Allende wil omelet
maken zonder de
eieren te breken
OPPOSITIE IN RUSLAND ZEER VERSNIPPERD
Schrijver Agatov over zijn kampontmoetingen
met militante sociaal-christelijke beweging
JROUW/KWAiRTETT ZATERDAG 25 AUGUSTUS 1973
BUTOENLAiND T13/1K13
problemen juist willen oplossen door
het revolutionaire tempo verder op te
schroeven. Carlos Altamirano, woord
voerder van de belangrijke linkervleu
gel van de socialisten: 'Wij geloven
niet, dat de middenklasse voor de re
volutie kan worden gewonnen door
haar een levensstijl te bieden, die een
ontwikkelingsland niet kan opbren
gen. De middengroepen kiezen altijd
de zijde van de winnende partij. De
kracht van de Unidad Popular zal hen
daarom aantrekken en haar zwakte zal
hen in het kamp van de reactionairen
drijven'.
Klassestrijd
ferry
versteeg
in latijns
amerika
le lAmides-ketens dichtbij de Chileense hoofdstad Santiago zijn bedekt niet nieuwe lagen sneeuw. Stof
|-aait door de vergoorde straten. Het grauwste grijs overheerst en de mensen op straat hebben zich in
kassende, donker-getinifce wiinterplunje gestoken. Het is nog steeds winter in Chili, een winter, die
(iemand wil. Want de levensomstandigheden zijn er dan 't moeilijkst en de strijd tussen de anderhalf
hiljoen aanhangers van Allende's socialistische experiment en de bijna twee miljoen opposanten is
ian een oeverloze kilheid.
En het geestverwante weekblad Chile
Hoy voegde daar aan toe: 'De inflatie
is de weerspiegeling van de klasse-
strijd- Het probleem is allerleerst po
litiek en eist een snelle oplossing. Het
terugvallen op monetaire en fiscale
mechanismen om de inflatie te beteu
gelen en het evenwicht tussen vraag
en aanbod weer te herstellen, is on
mogelijk in de huidige dramatische si
tuatie en zou een gewelddadige onder
drukking van de arbeiders betekenen'.
Deze militanten binnen de Unidad
Popular voelden zich ongetwijfeld
gesterkt door het heftige zelfbewust
zijn, dat de Chileense arbeiders de af
gelopen maanden onder de druk van
de economische problemen en de ui
terst felle oppositie hebben ontwik
keld, en dat zich uitt# in de vorming
en snelle groei van talrijke autonome
arbeidersorganisaties. Zoals comité's
voor bevoorrading en prijscontrole en
arbeidersraden in de volkswijken die
alle gemeenschappelijke activiteiten
coördineren.
Strijdkrachten
situatie een geplaagd man mag heten,
is duidelijk. Want er valt bij een
jaarlijkse geldontwaarding van zo'n
driehonderd procent niet zo vreselijk
veel meer te plannen. Als we hem
vragdn of hij en zijn collega's de con
trole over het economisch leven heb
ben verloren, antwoordt hij ontken
nend, maar allerminst overtuigend.
Concrete, steekhoudende noodmaatre
gelen tegen de ziedende inflatie kan
hij niet opsommen. Hij blijft steken
in algemeenheden over verhoging van
de produktie, bevordering van de ex
port en over nieuwe fabrieken, die
binnenkort gaan draaien. Gonzalo
Martner, afkomstig uit de Economi
sche Commissie voor Latijns-Amerika
van de VN (CEPAL), is een knappe
econoom. Maar in deze periode van
felle machtsstrijd en rampzalige dub-
belheerschappij kan de economische
wetenschap geen afdoende remedies
bieden.
Hier moeten eerst politici inspringen
om knopen door te hakken. De
spreekbuis van de rechtse oppositie,
dat dagblad El M'drcurio, maakte on
langs in dit verband een wat over
trokken, maar in principe toch juiste
opmerking: 'Een economische rectifi
catie zal alleen mogelijk zijn, als het
marxisme alle macht aan zich trekt of
definitief van de macht afstand doet'.
Intussen blijft het juist de aanhang
van Allende, die het zwaarst onder de
economische problemen lijdt. De rij
ken kunnen nog altijd terecht op de
goedgeorganiseerde zwarte markt,
waar tienduizenden profiteurs een
dikke boterham verdienen en \vaar te
gen forse prijzen alles te koop is.
Maar de minder bedeelden kunnen
aansluiten bij de lange rijen wachten
den voor de winkels.
De invloed hiervan op het Chileense
gezinsleven is groot. Moeder moet voor
dag en dauw op om zich in een rij te
voegen. Van de rij voor het brood
naar de rij voor de suiker of de olijf
olie. Als zij een herverkoper ontdekt,
kan zij vaak niet de verleiding weer
staan het gewenste artikel te kopen
tegen een veelvoud van de officiële
prijs om eerder naar de huiselijke be
zigheden te kunnen terugkeren. Om
streeks het middaguur blijkt niet zel-
dt'n een nieuw verblijf in een rij
noodzakelijk- De kinderen blijven dus
een groot deel van de dag alleen
thuis. Als de vrouw buitenshuis
werkt, wordt de situatie nog moeilij
ker. De chefs op kantoren en in fa
brieken worden overspoeld met ver
zoeken om inkopen te mogen doen.
Als wordt geweigerd, regent het ziek
temeldingen.
Geprikkeld
De stemming in de rijen is vaak ge
prikkeld en het komt herhaaldelijk
voor, dat vrouwen aan het plunderen
slaan, als ze lange tijd voor niets heb
ben gewacht. Maar zelfs op zulke
grimmige ogenblikken breekt het
goed ontwikkelde Chileense gevoel
voor humor nog wel #ens door. Zoals
in de Zuidchileense stad Talca, waar
een winkelier zijn leéggekochte zaak
onlangs bedreigd zag door enkele hon
derden woedende huisvrouwen en ter
verdediging naakt in zijn étalage ging
staan. De benarde 70-jarige midden
stander: 'Er was geen ander middel
om mijn winkel te verdedigen'.
Over de oplossing van deze knellende
problemen wordt zelfs binnen Allen
de's Unidad Popular zeer uiteenlo
pend gedacht. Zo wenst -de bedaarde
communistische partij van Chili aller
eerst matiging van de Chjleense re
volutie. Enkele weken geleden gaf de
partij een verklaring uit, waarin or
thodoxe zinsneden voorkomen, zoals'
'Om Chili te redden moet de draai
kolk van de. inflatie worden gestopt.
Allereerst behoort het accent op de
produktie te worden gelegd en moet
de loonhoogte aan het produktiëni-
veau worden gekoppeld'.
Met zo'n gematigde politiek die ook
de teruggave van een aantal onteigen
de bedrijven aan de oude eigenaren
omvat, hopen de communisten een
groter deel van de middenklasse voor
Allende te winnen. Daardoor zou dè
Unidad Popular d# magische meerder
heid van 51 pet. van de stemmen achr
ter zich kunnen krijgen niet alle mo
gelijkheden van dien voor een verde
re vreedzame opmars naar het socia
lisme.
Deze strenge geluiden komen zeer
vals over bij een groot deel van de so
cialistische coalitiegenoten, die de
Tenslotte raakten ook de strijdkrach
ten gealarmeerd door de groeiende ar
beidersmacht. De afgelopen weken
speurden militairen in fabrieken en
vakbondskantoren vaak op hardhandi
ge wijze naar wapens. In Punta Are
nas werd zelfs een arbeider doodge
schoten, toen hij tijdens een militair
onderzoek weigerde op het besneeuw
de fabrieksterrein te gaan liggn.
Met deze zich snel verscherpende con
troverse tussen de arbeiders uit de la
gere klasse, en de overwegend uit d#
middenklasse gerecruteerde militairen
raakte het Chileense revolutionaire
proces de afgelopen weken in een be
slissend stadium. Dat Salvador Allen
de eerder deze maand onder zware
druk van de christen-democratische
oppositie besloot militairen in zijn ka
binet op te nemen en daarmee het
acure gevaar van een burgeroorlog te
verminderen, was daarom even beslis
send.
De Chileense revolutie zal op z'n
minst worden geblokkeerd en waar
schijnlijk een stuk worden terugge
draaid. Een deel van de onteigende
bedrijven zal aan de oorspronkelijke
eigenaren worden teruggegeven en de
jonge arbeidersorganisaties gaan moei
lijke tijden tegemoet.
Dit is het eerste verhaal uit een serie
van vier. Volgende week zaterdag:
Chileense arbeidersmacht wacht moei
lijke tijden.
conservatieve rechterlijke macht t'n
door de meerderheid van de pers,
heeft door een consequente tegenwer
king de mogelijkheden van Allende
en z'n kabinet steeds meer ingeperkt.
Dat deze politieke en economische
dubbel-heerschappij', deze slepende
uitputtingsslag tussen het arme en
het rijke Chili ernstige gevolgen
heeft, is duidelijk. De politieke tegen
stellingen zijn op kritieke wijze toege
spitst en de Chileense economie ligt
bijna in coma.
Vraag
Vooral dat laatste is niet verwonder
lijk. Om één hoofdprobleem te noe
men. Socialistische revoluties hebben
zich de afglopen eeuw op zeer uit
eenlopende wijzen voltrokken, maar
één ding hadden zij gemeen: de over
heid beheerste niet alleen het aanbod
van goederen dat in een revolutio
naire situatie bijna altijd terug pleegt
te lopen maar ook de vraag. Als
het om een of andere reden onmoge
lijk was bepaalde goederen aan te bie-
dt'n, beschikte de revolutionaire over
heid over voldoende middelen om de
vraag te beheersen. Zo kon zij de ver
koop van een bepaald schaars artikel
verbieden of een vorm van rantsoene
ring instellen.
Vooral dat laatste is in Chili nauwe
lijks bekend. De regering-Allende
voerde wel tal van hervormingen door
en de produktie liep zoals te ver
wachten was enigszins terug. Maar
de vraag liet men goeddeels onge
moeid. Allende kon trouwens moeilijk
ingrijpen, omdat iedere actie op dit
gevoelige punt, dat raakt aan het hele
scala van burgerlijk-liberale vrijhe
den, door het parlement zou worden
geblokkeerd.
Het gevolg was intussen Wt'l, dat de
vraag het aanbod in forse mate ging
overtreffen en de bekende gevolgen
bleven dan ook niet uit: een razende
inflatie van zo'n driehonderd procent
per jaar, lange rijen wachtenden voor
de winkels en een bloeiende zwarte
markt Dat Salvador Allende bij de
parlementsverkiezingen van afgelopen
maart nog 44 pet. van de stemmen be
haalde, terwijl hij in 1970 met nauwe
lijks 37 pet. van de stemmen tot pre
sident werd gekozen een uniek ge
beuren in de Chileense politieke ge
schiedenis duidt er op, dat zijn aan
hang de economische problemen in
eerste instantie toeschrijft aan de
machtsstrijd van het moment en niet
aan beleidsfouten van Allende.
Al zijn die er zeker. Zo zou men de
president en zijn medewerkers op z'n
minst kunnen verwijten, dat ze niet
al te best waren voorbereid op de ge
volgen van het verzet van het rijke
Chili, dat zijn traditionele privileges
met alle middelen wil verdedigen.
Dat de Chileense minister van plan
ning, Conzalo Martner, in de huidige
Santiago: de armen staan in de rij voor de winkels, de rijken kunnen op de zwarte markt terecht.
Maar het belangrijkst zijn wel de 'in
dustriële gordels', arbeiderscomité's,
die een aantal bedrijven in een be
paald district vertegenwoordigen.
Ontstonden deze organisaties oor
spronkelijk om het hoofd te bieden
aan voedseltekorten, distributie-pro
blemen en terreur-acties van rechts,
vooral de laatste maanden streven zij
in toenemende mate naar 'poder po
pular' (volksmacht) en naar de ver
breking van de knellende wettelijke
banden, die een snelle opmars naar
het socialisme onmogelijk maken. Dat
deze ontwikkeling leidde tot felle pro
testen van de oppositie, die de nieuw
bakken arbeidsorganisaties beschul
digd van illegaal wapenbezit en van
pogingen tot een gewelddadige omver
werping van het Chileense bestel, is
niet verbazingwekkend. Maar ook Al-
lende toonde zich niet erg enthousiast
over deze ontwikkelingen, die zijn
greep op het revolutionaire proces
dreigen te verminderen en de kansen
op een burgeroorlog vergroten.
inge rijen mensen wachten voor de
inkels met hun schaarse voorraden
op de bussen, die ondanks de be-
irkte invoer van reserveonderdelen,
og in takt bleven. De tijdschriften-
mdelaren, die tot 's avonds laat bij
islicht in kioskjes op de straathoe-
•n zitten, zijn waarschijnlijk de eni-
;n in dit verscheurde land, die
iks en rechts, arm en rijk, revolutio-
liren en 'mummies'1 althans in
ukvorm nog bijeen weten te
luden: links-ascetische parolen lig-
n of hangen hier naast stramme va-
rlandse parolen, die herinneren aan
tijd, dat iedereen in Chili nog zijn
aats kende.
>or het overige is tweespalt koning,
igelijks betogen voor- en tegenstan-
rs van de regering op straat en
ian linkse en rechtse knokploegen
iaar naar het leven. In de café's en
parken, enkele jaren geleden nog
lwerken van openhartige politieke
scussie, wordt vandaag de dag veelal
zwegen. Al te veel politieke me-
ïgsverschillen zijn in vechtpartijen
taard. Ook in de wandelgangen van
ft Congres eens 's lands meest
ïfaamde en florerende politieke
arktplaats is het stil geworden,
rimmige parlementariërs uit beide
ppen groeten elkaar zelfs niet
eer.
Inbarmhartig
pze ontwikkelingen weerspiegelen
(barmhartig, de gespleten Chileense
laliteit. Er zijn natuurlijk altijd
|ee Chili's geweest. Dat beseft de be-
leker, die de chique Barrio Alto (ho-
f wijk) in Santiago bezoekt met z'n
lede boomrijke boulevards, z'n over-
idige huizen die vaak het midden
luden tussen Californische bunga-
tvs en Castiliaanse kasteeltjes en
i bewoners, die een minzaam soort
rogantie cultiveren, dat in Europa
j sterven na dood is.
('ie daarna de onafzienbare boomloze
ottenwijken doortrekt met hun on-
(rharde wegen, hun stof, modderpoe-
n, gebrekkige voorzieningen, lom-
jnkinderen en scharminkels van
jerfhonden, heeft nauwelijks meer
(hoefte aan statistieken, die de af-
huwelijk brede kloof tussen arm en
k in Chili tonen. Maar had in het
(rieden uitsluitend het rijke Chili de
bnomische en politieke touwtjes in
pden, sinds 1970 is daar verande-
ng in gekomen. Toen won de socia-
|t Salvador Allende, gesteund door
n Unidad Popular-coalitie van socia-
(ten, communisten, radicalen en
(kse christenen 'den belangrijk deel
in de politieke macht, namelijk het
jesidentschap.
[j werd door de centrum-gerichte
hristen-Democratische Partij, door de
bhtse Nationale Partij en ook door
strijdkrachten slechts getolereerd
één voorwaarde: dat hij zou opere
ren binnen het kader van de bestaan
de wetten en instellingen. Allende
stond dus voor de moeilijke taak een
kapitalistische maatschappij waarin de
grote en vaak buitenlandse be
drijven de produktie en consumptie
regelden en grove tegenstellingen
werden geconserveerd, om te vormen
tot een socialistisch# maatschappij.
Daarin moet de staat het belangrijk
ste deel van de economische produk
tie regelen en ondergeschikt maken
aan meer algemene behoeften volgens
rationele en meer humane kriteria-
En deze poging moest worden onder
nomen, zonder dat eerst de politieke,
economische, juridische en militaire
fundamenten van het oude regime
konden worden ontmanteld, zoals dat
bij de méeste sociale revoluties in de
ze eeuw het geval was.
Dit streven naar een vreedzame maat
schappelijke omwenteling binnen de
traditionele wettelijke kaders door
sceptici wel aangeduid als het pogen
een omelet te bereiden zonder het ei
te bre'ken wordt in de moderne po
litieke geschiedenis wel aangeduid als
'Volksfront-politiek'. Nu zijn Volks
fronten, zoals dat in Frankrijk in de
jarqn dertig, nooit erg succesvol ge
weest.
Toch kwam Salvador Allende met zijn
streven naar een geleidelijke vervan
ging van het kapitalisme door het so
cialisme een heel eind, want in Chili
heeft de president veel macht en kan
hij met het omvangrijke staatsappa
raat veel uitrichten. Zo werden veel
bedrijven en banken genationaliseerd,
terwijl in de landbouw een radicale
landhervorming werd doorgevoerd.
Maar langzaamaan werden de beper
kingen van deze vreedzame benade
ring duidelijk. Er ontstond op econo
misch en politiek terrein namelijk
et'n fataal soort 'dubbel-heerschappij'.
Het economisch leven werd vérgaand
verlamd, doordat twee vijandige blok
ken tegenover elkaar kwamen te
staan: een nog altijd zeer machtige
kapitalistische privé-sector en een
door de regering beheerste sociale
sector. Eii terwijl op politiek terrein
Allende en z'n vrienden de regering
(uitvoerende macht) in handen had
den, behield de oppositie een meer
derheid in het parlement (wetgevende
macht). Dit parlement, dat zich bo
vendien nog .gesteund wist door de
door M. P. van den Heuvel
Langzamerhand komen we in het
Westen meer te-weten over de diver
se geestelijke stromingen die er in
de Sowjet-Unie, naast de officiële
marxistische 'staatsgodsdienst' be
staan. Het midden van dit onofficiële
politieke spectrum wordt gevormd
door de 'democratische beweging'.
Van de aanhangers van dit democratische
centrum van 'illegaal' Rusland kan men
zeggen dat zij streven naar een politiek
stelsel zoals wij dat in West-Europa ken
nen met misschien iets meer socialisme
dan nu bij ons, maar in ieder geval met
sterke waarborgen dat de mensenrechten
gerespecteerd worden door, onder meer
.het. bestaan van een vrije rechterlijke
macht en een vrije pers. De noodzaak
hiertoe wordt trouwens ook door de mar-
xistisch-leninistische stroming (Grigoren-
ko, Roj Medwedew) benadrukt Sommigen
van deze laatsten wijzen zelfs een meerpar-
tijstelsel niet af. Het gaat hen om een hu
manistisch marxisme zonder enigerlei
vorm van terreur.
Minder is er tot dusver in het Westen be
kend geworden over de meer rechtse, nati
onalistische stromingen in de Sowjet-oppo-
sitie. Daar bevinden zich groepen bij waar
voor de term 'democratische beweging* be
slist te veel eer is. Zo bestaat er een ille-
1 gaal manifest 'Het woord der Natie', dat
uitgesproken racistisch is. Het is zeer anti
semitisch en stelt ook voor om de- Vere
nigde Naties, waarin de Afro-Aziatische sta
ten een te grote mond zouden hebben, te
ontbinden en te vervangen door een Bond
van Beschaafde blanke) Volkeren. Het
lijkt onnodig er naar te verlangen dat de
huidige machthebbers in het Kremlin door
mensen van dit allooi vervangen worden.
Dit soort chauvinistische elementen kun
nen het ook vaak vrij goed vinden met de
geheime politie en hebben het meestal
minder hard te verduren dan 'democrati
sche 'opposanten. 'Het Woord der Natie'
komt uit een Groot-Russische koker en
staat sterk afwijzend tegenover de niet-
Russische volken van de Sowjetunie. Nati
onalistische stromingen onder de niet-Rus-
sische volken verwerpen meestal de Russi
sche overheersing en zo blijkt ook de op
positie in de Sowjet-Unie het vreedzaam
samenleven van de vele volken van dit land
niet te bevorderen.
In de jaren '60 is er in de Sowjet-Unie een
groepering ontstaan met de lange naam
'De Alrussische Sociaal-Christelijke Bond
ter bevrijding van het volk'. De leiders
van deze beweging werden in februari
1967 gearresteerd en enkele maanden later
tot forse vrijheidsstraffen veroordeeld,
zonder dat het Westen veel te weten
kwam over de achtergronden van deze be
weging. Geleidelijk zijn er echter een aan
tal documenten bekend geworden die meer
informatie verschaffen.
Agatov
Een belangrijke bron vormen de geschrif
ten van Alexander Agatow (pseudoniem:
Petrow), een buitengewoon boeiende per
soonlijkheid wiens rechtlijnigheid en
moed doet denken aan opposanten als
Pjotr Jakir, Galanskow en Boekowski. De
Leningrader Alexander Agatow, lid van de
Schrijversbond, werd in 1947 als kennelijk
overtuigd communist om ons nog onbeken
de redenen veroordeeld. In 'de hel van
Kolyma' ging Agatow in God geloven en
droeg een zelfgemaakt houten kruis om de
hals. In 1967 kwam hij op voorspraak van
een aantal leden van de Schrijversbond
weer op vrije voeten maar een jaar later
werd hij weer gearresteerd wegens een
aantal gedichten over de willekeur van Be-
ria die hij tijdens zijn kampperiode ge
schreven had. Agatow had vrij man kun
nen blijven als hij was ingegaan o(p een
voorstel van de KGB-generaal Ljalin om
voor de geheime politie te werken. Hij
moest dan alles vertellen wat hij wist over
'verdachte' schrijvers en langs welke weg
illegale manuscripten naar het Westen
gesmokkeld werden. Tijdens zijn nieuwe
verblijf in het kamp toonde Agatow zich
buitengewoon aktief en onverschrokken.
Hij wist een beschrijving van zijn lotge
vallen in het kamp naar buiten te smokke
len waarna hij naar de beruchte gevange
nis in Vladimir werd overgebracht. Daar
moet hij nu de rest van zijn zeven jaar
uitzitten.
Agatows kampmemoires vormen een bui
tengewoon interessante literatuur. Pas in
het kamp maakte hij kennis met de ideeën
van de Alrussische sociaal-christelijke
bond ter bevrijding van het volk Doel
van deze bond was de bevrijding van het
communistische juk door middel van ge
wapende strijd. Op het moment dat de
KGB de bond oprolde bestond deze uit en
kele honderden leden (voornamelijk intel
lectuelen), verspreid over een aantal ste
den, met Leningrad als voornaamste basis.
sociaal-politieke; maar uit moreel-godsdien-
stige overwegingen af. De meeste leden
kwamen uit orthodox-marxistische gezin
nen en waren via het marxisme tot het ge
loof gekomen. De politiek, economie en
cultuur moesten een christelijke basis heb
ben en ondergeschikt zijn aan de ethische
voorschriften van het christelijke geloof.
Tegenstrijdig in de opvattingen van de
Bond was dat men enerzijds scheiding van
kerk en staat nastreefde, maar anderzijds
vertegenwoordigers van de kerk wilde la
ten meewerken bij de opstelling en uit
werking van wetten. Men wilde de kerk
zelfs een vetorecht geven inzake ethische
kwesties.
In het economisch leven stond men arg
wanend tegenover de te grote staatsinmen
ging. Sterk legde men de nadruk op het
gehouden hadden. Zij werden over het al
gemeen door de bewakers ontzien en kre
gen de beste baantjes. Dat gold nog meer
voor enkele ex-KGB'ers die veroordeeld
waren wegens verregaande misdrijven tij
dens het Stalinregime. Voorts waren er
de vertegenwoordigers van een aantal sec
ten, onder wie de Jehovagetuigen die ook
in het kamp hun geloof nog vurig verkon
digden en er vaak in slaagden Bijbels en
nummers van de Wachttoren binnen te
smokkelen. Agatow schrijft dat zij deze ge
schriften bij ontdekking nooit zonder
strijd aan de bewakers afstonden.
Maar in het kamp stuit Agatow op nog
meer vroegere aanhangers van illegale,
groepen, zoals bijvoorbeeld de bond ter
ding van de Sowjetbureaucratie en de
Bond ter bevrijding van Armenië van het
De oriëntalisten Igor Ogoertsew en Mi-
chail Sado waren de voornaamste leiders.
Men bouwde een grote bibliotheek op over
godsdienstige en filosofische vraagstukken
die gebruikt moest worden om op grote
schaal propaganda te maken voor de eigen
Ideeën, t.w. het herstel van de Russische
monarchie en het ware Orthodoxe geloof.
Men had een plan om een illegale drukke
rij op te richten en illegale militaire een
heden op te, leiden, maar zover is het
nooit gekomen. De bond bestond uit cel
len van drie man van wie ieder maar één
hoger orgaan kende. Toch kostte het de
KGB weinig moeite zijn mensen in de
bond te infiltreren.
De Bond wees het communisme niet uit
recht eigen grond te bezitten. Wel moes
ten buitenlandse handel, post, telegraaf,
telefoon, het openbaar vervoer en de defen
sie-industrie in staatshanden blijven.
Agatow die de leiders van de Bond in het
kamp leerde kennen toonde zich zeer en
thousiast over vele van hun ideeën maar
verwierp de weg van het geweld om ver
anderingen tot stand te brengen. 'Het
kwaad moet uitzieken', was zijn standpunt.
Ook was hij, anders dan zijn nieuwe vrien
den, niet zo'n bewonderaar van het negen-
tiende-eeuwse Rusland.
Agatow beschrijft ook de andere groeperin
gen die hij in het kamp aantreft. De
grootste groep vormden nog steeds dege
nen die het in de oorlog met de Duitsers
communisme. Ook trof hij iemand aan die
twaalf jaar kreeg omdat hij een plan be
raamde dat moest verhinderen dat de sow-
jet-autoriteiten buitenlandse radiouitzen
dingen konden storen. Uit Agatovs kamp
memoires blijkt de enorme haat en het
onderlinge wantrouwen van de diverse
groepen gevangen. Dit werd weer bevor
derd door het grote aantal verklikkers dat
zich overal trachtte in te dringen.
Anti-semitisme
Wat Agatow het meest verontrust is het
rabiate antisemitisme dat hij in het kamp
aantreft. Hij ontmoet een gevangene die
beweert dat Joden geen mensen zijn en
die naar een machinegeweer snakt om hen
om het leven te brengen. Aangezien Aga
tow vriendelijk omging met Joodse mede
gevangenen ging men van hem zeggen:
'Hij is ook een Jood. Heet hij Petrow?
Welnee Freierman of Zilberstein. Al
die schoften hebben Russische namen aan
genomen'. Sommige geyangenen zeiden
zelfs dat Lenin, Chroestsjow en Breznjew
allemaal Joden waren.
Het weerzinwekkendste op dit gebied is
wel de Open brief van de architect Mi-
chaïl Antonow aan Larissa Daniël, de later
eveneens veroordeelde vrouw van de be
kende Russische schrijver. Antonow was
begin 1968 gearresteerd als leider van een
rechtse illegale beweging. Zelf ontoereke
ningsvatbaar verklaard en in een psychia
trische inrichting gestopt, schreef Anto
now aan mevrouw Daniël in deze zin: 'Be
moeit u, Joden, niet met onze strijd tegen
het communisme. U hebt zelf het commu
nisme ingevoerd en het Russische volk
met het gif van het materialisme vergif
tigd. Nu U het einde van het communisti
sche stelsel voelt naderen, gaat U ons hel
pen om Uw nek te redden maar dat zal
niet lukken. Wij bevrijden onszelf wel!'
Agatow is zeer geschokt door dit antisemi
tisme. Hij schreef zelfs een Open Brief
aan de 'Sociaal-Christelijke Bond', die ook
allesbehalve vrij was van antisemitisme,
waarhij uiteenzette dat Christendom en
antisemitisme onverenigbaar zijn. Behalve
deze kampmemoires zag Agatow ook kans
een nieuwe bundel gedichten het kamp uit
te smokkelen. Nu hij in de gevangenis van
Vladimir zit, zullen we voorlopig wel niet
meer van hem horen. Maar Agatow heeft
in zijn leven al veel doorstaan en het is
niet uitgesloten dat hij het Kremlin later
weer gaat lastig vallen. Een Nederandse
groep van Amnesty International doet po
gingen het lot van deze sympathieke Rus
sische denker te verlichten.
Martin van den Heuvel is wetenschappe
lijk medewerker aan het Oost-Europa In
stituut van de Universiteit van Amster
dam
