E LAATSTE
LENTE
WEKEN VAN DE PRAAGSE
Autoritaire revolutie in
Peru boekte successen
I
J,W/KW ARïlii \,G 21 JULI 1973
BUITENLAND T9/K11
pr Rudolf Ströbinger
>oft u dat de Sowjet-Unie het Tsjechoslowaakse probleem militair
Iplossen?'
raag werd mij in een interview in de,televisiestudio van Oslo
lid door de Noorse Oost-EuropadeskÜndige Jan Otto Johansen.
Iitkende deze mogelijkheid.
lis waarschijnlijk dat Mosköu zijn politieke, economische en
lologische druk verder zal opvoeren. Maar omdat Tsjechoslowa-
jaan socialisische zijde wil en zal blijven staan, zou het zenden
oepen en een bezetting van het land vóór alles een aanval op
iocialisme zijii.'
jesprek dat ik in Oslo voerde vond plaats op 21 juli 1968. Slechts
naand later zou ik zelf zien hoe Moskou een socialisme dat op
tcratie en vrijheid gebouwd wil worden tegemoettreedt.
mijn terugkeer naar Tsjecho-
aje merkte ik in Warnemünde
hoe tijdens de twee weken die
Skandinavië had doorgebracht
limaat verder was verslechterd.
_.jstduitse grenssoldaten en doua-
mbten vroegen mij bij het zien
BRpijn Tsjechoslowaaks paspoort of
ichien kranten of tijdschriften
bij mij had. Zo ja, dan
ik ze afgeven want het was niet
';aan om ze in de DDR op zak te
Bij een kort oponthoud in
ierlijn zag ik ook waarom. In
ru'sjechoslowaakse culturele cen-
I in de buurt van het station
jrichstrasse zaten honderdc. be-
)rs kranten uit Praag en Bratisla-
e lezen. De kranten die niet lan-
p de verkoop waren kon men
(jg nog in alle openheid opvragen,
'^langstelling voor het democrati-
iroces is hier in Oost-Berlijn,
onder de jeugd, reusachtig
vertelde mij een staflid van
•ntrum. 'Maar we weten ook dat
istduitse autoriteiten proberen
iantal bezoekers hier terug te
irklank
t zelf bood een ongewoon beeld.
pekere opwinding maar innerlijk
Geen spoor van nervositeit en
teken van angst voor morgen.
|paar uur eerder was bekendge-
dat de Sowjet-partijleiding
ir op 22 juli mee akkoord ver-
f had om het gesprek dat de Tsje-
iwaakse communistische partij
isteld had, in Tsjechoslowakije
len plaatsvinden. Onder het pu-
circuleerde de openbaargemaak-
;t van het antwoord van deze
op de brief van de vijf commu-
riche partijen van Oost-Europa,
p 14 juli in Warschau bijeen wa-
geweest. Vooral de omschrijving
J Be opdracht van de communisti-
iartij van Tsjechoslowakije zoals
de brief was weergegeven, vond
jdank onder de bevolking. 'De
iunistisohe partij is afhankelijk
'e vrijwillige ondersteuning van
jlk: zij vervult haar leidende rol
,ne!door over de samenleving te
ien maar door de vrije vooruit
lende socialistische ontwikkeling
oenen. Zij kan haar autoriteit niet
vafingen maar moet -die telkens
door haar daden verwerven. Zij
aar koers niet doorzetten door te
in maar door de arbeid van haar
en door de geloofwaardigheid
aar idealen'. Deze opvatting van
1 der communisten was iets heel
rs. Het volk zou zo de mogelijk
heid hebben om het werk van dé par
tij werkelijk vrij te beoordelen. Deze
mening werd ook door honderden
brieven die we gedurende die dagen
uit alle delen van het land en uit alle
lagen van de bevolking op de redactie
binnenkregen bevestigd. De lezers van
onze krant, die voornamelijk christe
lijk georiënteerd waren gaven te ver
staan, dat onder zulke voorwaarden
een samengaan van socialisme en
christendom mogelijk werd. Want dat
gene, wat vóór januari 1968 als een
dialoog tussen marxisten en christe
nen gepresenteerd werd, was toch al
tijd een monoloog gebleven van de
heersende marxistische 'apparatsjiiks',
die aanwijzingen verstrekten hoe
christenen zich te gedragen hadden
wanneer zij prijs stelden op hun toch
al sterk ingeperkte vrijheid.
Velen onzer deden na ons werk op de
krant ook mee aan de vergaderingen
die in het hele land gehouden wer
den. Ik kan me nog zo'n bijeenkomst
herinneren, in een klein dorp in Oost-
Bohemen. De grootste interesse lag dui
delijk bij de handhaving van de door
de grondwet gegarandeerde vrijl >den.
die in het verleden zo vaak geschon
den waren. Het is daar een zeer gods
dienstige streek en het was dus aller
minst verrassend dat ook de protes
tantse en katholieke geestelijken van
het dorp erbij waren. Ze woonden er
al jaren en hun beider opmerkingen
boezemden de dorpsbewoners groot
belang in. Beiden kwamen tot de con
clusie dat de laatste maanden bewezen
hadden dat het socialisme de mensen
aanspraak. Maar alleen dón wanneer
zich achter dit woord socialisme niet
het woord dictaat verborg. En alle
deelnemers aan de vergadering waren
het met hen eens.
Ook in Praag discussieerde men. Op
de straat, in de restaurants, op verga
deringen. Praag was één groot discus
sie-podium, waar ieder vrij voor zijn
mening durfde en mocht uitkomen.
En niemand werd bij het spreken
door de politie bedreigd, niemand was
bang voor de functionarissen van dc
staatsveiligheidsdienst. Op een verga
dering waar ook over de samenwer
king met de Sovjet Unie gedebatteerd
werd, vertoonde zich een man met
een bandrecorder. Hij nam de discus
sie zorgvuldig op. De mensen begon
nen naar hem te wijzen en de verden
king werd geuit dat dit wel eens een
provocateur kon zijn. Maar de meer
derheid sprak zich ervoor uit dat de
man door kon gaan met zijn opna
men. 'Waarom ook niet', zei de dis
cussieleider 'wat we hier zeggen mag
iedereen horen. Het is tegen niemand
gericht en er mag hier trouwens ook
lab
aag
>,ruwoedt' nu al bijna 5 jaar onder leiding van een
d nationalistische en redelijk progressieve generaals
ian de merkivaar digste revoluties uit de Derde Wereld,
van bovenaf geleid, bloedeloos, pragmatisch, maar
met een onmiskenbaar radicaal karakter, heeft deze
enteling het land op belangrijke punten vooruitgang
'gd. Dat konden ivij na bezoeken in 1969 en 1971
mder meer vaststellen.
Ik kan de persconferentie met Tito in
de Praagse Hradschin-burcht nog goed
voor me halen. Tito, zichtbaar onder
de indruk van de ontvangst door de
Pragenaren, verborg zijn sympathie
met de Tsjechoslowaakse weg naar
het socialisme niet Maar hij formu
leerde zijn antwoorden heel diploma
tiek, al was het alleen maar om de
Sowjet Unie niet het verwijt Ln han
den te geven dat hij geheime afspra
ken met Doebtsek zou hebben ge
maakt.
De beslissing
Niemand van ons, die toen rondom
Tito zaten kon vermoeden dat reeds
een week later over het lot van Tsje
choslowakije beslist zou worden, In
de nacht van 15 op 17 augustus 1968
kwam in Moskou het Politbureau bij
een. Het enige agendapunt was Tsje
choslowakije. Secretaris Breznjew
bracht militaire interventie in stem
ming. De leden Woronow, Kirilenko,
Pelsche, Sjelest en Sjelepin stemden
vóór, ministerpresident Kosygin, Ma-
roerow, staatspresident Podgorny, Pol-
jansky en chef-ideoloog Soeslow stem
den tegen. Tot zover staakten de stem
men en de stem van de partijleider
zou beslissen. Breznjew, die als laatste
zijn stem uitbracht, was vóór.
Nog dezelfde dag opende de Sowjet-
pers hevige aanvallen tegen de Tsje
choslowaakse hervormers. Onder de
kop 'Onbeschaamde buitensporigheden
van de reactie' beschreef de Prawda
de gebeurtenissen in Praag, die een
duidelijk gewroet van antisocialisti
sche krachten moesten aantonen. Een
dag later weidde de Prawda uit over
pogingen van westerse imperialisten
om het Warschaupact te ondermijnen,
die overigens kansloos zouden blijven.
Intussen concentreerden zich aan de
Tsjechoslowaakse grenzen, in de DDR,
Polen, de Sowjet Unie en Hongarije
troepen van vijf staten van het War-
schaupakt. Meer dan 500.000 soldaten
stonden klaar om op het eerste bevel
Tsjechoslowakije binnen te rukken.
Dat bevel kwam op 20 augustus kort
voor elf uur 's avonds. Enkele uren
later werd voor de Tsjechoslowaakse
radio de oproep van het partijpresidi
um voorgelezen. Daarin werd vastge
steld, dat deze 'daad niet alleen een
schending is van de beginselen van de
verhoudingen tussen de socialistische
landen maar ook getuigt van minach
ting voor de grondregels van het vol
kenrecht'.
Dat was het begin van het einde. De
Praagse lente en zijn gedachte van
het 'socialisme met een menselijk ge
zicht' werd door tanks onderdrukt Een
poging om te bewijzen dat het moge
lijk is om miljoenen mensen voor het
socialisme te winnen werd te niet ge
daan. Maar kan het verlangen naar en
de wil tot vrijheid voor altijd on
derdrukt worden?
Rudolf Ströbinger, geboren ln 1931,
was in de tijd van de Praagse lente
plaatsvervangend hoofdredacteur van
het christelijk georiënteerde dagblad
'Lidove Democrasle'. Na de bezetting
van Tsjechoslowakije verliet hij met
zijn gezin het land en hij woont nu
in het Westen.
l'ERKY
VERSTEEG
IN LATIJNS
AMERIKA
Jonge Tsjechoslowaken op een tractor volgen een Russische tank in de straten van Praag, emotioneel toegejuicht door het publiek.
niemand aangevallen of beledigd wor
den..' Hij had zich overigens vergist.
Iets meer dan een jaar later vernam
ik dat op grond van deze bandopna
men enkele deelnemers aan die dis
cussie hun baan waren kwijtgeraakt
en als duvelstoejagers op fabrieken
werkzaam waren. Onder hen was ook
een hoogleraar.
Persvrijheid
Op 29 juli 1968 begonnen in de stad
Tsierna in de buurt van de Russisch-
Tsjechoslowaakse grens de besprekin
gen tussen het politbureau van de
Tsjechoslowaakse en dat van de Sow-
jet-communistische partij. Het was
voor het eerst in de geschiedenis van
de Sowjet-Unie, dat bijna de gehele
partijtop zich buiten Rusland bevond.
Over het verloop van de besprekingen
is nog altijd weinig bekend. Zeker is,
dat secretaris-generaal Leonid Brezn
jew met een aanval op de Praagse
hervormers begon. Ooggetuigen mel
den dat de machtigste man van de
Sowjet Unie Alexander Doebtsek let
terlijk toegeschreeuwd heeft, zoals
een onderwijzer zijn leerling die er
met de pet naar heeft gegooid. Een
van de vele verwijten luidde, dat er
in Tsjechoslowakije persvrijheid be
stond. 'U hebt de pers niet meer in
de hand', schreeuwde Breznjew opge
wonden. 'Zelfs op dit ogenblik dat wij
hier confereren worden in uw kran
ten anti-Sowjet bijdragen af gedrukt'...-
Maar Doebtsjek kon bewijzen dat de
Tsjechische en de Slowaakse pers ge
disciplineerd was als het erom ging
de republiek voor aanvallen te behoe
den. Hij bracht telefonisch naar
Praag het verzoek over om geen arti
kelen te publiceren die door Moskou
als aanvallen op de Sowjet-Unie opge
vat konden worden. Zelfs de onge
gronde kritiek van de Russische mas
samedia diende niet beantwoord te
worden. En ondanks de zo veroordeel
de persvrijheid die toen in Tsjechos
lowakije als enig land in Oost Europa
echt bestond, werd aan het verzoek
van Doebtsek voldaan. Men beheerste
zich, ook wanneer in de Prawda, de
Iswestia of Krasnaja Swesda de bijte-
rigste verhalen tegen Tsjechoslowa
kije verschenen.
Geen begrip
Bij de onderhandelingen in Tsierna
werd geen overeenstemming over de
grote kwesties bereikt. Men werd het
alleen eens over de regel dat op 3 au
gustus 1968 in de Slowaakse hoofdstad
Bratislawa de partijleiders van de vijf
staten van het Warschaupakt en de
leiding van de Tsjechoslowaakse par
tij bijeen zouden komen. Een pover
resultaat als men bedenkt dat in
Tsierna vier dagen lang gesproken
werd....
Interessant was de samenstelling der
Tsjechoslowaakse delegatie "voor Bra
tislawa. Vooral dat daarin de voorzit
ter van het Nationale Front dr. Fran-
tisjek Kriegel ontbrak. Dat was geen
toeval. Want het was Kriegel, die in
Tsierna de Sowjet-leiders zeer vaak en
zeer fel van repliek diende op hun
verwijt, dat Tsjechoslowakije lang
zaam afgleed naar de contrarevolutie,
Dit leidde tot een dramatische scène,
waarin Breznjew overeind sprong en
dr. Kriegel, dieuit het voormalig
Oostenrijk-Hongaarse Calicië stamde,
met 'Calicische jood' aansprak.
Het communiqué van Bratislawa was
in zijn belangrijkste passages in de
oude stijl gegoten: Men sprak ener
zijds van de gemeenschappelijke weg
naar het socialisme maar anderzijds
heette het óók dat iedere staat zijn ei
gen weg naar het socialisme kon
gaan. Men kon uit het communiqué
opmaken wat men wilde.
Op 9 augustus 1968 was Praag feeste
lijk versierd. Men verwachtte de Joe
goslavische president maarschalk Tito.
Toch werd onlangs in Lima het grote
Sheraton-hotel geopend door I.T.T.,
een geduchte representant van het
Amerikaanse kolonialisme, die onder
meer heeft geprobeerd de Chileense
president Salvador Allende ten val te
brengen. Maar de militairen in Peru
menen, dat revolutionaire ijver enig
winstgevend pragmatisme niet in de
weg mag staan. Zo wijzen zij er op.
dat het hotel is gefinancierd met de
schadevergoeding voor de genationali
seerde telefooninstallaties van de
I.T.T. in Peru en dat het Amerikaan
se concern zich bovendien heeft ver
plicht het Peruaanse kader voor z'n
voormalige telefoondienst op te lel
den.
Het kost de Peruaanse militairen
overigens weinig moeite om vooral
buitenlanders hun vooruitstreven
de gezindheid aan te tonen. Zij kun
nen inderdaad verwijzen naar een in
drukwekkende reeks hervormingen,
die sinds hun komst in 1968 zijn
doorgevoerd in landbouw en indus
trie. En dat met behoud van een re
delijke economische groei. Een zojuist
verschenen rapport van de Economi
sche Commissie voor Latijns Amerika
van de V.N. (CEPAL) noemt het
gezien de revolutionaire omstandighe
den uitstekende cijfer van 6.9 pro
cent.
Vooral in de agrarische sector hebben
de militairen een revolutie ontketend.
Voordat vier jaar geleden de drasti
sche agrarische hervorming werd ge
proclameerd, bezaten 1026 grootgrond
bezitters bijna 60 procent van de be
bouwbare grond, terwijl verscheidene
miljoenen boertjes op kleine stukjes
grond of in dienst van de rijke eige
naren op een honger-niveau vegeteer
den. Het streven van de militairen
was er direct op gericht deze explosie
ve tegenstellingen te overbruggen.
De eerste grote 'slachtoffers' waren de
lucratieve suikerplantages van dc
Duitse familie Gildemeister en het
Amerikaanse Grace-concern, die wer
den omgevormd tot boerencoöperaties.
Snel verspreide de 'hervormingswoe
de' zich over de andere suikerplanta
ges aan de kust. Daarna kwamen in
veel minder snel tempo de kleinere
en vaak minder produktieve bedrijven
in de hooglanden van de Andes aan
de beurt.
Het originele van de Peruaanse land
hervorming was niet alleen, dat hij
Peru bezochten, schetste een vertegen
woordiger van de onteigende Duitse
eigenaar Gildemeister de toekomst
van het bedrijf in sombere bewoor
dingen. Het zou een soort staatsboer
derij worden met alle problemen van
onvrijheid en gebrekkige efficiency.
Maar nu produceren de 4500 arbeiders
van de coöperatie-Casa Grande per et
maal 1200 ton suiker, wat aanzienlijk
boven het niveau van 1969 ligt. En de
totale suikerproduktie langs de Peru
aanse kust is sinds de hervorming
met 26 procent toegenomen. Nadat
eerst enige tijd technici van de rege
ring het bevel hadden gevoerd over
Casa Grande met z'n 11.900 hectare
waarschijnlijk de grootste suikerplan.
tage ter wereld kiezen de arbeiders
nu hun eigen bedrijfsleiding, die zelf
de produktie-doelen stelt en beslist in
hoeverre de winsten weer in het be
drijf worden geïnvesteerd of direct
aan de arbeiders worden uitgekeerd.
Lang niet alle ongelijkheden zijn ver
dwenen op Casa Grande. De bedrijfs
leiders en technici wonen nog steeds
in fraaie woningen en verdienen tot
3000 'gulden per maand. De arbeiders
wonen nog altijd in sombere beton
nen blokken zonder waterleiding en
toiletten die op de hoeken van de
ongeplaveide straatjes zijn te vinden
en krijgen in het algemeen niet
meer dan 200 gulden per maand.
Maar wat gelijk is geworden, is de
verdeling van de winst En wat dat
betekent is duidelijk te zien. De da
ken van de arbeidershuisjes zijn over
spoeld met televisie-antenne's, het bu
rengerucht is door een stroom van
pick-ups aanzienlijk toegenomen en de
boodschappen in de florerende dorps
winkels worden steeds meer per fiets
gedaan. Onwillekeurig vraagt men
zich af, hoe de mensen het presteren
tijdens de televisie-reclame naar de
openbare toiletten op de straathoeken
te gaan en op tijd terug te zijn voor
het vervolg van de uitzending.
Vorig jaar kregen de suikerarbciders
van de coöperatie Casa Grande zo'n
600 gulden aan winstuitkering, wat
meer is dan het jaarinkomen van veel
Indiaanse boertjes in de bergen. Maar
ook de verschillen tussen de suiker
plantages zijn groot. Zo kregen de
3500 arbeiders van de naburige Carta-
vio-coöperatie vorig jaar nog geen 200
gulden winstuitkering, omdat hun sui
kerfabriek verouderd is. In Peru
President Juan Velasco Alvarado
wordt daarom al enige tijd een discus
sie gevoerd over de gevaren van élite-
vorming in arbeiderskring en over de
groei van nieuwe tegenstellingen.
Deze ontwikkeling wordt ook in de
hand gewerkt, doordat vele coöpera
ties tijdelijk arbeiders huren, die ech
ter geen volwaardig lid mogen wor
den pn dus niet in de winst delen. De
Peruaanse regering heeft daarom een
nieuwe regeling afgekondigd, die voor
1975 moet zijn doorgevoerd en waar
bij ook tijdelijke arbeidskrachten en
zelfs armzalige keuterboertjes uit de
directe omgeving van de coöperaties
voortaan mee zullen delen in de
winst. Verwacht wordt, dat vooral de
rijkste coöperaties hier heftig tegen
zullen protesteren. Al was het slechts
omdat de generaals in Lima er niet
bij hebben verteld, hoe de bestbedeel-
de arbeiders bij een geringer winstde
ling de nieuwe teevee's, radio's, ijs
kasten en kachels moeten afbeta
len
Malaise
Toch kunnen al deze overwegend po
sitieve geluiden niet verhelen, dat het
Peruaanse experiment het afgelopen
half jaar in een moeilijke fase is be
land. De slechte gezondheid van presi
dent Velasco Alvarado, de onrust bij
groepen industrie-arbeiders en do onte
vredenheid bij linkse intellectuelen
over de richting, waarin de Peruaanse
revolutie zich ontwikkelt, hebben een
zekere malaise-stemming doen ont
staan.
Volgende week zaterdag: Peruaanse
revolutie op kruispunt van wegen.
De meest schrijnende armoede is uit
grote delen van de Peruaanse hoofd
stad Lima verdwenen en het aantal be
delaars en ongeschoeide kinderen is
sterk teruggelopen. Ook de situatie in
één van de grootste krottenwijken
van de stad, die wij destijds bezoch
ten het 300.000 inwoners tellende
Pampas de Comas bleek verbeterd.
Dwars door de wijk is een grote as
faltweg aangelegd, talrijke krotten wa
ren vervangen door stenen huisjes, de
wijk heeft nu een eigen bestuur en
ongeveer tachtig pet. van 'Comas' heeït
water en elektriciteit gekregen.
Maar de trek naar de stad gaat unver-
minderd door en op andere plaatsen
vormden zich nieuwe krottenwijken
hier 'Pueblos Jovenes' (jonge ne
derzettingen) genoemd die echter
sneller van de meest elementaire za
ken worden voorzien dan in het verle
is verder, dat talrijke
reclameborden en lichtre-
meest van Amerikaanse make
lij, zijn verdwenen. Deze ontsierende
produkten van de moderne wervings-
technieken zijn voor een belangrijk
deel vervangen door bescheiden aan
plakbiljetten als 'Met Velasco (presi
dent) meer revolutie', 'Banco Com-
mercio del Peru' en 'Eet meer vis'
(in plaats van het duurdere vlees).
Traditie
Voorts hebben de regerende militai
ren hun gevoel voor Peruaanse tradi
tie kunnen uitleven in de restauratie
van oude huizen en paleizen uit het
koloniale verleden. In de oude straat
jes en stegen van het stadscentrum
zijn weer gaslantaarns geïntroduceerd
om de herinnering terug te roepen
aan een ver verleden, waarin Lima de
fabuleuze residentie van de Spaanse
onder-koningen was.
Het nieuwe nationale symbool is hier
om met Jean Revel te spreken
niet Marx of Jezus, maar de Indiaanse
verzetsheld Tupac Amaru, die in 1781
een mislukte opstand tegen de
Spanjaarden leidde en uit dien hoofde
door vier paarden werd uiteengerukt.
Zijn beeltenis siert nu postzegels,
munten en briefstempels en zijn
naam wordt gereserveerd voor talrijke
straten, pleinen en verenigingen. Hij
wordt gevierd als de grote strijder
vóór sociale gerechtigheid en légen
het kolonialisme.
het papieren stadium overleefde en
feitelijk werd uitgevoerd wat in
Latijns Amerika helaas een bijzonder
heid is maar dat tevens werd ge
probeerd het onbeweeglijke kapitaal
van de grootgrondbezitters naar de
stedelijke industrie te dirigeren. Daar
om werden dé onteigende grondbezit
ters schadeloos gesteld met staatsobli
gaties met een gemiddelde looptijd
van 25 jaar en een rente van 5 pro
cent, wat gezien de Latijns-amerikaan-
se mogelijkheden tot inflatie onheil
spellend mag heten.
De ex-grootgrondbezitters kunnen hun
obligaties echter direct in geld omzet
ten, als ze dat investeren in de indus
trie, maar dan moeten ze tevens een
evengroot bedrag aan eigen geld in
die industrie steken. Anders gezegd:
de bankrekeningen in Bazel en New
York moeten worden aangesproken.
Momenteel is in totaal 4,5 miljoen
hectare grond door de regering ontei
gend, waarvan 3,7 miljoen hectare in
coöperatieve vorm is toevertrouwd
aan de boeren, die de grond bewer
ken. Tot dusver profiteerden 1,3 mil
joen Peruanen van de 'reforma agra-
ria'.
De regering hoopt de hervorming in
1976 af te ronden. Maar volgens agra
rische experts is dat rijkelijk optimis
tisch, omdat de vorming van land
bouwcoöperaties in de afgelegen hoog
landen veel meer problemen oplevert.
Bovendien schijnt het hervormings-
.budget voor sommige streken, zoals
Cajamarca, fors te zijn besnoeid.
Maar vooral op de grote suikerplanta
ges aan de kust is de landhervorming
voorspoedig verlopen. Toen wij bijna
vier jaar geleden de toen juist ontei
gende Casa Grande-suikerplantage in
het noordelijke woestijngebied van
Imassa van dc Peruaanse bevolking is er onder het militaire
■4nc van president Velasco Alvarado zeker op vooruitgegaan.
