Modelstaat Uruguay vervalt tot dictatuur
t
amerika
§&ts
pUV/KViAiRTET ZATERDAG 7 JULI 1973
BUITENLAND T13/K15
MYTHE VAN HAILE SELASSIE
MOOIER DAN DE WERKELIJKHEID
Door Harm Lamberts
|zer Haile Selassie van Ethiopië, de overwinnende leeuw van Juda, de uitverkorene Gods, de ko-
5 der koningen, die zich beschouwt als rechtstreekse afstammeling van koning Salomo en de legen-
ische koningin van Sheba, is 80 jaar en dat is voor Ethiopische begrippen stok en stokoud. Want
onderdanen mogen er, als ze alle ontberingen van him eerste levensjaren doorstaan, toch niet op
men veel ouder dan veertig jaar te worden. Alles is nogal ongelijk verdeeld in Ethiopië.
ivergrote massa van de ongeveer
Ijoen inwoners kan lezen noch
jven, ziet nooit een dokter. De
srsterfte in Ethiopië wordt bijna
ens ter wereld geëvenaard. Zestig
:nt van alle kinderen die geboren
en, sterft vóór het derde jaar. De.
assenen sterven aan malaria, le-
gele koorts, dysenterie en ge-
tsziekten als hun leeftijdsgenoten
is land in de bloei van hun leven
Hailé Selassie regeert nu al bijna
ar en heeft zich in de loop der
veel roem vergaard. Zijn ver-
e dramatische beroep op de Vol-
tond hem te hulp te komen toen
land werd binnengevallen door
iscistische horden van Mussolini,
ducht naar Engeland en zijn tri-
ntelijke terugkeer naar Ethiopië,
haften hem een aureool dat hij
leven lang heeft gehouden. Met
diplomatieke bekwaamheden en
•1 voor public relations heeft de
r het beeld dat de wereld van
had steeds weer opgepoetst. De
geloven graag in sprookjes.
niet zoveel keizers en konin-
ieer en als er dan nog een echte
die leeuwen in zijn tuin heeft
die mythe en werkelijkheid
tdig weet te mengen, dan wor-
mensen die kritische vragen
al gauw gedoodverfd als zwart*
die de zon niet in het water
zien schijnen.
;eling die in Ethiopië in verzet
te komen tegen de keizer, de
lakbare, de heilige, vertegen-
iger van God op aarde, werd ef*
1 de mond gesnoerd. Zij die het
len de verstikkende strukturen
aan de kaak te stellen, die Ethiopië
iedere aansluiting met de moderne
ontwikkeling in Afrika en de rest van
de wereld heeft doen missen, moesten
dat met de dood bekopen of zijn het
land uitgevlucht. Het regime van Hai
le Selassie kent lang niet malse straf
fen. Mensen werden ingemetseld :'n
huizen, weggeborgen in afschuwelijk»
gevangenissen, terecht gesteld.
OPSTAND
Twaalf jaar geleden brak een opstand
uit tegen het bewind van Haile Selas
sie. Regeringsgetrouwe troepen had
den niet veel tijd no Jig om daar een
eind aan te maken. Op 30 maart 1961
werd generaal Mengistoe Neway, de
leider van de opstand, in het open
baar in Addis Abeba opgehangen. Zijn
executie en de laatste woorden die hij
sprak, hebben vooral op de Ethiopi
sche studenten diepe indruk gemaakt
Zij waren meer en meer vervreemd
geraakt van de Ethiopische samenle
ving. Door hun studie waren ze in de
bevoorrechte positie dat ze kennis
konden maken met de wereld buiten
Ethiopië. Zij gingen steeds meer kriti
sche vragen stellen en dat was en is
niet geoorloofd in Ethiopië. 'Ik heb
gedaan waarvan jullie mij beschuldi
gen', zei generaal Neway, 'maar ik voel
mij niet schuldig. Ethiopië heeft stil
gestaan, terwijl onze Afrikaanse broe
ders voorwaarts gaan in de strijd om
de armoede te overwinnen. Wat ik deed
was in de beste belangen van mijn
land'.
De studenten hebben de strijd van ge
neraal Neway voortgezet. Zij gingen
de functie vervullen die eigenlijk po-
streden provincie Ogaden is de oostelijke punt van Ethiopië waar onder
'kam plaats Galadi tig*-
andel
litieke partijen moeten vervullen,
maar die zijn verboden in Ethiopië.
Zij namen het op voor de arme boe
renbevolking en de ontheemden in de
stad. Dat hadden de vakbonden eigen
lijk moeten doen, maar die zijn in
Ethiopië verlengstukken van het rege
ringsapparaat.
Een onafhankelijké pers, radio of te
levisie zijn er ook niet. Dus gingen de
studenten de mensen voorlichten.
Maar hun vergaderingen en betogin
gen werden uiteen geslagen en hon
derden studenten zitten gevangen of
zijn het land uitgevlucht. Het enige
medium van betekenis in Ethiopië is
eigenlijk de koptische kerk. En kerk
en staat vallen in dat land nog altijd
samen. De koptische kerk, die bar
stensvol traditie zit, vervult er min of
meer de rol die de rooms-katholieke
kerk in de middeleeuwen had. De
kerk en de keizerlijke familie bezitten
bijna alle grond in Ethiopië. De pach
ters die er een bestaan op moeten
vinden, worden op een verschrikkelij
ke manier uitgebuit. Ze moeten soms
tot 75 procent van hun opbrengst aan
de landeigenaren betalen.
Daarnaast betalen ze inkomstenbelas
ting, belasting voor de gezondheids
zorg en het onderwijs, ook al is er
heinde en ver geen school te beken
nen en zien ze nooit een dokter. En
de belastinginners zijn ook nog eens
corrupt, zodat de boeren veel meer
belasting moeten betalen dan wette
lijk is voorgeschreven. Zo zijn ze jaar
in jaar uit uitgemergeld.
RADELOZE BOEREN
Toen de regering in 1968 de belasting
druk weer wilde verzwaren, grepen de
radeloze boeren in de provincie Go-
jam naar knuppels en hooivorken en
joegen de belastinginners het land af.
Leger en politie maakten een eind
aan de rebellie. Er vielen enkele hon
derden doden. Toen een Italiaanse
journaliste eind vorig jaar de keizer
vroeg wat er nu in hem omging als
hij zo nu en dan rondritjes maakt en
dan brood en muntstukjes aan de ar
men uitdeelt, merkte Haile Selassie
op dat armen en rijken er altijd ge
weest zijn, dat wie werken wil ook
niet arm hoeft te zijn.
Ondanks de schrijnende armoede
waarin 95 procent van de Ethiopiërs
moet leven, besteedt het bewind van
Haile Selassie ongeveer eenderde van
cle staatsinkomsten aan leger en poli
tie. Het Ethiopische leger behoort tot
de sterkste van de onafhankelijke Af-
Keizer Haille Selassi
rikaanse landen. En als het aan de
keizer ligt, wordt het leger de komen
de maanden nog sterker, want er
dreigt oorlog met het buurland Soma
lië. Voor zijn wapenaankopen steunt
de keizer voornamelijk op Amerika.
De Amerikanen vormen een belangrij
ke steunpilaar voor zijn regime. Over
de betrekkingen tussen Amerika en
Ethiopië wordt altijd erg geheimzin
nig gedaan. Niet in het minst door de
regering in Addis Abeba zelf. De kei
zer gaat door voor een van de meest
vooruitstrevende leiders in Afrika en
daarom wil hij zich niet al te zeer
vereenzelvigen met de Amerikanen,
die er op hun beurt niet veel voor
voelen al te openlijk steun en toever
laat te zijn van een feodaal regime.
Bij de Ethiopische stad Asmara heb
ben de Amerikanen een luisterpost
van de inlichtingendienst ingericht
met telescopen die gericht staan op
het Midden-Oosten en de Sowjet-Unie.
Voor wat hoort wat en daarom gaat
niet minder dan tachtig procent van
de totale Amerikaanse militaire hulp
aan Afrika naar Ethiopië. Jim Hoag-
land, die voor zijn reportages over Ai-
rika een Pulitzerprijs heeft gewonnen,
heeft over de Amerikaanse militaire
en economische betrokkenheid bij de
ontwikkelingen in Ethiopië onlangs
boeiende gegevens gepubliceerd. Hij
citeert de Amerikaanse ambassadeur
In Addis Abeba, die met zoveel woor
den toegeeft, dat Amerika en Rusland
In dat deel van Afrika aan een 'minia
tuur- bewapeningswedloop' bezig zijn.
In I960, 1962. '63 en '64 hebben Ame
rika en Ethiopië verdragen gesloten
waarin Amerika onderandere ver
klaart, 'dat het blijvend belang stelt
in de veiligheid van Ethiopië en het
verzet van dit land tegen alle activi
teiten die de territoriale onschend-
yV 7-:-.
k J
- Y,
Ethiopische soldaten aan de grens
baarheid van het land zouden bedrei
gen'. Die zinsnede komt voor in het
verdrag van 1960 en werd in latere
overeenkomsten omgezet ln daadwer
kelijke militaire en economische hulp
SOMALIË
Ethiopië grenst in het oosten aan So
malië, dat in i960 een onafhankelijke
republiek werd. De betrekkingen tus
sen beide landen zijn allesbehalve
vriendschappelijk. Somalië maakt na
melijk aanspraak op de Ethiopische
provincie Ogaden. De achtergrond
hiervan is dat toen Somalië onafhan
kelijk werd alleen de voormalige Brit
se en Italiaanse delen van wat vroger
Somalië was bij elkaar gevoegd wer
den tot de republiek Somalië, maar
de gebieden die Engeland destijds aan
Kenia en Ethiopië had afgestaan en
het Franse protectoraat niet. Het
noordelijke deel van Somaliland werd
in 1887 een Brits protectoraat. Een
jaar later kreeg Frankrijk ook een
stukje en in 1894 kreeg Italië zeggen
schap over het zuidelijke deel van So
maliland. De onafhankelijke republiek
Somalië stelt dat Engeland stukken
van het oude Somaliland aan Kenia,
Ethiopië en Frankrijk heeft gegeven.
In de grondwet van Somalië staat
sinds 1960 dat het land 'met wettige
en vreedzame middelen zal streven
naar de hereniging van alle Somali
sche gebieden'. In de jaren zestig is
dat streven allerminst vreedzaam ge
weest. Zowel met Kenia als Ethiopië
braken regelmatig gevechten uit. Die
verliepen voor Somalië niet zo gun
stig en daarom versterkt het nu uit
alle macht zijn leger. De laatste
maanden stromen wapens, vliegtuigen,
tanks en gevechtswagens Somalië bin
nen. De Keniase krant Daily Nation
schreef dezer dagen: 'Somalië bereidt
zich voor op een oorlog*.
Een van de redenen voor de verhevig
de belangstelling van Somalië voor de
Ethiopische provincie Ogaden zou wel
eens kunnen zijn dat daar exploiteer-
bare hoeveelheden gas en olie zijn
aangeboord. Inmiddels heeft Ethiopië
ook een flinke troepenmacht samenge
trokken bij de grens met Somalië en
er is niet veel meer voor nodig om de
strijd te doen ontbranden.
De Organisatie van Afrikaanse Een
heid probeert nog in het conflict te
bemiddelen. Toen de OAE in mei van
dit jaar in Addis Abeba haar 10-jarig
bestaan vierde, waren heftige woor
denwisselingen tussen de Ethiopische
en Somalische delegatie er mede oor
zaak van dat het een weinig feestelij
ke bijeenkomst werd. Op die vergade
ring is toen een commissie van vijf
Afrikaanse landen gevormd die moet
bemiddelen, maar het valt zeer te be
twijfelen of dat zal lukken. Door de
Russische wapenleveringen voelt Soma
lië zich nu sterker dan ooit en het
kan er op rekenen dat de overgrote
meerderheid van de bevolking in Oga
den liever bij Somalië wil horen dan
bij Ethiopië.
Door de Amerikaanse betrokkenheid
bij de gang van zaken in Ethiopië en
de Russische steun aan Somalië, waar
Russische adviseurs de Somali's onder
meer bekwamen in het besturen van
de Migs, zal een eventueile oorlog tus
sen beide Afrikaanse landen geen zui
ver lokale aangelegenheid zijn. De
Amerikaanse ambassadeur in Addis
Abeba en zijn Russische collega in So
malië zullen handen vol werk hebben
om te voorkomen dat de hartelijke
betrekkingen tussen Washington en
Moskou niet vertroebeld worden door
een oorlog in de 'hoorn' van Afrika.
net v
effen
kunt'
van h[
enboi
te RiJ
■>li
[staatsgreep bij dekreet', waarbij de Urugese president Juan
Bordaberry vorige week de parlementaire democratie inruil-
lor een militaire dictatuur kwam allerminst als een donder-
lij lieldere hemel. De hoofdstad Montevideo mag met zijn bre-
ulevards, weelderige parken en schitterende stranden nog een
irde en redelijk welvarende indruk maken, liet blijft e.en feit.
land even groot als Engeland al jarenlang in verval is.
in zq'n mate, dat de dreiging van een. militaire interventie in
ilitiek tot een vast bestanddeel van het alledaagse leven was
rden.
len
ing
in
ng,
jen
situatie van hollende inflatie,
rende produktie, ongelofelijke
lijke corruptie, sociale onrust
errilla-activiteiten hadden de in-
ijkste groepen in de Uruguese
chappii elke kans laten liggen
erbeteringen aan te brengen,
oor was het nu de beurt aan de
lals. Slechts de vraag resteerde
rechtse dan wel linkse wapen-
rs zouden worden. Het ant-
volgde, toen president Borda-
zich openlijk verenigde met de
rvleugel van de Uruguese strijd-
aangevoerd door generaal
n Chaisti, leider van het belang-
te militaire district, dat
rideo omvat
rv uersteeg in
Bal Christi, een wilskrachtige
?rofbesnaarde cavalerist, geniet
land bekendheid als 'Brazili-
Yanwege zijn bewondering voor
lega's in het noorden. Zijn voor-
i medestander is de legerchef
'hiape. Hun overwinning bete-
[verlies voor de progressieve mi-
die inspiratie putten uit het
ild van de links-nationalisti-
Militaire machthebbers in Peru.
Jrden geleid door de chef-staf
drie strijdkracht-onderdelen,
generaal Gregorio Alvarez. Deze uit
slag kwam niet geheel onverwacht. Het
afgelopen jaar waren al veel linkse of
ficieren onder auspiciën van de mili
taire inlichtingendienst SIM in fei
te een dochter van de Amerikaanse
CIA naar administratieve sectoren
overgeplaatst.
Dat de opstandige militairen presi
dent Bordaberry en een aantal bur
gers in de nieuw te vormen staatsraad
toestaan mee te regeren, is niet alleen
bedoeld om de militaire dictatuur een
schijn van legaliteit te bezorgen, maar
heeft waarschijnlijk ook te maken
met de beperkte bestuurlijke erva
ring van de militairen. Want tot in
het recente verleden vormde defensie
een sluitpost op de Uruquese begro
ting, hadder de strijdkrachten nauwe
lijks voldoende munitie om saluut
schoten af te vuren, en wisten vol
gens sommige waarnemers alleen
vrienden en bekenden van hun be
staan af.
Dat was zeker het geval in de eerste
helft van deze eeuw, toen de overvloe
dige export van vlees, wol en huiden
een simpel verkregen welvaart ople
verde. Het vee plantte zich in het
Uruguese heuvelland met geestdrift
voort en moest slechts op geregelde
tijden in de richting van de abattoirs
worden gedreven. De politici lieten
toen zelfvoldaan weten: 'Wij plukken
liever schapen kaal dan belastingbeta
lers'.
Al in 1917 introduceerde de befaamde
president Jorge Battle op basis van
deze welvaart een bloeiend systeem
van sociale voorzieningen, dat zeker
op dat moment zijn weerga in de we
reld niet kende. Enkele fascinerendp
details: een 44-urige werkweek (dertig
uur voor ambtenaren, twintig dagen
vakantie, schadeloosstelling bij onvrij
willig ontslag, kinderbijslag, mini
mumloon, gratis onderwijs en royale
ouderdoms- en invaliditeitspensioe
nen. Mannen werden op 55-jarige leef
tijd gepensioneerd en vrouwen op
hun 47ste. En het meest indrukwek
kende van alles was, dat dit systeem
lange tijd redelijk functioneerde
Ook voerden de Uruguezen naar Zwit
sers voorbeeld het zogenaamde bonds
radensysteem in. Daarbij werd de uit
voerende macht uitgeoefend door een
nationale regeringsraad van negen le-
De grote politieke partijen de
blancos en de colorados zakten af
tot statische debatteerdubs en oligargi-
sche belangengroepen. En voorzover
de merendeels corrupte politici nog
pogingen ondernamen om de catastro
fale inflatie te bestrijden, ging dat via
bevriezing van de lonen ten koste van
de laagstbetaalden, wat een groeiende
sociale onrust en een ongekende sta
kingswoede tot gevolg had.
Dat in dit gefrustreerde klimaat een
van 's werelds beroemdste guerrilla-or
ganisaties de Tupamaros-beweging
floreerde, mag geen verwondering
wekken. Maar de Tupamaros werden
dioor hun aanvankelijke successen
overmoedig en gaven zich al teveel
bloot. Hun voornaamste tegenstander
de onderbetaalde politie bleek
in vrijwel onbeperkte mate omkoop
baar. Toen de nieuwe president Bor
daberry de strijdkrachten begin vorig
jaar dan ook alle volmachten gaf om
de guerrilla-beweging te liquideren,
waren de Tupamaros in enkele maan
den nergens meer.
Corruptie
Uruguay, het land van de vergane
den. die direct door het volk werden
gekozen. Om mogelijke onlustgevoe
lens bij minderheidsgroeperingen tot
een minimum te beperken, moesten
drie van deze leden zelfs tot de oppo
sitie behoren.
Maar halverwege de jaren vijftig be
gonnen de vlees- en wolprijzen op de
wereldmarkt te kelderen, waarmee de
fundamentele zwakte van de Uruquese
modelstaat keihard werd blootgelegd:
hij berustte op een gemakkelijk ver
kregen 'elvaart en was niet geba
seerd op eigen inspanningen en on
dernemingsgeest.
In 1966 begon dt afiakeling zich ook
op politiek terrein af te tekenen. De
Uruguezen besloten bij referendum
hun nationale regeringsraad in te ru'-
len voor hei meer robuuste presiden
tiële stelsel in de •o /.o .ie aanstor
mende economische crisis beter te
kunnen bezweren. Zonder noemens
dorie
waardig succes. Uruguay bleef consu
meren als een ontwikkeld land en
produceren als een ontwikkelingsland.
Ook het genereuze systeem van socia
le voorzieningen en de daarmee sa
menhangende overmaat aan bureau
cratie maakten een aanpassing aan de
sterk gewijzigde economische situatie
moeilijk. Vandaag de dag telt dit land
met z'n 2,8 miljoen inwoners nog
280 000 ambtenaren, 400.000 gepensio
neerden en 250 000 werkloze steun
trekkers. Tachtig procent van de Uru
guezen woont in de stad, maar de es
sentiële rijkdommen moeten nog
steeds uit de agrarische sector komen.
En deze sector verkeert zonder meer
in een achterlijke staat. Vorig jaar
werd maar 1,7 procent van de be
bouwbare grond met kunstmest be
werkt. irrigatie ontbreekt vrijwel ge-
heel. wat iijdens de grote droogte van
19J4 bijvoorbeeld leidde tot de dood
van 2,5 miljoen beesten. Goede spoor
wegen zijn schaars. Het vee liep van
zelf wel naar de abattoirs
Tevreden
De grote en semi-grote grondbezitters
zijn op een laag produktief niveau al
tevreden met hun inkomsten en in
vesteren nauwelijks. Het midden- en
kleinbedrijf wil uit economische
noodzaak wel verbeteringen aanbren
gen, maar heeft geen geld. Er zijn
wel pogingen ondernomen om de ach
teruitgang in de agrarische sector te
compenseren met industrialisatie.
Maar de Uruguese industrie bleef zeer
bescheiden door de afwezigheid van
inheemse grondstoffen, de beperkte
binnenlandse markt en de onmogelijk
heid om de kwalitatief teleurstellende
produktcn in het buitenland te verko
pen
Toch bleven de guerrilleros de gang
van zaken van achter de tralies beïn
vloeden. Ze bezorgden de militairen
namelijk veel inlichtingen over de on
voorstelbare corruptie in regerings
kringen. Daarom begonnen de militai
ren vervolgens 'n kruistocht togen het
door al te veel bestuurders en politi
ci gehuldige principe, dat diensten
aan het algemeen belang en aan de ei
gen geldbuidel mogen samenvallen.
Enkele voorbeelden uit een eindeloze
reeks: het stadsbestuur van Montevi
deo, de traditionele springplank voor
de nationale politiek, waar veel vrien
den van Bordaberry te vinden zijn,
was een potente bron van zelfverrij
king; ex-president Pacheco Areco
bleek bij een grote fraude te zijn be
trokken; vrijwel elk openbaar nutsbe-
drijfs had z'n edgen schandaal; De vori
ge minister van economische zaken ver
kocht eenvoudig eenvijfde van 's lands
goudreserves twintig procent beneden
de gangbare prijs; de parlementariërs
hadden zichzelf bedacht met onge
woon hoge pensioenen en 'konden be
schikken over woningkredieten met
een rente van 3,5 procent, wat in een
land met een jaarlijks inflatie van ne
gentig procent bijna een geschenk is.
In februari voerden de militairen al
een 'onderhuidse staatsgreep' uit. Bor
daberry werd gedwongen enkele mili
tairen in zijn kabinet op te nemen en
moest een door de generaals ontwor
pen hervormingsprogramma accepte
ren. Verder werd een merendeels uit
militairen bestaande nationale veilig-
heidraad opgericht, die de president
van advies moest dienen en deden mi
litairen in het kader van de corruptie
bestrijding als 'interventoren' hun in
trede bij een aantal staatsbedrijven
Nadat de generaals op deze wijze de
regering in hun macht hadden gekre
gen, ontketenden zij een offensief te
gen de volksvertegenwoordiging. Sena
toren werden beschuldigd van corrup
tie of samenwerking met de Tupama
ros. Maar de parlementariërs beten
fel van zich af, bestempelde de mili
tairen als vrijheidsverdelgers en kwa
men met gedetailleerde beschuldigin
gen over afschuwelijke folterpraktij
ken in de kazernes. Bekend werd ook
het geval van een bekende ingenieur,
die uit een leger-helikopter werd ge
gooid 'om te zien of hij zou springen',
behalve in Latijns-Amerika ook in
Vietnam een geliefkoosd amusement
van anti-guerrilla-eenheden.
Het conflict tussen de parlementariërs
en de generaals werd op de spits ge
dreven, toen de laatsten opheffing
van de parlementaire onschendbaar
heid van senator Erro van het linkse
Frente Amplio eisten, wegens ver
meende relaties met de Tupamaros.
De senaat hanteerde een uitgebreid
arsenaal van vertragingsacties en zeg
de reeds toe, dat bij de uiteindelijke
stemming het vereiste quorum (21
van de 31 senatoren) zeker niet aan
wezig zou zijn. Op 14 mei zonden de
militairen een onheilspellende bood
schap de wereld in met vragen zoals:
'Is het nog de moeite waard het pres
tige van het parlement langer te er
kennen, als dat parlement geen enkel
prestige meer bezit wegens de corrup
te praktijken van zijn leden?'
Twijfelachtig
Vorige week beantwoordt de rechter
vleugel van de strijdkrachten deze
vraag door het in 1832 opgerichte par
lement op te heffen. Of de komst vin
rechts georiënteerde militairen een
oplossing voor de Uruguese proble
men betekent is twijfelachtig. Het
voorbeeld van het economisch snel
groeiende Brazilië, met z'n harde dic
tatuur, z'n uitverkoop van rijkdom
men ahn het buitenland en z'n onge
lofelijke welvaartverschillen, is niet
alleen weinig aantrekkelijk voor Uru
guay, het is zelfs onbruikbaar.
Want Uruguay beschikt, in tegenstel
ling tot Brazilië, over een krachtige
linkse vakbeweging (CNT), die het
openbare leven langdurig weet plat te
leggen, en over een grote, geëmanci
peerde middenklasse. Beide roeperin-
gen verafschuwen in meerderheid een
rechtse-militaire dictatuur. En zonder
hun medewerking zullen de militairen
het niet kunnen klaren.
De ervaringen in het zuidelijke buur
land Argentinië, waar voor Perons re
cente terugkeer rechtse militaire
machthebbers zeven jaar lang afknap
ten op het verzet van een sterke vak
beweging van een zelfbewuste midden
klasse, zijn veelzeggend. En voor pre
sident Juan Maria Bordaberry waar
schijnlijk angstwekkend.
