde toen Koningin Wilhelmina
in de echt werd verbonden. Ook een
klein aantal van de zilveren hamers,
troffels en soms speciebakken, die
gebruikt werden bij de vele gemet
selde eerste stenen, ontbreekt niet.
Verder dan nog een bescheiden se
lectie uit de lederen albums, goud
op snee en ook weer gecalligrafeerd,
schilderijen en penningen, die de le
den van het Koninklijk Huis ten
deel vielen
'Een eeuw huldeblijken' duurt tot
29 december.
Deze zilveren Neptimus kreeg Wilhelmina bij haar huwelijk in 1901
ten geschenke van de Koninklijke Marine.
Voor oudren is Uw Vader Koning
en Uwe Moeder Koningin.
Maar schoon de kleinste in de Ou
derwoning,
Zijt reeds voor ons Gij de Vorstin.
Een relatief simpele oorkonde verge
zelde de aanbieding van de gouden
koets, geschenk van de Amsterdamse
bevolking, ter gelegenheid van het
huwelijk van Koningin Wilhelmina
en Prins Hendrik. Vele waren de
huldeblijken in '48, toen koningin
Wilhelmina haar gouden regerings
jubileum vierde. Op de tentoonstel
ling ziet men onder meer een deel
van de felicitaties van de vrouwen
van Nederland. Er zijn magnifieke
plaatwerken bij, maar ook heel sobe
re. De bedoeling ervan was echter
niet minder zuiver. Zoals de onopge
smukte gelukwens, die uit het Ve-
luwse Oldebroek kwam:
Waar bos en hei te zamen vloeit
Op onze Vale Ouw,
Betuigen wij, na vijftig jaar.
U. Koninginnne, trouw
Van onze redacteur wetenschappen
Den HAAG De wereldvoorraden
aardolie worden aangesproken met
een snelheid die als hoger dan ge
wenst moet worden beschouwd. Elk
van de mogelijkheden om aan de toe
komstige energiebehoefte van de
wereld te voldoen (variërend van het
ontwikkelen van nieuwe olievoorra
den tot het gebruik op grote schaal
van zonne-energie) zal een buitenspor
ig beroep op het beschikbare kapitaal
doen. Daarom verdient energiebespa
ring alle aandacht.
Met dit uitgangspunt is de stichting
toekomstbeeld der techniek bezig met
een grootscheepse studie 'mogelijkhe
den tot energiebesparing in Neder-
land', die volgend voorjaar gereed
moet zijn. Tot dit project, waar onge
veer 75 deskundigen aan deelnemen,
werd vorig jaar besloten in overleg
met de toenmalige minister van eco
nomische zaken Langman.
De richting waarin de stichting denkt
is hiermee in korte tijd volledig om
gedraaid. Haar serie rapporten over
energievraagstukken begon in 1971
met een studie van wat we allemaal
elektrisch konden gaan doen als stroom
aanzienlijk goedkoper zou worden.
Het nu aangekondigde rapport zal
aangeven hoe we met bestaande tech
nieken zuiniger kunnen doen, 'niet al
leen bij de huidige lage energieprijs,
maar ook bij de aanzienlijk hogere
die kan worden verwacht'. De studie
zal zich niet beperken tot de techniek,
maar ook de sociaal-economische kant
van het probleem omvatten. In de pe
riode 1972-1985. waarop het rapport
zich concentreert, zal het Nederlandse
energieverbruik bij ongewijzigd beleid
met 90 procent stijgen, aldus een
schatting van de samenstellers. Hoe
veel hierop bezuinigd kan worden,
kunnen zij in dit stadium nog niet
overzien.
Van een onzer verslaggevers
UTRECHT De verkoopbevorderen
de methoden van sommige geneesmid
delen fabrikanten worden door dokter
F. A. Bol in Medisch Contact stevig
aangepakt. Bij het voorschrijven van
geneesmiddelen dienen alleen medi
sche overwegingen te gelden, schrijft
de hoofdredacteur van het weekblad
van de Maatschappij tot bevordering
der geneeskunst in een commentaar.
En als er twee gelijkwaardige medica
menten zijn, schrijf je het goedkoop
ste voor. Zo is dat tussen de zieken
fondsen en hun medewerkers gere
geld. En 'mochten de mazen van deze
overeenkomst in dit opzicht te wijd
zijn, dan moeten zij worden gedicht'.
Onlangs werd bekend dat een farma
ceutische firma tien procent van de
waarde der afgenomen goederen als
premie wil uitkeren in de vorm van
vliegtuigreischeques
angola comité da costastraat 88
am sterdam giro 600.657
Vraag bij Centrums grootste show
door Ber Huising
Twijfelend of er uit Mussert nog iets goeds kon komen voor het
theater ben ik naar Centrums première in de Haarlemse schouwburg
gegaan, en na een goed geregisseerde revue van komische nummers,
wrange sketches, goede muziek en (koor)zang, gezien en aange
hoord te hebben, vraag ik me nog af waarom dit alles Mussert moest
heten en met name over hem (en Geelkerken, Rost, Seyss, Himmler,
Hitier) moest gaan.
Mussert, over potsierlijke, maar ge
vaarlijke, mannetjes als hij, en hun
kleinburgerlijke ontevreden aanhang
(de zwijgende meerderheid), dan was
het beter geweest dat de vertoning
niet onmachtig had vastgezeten aan al
overwonnen figuren. Die hadden voor
beelden kunnen zijn in een vrijer,
geestiger, actueler en raker spel. En
de, hier maar aangeduide, bezwaren
waren er niet geweest.
Regisseur Peter Oosthoek heeft er wel
wat van gemaakt, met een volledige
inzet van het gehele gezelschap. Er is
een sober, maar steeds vlot verander
baar, toneelbeeld van Wim Vesseur,
met grote projectiewanden voor kleu
rige decors en stemmingsbeelden, of
voor mooi gezette 'schimmenspelen'-
Er is voortreffelijke, ironische muziek
van Bob Zimmerman, met drie mede
musici, die in de toneelgebeurtenissen
geheel zijn opgenomen. Er wordt
goed gezongen, vooral in de ensemble
nummers, die ook van beweging en
opstelling stemmig, of grappig of
schrijnend zijn. Er wordt uitstekend,
verrassend en soms schokkend, ge
werkt met geluiden op de band. Er
gebeurt voortdurend wat en het is to
taal theater.
Jules Hamel, geen Mussert-type overi
gens, stuntelde, struikelde, stamelde
downachtig door alle Mussert-waan
en waanzin. Vermakelijk en knap. Eli-
Hij was een belachelijk mannetje
maar moeten wij daar na dertig jaar
nog zo om lachen? De geschiedenis
waaraan hij meedeed was niet zo
leuk. Zijn vijf voor Duits, zijn kleine,
gestalte, het huwelijk met zijn tante,
en meer van die onbenulligheden, wa
ren maar bijzaken. Die kun je niet
grappig stellen tegenover het lot der
joden. Maar Adriaan Venema deed
het. Rotterdam, gesneuvelden, gefusil-
leerden, verhongerden, verwaarloosde
hij grotendeels. Conferenciers had hij
er wel bij, twee zelfs, maar een stevig
anti-NSB-karakter. dat de meerderheid
van ons volk had vertegenwoordigd,
en het voortdurende gezonde, satiri
sche, sarcastische tegenwicht had kun
nen zijn (wat een dramatische kans)
had hij vergeten.
Mussert zag hij als een zielig komi
sche speelbal van de omstandigheden,
maar de oorzaken en krachten daar
van vielen buiten zijn bereik. Wie,
gemakkelijk achteraf, wil spotten met
politiek onbenul moet dan toch poli
tiek benul tonen. Zeker als hij histo
rische figuten en feiten gebruikt.
Brecht die wel van politiek en theater
afwist trof indertijd Adolf Hitler, en
raak, maar die heette in zijn stuk Ar-
tuo Ui. Mussert hoeft allang niet
meer getroffen te worden. Als Cen
trum toch had willen nakaarten (met
louter jokers) over het verschijnsel
MAASTRICHT De 68-jarige P. H.
Puts is bij een brand om het leven
gekomen.
De man, die invalide was, lag te sla
pen toen de brand uitbrak op de eer
ste verdieping van een huis aan de
O.L. Vrouwewal. Hij moet door het
vuur verrast zijn. Zijn gezin wist zich
in veiligheid te stellen toen buurtbe
woners waarschuwden.
(ADVERTENTIE)
sabeth Hoytink stond daar sterk en
strak naast als zijn vrouw-tante-moe-
der. Jacques Commandeur deed een
fanatieke van Geelkerken, Frans
Vorstman was, onder meer, een sinis
ters Rost van Tonningen. Andere op
vallende typeringen zijn van Egbert,
van Paridon (Seys Inquart), Frans
Koppers (Hitier) Dries Krijn (Himm
ler). De twee 'conferenciers' en humo
risten zijn Allard van der Scheer, die
het wel heeft, en Han Bentz van den
Berg, die het niet haalt. De andere
spelers moeten allen drie, vier vijf
typtjes neerzetten. Er U lang en hard
en goed aan gewerkt, het is Centrums
grootste show geworden, aan de vorm
mankeert het niet, maar de inhoud,
de bedoelingen en de smaak, zijn voor
mij twijfelachtig gebleven.
Van een verslaggever
SOLDAU In het uitgestrekte
laagland van noord-Duitsland
heerst )*en gefingeerde oorlog,
waarbij meer dan 40.000 militai
ren betrokken zijn. Een aantal
leden van de vaste Kamercom
missie van defensie is naar het
'slagveld' gegaan om de verrich
tingen van de troepen gade te
slaan.
Gisteren wilden de Kamerleden van
de gelegenheid gebruik maken om
een bezoek aan het Oostduitse grens
gebied te brengen. Een van de Ka
merleden dr. B. de Gaay Fortman
weigerde dit echter. Hij meende dat
een bezoek van Nederlandse parlei
mentarlers aan het grensgebied, ge
zien ook tegen de achtergrond van de
oefening, als een provocatie kan wor-
hemoeid met de troepen te velde, en
den opgevat. De Gaay Fortman heeft
zich daarom gisteren in zijn eentje
hij heeft de grens gelaten voor wat ze
was.
De 'oorlog', die donderdagmorgen bij
het ochtendgrauwen uitbrak, en die
gevoerd wordt onder de naam 'Big
Ferro' woedt in een gebied dat ander
half miljoen ha groot is. Het gebied
list tusen de steden Hamburg. Bre
men en Hannover. Aan de oefening
nemen deel 24.000 Nederlanders,
15000 Duitsers, 750 Amerikanen en
750 Belgen. Driehonderd scheidsrech
ters volgende gevechtshandelingen op
de voet (niet te voet).
Bij de oefening zijn 1900 rupsvoertui
gen, 200 gevechtsvliegtuigen en een
aantal lichte voertuigen betrokken.
Voor vervoer waren 8800 railvoertui
gen nodig.
Het gehele machinepark slokt gedu
rende deze oefening 1800 ton brand
stof. De 'oorlog' gaat zes miljoen gul
den kosten. Luitenant generaal Meijn-
derts (commandant van het eerste le
gerkorps) heeft het centrale comman
do over Big Ferro.
Tijdens een nachtelijke persconferen
tie zei generaal Meijnderts onder
meer dat de sterke evolutie van de
voertuigen en de grote omvang van
de oefeningen, steeds uitgebreider oe
fenterreinen noodzakelijk maakt Niet
temin meende hij dat kleine oefenter
reinen in ons land broodnodig zijn.
Gedurende het weekeinde komt minis
ter Vredeling een kijkje nemen bij
het militaire bedrijf in noord Duits
land. Vlak voor het einde van de oe
fening is ook een bezoek van prins
Bernhard te verwachten
Scène uit 'Mussert': links Ad van Kempen, midden Egbert van Pari
don en rechts Frans Vorstman
door H. Steggerda
ROTTERDAM Een blijspel van de Franse toneelschrijver André
Roussin dat de Nederlandse Comedie destijds met-succes opvoerde,
kreeg in het Hofpleintheater nieuw leven onder de titel 'Vrouw
zoekt Moordvent'.
En terecht, want deze thriller/come-
die is een plezierig, lichtvoetig stuk
amusement, dat ook door dit gezel
schap de nodige Franse esprit mee
kreeg in de voortreffelijke regie van
André van den Heuvel, die daarnaast
zelf de rol vervulde van de wat boer
tige visser, die ogenschijnlijk niet zo
slim, zijn huwelijk met de aantrekke
lijke Arlette te danken heeft aan zijn
vermeend bezit van een slordige
800.000 fr.
Daarvoor ging Arlette zelfs een huwe
lijk aan met een man waarvan zij in
wezen niet hield. Het leek erop dat
Sebastien niet lang zou leven, maar in
het huwelijk wordt hij zo levenslustig
als het mar kan. Dan maar met ge
weld... tweemaal organiseert het lieve
vrouwtje een moordaanslag, maar bei
de keren loopt het op een mislukking
Uit. Arlette's broertje Kiki, die ook al
niet schoon is, vindt dat zijn zus te
ver gaat en prompt raakt hij dan ook
zelf in de knoei als de boer het spel
doorkrijgt. Chis Baay als het wat zie
lige, maar slimme mannetje monsieur
Percier zorgt als de falende moord-
man voor de meest kostelijke verwik
kelingen. Wiesje Bouwmeester draagt
het hare bij door aan het eind het
vuurtje op te stoken als de echtgeno
ten elkaar de rekening presenteren.
Kitty Jansen is een hartveroverend
vrouwtje ondanks haar boosaardig
complotteren en verbluft door haar ge
raffineerde eerlijkheid. Arnold Gel
derman speelde een overtuigende Kiki
voor wie de gehele affaire uit de
hand liep. André van den Heuvel gaf
het nodige tegenwicht door zijn be
heerst spel. De opvoering is uitste
kend getimed en onmiskenbaar blijkt
-het vakmanschap van Roussin gezien
de opbouw van het geheel. Ernst van
Altena zorgde voor een sublieme ver
taling.
HILVERSUM NOS-voorzitter E. A.
Schüttenhelm is erg teleurgesteld
over de houding van minister Van
Doom ten aanzien van de financie
ring van de nachtuitzendingen op Hil
versum 3. Volgens de NOS moet het
geld voor deze zendtijduitbreiding van
de overheid komen, maar de minister
voelt daarvoor niets: hij meent dat in
de begroting van dit jaar (340 mil
joen) maar ruimte voor de nachtuit
zendingen gevonden moet worden.
'De opvatting van de minister zou
doen vermoeden dat wij ruim in ons
jasje zitten en zou bovendien de ge
loofwaardigheid van de begroting aan
tasten', zei de heer Schüttenhelm gis
teren in de vergadering van het NOS-
bestuur.
Enkele bestuursleden betwijfelden het
nut van nachtuitzendingen, waarnaar
volgens hen nooit een onderzoek is
ingesteld. Nog meer twijfels waren er
over het nut van niéuwsuitzendingen
in de nachtelijke uren. AVRO-voorzit-
ter M. J. Keijzer en NCRV^voorzitter
Ozinga veronderstelden bovendien dat
dit een erg dure zaak zal worden.
Programmacommissaris mr. J. W. A.
Wagenaar zei dat het ANP overigens
nog niet onmiddellijk vanaf 1 oktober
nachtelijke nieuwsbilletins zal kunnen
verzorgen.
Het NOS-bestuur stemde in met plan
nen om een parkeergarage voor ne
genhonderd auto's te bouwen; kosten
6,8 miljoen gulden. AVRO-voorzitter
Keijzer was tegen; hij vindt dat er
meer gebruik van openbaar vervoer
gemaakt moet worden.
