BANKRIJK EN ITALIË
HILI'S IN DE POP?
Derde
wereld
wil
rijke
landen
voor
het
blok
zetten
toW/KWARiTEfT ZATERDAG 15 SEPTEMBER 1973
BOTTENLAiND Tll/Kll
de Franse socialistische leider Mitterrand een tweede Allende worden? Zou de Italiaanse commu
ische leider Berlinguer, eenmaal aan de macht, even zorgvuldig de grondwettelijke regels respecteren,
de Chileense communisten? Biedt Chili misschien een voorbeeld voor andere communistische partijen
aan de macht te komen? Met name in Frankrijk en Italië, waar deze partijen een grote aanhang heb-
n en waar, zoals in Frankrijk, de communisten een brede coalitie hebben gevormd met socialisten en
dere linkse partijen?
zijn vragen, die de ontwikkelin-
in Chili onmiddellijk hebben op-
epen. En ondanks de gewelddadi-
fzetting van de Chileense presi-
deze week zullen de Chileense
■ingen ook in de toekomst wor-
gebruikt als argumenten pro en
ra de mogelijkheden van de Fran-
Italiaanse linkerzijde,
iet is evengoed waar, dat de ver
ingen van de Chileense commu-
n in de Unidad Popular-coalitie
grote mate, waarin zij zich heb-
gehouden aan hun belofte de
Ivvet te zullen respecteren, een
te invloed hebben op de reputa-
»n de toekomstmogelijkheden van
aliaanse en Franse zusterpartijen,
al, omdat alle drie partijen rede-
lauwe relaties onderhouden met
rote Russische moederpartij.
jaar wijdde de universiteit van
■hester een studiebijeenkomst aan
nderwerp, waaraan Britse en Chi-
e economen en sociologen deel-
m. De discussie werd daarbij toe-
itst op de vraag in hoeverre het
g is de situaties in Chili, Italië
rankrijk te vergelijken.
Vitaliteit
kwam daar onder meer tot de
im, dat de vitaliteit van het.
[wettelijke systeem kenmerk is
le drie landen. Vooral de politie-
istellingen van Chili hebben de
open eeuw blijk gegeven van een
stabiliteit. Chili doorstond tot
de's afzetting op dit punt niet
met glans een vergelijking met
crijk, maar heeft zelfs heter ge-
dan Italië, dat lange tijd opge-
pt zat met dictator Mussolini,
'ir blijkt in Chili, Frankrijk en
de werking van de politieke in-
ïgen te worden beïnvloed
een aantal verschijnselen, die
worden toegeschreven aan de
se politiek. Zo zijn personen er
belangrijker dan programma's,
pder verschijnsel is de aanvaar-
san een zekere mate van pater-
le, wat in Frankrijk en Chili
'eels samenvalt met de ontwikke
laar een krachtig presidentieel
waar één man grote macht
i Italië kent nog het minder ro
le parlementaire systeem, maar
jolitieke perikelen in dat land
jn een toekomstige overschakeling
FERRY
VERSTEEG
IX LATIJNS
AMERIKA
een presidentieel systeem aller-
denkbeeldig.
lysteem vergroot de kansen van
b coalities om via de vreedzame
het socialisme te installeren. Zo
de bekende Franse politicoloog
ice Duverger onlangs liet weten:
Chileense voorbeeld toont aan,
ien bij algemene verkiezingen ge-
i president beter dan een almach-
arlement in staat is het socialis-
p te bouwen. In een zuiver parlo-
air stelsel zou Allende's experi-
al veel eerder zijn beëindigd.
rolmachten van de president in
krijk en het feit, dat hij het wer-
ke hoofd van de regering is, kan
evenwicht in een linkse coalitie
ifeeren'
Katholiek
krijk, Italië en Chili zijn al-
i in naam overwegend roöms-
'Iieke landen, waar de kerk een
'tige invloed heeft uitgeoefend op
bevolking. In Frankrijk is dit
namelijk een historisch feit, want
hristen-democratische beweging is
P sterven na dood en de christe-
hebben. al naarde interpretatie
hun geloof, onderdak gevonden
iiverse andere partijen.
in Italië staat de kerk nog mld-
in de politiek. Het Vaticaan is
vaste klant op het politieke to
en veel geestelijken werken in
Fristen-Democratische Partij. Ook
Fiji is dc invloed van de Chris-
^emocratische Partij groot maar
•eeft in het recente verleden her-
gelijk haar linkervleugel verlo-
i wat de linkse kandidaat Allende
|?70 onder meer in staat stelde de
identsverkiezingen te winnen,
in Italië zijn de machten van
5 zich er van bewust, dat hun gro
ens ligt in splitsing en verkic-
sverlies van de christen-demoqra-
Maar daarvan is het tot dusver
gekomen. De Italiaanse christen-
ocraten wisten zich als spil van
rum-rechtse of centrum-linkse co-
es te handhaven.
de drie landen is alleen Italië lid
een defensie-organisatie, waaraan
de VS deelnemen. Frankrijk
eft naar een zelfstandige militaire
nt en heeft slechts vrijblijvende
l'ngen met de NAVO, Chili onder:
zoals de meeste Latijnsameri-
nie landen, traditionele vormen
samenwerking met de Amerikaan-
Nrijdkrachten. In alle drie landen
roouwt de linkerzijde het als één
Francois Mitterrand: uitzicht op presidentschap?
van haar belangrijkste taken, de Ame
rikaanse militaire invloed te beper
ken. Vooral in Italië en Chili wordt
dit beschouwd als een middel om het
rechterkamp te verzwakken. In Italië
hebben de communisten herhaaldelijk
laten weten, dat zonder de NAVO
en het gevaar van een NAVO-inter-
ventie om een in gevaar verkerende Ita
liaanse regering te 'steunen', de inter
ne politieke verhoudingen anders zou
den zijn.
Zelfs in Frankrijk waar de Gaulle
destijds de formele scheiding tussen
Parijs en de NAVO uitsprak, beschou
wen de communisten tegenwoordig de
Franse toenadering tot Engeland in
EEG-verband als een gevaar, omdat
daardoor de NAVO.-invloeden weer
sterker zouden worden.
In Chili heeft de Unidad Popular
steeds ingestemd met handhaving van
de militaire relaties met de VS. Al
lende heeft voortdurend geprobeerd
de strijdkrachten zoveel mogelijk te
vreden te stellen en aan zijn socialis
tische experiment te binden. Maar
toen de Chileense revolutie in een
kritieke fase kwam, nam de twijfel
aan de militaire loyaliteit sterk toe.
En, zoals deze week gebleken is, te
recht. Waarnemers menen, dat de
Franse en Italiaanse militairen zich
in geval van een socialistisch experi
ment van begin af aan veel vijandiger
tegen èen Volksfront zouden opstel
len.
Verschil
Chili, Frankrijk en Italië mogen op
een aantal punten belangrijke over
eenkomsten vertonen, op het terrein
van de economie bestaat een wezen
lijk verschil. De Franse VolksfrontJei-
der Frangois Mitterrand heeft hier
ook herhaaldelijk op gewezen, blijk
baar uit vrees, dat de economische
chaos in Chili ook afbreuk zou doen
aan zijn toekomstmogelijkheden. Het
is inderdaad een feit, dat Frankrijk
en' Italië zich hebben ontwikkeld tot
hoog-geïndustrialiseerde rijke landen,
terwijl Chili nog altijd een ontwikke
lingsland is met een achterlijke land
bouw, een zwakke stagnerende indus
trie en een grote afhankelijkheid van
de rijke wereld, die de afgelopen hal
ve eeuw grote fortuinen aan het land
onttrok.
Het probleem van Chili is dan ook
zich economisch te emanciperen door
een snelle ontwikkeling en industria
lisatie, zonder nog afhankelijker te
worden van het buitenland. Anders
gezegd: de nationalisatie van talrijke
bedrijven en het opnieuw inrichten
van de economie vereist grote bedra
gen aan schadeloosstelling en voorzo
ver de Chileense leiders aan deze
vooral van Amerikaanse zijde vaak
onredelijke eisen niet toegeven, wordt
geantwoord met een economische
wurgingspolitiek. Maar tezelfdertijd
vragen de Chileense ontwikkelings
plannen veel geld. Hier is dus duide
lijk sprake van een vicieuze cirkel,
die in landen als Frankrijk en Italië
veel minder aan de orde is.
De bekende Chileense econoom Oswal-
do Sunkel wijst er op, dat deze fatale
cirkelgang alleen maar is te doorbre
ken door in eerste instantie voorrang
te geven aan politieke oplossingen bo
ven economische remedies. Wat in-
zeer goed mogelijk zonder oorlog....
De werkende klasse, gesteund door de
meerderheid van het volk kan de an
ti-volkskrachten verslaan met een soli
de meerderheid in het parlement.'
Toch wordt de gewenste vreedszaam-
heid van de opmars naar het socialis
me enigszins afgezwakt: 'Maar in wel
ke vorm zich de overgang van het ka
pitalisme naar het socialisme ook vol
trekt, deze overgang kan alleen tot
stand komen door revolutie'. 'Hoe ge
varieerd dergelijke revoluties in de
verschillende landen ook kunnen
zijn', zo vervolgt het programma, 'ze
zullen niet slagen zonder een dicta
tuur van het proletariaat, die echte
democratie garandeert, democratie
van het volk'.
Resultaten
Als we bekijken hoe deze Russische
aanbevelingen die volgens waarne
mers mede tot stand gekomen zijn op
aandrang van de Chileense, Franse en
Italiaanse partijen ruim tien jaar la
ter zijn verwerkt, blijken de resulta
ten nogal uiteen te lopen. In Italië
wisten de communisten door hun
voortdurende aanhankelijkheidsbetui
gingen jegens het bestaande systeem
hun politieke status op te voeren,
maar daar bleef het bij.
In Frankrijk kwamen de communis
ten een stap verder. Samen met de so
cialisten van Frangois Mitterand werd
een Volksfront gevormd, dat bij de
parlementsverkiezingen van maart im
poneerde en het pas in tweede instan
tie moest afleggen tegen Pompidous
gaullisten.
Maar in Chili kwamen de communis
ten het verst. Er werd niet alleen een
volksfront van communisten, socialis
ten, radicalen en enkele linkse splin
ters gevormd, maar het wist in 1970
bij de algemene verkiezingen zelfs de
regeringsmacht te grijpen.
Maar aan andere eisen uit het Russi
sche partijprogramma van 1961 werd
niet voldaan.
Rubicon
Enrico Berlinguer: betere reputatie.
houdt, dat de geprivilegeerde groepen
allereerst van hun overheersende
macht moeten worden beroofd. Want
zij streven naar handhaving van de
bestaande banden met de rijke landen
en van het traditionele kapitalistische
stelsel, dat in Chili onvoldoende
blijkt te werken. Pas daarna kan met
enige kans op succes naar een sane
ring van de economie worden ge
streefd.
Sunkel wijst er terecht op, dat deze
sanering in het huidige Chili slechts
ten dele kon worden doorgevoerd,
doordat de regering-Allende in het
politieke moeras is blijven steken: de
politieke oppositie is nog steeds sterk
en de Unidad Popular slaagde er niet
in de meerderheid van de bevolking
achter zich te krijgen.
Communisten
Dit grote belang van de politieke op
lossing leidt direct naar de houding
van de communisten in Chili, Italië
en Frankrijk. Want zij zijn de voor
naamste stuwende krachten achter het
streven naar eenheid in het linkse
kamp. Bovendien vormden ze de
sterkste en een meest efficiënte poli
tieke organisatie in de verdreven Chi
leense Unidad Popular-coalitie en zal
hetzelfde het geval zijn in eventuele
toekomstige Franse en Italiaanse coa
lities van links. Alle drie communisti
sche partijen hebben bovendien ge
zworen de bestaande politieke Instel
lingen en wetten van hun landen te
zullen respecteren. Zonder deze be
reidheid zouden ooalities tussen com
munisten, socialisten en andere linkse
groepen trouwens in geen van de drie
landen tot stand komen.
Deze vreedzame aanpak van de vroe
ger zo militante communisten ontwik
kelde zich vooral na het twintigste
congres van de Russische partij in
1960. Op dat congres werd officieel
vastgesteld, dat 'een socialistische re
volutie met vreedzame middelen' niet
langer als iets uitzonderlijks moet
worden beschouwd, maar als 'de
meest waarschijnlijke vorm' van over
gang van kapitalisme naar socialisme.
In het Russische partijprogramma van
1961 werd dit punt in uitgewerkte
vorm geformuleerd. Hierin werd on
der meer verzekerd: 'Revoluties zijn
Ondanks alle Ingrijpende hervormin
gen, dio de regering Allende door
voerde, werd de revolutionaire Rubi
con niet overgestoken. De vereiste
'dictatuur van het proletariaat' zag
nog niet het levenslicht. En voorzover
daartoe de afgelopen maanden van ar
beiderszijde spontane pogingen wer
den ondernomen onder meer door
de vorming van autonome arbeiders
organisaties, die streven naar 'volks
macht' reageerde de Unidad Popular
terughoudend, om niet tc zeggen af
wijzend.
Bovendien wist de Unidad Popular
geen meerderheid te behalen in het
parlement, zoals het Moskouse pro
gramma voorschreef. Daarom gaf het
Chileense experiment ook onvoldoen
de uitsluitsel over de centrale vraag
of een regerende Volksfront-coalitie,
gesteund door de meerderheid van de
bevolking en het parlement en met
hulp van de bestaande wetten, het so
cialisme kan invoeren.
Dit is het laatste artikel reeds voor
Allende's dood vervaardigd en zoveel
mogelijk aangepast uit een serie
van vier. De vorige artikelen ver
schenen op 25 augustus, 1 en 8 sep
tember.
Zoeken naar een
strategie in Algiers
door H. Biersteker
'Noem het een ideaal, een prin
cipe of een strategie. De niet-ge-
bondenheid blijkt op verschillen
de manieren te kunnen werken.
En we gaan er zeker mee door'.
Een jonge man met een grote
snor en dromerige blauwe ogen,
omringd door een stoet arabi-
sche en afrikaanse journalisten,
ventileert zijn gedachten. Het
is Abdelaziz Bouteflika, minister
van buitenlandse zaken van Al
gerije. Zijn assistenten willen
hem van de kluit belangstellen
den lospellen, maar een fraaie
Italiaanse verbijstert alle op
rechte Islamieten door te roe
pen: 'nee hij moet hier blijven,
hij heeft nog niet op mijn vraag
geantwoord,..' Bouteflika kijkt
haar aan, meer verbaasd dan
gecharmeerd, en zegt dan te
leurgesteld: 'de moeilijkheid
met u is dat u strategie en tak-
tiek door elkaar haalt..
Intussen worden tientallen aan het
spit gebraden schapen door de gea
nimeerde menigte gesjouwd de
één plukte er een rib van af, de an
der een hele bout. De feestviering
aan het einde van de vierde confe
rentie van niet-gebonden landen is
begonnen. Politiemannen omhelzen
elkaar, daarbij gehinderd door hun
valhelmen. Zij zijn opgelucht dat
géén van de 74 staatshoofden en mi
nisters iets overkomen is, want daar
voor hebben ze zo ongeveer de hele
streek moeten lamleggen. In ruil
daarvoor hebben deze staatshoofden
en ministers dagen achtereen ellen
lange redevoeringen gehouden, die
van a tot z door de televisie over
het land zijn uitgestraald. Vaak met
zoveel vuur dat de toengku van Ma
leisië, Abderrazak een spelbreker
leek toen hij opmerkte: 'het imperi
alisme smelt niet onder onze wel
sprekendheid'
Maar in de grote nevenzalen van de
Club des Pins (het imposantste
clubgebouw dat wij ooit hebben ge
zien) werkten twee commissies aan
de resoluties, een politieke en een
economische. Daarbij wisten de Al
gerijnse 'managers' van de conferen
tie, onder wie minister Bouteflika,
de nadruk van deze conferentie
vooral naar het economische vlak te
halen. De economische commissie
werkte een actieprogramma uit waar
alleen nog maar de nodige solidari
teit achter hoeft te worden gezet om
de rijke landen werkelijk aan het
schrikken te maken. Het bonte ge
zelschap landen dat sinds Tito, Neh-
roe en Soekarno het in 1961 voor
het eerst bijeenhaalden, aanzienlijk
is gegroeid, tooit zich nog steeds
met de naam 'niet-gebonden'. Maar
dat begrip 'niet-gebonden' heeft in
middels door de veranderde tijden
een heel andere inhoud gekregen:
het is niet meer de politieke neutra
liteit ten aanzien van de twee partij
en in de koude oorlog. 'Niet-gebon
den' wordt nu steeds meer gebruikt
in de zin van economische onafhan
kelijkheid. Welnu voor het najagen
daarvan was geen inspirerender om
geving te bedenken dan Algerije,
een land waar nauwelijks tien jaar
na de vreselijke oorlog tegen de
Fransen de soevereiniteit van af
straalt, met een sociaal-economisch
beleid dat overal respect heeft afge
dwongen.
Op deze conferentie in Algiers heb
ben de staatshoofden hun zegen ge-
- Minister Bouteflika
geven aan een nieuwe koers sinds
de mislukking van drie UNCTAD-
conferenties: de weg van 'selfrelian-
cè', dat wil zeggen: op eigen kracht
vertrouwen van de ontwikkelingslan
den. Het betekent echter nog veel
meer, zoals een vergroting van de
onderlinge handel ten koste van de
import uit de rijke landen en een
gemeenschappelijk front op het ge
bied van belangrijke delfstoffen te
genover de westerse maatschappijen
en verbruikers. Op dit punt moet de
OPEC, de organisatie van olie-expor
terende landen, tot voorbeeld die
nen. Het economische actieplan dat
in Algiers in elkaar werd gehamerd
heeft dan ook ongetwijfeld een ver
der strekkende betekenis, dan de po
litieke incidenten die zich voorde
den en waar de internationale pers
bureaus zich vooral op hebben ge
richt. Zoals het conflict tussen Ca
stro eenzame verdediger van het
Sowjet-communisme die de Cam
bodjaanse prins Sihanoek tegenover
zich vond omdat Rusland nog altijd
het regime van Lon Nol erkent,
maar ook de Libische leider Khad-
daffi die de Russen geweldig kwalijk
neemt dat zij door de emigratie van
Joden toe te staan de staat Israël
versterken. Aziatische en Latijns-
Amerikaanse landen vroegen de Af
rikanen opheldering waarom zij niet
geprotesteerd hadden tegen de Fran
se kernproeven in de Stille Zuidzee.
Daarop wierpen de Algerijnen zich
ineens op als verdedigers van de
Fransen: als op deze wijze het
atoommonopolie van de VS en Rus
land doorbroken zou worden zouden
ze daar geen bezwaar tegen heb
ben Aan de andere kant waren
de meeste Aziatische landen, vooral
India, Indonesië en Maleisië weer
helemaal niet zo happig op de plan
nen van de Latijns Amerikanen en
veel Afrikanen om een permanent
overleg-orgaan van de nietrgebonden
landen in het leven te roepen. Niet
alleen omdat zij een nieuw stukje
bureaucratie vreesden, maar ook om
dat zij liever op regionaal vlak zei
den te beginnen dan meteen met
iets wereldomvattends. Dat was
vooral de Indonesische minister Ma-
lik veel te vaag: men moet zich op
een specifiek onderwerp toespitsen,
zei hij.
Welnu, zo'n onderwerp werd de rol
van de multinationale ondernemin
gen. De staatshoofden besloten een
centrum op te richten via hetwelk
de niet-gebonden landen elkaar op
de hoogte kunnen houden van wat
dn grote internationale maatschap
pijen in hun land aan het doen zijn.
teneinde ook .meer en meer één lijn
te kuinnen gaan trekken. In de dve-
rigens gematigde toespraak van de
Indiase premier mevrouw Ghandi
trok haar felle uitval tegen multina
tionale ondernemingen de aandacht.
Zij sprak van 'subversieve activitei
ten'. Het kolonialisme heeft een
groot gebrek aan zelfvertrouwen in
de ontwikkelingslanden achtergela
ten, waardoor deze zich maar al te
gemakkelijk laten verleiden tot het
binnenhalen van resultaten van
techniek en wetenschap die met de
werkelijke behoeften van hun vol-
Tanzania's leider Nyerere, oudste profeet van de ^self-reliance'
het uitsluitend op eigen kracht bouwen van de ontwikkelingslan
den.
ken niets te maken hebben, aldus
mevrouw Ghandi.
In principe werd ook besloten tot de
oprichting van een 'fonds voor ont
wikkeling en solidariteit'. Daarbij
keek iedereen natuurlijk naar de rij
ke olie-landen, waarvan er enkele,
zoals Koeweit, hebben doen weten
in zo'n fonds te willen storten. Maar
het stelde vele arme landen wel te
leur, dat er eerst weer een werk
groep voor aan de gang moet. Ver
der zijn er weer een aantal eisen ge
formuleerd aan de industrielanden,
die ook al overvloedig gehoord wer
den op de wereldhandelsconferenties
nu richten zij zich vooral op de
inmiddels begonnen tarieven-rondes
van het GATT en op de eerstvolgen
de vergadering van het Internatio
naal Monetair Fonds (IMF) in Nai
robi.
Er is ook een resolutie bij die be
proefd zal moeten worden bij de ko
mende onderhandelingen over asso
ciaties tussen ontwikkelingslanden
en de Euromarkt. Er staat in dat
géén ontwikkelingsland aan de im
port uit rijke landen een voorkeurs
behandeling zou moeten geven die
zij aan de import uit andere ontwik
kelingslanden ontzegt. Dat gaat re
gelrecht in tegen de huidige associa
ties met West-Afrikaanse landen,
waarin ook de invoer uit de EEG
wordt bevoordeeld in ruil voor be
gunstiging van de import van deze
landen in de EEG. 'Wederkerigheid
van preferenties', heet dat. Al eer
der hebben Afrikaanse landen aan
de EEG doen weten dat ze die we
derkerigheid in toekomstige associa
ties niet meer kunnen accepteren.
Op die manier wordt namelijk het
handelsvoordeel dat ontwikkelings
landen zouden moeten hebben weer
ongedaan gemaakt. Maar overigens
viel het op dat de EEG als econo
misch machtsblok met zijn in
vloedssfeer nergens genoemd werd
noch in negatieve, noch in posi
tieve zin. Een studie van de FAO
heeft pas nog uitgewezen dat door
de vergroting van de EEG de eigen
landbouwproduktie zó zal stijgen dat
de ontwikkelingslanden er in de pe
riode 1970-1980 voor 300-miljoen dol
lar minder zullen kunnen invoeren.
Reden genoeg tot bezorgdheid, maar
de 38 landen die straks met de EEG
gaan onderhandelen over nieuwe as
sociaties hebben op deze conferentie
kennelijk hun kruit droog willen
houden.
Uit de vertogen van bijna alle spre
kers bleek dat ze geen enkele hoop
hebben dat er iets van het tweede
ontwikkelingsjarenplan van de VN
zal terechtkomen omdat de rijke
landen ook twee jaar na de start er
van zelfs van hun magere toezeggin-
ben nog niets hebben terechtge
bracht. De enige die nog wat uitzon
deringen noemde op deze regel was
de Chileense minister van buiten
landse zaken Clodomiro Almeyda.
Hij noemde Zweden, Nederland, Bel
gië en Spanje. Hij en de oude
rot in UNCTAD-zaken Santa Cruz
hebben een belangrijke bijdrage aan
deze conferentie geleverd voordat zij
beiden hun gevangenschap tegemoet-
reisden.
Volgende week wordt de beschou
wing over de conferentie van Al
giers afgesloten met het artikel:
'Hoe machteloos is de derde wereld?
