WE HEBBEN SOLZJENITSIN EVEN HARB NODIG
ALS BE RUSSEN ONS GRAAN
alië bungelt
nderaan Europa
n interesse in EEG-besluiten
- ®j
j*
/KWARTET ZATERDAG 16 JUNI 1973
BUITENEAND T11/K13
de vervolging van Russische intellectuelen en schrijvers die zojuist
nieuw hoogtepunt heeft bereikt met het oprollen van het dappere
|dje Samizdat is veel meer aan de hand dan de gewone ideologische
igelandij. Er is een vernietiging van culturele bronnen gaande waarvan
rolk zich nauwelijks bewust is omdat de consumptiemaatschappij er
nieuwe 'waarden' voor in de zet zoals op een andere wijze ook in het
ten gebeurt. Dat is de conclusie van Jean Marie Domenach, hoofdredac-
an het Franse filosofisch-culture maandblad 'l'Esprit', in een artikel
enige dagen geleden in 'Le Monde' verscheen, en dat hierbij wordt
produceerd. Domenach richt zich hiermee vooral tot de Franse publieke
ic maar zijn hartekreet achten wij ook hier de aandacht waard.
(er
workr Jean Marie Domenach
richten die ons uit de Sovjet Unie be-
doen vrezen dat de Sovjet-autoritei-
jloten hebben om de laatste vrije ui-
irm die er in dit land nog was op te
De publikatie van Samizdat, het
orgaan voor de verspreiding van ge
lde teksten dat nog aan de censuur
ipte, werkt al acht maanden niet
De schrijver Yakir, heeft doorgesla-
ïder het geweld van de politie en zijn
len zijn erbij. Generaal Grigorenko,
tijd opgesloten in een psychiatrische in-
)g is nu veroordeeld tot levens
afzondering. De historicus Amalrik,
ekeerd uit dwangarbeid na zijn von-
hebben uitgediend, is opnieuw inge-
waarschijnlijk in afwachting van een
ien proces tegen nonconformistische
ctuelen.
ervelend het ook is om zich in de aan-
>0-54 nheden van anderen te mengen, het
ik is nu toch aangebroken om onze
vdheid uit te schreeuwen. Trouwens
fleerde Sacharow heeft daartoe in een
irief, gericht aan de intellectuelen in
esten, ook opgeroepen. De aanval is
ld over verschillende fronten. Ten
van schrijvers en intellectuelen die
inder bekend zijn wordt intimidatie
klassieke vormen toegepast: verbod
bliceren, werkgelegenheid ontnemen,
van manuscripten, arrestatie, gevan-
raf, dwangarbeid of gedwongen opna-
een psychiatrische kliniek. Ten op-
van schrijvers en geleerden met een
reputatie zijn er twee manieren ont
eerste bestaat hierin dat men
ot een uitreisvisum verstrekt voor
itenlands bezoek en dat zij, een-
n het buitenland, opeens vernemen
i het Sovjet-staatsburgerschap is ont-
Solzjenitsin die hiervoor al op zijn
oort
hoede was, ging niet naar Stockholm om de
Nobelprijs in ontvangst te nemen, maar an
deren, die wèl vertrokken, zoals de natuur
kundige Tsjalidze, kunnen niet meer terug
keren. De tweede' techniek is nog verfijn
der: de toetreding van de Sovjet Unie tot
de internationale conferentie voor auteurs
rechten zal haar voortaan in staat stellen
om de uitgave in het buitenland van boeken
die in Rusland verboden zijn te verhinde
ren. Wij zullen het volgende boek.van Solz
jenitsin niet meer te lezen krijgen. Deze
man, die waarschijnlijk de grootste roman
schrijver van onze tijd is, wordt aldus le
vend begraven.
Waarom
Het is moeilijk om het geheel van redenen
te ontrafelen die tot deze terugval hebben
geleid.
Reizigers bevestigen ons dat de zeer grote
meerderheid van de Russen de Sovjet-rege
ring steunt en dat het slechts enkele min of
meer ondergrondse schrijvers zijn die een
uitdaging vormen voor het meest formida
bele staatsapparaat dat de wereld ooit heeft
gekend. Moeten we hieruit afleiden dat een
marxistische overheid niet kan tolereren dat
er afwijkende stromingen bestaan en beslo
ten heeft om een intellectuele oppositie van
christelijke of personalistische inspiratie te
muilkorven?
Laten we in de eerste plaats de conjunctuur
niet vergeten. Juist nu de Sovjet Unie zich
in een proces van belangrijke economische
en technologische uitwisseling heeft bege
ven met de Verenigde Staten en de kapita
listische wereld laat het zich verstaan dat
zij haar ideologisch monopolie wil verstevi
gen om het binnendringen van 'westerse
ideeën' te verhinderen. De ontspanning naar
buiten moet altijd betaald worden met ver
harding naar binnen. Maar die tegenstelling
verklaart niet alles want het blijkt dat hel
marxistische denken in het Oosten ook ver
zwakt. De enige school die er zich nog vrije
lijk door laat inspireren, die van de groep
Praxis, vindt thans de Joegoslavische over
heid tegenover zich. Na wat er de laatste ja
ren in Tsjechoslowakije en in Polen en na
de dood van Lukacs gebeurd is bestaat er
vrijwel geen marxistische filosofie meer
juist in de Europese landen die zich erop
beroepen marxistisch te zijn. Trouwens ook
de marxistisch-leninistische orthodoxie in
Rusland wijkt langzamerhand terug in de
kunst, de letteren, de economische politiek
en de rechtsbedeling. Zij wordt terugge
drongen door minder ideologische en meer
pragmatische opvattingen die beter beant
woorden aan de behoeften en de eisen van
een industriële samenleving.
Twee stelsels
Men moet dus voor het verschijnsel diepere
beweegredenen zoeken dan die van de poli
tieke actualiteit. Erkend moet worden dat
het Oostblok vandaag leeft onder een poli
tieke hemel waarin twee stelsels samenval
len: de bureaucratie van de welvaartsstaat
en de bureaucratie van het stalinisme, dat
alleen maar enigzins afgezwakt is. In tegen
stelling tot wat men heeft willen geloven
heeft de ontwikkeling van de consumptie en
de verhoging van de levensstandaard niet
geleid tot een vraag naar politieke en cultu
rele vrijheid. In tegendeel, in landen waar
de industrialisatie nog niet voltooid is gaat
de massafabricage van verbruiksgoederen,
van automobielen en van televisie in het
bijzonder, ook die bronnen vernietigen, na
melijk in de plattelandssamenleving, waar
uit de traditionele cultuur zich nog kon
voeden. Daarvoor in de plaats worden be
hoeften aangewakkerd die in serieproduk-
tie kunnen worden bevredigd en vormen
van ontspanning die geprefabriceerd zijn
precies datgene wat we bij ons 'massacul
tuur' noemen.
In zo'n situatie komt Iedere levende cul
tuur, marxistisch, christelijk, liberaal of
'pop', onvermijdelijk in conflict met de
heersende macht, eenvoudig omdat zij zich
verzet tegen de gelijkschakeling van zeden
en meningen. We kennen dat al in het Wes
ten. En we beginnen daarvan ook in het
Sovjetblok uitingen te zien. De bedoeling
van waaruit de autoriteiten daarop reageren
zijn ten diepste dezelfde als bij ons: verde
diging van gevestigde waarden. Alleen bezit
men er daar middelen voor die onvergelijk
baar veel harder zijn, namelijk om schep
pende geesten en intellectuelen voor de
keus te plaatsen tussen zwijgen of het gek
kenhuis, ballingschap of zelfmoord.
Het is duidelijk dat een ideologisch
gefundeerde macht als die van de
Sovjets daar veel gevoeliger voor is dan
machten zonder dogma zoals die van de ka
pitalistische landen. Maar de strijd is dezelf
de. De wereldgemeenschap der bureaucratie
ën zekere godsdienstige bureaucratieën in
gesloten verenigd in het najagen van de
heilbrengende economische groei, gaat ten
koste van de vrijheden en de waarden van
de geest. Dat is de reden waarom, zoals ook
in de eerste helft van de negentiende eeuw,
intellectuele minderheden front maakten te
genover grote tyrannieke machten die net
zoals toen coalities met elkaar vormen. Het
volk zal hen alleen maar bijvallen als do na
tionale trots erbij in het geding komt.
Maar in die eeuw vonden Russische intellec
tuelen, van Alexander Herzen tot Lenin toe,
een wijkplaats en inspiratie in het Westen.
In die eeuw schreef Peter Tsjaadajew in het
frans zijn wijsgerige brieven. Welke hulp
geven wij hen vandaag? Onze regering, een
en al glimlach Voor de Sovjet-Unie onder
neemt niets wat de culturele gelijkschake
ling in dat land in gevaar kan brengen. On
ze communistische partij durft publiekelijk
niet te zeggen wat de meerderheid van haar
leiders en de overgrote meerderheid van
haar intelligentia denken. Onze socialisti
sche partij wil niet de schijn op zich laden
zich toe te leggen op een antaSowjet hou
ding.
Verstikkingsdood
Dezelfde strijd
Alexander Solzjenitsin tijdens de begrafenis van een vriend
De enorme schaalvergroting van de indus
triële groei die thans zelfs de communisti
sche wereld tot samenwerking brengt, ver
oorzaakt de opstand van de cultuur.
En zó, in het halfduister van deze mede
plichtigheid, leveren wij een cultuur uit
aan de verstikkingsdood. Een cultuur die
veel ontleend heeft aan het Westen maar
die er nog oneindig veel meer aan heeft te
ruggegeven. De Amerikaanse senaat moge
er dan in geslaagd zijn om duizenden Sov
jet-Joden los te kopen tegen verscheidene
miljoenen tonnen graan. Maar terwijl de ka
pitalistische landbouw de Sovjetburgers
voedt verhindert de Sovjet Unie ons om
ons tc voeden met wat het meest inspire-
rend is van de Russische cultuur. Nu de
ontluistering die bij ons in de mode is er
in slaagt om alles te verwoesten wat een
menselijk gezicht heeft hebben wij net zo
veel behoefte aan Solsjenitsin als de Russen
aan graan.
Als Europa lijdelijk toeziet hoe een cultuur
ondergaat die meer dan ooit bevruchtend op
haar kan inwerken, dan zal het weer eens
het vervloekte Europa van München zijn.
Allen die geloven in de vrijheid van onder
zoek en van het scheppend kunstenaarschap
en die in het verleden getoond hebben dat
zij zich niet laten muilkorven, behoren nu
in het geweer te komen tegen deze verstik
king, zij behoren vrijheid te eisen voor Ya
kir, voor Amalrik, voor Grigorenko, voor al
die intellectuelen wie dwangarbeid en
psychiatrische behandeling te wachten staat,
vrijheid voor hen en voor hun wer.k uit
naam van de broederschap van dichters, van
scheppende geesten'en geleerden, een broe
derschap, die wat anders is dan een interna
tionale beroepsorganisatie want zij getuigt
uit een eenheid des geestes.
t Forum Romanum aan de Via dei Fori Imperiali in het hartje van Rome zijn vier grote bor-
ingebracht, waarop de groei staat afgebeeld van wat ec^ns het 'Romeinse rijk' heette. Het be
et de stad Rome, een stip in de laars die we nu Italië noemen en eindigt met liet wereldrijk,
n decadentie ten onder zou gaan. De borden hadden beter in omgekeerde volgorde kunnen
i. Want de restanten uit een groots verleden, die even verderop een toeristische attractie zijn,
eren de Romeinen in deze dagen pijnlijk aan bet verval waaraan naar bet lijkt nog geen
s gekomen.
mm
jffigj
ïjyÜÏ:
tiVjjaaöjfc
rnntmi
fcif
- m
leii
ordt reeds de 'zieke man van
genoemd omdat het als mede-
r van de Europese Economi-
emeemschap in 1957 in Rome
jaren geen gelijke tred kan
met de andere lidstaten, die
akkere broeder toch echt wel
hebben. De oorzaak van deze
ellende ontwikkelingen moet
vorden gezocht in het feit dat
ne in de Italiaanse hoofdstad
beu nteresse bestaat voor 'Europa'
et bijzonder voor de Europese
schap.
Inent
Malfa, voorzitter van de vrij
Republikeinse partij, heeft er
innerd dat Italië heeft gepro-
e Alpen te beklimmen om Eu-
|zien, maar dat het in de Mid-
e zee zal terugvallen als het
«ekt waaraan het zich vast-
-a Malfa maakt zich hier be-
enige overdrijving schuldig,
lië is echt niet van plan, do
ng met de Europese Gemeen-
efinitief te verliezen. Het zal
og heel wat tijd nodig hebben
chterstand in te halen die het
en nalatigheid als gevolg van
onmacht heeft opgelopen.
Tek aan belangstelling voor de
n Gemeenschap gaat zelfs zo
een Italiaanse minister wei-
vrij te maken voor bespre-
uet een belangrijke vertegen-
ir van de EEG over financiële
ening aan het achtergebleven
an Italië. Het is geen wonder
"nalisten nog moeilijker een
de grond krijgen. Er is enge-
1 voor nodig om afspraken
•rviews te maken met minis-
lementsleden of partijfunctio-
ook wanneer zich geen poli-
sis voordoet, die tijdens mijn
heke speurtocht door Rome
'ls een extra handicap kon
>eschouwd.
inlander moet je helemaal
daarfoj
van
Wet
de
eftijd
j de
*1 27
omschakelen om te wennen aan de
leef- en werkgewoonten van de Ro
meinen. Wil je mensen spreken die
een beetje belangrijk zijn, dan moet
je dat proberen tussen 11 en 12 uur
voor de middag of tussen 5 en 6 uur
namiddag. Succes is dan geenszins
verzekerd, want er wordt bij het le
ven vergaderd. Tussen- 1 en 5 uur
's middags werken maar weinig men
sen. In het bureau van een grote
luchtvaartmaatschappij kreeg ik op
een middag om 2 uur tc horen dat
'het systeem was gesloten'. Voor een
'flight reservation' naar Milaan kon ik
pas enkele uren later terecht
Het was een vreemde gewaarwording,
ook al had ik er al een week in Rome
op zitten en was ik aan het een en
ander gewend geraakt. Na 1 uur zijn
de kantoren vrijwel leeggelopen. Wie
het zich kan veroorloven, spoedt zich
in auto, bus of metro voor de lunch
of een plezieriger tijdverdrijf naar
huis of waar dan ook heen. De auto is
een geliefd vervoermiddel, ook ai
zorgt het voor chaotische situaties in
het zich nog steeds uitbreidende ver
keer. Een opvallend aanpassingsver
mogen stelt de automobilisten echter
in staat, links en rechts passerend,
heelhuids op hun plaats van bestem
ming te komen. Zij houden zelfs nog
rekening met de voetgangers, die nog
al roekeloos de brede wegen overste
ken.
Te laat
Geen ander land heeft de besluiten
van de Europese Gemeenschap zo aan
zijn laars gelapt als Italië. Een spre
kend voorbeeld is de BTW die pas in
het begin van dit jaar is ingevoerd,
terwijl het drie jaar eerder al had
moeten gebeuren. Het lange uitstel,
dat de Italianen van Brussel kregen,
hebben zij echter niet gebruikt om
zich serieus voor te bereiden op in
voering van het ingrijpende nieuwe
systeem. Veel te laat werden speciale
kantoren ingericht om de mensen in
te lichten die er direct mee te maken
hadden. Maar vooral in het begin van
het jaar wisten zelfs voorlichters geen
raad met de problemen, waarmee ve
len kwamen aandragen.
Het behoefde dan ook niet te verwon
deren, dat het vaak erg moeilijk was,
een betalingsbewijs los tc peuteren.
Men is niet alleen nog niet vertrouwd
met het nieuwe systeem, maar heeft
blijkbaar ook een onbehaaglijk gevoel
er minder van te zullen worden. Dit
is te begrijpen in een land als Italië,
waar de kosten van levensonderhoud
sneller stijgen dan in de overige lid
staten van de Europese Gemeenschap.
Als de huidige ontwikkeling zich
doorzet, zal de prijsstijging dit jaar
tenminste elf procent bedragen. Ver
reweg de meeste Italianen moeten bij-
na 80 procent van hun netto-inkomen
besteden aan voedsel en huur.
Feest op komst in Rome: arbeiders richten tribunes op voor het Colosseum.
Verleden tijd
La dolce vita, het mooie leventje, is
verleden tijd geworden. Het tekort op
de betalingsbalans van vorig jaar ad
747 miljard lire (bijna 4.5 miljard
gulden) steekt schril af bij het over
schot van 1971 dat iets onder de 490
miljard lire (bijna drie miljard gul
den) bleef. Voor Italië geldt in veel
sterkere mate dan voor de andere lan
den van de Europese Gemeenschap,
dat het moet exporteren of sterven.
De 'binnenmarkt' biedt zo weinig mo
gelijkheden voor de Italiaanse indus
trie, dat deze het van de export moet
hebben. De artikelen die zij produ
ceert zijn voor de meeste werknemers
een luxe, die zij zich niet kunnen per
mitteren.
Vijftien jaar na het van start gaan
van de Europese Gemeenschap hééft
Italië zijn historische moeilijkheden
nog niet overwonnen. Grote hervor
mingen bevinden zich nog in een be
ginstadium en bieden weinig soelaas
voor het achtergebleven Zuiden. De
scholen geven een beroepsopleiding,
die verre van voldoende is. Er zijn zo
weinig schoolgebouwen, dat vaak in
'drie ploegen' moet worden gewerkt.
De overbevolkte universiteiten, die
vele duizenden moeten afwijzen, leve
ren bovendien ieder jaar een nieuwe
lichting af voor het proletariaat van
werkloze academici. De universiteit
van Rome. die een capaciteit heeft
voor 12.000 studenten, heeft een in-
schrijvingslijst van 93.000 gegadigden.
Het overheidsapparaat van 1.7 miljoen
ambtenaren is niet voor zijn taak be
rekend. Tientallen miljarden (in gul
dens uitgedrukt) die voor publieke
werken zijn uitgetrokken, kunnen
niet worden besteed om iets meer te
doen aan het enorme woningtekort,
de bouw van scholen, ziekenhuizen en
universiteiten. Het blijkt vrijwel
nooit mogelijk, van overheidswege op
tijd te bepalen, op welke grond mag
worden gebouwd. Op deze wijze wor
den ook nog duizenden arbeiders on
nodig toegevoegd aan de schrikbarend
veile werklozen (bijna 1,2 miljoen)
die Italië telt. Hun aantal zou nog
veel groter zijn, als niet honderddui
zenden arbeiders hun land hadden
verlaten om elders in Europa hun ge
luk te beproeven.
Volksverhuizing
Het grote probleem van Italië was dat
het zich na de tweede wereldoorlog in
een recordtempo moest omvormen
van landbouw- tot industriestaat. De
grote ondernemingen weigerden ech
ter, zich in het arme Zuiden te vesti
gen, waar toch goedkope arbeidskrach
ten te over waren. Noord-Italië werd
het grote industriecentrum en van
het Zuiden uit kwam een 'volksver
huizing' op gang, aanvankelijk naar
Napels en Rome, maar later en veel
massaler meer naar het noorden, naar
Milaan en de andere grote industriële
centra. De goedkope arbeidskrachten
maakten de miraculeuze groei van de
Italiaanse industrieën mogelijk.
Buitenparlementaire actiegroepen, die
de vakbonden noodzaakten een harde
politiek tegenover de ondernemers te
voeren, maakten aan deze schijnbaar
gunstige ontwikkeling een einde. Tal
rijke ondernemers weigerden grote in
vesteringen te doen uit vrees, dat hun
bedrijven genationaliseerd zouden
worden. De productiviteit, die toch al
niet groot was, nam verder af, vooral
door stakingsacties, maar ook door de
veel voorkomende neiging om het
werk te onderbreken of zich van tijd
tot tijd ziek te melden. Buitenlandse
ondernemingen ook Philips
toonden interesse voor in moeilijkhe
den verkerende bedrijven, maar slaag
den er niet in, het deel van de werk
nemers te doen afvloeien, dat overbo
dig bleek te zijn.
De beslissing van Italië, niet mee te
gaan met de monetaire maatregelen
van de Europese Gemeenschap, is
even begrijpelijk als betreurenswaar
dig. Devaluatie kan volgens insiders
slechts helpen, als er drastische ver
anderingen worden aangebracht in de
structurele tekortkomingen van de
Italiaanse economie. Onder de huidige
omstandigheden kan het besluit van
de regering in Rome, de lire te laten
zweven, de Italiaanse economie mis
schien nog ten goede komen. Er zijn
aanwijzingen van een groeiende over
tuiging in leidende kringen, dat de
dingen niet veel langer op de oude
voet kunnen doorgaan. Als dit besef
gestalte gaat krijgen, is een stap in de
goede richting gezet.
Er. moet echter ook een andere instel
ling groeien ten opzichte van het Eu
ropa, waarvan Italië niet alleen als lid
van de Europese Gemeenschap deel
uitmaakt. Zolang er in Italië nog lei
dende figuren rondlopen, die menen,
dat niet alleen Amsterdam en Rotter
dam, maar ook Oostende en Knokke
in Nederland liggen, is er hoe on
benullig het voorbeeld ook lijkt
iets mis met de Italiaanse belangstel
ling voor landen, waarmee zeer nauwe
relaties worden onderhouden. Niet
voor niets beweert men in EEG-krin-
gen in Brussel, dat de regering in Ro
me niet haar beste mensen naar het
Europese hoofdkwartier zendt, maar
'neefjes van kardinalen en ministers'.
Malfatti
In Brussel heeft men nog steeds niet
vergeten dat de christen-democrati
sche voorzitter van de Europese com
missie van de EEG, Franco Malfatti,
deze belangrijke post begin vorig jaar
verliet omdat hij zijn handen vrij wil
de hebbeu om te kunnen deelnemen
aan de Italiaanse parlementsverkiezin
gen van 7 mei van dat jaar. Hij was
nog geen twee jaar tevoren tot voor
zitter benoemd en werd verondersteld
tot 31 december als zodanig aan te
blijven. Malfatti was bereid de functie
weer op zich te nemen, als hij in Ita
lië niet zou worden gekozen. De Ne
derlandse landbouw-commissaris Sicco
Mansholt werd evenwel in zijn plaats
benoemd en kreeg daardoor een on
verwachte gelegenheid om een lang
durige carrière met succes af te slui
ten. De handelwijze van Malfatti lokte
echter nogal wat kritiek uit
De leidende figuren in de Italiaanse
politiek kunnen er slecht aan wennen,
dat het belang van hun land het
noodzakelijk maakt, het 'mooie leven
tje' in Rome en omgeving vaarwel te
zeggen. Gebeurt dat niet dan zal de
verwijdering tussen hun land en de
andere lidstaten van de Europese Ge
meenschap steeds groter worden, met
alle nadelige gevolgen voor Italië. Be-
niamino Olivi heeft als lid van de Eu
ropese commissie eens gezegd dat de
Italiaanse leiders geen Europees per
spectief hebben en dat een eventueel
uittreden van Italië uit de Europese
Gemeenschap voor de andere lidstaten
geen drama zou zijn.
'Waarschuwing'
Zo ver zal Italië het echter niet laten
komen. Het blijft op een wonderlijke
manier optimistisch, terwijl het door
gaat, het verleden te koesteren. Uit
dat verleden dateert de waarschuwing,
dat Rome niet zal ondergaan, zolang
het Collosseum overeind blijft staan.
Als het instort, zal het ook met Rome
en de rest van de wereld ge-
daar zijn. Daarom sparen de Italianen
geld noch moeite om het zwaar af
brokkelende gevaarte uit het begin
van onze jaartelling (en daarmee Ro
me) voor de ondergang te behoeden.
De toeristen zorgen wel weer dat het
Colosseum een goede geldbelegging
blijft.
Dit is het zevende artikel In een se
rie. De vorige aitlkelen werden gepu
bliceerd in TROUW/KWARTET van
26 cn 30 mei en 2, 5, 8 en 13 juni jl.)
