Friese taal en cultuur
weer lelijk in gevaar
Dokter A. J. Koers: ouders die kinderen mishandelen niet zien als misdadigers
'Mensen niet
doorsturen
naar justitie'
'Uiting van
crisis in
de gezinnen'
)ok meldingen
dt wraak
Jf uit rancune
■lIROUW/KWAiRiTET ZATBROAiG 11 AUGUSTUS 1973BINTOENIiAiNID H1H/K17
VERTROUWENSARTS WIL VOORAL HELPEN
[oor Cisca Dresselhuijs
Afgezien van deze psychische kant
van de zaak, zijn er ook heel wat ma
teriële zaken die kunnen bijdragen
tot het labiel worden van iemand die
het toch al moeilijk heeft. Wanneer
een echtpaar met één of méér kinderen
op twee kamers moet wonen, wanneer
de man werkloos is of wanneer er van
heel kleine uitkeringen geleefd moet
worden, zijn dat evenzoveel factoren
die ertoe kunnen bijdragen dat een
man of een vrouw uit balans raakt.
Vraag: Hoe staat de maatschappij
de omgeving tegenover ouders die
hun kinderen mishandelen?
Dokter Koers: Wij, dat wil zeggen de
maatschappij, staan het ouders niet
toe om niet van hun kinderen te hou
den. Ouders horen volgens ons van
hun kinderen te houden. Natuurlijk
is het heel goed denkbaar dat ouders
om wat voor reden dan ook echt niet
zo dol zijn op hun kinderen, of op
één bepaald kind.
Heel belangrijk is het de mensen hun
werkelijke gevoelens te gunnen. Je
moet ze toestaan, dat ze deze hebben
en ze erover laten praten. Ook is het
een zonde in de ogen van de maat
schappij dat een ouderpaar niet zelf
in staat is zonder hulp zijn kinderen
op te voeden; alsof het niet een on
mogelijk moeilijke taak is. Er bestaat
in ons land de streng eisende cultuur,
dat ouders het allemaal moeten kun
nen en met een liefdevol hart Geen
wonder dus dat er soms enorme
schuldgevoelens kunnen ontstaan, die
dan weer op de kinderen afgereageerd
worden.
Vraag: Hebt u bij de door u behandel
de gevallen vaak recidive aangetrof
fen?
Dokter Koers: Nee, vrijwel niet. Je
moet gezinnen waar het gebeurd is
trouwens wel goed in de gaten hou
den. Er zijn namelijk bepaalde teke
nen die erop wijzen dat het weer mis
kan gaan: wanneer men de contacten
verbreekt met de helpende instellin
gen en zich weer helemaal gaat isole
ren. Dan moet je uit jezelf weer in
grijpen en contact opnemen.
Vraag: Tenslotte: uit het jaarverslag
blijkt dat het vooral jonge (tussen de
twintig en dertig) ouders en ouderen
(boven de vijftig) zijn die ertoe ko
men een kind te mishandelen. Hebt u
daar een verklaring voor?
Dokter Koers: Het is niet wetenschap
pelijk bewezen, maar ik heb de in
druk dat het bij de jonge mensen
vaak moet worden toegeschreven aan
angst, onzekerheid, onervarenheid en
het overbelast zijn door het maken
van een carrière en het tegelijkertijd
moeten opvoeden van kinderen. Bij
de ouderen lijkt het mij een geval
van de generatiekloof en van autori
teitsconflicten, soms ook van jaloezie
van de oudere die zich op zijn retour
voelt ten opzichte van de jongere, die
nog vol dynamiek is.
Vraag: Die meldingen die u binnen
krijgt en die na onderzoek op onwaar
heid blijken te berusten, van wat
voor soort mensen komen die?
Dokter Koers: Soms van mannen of
vrouwen die na een echtscheiding
hun ex-partner proberen te treffen
door te melden dat hij of zij de kin
deren mishandelt, soms van rancuneu
ze buren die een hekel aan het gezin
hebben, soms ook van vaders of moe
ders die het niet kunnen verkroppen
dat hun geliefde dochter met een in
hun ogen waardeloze vent is ge
trouwd, soms ook van een grootmoe
der die door haar dochter aan te kla
gen zelf het zeer geliefde kleinkind
wil proberen te krijgen. Allemaal erg
trieste en tragische gevallen. Wanneer
wij na onderzoek tot de conclusie ge
komen zijn, dat de melding onjuist is,
berichten wij dat aan degenen die de
melding gedaan hebben. Wij proberen
er dan ook achter te komen, of men
bewust valse melding heeft gedaan en
waarom.
Vraag: U hebt ook een aantal gevallen
van psychische mishandeling gehad, is
dat niet een erg moeilijk te beoorde
len zaak?
Dokter Koers/ Ja, aan de ene kant
wel, aan de andere kant niet. Wan
neer je als buurman elke ochtend om
zes uur je buurkinderen op straat ziet
rondstappen in weer en wind en on
voldoende gekleed, dan kun je wel
vermoeden dat er iets aan de hand is.
Ook familieleden merken nogal snel
of een bepaald kind altijd achteruitge-
steld of gepest wordt.
Zo heb ik een geval gehad van een
wat ouder meisje, een tiener, die door
haar ouders echt psychisch mishan
deld werd. Wanneer het kind een uit
nodiging voor een feestje kreeg,
mocht zij zich daar helemaal op voor
bereiden, een leuke jurk aantrekken
enzovoort, maar kreeg dan een kwar
tiertje van tevoren altijd te horen dat
het niet doorging. Datzelfde meisje
had een kamer die zij met een zusje
moest delen. Ze had niets van zichzelf
op die kamer staan. Van een tante
kreeg ze toen eens een eigen stoeltje,
waar zij gek mee was. maar die stoel
mocht per sé niet op het kamertje
staan; die werd ergens beneden neer
gezet. Dat meisje was erg gedepri
meerd toen zij bij mij kwam. Ze is
tenslotte uit huis gehaald in overleg
met de ouders overigens. Alles wat
wij doen. doen wij namelijk samen
met de ouders.
Vraag: Wat zijn het voor mensen die
ertoe komen hun kinderen te mishan
delen?
Dokter Koers: Het is niet een bepaald
soort mensen, maar mensen uit alle
rangen en standen. Wat zij meestal
wel gemeen hebben, is een emotionele
stoornis. Een storing in de affectieve
gevoelens ten opzichte van hun eigen
ouders. Het zijn vaak mensen die zelf
een moeilijke jeugd hebben gehad,
zonder veel warmte en liefde, die
vaak ook zelf mishandeld zijn.
Steeds meer Hollanders en Duitsers bezetten
door Rimmer Mulder
LEEUWARDEN - De veel geprezen Friese taal en cultuur is weer eens lelijk
in gevaar. Steeds meer Hollanders en Sal sen weten een tweede woning in
Friesland in bezit te nemen. Een ontwikkeling, die de liefhebbers van het ou
de Friese volksleven met zorg vervult.
De ernst van de situatie is gemakke
lijk in te zien. Hollanders en Duit
sers, die genoeg geld hebben om zich
een woning voor hun plezier in dit
gewest te kunnen veroorloven, nes
telen zich bij .voorkeur in kleine,
oude woonkernen of op het platte
land. Door in de dorpen en stadjes
te gaan zitten ondermijnen ze de
ontwikkeling van de Groot-Friese
Gedachte, die vanouds jui9t in deze
kleine leefgemeenschappen haar
bloeiplaatsen vond.
Op het platteland nemen ze uitgere
kend de plaatsen in bezit, met het
mooiste uitzicht op de Friese land
en waterwegen. Vanuit hun luie
stoel kunnen ze de bewegingen van
het Friese volk nauwkeurig in de
gaten houden om op elk moment
maatregelen te kunnen nemen. Met
zulke pottekijkers op je nek kun je
die Friese onafhankelijkheidsstrijd
natuurlijk wel vergeten.
De Friezen blijken zich van de geva
ren bewust. De leiders laten regel
matig waarschuwende geluiden ho
ren. Soms zeggen ze ronduit dat de
ontwikkeling hen met zorg vervult
en aan banden moet worden gelegd.
Het 'gewone volk' is hier en daar al
overgegaan tot daadwerkelijk verzet,
zoals kan blijken, uit het stijgend
aantal inbraken in tweede wonin
gen, met name in Oost-Friesland.
Een burgemeester in deze streek
heeft deze vorm van volksverzet of
ficieel aangemoedigd door in de
krant te laten zetten, dat de politie
niet meer zou optreden tegen dief
stallen uit recreatiewoningen.
De politie had te weinig mensen, zo
heette het in de verklaring voor de
buitenwereld.
De VARA leerde ons met een in
dringende tv-reportage van de Sude
ten-Fries Johan van Minnen over
het oude vissersplaatsje Paesens-
Moddergat, dat ook in Noord-Fries
land de verzetsgeest wakker is.
Wij konden dus ons onderzoek be
perken tot de zuidwesthoek. Het
laatste bericht uit deze streek was
weinig geruststellend. In Sloten, zo
lazen we, moet iemand zijn woning
uit omdat ze is gekocht door een
randstedeling, die er alleen in de
weekends gebruik van wil maken.
'Sleutelstad'
Om er het fijne van te horen belden
we het stadhuis van Sloten op. Op
onze vragen bleek men daar geen
antwoord te kunnen geven. 'Kijk',
zei de juffrouw aan de telefoon, 'De
burgemeester is er vanmiddag niet.
Verder hebben we hier vandaag toe
vallig net een trouwerij en dan is er
ook nog iéén ziek. Dus ben ik hier
maar alleen'.
Met zo'n bezetting maak je je wel
erg kwetsbaar. En dan te bedenken,
dat Sloten wordt beschouwd als de
grendel op de toegangswegen naar
de zuidwesthoek. In de tijd, dat Hol
landers en Saksen nog met dom ge
weld probeerden de Friezen te on
derdrukken was Sloten de sleutel
stad.
Het meest bekende wapenfeit uit die
tijd is de Slag bij Warns, een klein
dorpje aan het IJsselmeer. In 1345
vonden graaf Willem IV van Hol
land en de meeste van zijn ridders
hier de dood. Ter herinnering aan
deze slag staat bij Warns nu een
grote steen, vlakbij het IJsselmeer.
Veel Friezen ondernemen pelgrims
tochten naar deze plaats, om, met
gestrekte rug tegen de steen aanleu
nend, krachtig in de richting van
Holland te spugen. De harde zuid
westen-wind belette ons dit ritueel
uit te voeren.
Door deze tegenvaller al ietwat som
ber geworden reden wij naar Stave
ren. Een alleraardigst Zuiderzeestad
je, maar in de strijd voor de Friese
zaak heeft het zich niet altijd even
prijzenswaardig gedragen. 'Staveren
schikte zich meestal in de Hollandse
aanspraken', merkt de Friese Ency
clopedie daarover fijntjes op.
Het verbaasde ons daarom niet in
het voorname hotel Vrouwe van Sta
voren alleen twee heren aan te tref
fen met een onmiskenbaar randste
delijk accent. Ze voerden het hoog
ste woord. Even later kwamen er
meer gasten binnen: allemaal Duit-
er 'tweede woning'
sers. Langs de haven was het niet
anders: veel drukte op de boten en
op de wal. maar Fries hoor je er
niet meer.
Ontdekt
Over het volgende stadje, Hinde-
loopen, kunnen we kort zijn. Tot
ver in de achttiende eeuw was het
volledig georiënteerd op Amsterdam
en verwaarloosde het de contacten
met het Friese achterland. Daarna is
het in verval geraakt. Lang heeft
het een kwijnend bestaan geleden,
maar Hindeloopen is nu ontdekt
door romantici en andere antiekzoe
kers. voornamelijk van buiten Fries
land.
Nee. dan maar liever naar Workum,
een zeer Friese stad, die ooit onder
dak bood aan de legendarische Grote
Pier, één van Frieslands langste zo
nen. Maar onderweg namen we eerst
nog aanstoot aan de welhaast provo
cerende wijze, waarop de indringers
hun onderkomens op het platteland
herkenbaar maken.
Je ziet ze van verre door de verse
sporen van vernieuwing, de geverfde
muren en de opzichtige gordijnen,
die voor de ramen hangen.
Zij moeten geholpen, maar niet ge
straft worden. Ik heb persoonlijk in
Amsterdam 140 gevallen behandeld,
maar bij geen enkel geval is de poli
tie betrokken geweest. Alleen heb ik
twee keer een beroep moeten doen op
de kinderpolitie om kinderen die in
een huis opgesloten zaten, te bevrij
den, maar daarna heeft de kinderpoli
tie zich totaal niet meer met deze ge
vallen bemoeid. Toen behoorden ze al
leen maar weer tot ons werkterrein
en niet tot dat van de politie.
'Taepkaemer'
Na zo'n morgen is het werkelijk een
verademing hotel De Wijnberg op
de Merk in Workum binnen te stap
pen. Hier is alles zoveel mogelijk
Fries gehouden. Op de deur naar de
gelagkamer staat 'taepkeamer' en de
menukaart vermeldt heerlijkheden
als Warkumer Breapetiele en Aei-
strou mei boereskinke. Daaronder
staat slechts summier in het Neder
lands aangegeven wat het is.
Het viel ons daarom wat tegen op
een deur het uitheemse woord 'toi-
Oude gevels in Sloten, de 'grendel' op de toegangswegen naar zuidwest-Friesland.
letten' te zien staan en niet het ono-
overtroffen Fries 'hüske' (huisje).
Bij een vlugge rondrit door Wor
kum bleek ons dat de Friezen ook
verder de zaak hier goed in de hand
hebben en zo konden wij toch weer
wat vrolijker de thuisreis aanvaar
den. We voelden de somberheid he
lemaal wegzinken toen we op één
van de smalle groene weggetjes in
Gaasterland vier meisjes op fietsen
achterop kwamen. Ze hadden alle
vier een strohoed in de nek bungelen
en droegen blauw-wit gestreepte
truien. Een jaar of vijftien geleden
waren die dingen ongehoord popu
lair onder de naam Dorus-truien.
Met Dorus-truien en strohoeden op
de fiets door Gaasterland! Toch
heerlijk om te weten, dat zoiets nog
gebeurt.
Ouders die hun kinderen mishandelen moeten niet gezien worden
Is een soort misdadigers' zegt de Amsterdamse kinderarts A. J.
Aers, één van de vier vertrouwensartsen die ons land op het ogen
lik heeft.
)ie ouders zijn,' zegt dokter Koers, 'geen mensen die willens en
retens hun kind pijn en ellende willen aandoen maar mensen die
oor stoornissen in hun eigen emoties en in hun verhouding tot an-
eren hun kinderen niet meer op de juiste wijze kunnen helian-
elen.
li [ishandeling van een kind in een ge-
n is altijd een uiting van een grote
■isis in zo'n gezin en van een grote
me anhoop en machteloosheid. Daarom
leelt de schuldvraag in dergelijke ge-
illen voor mij geen enkele rol. Ik
araag me trouwens af, of je het he
lp 'schuld' hier wel mag gebruiken,
'ij hebben hier te maken met men-
in, zowel ouders als kinderen, in een
•nstig bedreigde leefsituatie en daar
Ws roberen wij als vertrouwensartsen
)ts aan te verbeteren',
uim een jaar geleden zetten de mi-
Sul isteries van justitie en van volksge-
indheid samen het experiment met
int je vertrouwensartsen op: in vier plaat-
~a* in Nederland werd een arts be-
jim jemd, die zich speciaal moest bezig-
puden met de problematiek van de
indermishandeling en die de naam
Ju vertrouwensarts kreeg (vanwege
strict vertrouwelijke behandeling
ie gevallen bij deze artsen krijgen).
|eze week is het eerste jaarverslag
er de werkzaamheden van de vier
;sen verschenen. Hoewel men nog
ier voorzichtig is met het trekken
in conclusies, durft men wel te stel-
»n dat de vertrouwensartsen als zoda-
ig in een behoefte blijken te voor-
|en. In het eerste jaar kregen de. vier
•tsen samen een totaal van 430 mel
ingen van kindermishandelingen
"112 jongens en 218 meisjes), waarvan
n deel betrekking had op lichame-
ke mishandeling, maar ook een deel
p psychische mishandeling.
^oewel de vertrouwensartsen in eer-
te instantie de opdracht gekregen
«-.ebben zich alleen maar met de geval-
van lichamelijke mishandeling be-
ig te houden, omdat het gebied van
tehii geestelijke mishandeling nog een
h tg onbekend en daardoor erg moei-
,m |k terrein is, hebben de artsen toch
guiflgeveer tachtig gevallen van geeste-
mdike mishandeling behandeld. Zij wa-
weisn van mening dat deze gevallen di-
i h et behandeld moesten worden en
iet meer konden wachten op nadere
istudenng van allerlei commissies,
-angzamerhand ga je merken, dat de
irtrouwensarts een bekend verschijn-
:1 gaat worden, waarvoor men niet
ang meer is. Dat merk je ?.an het
ijgende aantal meldingen dat wij
va innen krijgen. Die stijging wordt
noodzakelijke contacten met ande-
;n: sociale instellingen, huisartsen of
iet veroorzaakt door een groeiend
lag
aantal mishandelingen, maar door een
toenemende bekendheid van en ver
trouwen in deze speciale artsen', ver
telt dokter Koers.
Vraag: Wat gebeurt er wanneer u een
melding krijgt van een geval van kin
dermishandeling en van wie zijn die
meldingen meestal afkomstig?
Dokter Koers: Om maar te beginnen
met het laatste: de meldingen zijn
voor het merendeel afkomstig van fa
milieleden, buren of kennissen. In
een kleiner aantal gevallen ook van
huisartsen. Degene die een geval
meldt, blijft te allen tijde anoniem
en wordt verder ook totaal niet meer
bij de zaak betrokken. Meestal komen
de meldingen telefonisch binnen op
ons bureau, waaraan een administra
tieve kracht en een part-time maat
schappelijk werkster verbonden zijn.
Wanneer je zo'n klacht krijgt, vragen
wij aan de melder of hij weet wie de
huisarts van het gezin is, waar het
kind op school gaat, zodat we ergens
een contactpunt hebben. Weet men
ons dat niet te vertellen, dan begint
het speurwerk, want we moeten altijd
terdege uitzoeken of de meldingen
kloppen. Het gebeurt namelijk regel-
matig dat wij meldnngen binnen krij
gen van rancuneuze buren of familie
leden die niet op waarheid blijken te
berusten. Dat is natuurlijk heel akelig
en pijnlijk voor zo'n gezin.
Goed, wanneer wij bij de melder dus
niets wijzer kunnen worden, stellen
wij ons in verbinding met allerlei
maatschappelijke instellingen met de
vraag of zij ooit wel eens iets met het
gezin in kwestie te maken hebben ge
had en of het hun waarschijnlijk en
mogelijk lijkt dat zich in dat bepaalde
gezin een geval van kindermishande
ling heeft voorgedaan. Als je toevallig
een maatschappelijke instelling treft
die regelmatig contact met zo'n gezin
heeft, schakel je die natuurlijk in.
Als het allemaal niet kan en niemand
ons iets kan vertellen over het gezin,
gaat onze maatschappelijk werkster
naar het gezin zelf toe. Zij meldt zich
dan altijd als iemand van het bureau
van dokter Koers. Als de mensen dan
vragen 'Wie is dat?' zegt zij: Een arts
die zich bezig houdt met gezinnen,
waar wat problemen bestaan tussen
ouders en kinderen (het woord mis
handeling wordt niet genoemd),
In negen van de tien gevallen mag de
juffrouw dan binnenkomen. De men
sen zijn meestal maar al te blij dat er
iemand komt om hen te helpen, want
je moet niet denken dat ouders die
hun kinderen mishandelen dat voor
hun genoegen doen. Zij lijden er zelf
meestal enorm onder en zijn daarom
blij als er iemand komt, die hen wil
helpen.
Als het eenmaal zover is, leggen wij
psychiaters, al naar gelang ons nodig
lijkt. Zelf behandelen doen we niet.
We verwijzen alleen maar en houden
Kinderarts A. J. Koers, nu ook vertrouwensarts.
gedurende de hele tijd de zaak in het
oog. Wij informeren of de mensen in
derdaad behandeld worden, of zij de
contacten met de behandelende in
stanties niet voortijdig afbreken enzo
voort. Soms is het niet genoeg de ou
ders te laten helpen door een of ande
re instantie. In bepaalde gevallen is
het beter de kinderen tijdelijk uit
huis te halen of over te gaan tot het
benoemen van een gezinsvoogd die
zich intensief met het hele gezin be
zighoudt.
Vraag: Bestaan er contacten tussen de
vertrouwensartsen enerzijds en politie
en justitie anderzijds, in die betekenis
dat gevallen worden doorgespeeld
voor gerechtelijke vervolging?
Dakter Koers: Nee, beslist niet. Dat
kunnen we niet genoeg benadrukken.
Wij zijn er niet om als een soort
Vrouwe Justitia te beoordelen of de
mensen schuldig zijn, en zo ja, in
welke mate. Wij zijn van mening dat
deze mensen beslist niet overgegeven
moeten worden aan politie en justitie.
