AMSTERDAM VREET AAN HAARLEMMERUEDE
jloofdstad wil terreinen blijven opspuiten hoewel industrievestiging uitblijft
cd
lOTJiW/KWAiRTFT Z VTKKuAG 28 JULI 1973
BINNENLAND T13/K13
por Bern van Goor
UIJGOORD Een winderige middag aan de rand van de zand-
lakten onder liet Noordzeekanaal. Het geruis van de laatste bomen
m Ruijgoord wordt alleen verstoord door liet gebonk van de slo-
ersmoker. Weer gaat een huis tegen de vlakte, ondanks alle pro
sten van de laatste dagen. Want Ruijgoord moet en zal plat voor
e Amsterdamse industrie die er misschien nooit komt.
1LVERSWE
S 1EDREIGD
DUDOKS I
STADHUI
Van een onzer verslaggevers
HILVERSUM 'De bijzondere waarde van Dudoks raadhuis is,
dat hier een bouwwerk is ontstaan, dat niet slechts het aarzelende
begin is van een nieuwe richting in de architectuur, maar een ge
bouw van een verrassende gaafheid. Door zijn suggestieve wer
king in vorm en kleur spreekt het raadhuis direct aan en blijft
het in de herinnering als 'tijdloze kunst'.'
Fraaie volzinnen uit een folder
waarin de gemeente Hilversum de
nog altijd befaamde schepping van
voormalig stadsarchitect Willem Du-
dok (89 jaar) ten overvloede aan
prijst. De bejaarde bouwmeester
kreeg enkele maanden geleden een
verschrikkelijke woedeuitbarsting
toen hij doorkreeg hoe de gemeente
aan die 'verrassende gaafheid' van
z'n werkstuk voorgoed een einde wil
maken door er drie glas-in-beton
kantoortorens aan vast te plakken.
Dudoks zorg voor z'n raadhuis was
de gemeente niet onbekend. Hij te
kende het ontwerp tussen 1924 en
1928 en was al een schrik voor de
aannemers die het gebouw in 1932
voltooiden. Het Hilversumse raad
huis werd bijna onmiddellijk in
bouwkunst-kringen bekend als 'het
mooiste raadhuis van deze eeuw'. Na
1932 bleef Dudok het 'stadsbeeld'
van dit door rijke forensen gezochte
Gooise dorp beheersen.
Hoogste toren
Hij ontwierp er bijna alles voor: van
elektriciteitshuisjes tot het winkel
centrum van C en A. Daarbij zorgde
hij er wel voor dat het rardhuis
gespaard bleef voor de drukte der
tijden. Nu nog ligt het alleen mooi
te zijn tussen de bomen, ver van het
lawaai van Hilversums chaotische
centrum. Dudok bepaalde na '32 dat
geen enkel bouwwerk hoger mocht
zijn dan 'zijn' raadhuis, dat 'zijn' to
ren de hoogste van Hilversum zou
blijven. Tot lang na de oorlog zijn
die regels wet gebleven. Nog niet
eens zo lang geleden scheep
ten Hilversumse raadsleden zich
in om vanaf de Loosdrechtse
Plassen te kijken of de hoog
te van enkele te bouwen flats
niet in strijd zou zijn met de klas
sieke 'sky-line' van Hilversum. Een
ballon zou de hoogte van de flats
aangeven maar de raadsleden raak
ten in dikke mist verzeild en het
hele plan mislukte. Dudok, die ook
de meubels, de balies, lampen en
prullebakken van het raadhuis had
ontworpen, bleek overgevoelig voor
elke modernisering van het inte
rieur.
Daarover gaan de meest wilde ver
halen. Een wethouder die het be
staan had z'n bureau tien centimeter
te verplaatsen vond enkele dagen la
ter dit meubel op de oude plek te
rug, door boden verplaatst op last
van de bouwmeester. Ook een tele
foongids op de vensterbank kon zijn
genade niet vinden, op deze venster
banken hoorden geen telefoongidsen
thuis. De verhouding tussen de be
jaarde architect en burgemeester
Platteel werd ijzig toen de burge
meesterskamer zonder overleg gemo
derniseerd bleek. Dudok weigerde
de laatste jaren nog een stap in zijn
raadhuis te zetten.
Ingrijpend
Toch hadden deze kleine wijzigingen
de 'verrassende gaafheid' van het
stadhuis niet aangetast. De plannen
die het gemeentebestuur nu heeft
zijn echter zo ingrijpend dat niet al
leen Dudok maar ook collega-archi
tecten en omwonenden vast van
plan zijn deze 'cultuur-moord' tegen
te houden. Op het laatste moment
de plannen zijn in juni al door
de raad goedgekeurd werd een
actiegroep van omwonenden opge
richt die tijdens een hoorzitting bij
Gedeputeerde Staten van Noord-Hol
land krachtig protesteerde. 'Maar als
zelfs de provincie geen bezwaar
heeft tegen deze bouw, vechten we
door tot aan de Kroon. Dit moet
niet gebeuren', zegt actiewoordvoer
der P. van den Akker, zelf architect.
De bezwaren van de actiegroep:
De betonbouw is in fel contrast
met de geel bakstenen gevel van het
raadhuis, muren waarvan een Belgi
sche bewonderaar eens zei dat ze
'zingen als de fuga's van Bacht'.
De hele bouw dreigt een 'aanslag
op dit monument' te worden, 'die in
latere jaren ten zeerste zal worden
betreurd'.
Noch de omwonenden, noch de
leden van verschillende gemeente
commissies hebben voldoende tijd
gehad om het plan te bestuderen.
'Ze hebben het gewoon willen door
drukken, voordat iemand in de ga
ten had wat er zou gebeuren. De
gang van zaken wekt het vermoeden
dat er al bouwopdrachten zijn ver
strekt'.
De vestiging van de afdeling Pu
blieke Werken in de nieuwe gebou
wen zal veel verkeer trekken naar
een gebied waar een groot aantal be
jaarden tot nu toe in rust woonden.
Steun
De actievoerders hebben steun ge
kregen van architectenbonden, de
vereniging Heemschut en het gezag
hebbende 'American Institute of Ar
chitects' waarvan Dudok erelid is.
Ook de AVRO schreef de gemeente
een boze brief waarin erop wordt
gewezen dat uitbreidingsplannen
voor de studio's, gebouwd in de
schaduw van Dudoks toren, niet
door konden gaan vanwege het ka
rakter van het raadhuis. 'Dat is ei
genlijk het opmerkelijkste van deze
zaak: wat de gemeente tot nu toe
steeds verboden heeft, doet de ge
meente nu zelf. Formeel hebben ze
daar het recht toe maar het klopt
niet', aldus de heer Van den Akker.
De actievoerders delen de zorg van
het gemeentebestuur om de werkom
geving van de ambtenaren. Die om
geving is nu vaak beroerd (er wordt
gewerkt in houten barakken en her
en der verspreide villa's).
'Maar dat betekent niet dat er amb
tenaren-torens aan dit unieke raad
huis moeten komen. Er zijn plaatsen
genoeg in Hilversum om een PW-ge-
bouw neer te zetten. Ook in andere
gemeenten is het niet ongebruike
lijk dit soort gebouwen van elkaar
te scheiden'.
De 'verrassende gaafheid' van het
Hilversumse raadhuis hoeft niet te
worden aangetast. Het k^n het stuk
je 'tijdloze kunst' blijven waar de
gemeentelijke folder van rept. Dan
blijft die folder tenminste ook bij
de tijd.
g in de jaren dat de huidige minis-
president Joop den Uyl een veel-
lovend Amsterdams wethouder van
onomische zaken was, werd het von-
over Ruijgoord geveld. De zestiger
en waren net op gang en niemand
ijfelde nog aan de zegeningen van
•haven-industrialisatie. Amsterdam
s toen al wat achtergebleven bij
ncurrent Rotterdam en de enige
nier waarop de werkgelegenheid in
t Amsterdamse verzekerd kon wor-
n, leek het stadsbestuur een herha-
g van Rijnmond langs het Noord-
kanaal. Vele miljoenen heeft de
ofdstad sindsdien in het 'westelijk
•engebied' gepompt, miljoenen
iarvan niemand weet of ze ooit nog
s opbrengen. Want terwijl de zand-
igers steeds verder naar het westen
rukten, bleven de verwachte indus-
eën weg. Mobil staat er nu met een
finaderij, eenzaam tussen de vlak-
de olielucht komt je ook te Ruijg-
rd de neus in.
em
e zijn intussen tien jaar verder en
op den Uyl zit in Den Haag. Het
nken over industrie en milieu is
ïerp gewijzigd maar de industrie-
rnnen zijn gebleven. Dat merkte
k drs. F. IJsselmuiden die als kers-
rse burgemeester in februari de ge
ënte Haarlemmerliede en Spaarn-
mde overnam. De gemeente, klem
ssen Amsterdam in het oosten en
arlem in het westen, had de laatste
■en veel grondgebied verloren zien
ui. In het westen bouwde Haarlem
•uwe woonwijken, in het oosten
d Amsterdam de hele Houtrakpol-
opgekocht. In '68 had de gemeen-
Haarlcmmcrlicdc zich niet tegen
aankopen op haar grondgebied
rzet. Alleen toen Amsterdam begon
t het aanleggen van de eerste pers-
dingen werd gewezen op de nog be-
ande agrarische bestemming van
;ebied. Amsterdam antwoordde
helemaal niet zou worden opge-
iten maar dat men slechts 'zandde-
ts' op eigen grond wilde aanleggen,
t jaar werd door de provincie ook
streekplan Noordzeekanaal vastge-
dd en Amsterdam kreeg officieel
t recht verder te spuiten. De lan-
rijen rondom Ruijgoord verzand-
het nog bewoonde plaatsje werd
sen het zand weer wat het honder-
jaren geleden was geweest, een
silijk bereikbaar eiland.
1970 begon het officiële twijfelen
nut en gevolgen van het nog
juist aangenomen streekplan,
provinciebestuur besloot dat in
lachting van nadere studies met
zandspuiten gestopt diende te
rden bij de Machineweg die dwars
de Houtrakpolder van het
urdzeekanaal naar Halfweg loopt,
isterdam was het daar niet mee
duurde tot begin dit jaar voordat
Staten besloten het hele streekplan
SS® ."LCH f
mxctzKi
ja
LtLttll
Ir-., V.:
.kLjA .anmttuuaai ji im—i ii 1111111 j
te herzien. Er werd een nieuwe grens
voor de opspuitingen vastgesteld, een
stuk ten westen van de Machineweg.
Amsterdam had namelijk aangevoerd
dat de grote zandvlakten alleen nog
aan industrie gesleten kon worden als
dwars door Machineweg en Ruygoord
een nieuwe insteekhaven werd aange
legd. Amsterdam kon wel niet aanto
nen welke industrieën er met zo'n ha
ven plotseling wel zouden komen, 'maar
we mogen Amsterdam niet in z'n ont
wikkeling van het industriegebied'
frustreren' vonden de Statenleden.
Naar de protesten van Haarlemmerlie
de werd opnieuw niet geluisterd.
'De noodzaak nog verder te gaan met
zandopspuitingen is ons absoluut niet
duidelijk gemaakt. Laat Amsterdam
eerst eens zorgen dat ze die 1500 ha
braakliggend industrieterrein kwijt
raken', aldus Haarlemmerliede. De ge
meente liet het niet bij het provincie-
besluit zitten.
Een paar weken later nam de raad
een voorbereidingsbesluit voor het
landelijk gebied van Haarlemmerliede
aan. Dat landelijk gebied bestaat voor
namelijk uit de door Amsterdam aan
gekochte Houtrakpolder. Het besluit
betekende dat Amsterdam een jaar
lang niet meer mocht spuiten. De woe
de bij provincie en op het Amster
damse stadhuis was niet gering. GS
vroegen de minister van ruimtelijke
ordening onmiddellijk het besluit van
Haarlemmerliede te vertiietigen'. De
gemeente maakt misbruik van zijn be
voegdheid een voorbereidingsbesluit
te nemen', briesten de provinciebe
stuurders', hier ligt een schoolvoor
beeld van een poging van een ge
meente het beled van provincie en
rijk te dwarsbomen'.
Moeite
)e bovenste foto toont de tegenwoordige situatie. Op de onderste foto is te zien hoe het gaat worden
Is het gemeentebestuur zijn zin krijgt.
Burgemeester IJsselmuiden reageerde
daarop met de verklaring dat juist
Haarlemmerliede een schoolvoorbeeld
was van een gemeente 'die vecht voor
het behoud van een laatste stukje
groene ruimte'. Als een gemeente
moet meewerken aan het tot stand ko
men van een industrieterrein heeft
het ook het recht een dergelijk plano
logisch beleid te beoordelen, meende
de nog jonge burgemeester. 'Niemand
heeft de moeite genomen ons te over
tuigen'.
Haarlemmerliede is de laatste maan
den verder gegaan in de strijd tegen
'nodeloze industrieterreinen' en werkt
aan een heel nieuw bestemmingsplan
voor het gebied. Daarin komt te staan
dat de Houtrakpolder zoveel moge
lijk landelijk gebied moet blijven.
Amsterdam heeft de lastige liliput-
buurtgemeente nu bij voorbaat aange
sproken voor een eventuele schade
van 200 miljoen gulden. 'Je reinste
intimidatie' vindt de burgemeester
van Haarlemmerliede. Amsterdam
wist dat het grond kocht in een ge
bied waar nog geen bestemmingsplan
gold, het risico is dus voor hun, zo
Het met ondergang bedreigde Ruijgoord met de momenteel door krakers bewoonde pastorie (voor het kerkje)
wordt in het raadhuis geredeneerd.
Voor de Ruijgoord maakt het gevecht
tussen Haarlemmerliede en Amsterdam
niet zo erg veel meer uit. De helft
van het dorp is al afgebroken, de oor
spronkelijke bewoners weggetrokken.
Amsterdamse kunstenaars kraakten de
afgelopen maanden een paar leeg
staande huisjes en maakten bekend
van het stervende dorpje 'een bede
vaart-oord tegen de vernietiging van
het milieu' te willen maken.
Helemaal in stijl was daarom de laat
ste mis die vorige week in de katho
lieke kerk van Ruijgoord werd opge
dragen. Voor het eerst zat de kerk
weer stampvol en de pastoor vond het
dan ook nodig de mis te beginnen
met een verontschuldiging: 'Wij zijn
hier bijeen gekomen om U te dienen,
vergeef ons als er andere dingen
meespelen'. De pastoor sprak over de
tragiek van oude Ruijgoorders die te
gen hun wil moesten vertrekken. Eén
van de laatste 'echte bewoners' zegt
dagen later: 'Het is onzinnig wat hier
gebeurd. Ze blijven huizen afbreken,
ondanks alle beloften, en niemand
weet meer waarvoor. Hoe lang ik hier
nog blijf? Burgemeester IJsselmuiden
heeft gezegd dat hij niet mee zal wer
ken aan verdere ontruimingen. Dat
we hier zeker nog vijftien jaar kun
nen blijven. Nou dan blijf ik vijftien
jaar'.
Maar de pastoor heeft z'n kruisen in
een koffer gepakt en is vertrokken.
Z'n pastorie wordt nu bewoond door
een student psychologie en een kun
stenaar. Ze mogen van Amsterdam
nieuwe eigenaresse de kerk gebrui
ken voor hun plannen zolang de sloop
niet noodzakelijk is beoordeelde de
zelfde Amsterdamse wethouder die ze
ook toestemming gaf het gebouw te
gebruiken. Want Publieke Werken en
Kunstzaken worden in Amsterdam
merkwaardig genoeg door dezelfde
man beheerd.
