Strauss sticht verwarring
ngeland dreigt derde 'kabeljauw-oorlog' te verliezen
a
~\an de vooravond van het
«•^DU-congres in Bonn
—fflP/KVARiTET ZATERDAG 9 JUNI 1973
BUITENLAND T15/K13
JSLANDS VIS WORDT DUUR BETAALD
r Chris Blankenburgh
hd, de meest noordelijk gelegen staat ter wereld en één van
[NAVO-partners, voert een verbitterde 'kabeljauw-oorlog' te-
ngeland, ook één van onze NAVO-partners. Per 1 september
heeft IJsland zijn territoriale wateren uitgebreid van 12 tot
mijlen (van 22 tot 95 km)
ind en West-Duitsland, de voor
rivalen van IJsland bij de
op kabeljauw, weigeren te er-
dat de staat IJsland voortaan
km. buiten de kust, in zee,
In tegenstelling tot West-
iand heeft Engeland het laten
^Vjien op een openlijke botsing
I e IJslanders. Britse vissers zijn
[oord in de nu 'verboden'
blijven vissen. Steeds agressie-
ogingen van de IJslandse kust-
hui deze 'illegale' visserij te bestrij-
ie £bben ertoe geleid dat de Britse
egenu in de IJslandse 50-mijlszo-
en jreert. Volgens Londen was dit
i ormale maatregel ter bescher-
van Britse vissers die 'op volle
ragfcor IJslanders worden aangeval-
j Bykjavik heeft de viszone eenzij-
i in strijd met een vroeger ak-
uitgebreid, aldus de Britse re-
Britse vissers hebben meer
10 jaar in de IJslandse wateren
Van deze visvangst zijn drie
e visserhavens Hull, Fleetwood
msby afhankelijk. De IJslandse
gelen zijn daarom in strijd met
litse economische belangen en
^Jtrijdig met het internationale
-en aldus Londen.
var leet af aan heeft de IJslandse
ner ïg elk aanbod om een compro-
eling te bereiken getorpedeerd,
nd heeft zich bereid verklaard
voc vangst in het IJslandse gebied
irzolch te beperken. IJsland stelt
et een reeks aanvullende eisen
g V! )or een oplossing uitblijft,
seh kennelijk ook de bedoeling van
vik. Want het is het doel van
andse regering absolute zeggen-
te krijgen over de 50imijlszone
am itenlandse concurrenten er de
kunnen voorschrijven.
{gezindheid
Slandse bevolking staat vrijwel
eind achter de maatregelen de
te viszone af te dwingen en
vissers desnoods met geweld
l gebied te weren. Voor de IJs-
s is het een strijd om het be-
en om hun toekomst.
I is ongeveer drie maal zo groot
jederland, maar telt slechts
p' 3 bewoners ongeveer het in-
®jjal van Eindhoven. Ruim een-
aardeel van de totale bevolking
in de hoofdstad Reykjavik,
jart van het IJslandse grondge-
'f woest en onleefbaar. Het be-
pit naakte bergen, gletsjers, heet
opspuitende geisers, zandvlak-
1 meertjes en in de winter is
»ot deel van het land met een
[bedekt Het resterende deel van
pd is onvruchtbare grond waar-
en gras wil groeien en
dat geschikt is voor enige veeteelt
Slechts één procent van de IJslandse
bodem is voor landbouw bruikbaar.
Eeuwenlang zijn de IJslanders af
stammelingen van Deense en Noorse
vikingen daarom gedwongen ge
weest zich te richten op de visvangst
en de visverkoop. Vis betekent voor
de IJslander geld om produkten te
kopen die het eigen land niet ople
vert. Behalve vis- en zuivelprodukten
moet IJsland vrijwel alles uit het bui
tenland invoeren. Om de kosten ervan
te kunnen betalen moet IJsland vis
en visprodukten exporteren zodat
thans bijna 85 procent van de totale
IJslandse export uit vis- en visproduk
ten bestaat.
In de jaren na de Tweede Wereldoor
log is IJsland er ondanks zijn eenzijdi
ge economische structuur in geslaagd
'n welvaartspeil te bereiken dat voor 't
Nederlandse niet onderdoet. Zo consu
meerde de IJslander in 1970 per
hoofd een bedrag van 1520 dollar te
gen 1860 door de Nederlander. De
welvaart kwam verder tot uitdrukking
door de snelle groei van de bevolking,
die tussen 1940 en 1970 bijna verdub
belde.
De welvaart hield verband met het
feit dat IJsland in 1944 van Denemar
ken onafhankelijk werd, maar was
vooral te danken aan de groeiende na
oorlogse behoefte aan vis. Met de op
brengsten van de visvangst werd een
winstgevende visindustrie opgebouwd,
die voordelig met electrieiteit van de
waterkrachtcentrales draaiende kon
worden gehouden. Ongeveer vijftig
procent van de vis was kabeljauw, een
internationaal populaire vissoort, die
gemakkelijk te verwerken is en als
verse ris, stokvis, zoute vis en die nu
zelfs als vis-sticks op de markt wordt
gebracht
De IJslanders, die zeer slechte tijden
hebben gekend, willen het nu bereik
te welvaartspeil niest meer verlaagd
zien. Voor de oorlog leidde de bevol
king een betrekkelijk karig bestaan,
soms kwam hongersnood voor, terwijl
het leven werd veronaangenaamd
door ziekten als tbc, Engelse ziekte en
zelfs lepra. Voortdurend moest er re
kening mee worden gehouden dat
men op een vulkanisch aktief eiland
woonde met een klimaat dat betrekke
lijk koud is.
Het gevolg was dat tal van IJslanders
steeds elders hun bestaan zochten.
Door de overblijvers werd hardnekkig
geprobeerd zich staande te houden en
de eigen identiteit te bewaren. Geïn
fecteerd door een wat hoogdravend
nationalisme werd alles in het werk
gesteld de eigen IJslandse cultuur, de
eigen taal en eigen schrijfwijze in
stand te houden.
De geneugten van de op vis gebaseer
'Vis betekent voor de IJslander geld om produkten te kopen die het eigen land niet oplevert.'
de welvaartssamenleving en de gevoe
lens van nationale saamhorigheid
heeft de jonge IJslanders de laatste
dertig jaar op het eiland gehouden.
Maar aan het einde van de zestiger ja
ren begon er een soort paniek uit te
breken toen bleek dat de vis, het
goud van IJsland, sterk werd be
dreigd. De vis, hoofdzakelijk haring
en kabeljauw, bleek minder dik ge
zaaid te zijn dan vroeger het geval
was. In 1965 werd door de IJslanders
jaarlijks nog 763.000 ton haring ge
vangen tegen zo'n 100.000 ton in 1968.
Dit was niet verklaarbaar uit een
sterke toename van de haringvreteude
kabeljauw, maar uit de ernstige over-
bevissing. Nieuwe vistechnieken had
den hun intrede gedaan. Scholen ha
ring werden opgespoord met electro-
nische peilinstallaties en met gebruik
making van verkenningsvliegtuigen
en de haring werd massaal door
hypermoderne trawlers uit de zee op
gehaald. Diepvriestrawlers en fabrieks-
schepen verschenen op het toneel, die
maanden lang van de éne visgrond
naar de andere voeren, de ris ophe-
scn, inblikten of invroren om de buit
later aan wal af te zetten.
De drastische uitdunning van de ha
ring was voor een groot deel de
schuld van de IJslanders zelf. In 1968
trok de IJslandse regering hier de
consequentie uit en vaardigde een ha
ringvisverbod uit, dat nog steeds van
kracht is. Maar een tweede en veel
grotere bedreiging was de sterke afna
me van de kabeljauwvangsten. IJs
landse en buitenlandse visserij experts
kwamen tot de ontdekking dat er in
1971 geen enkele kabeljauw van bo
ven de tien jaar oud werd gevangen.
Kabeljauw kan 15 tot 17 jaar oud
worden. In 1958 bereikte nog 20 pet
de tien jaar en in 1948 zelfs 60 pet.
Bovendien werd vastgesteld dat de ka
beljauw, die zich tussen 1945 en 1949
nog tweemaal per jaar voortplantte in
de periode van 1965 tot 1969 maar een
keer per jaar meer kuit schoot
Het verschijnsel van de overbevissing
was niet tot de IJslandse wateren be
perkt Bijna overal op de visgronden
in de Atlantische Oceaan bleek de ris
aan het verdwijnen te zijn. De vis
gronden bij West-Groenland, het
noordoostelijk poolgebied, bij New
Foundland en voor de Noorse kust,
traditioneel rijke visgebieden, werden
steeds minder winstgevend door de
overbevissing en wellicht ook door
zeevervuiling. Het gevolg was dat
steeds meer buitenlandse vissers hun
aandacht gingen vestigen op het IJs
landse visgebied.
Tot grote bezorgdheid var. IJsland
bleek bovendien dat steeds meer lan
den hun vloten lange afstandstrawlers
fors hadden uitgebreid. Zo had Enge
land in 1963 zes trawlers, in 1969 al
31 en in 1972 zelfs 160 trawlers, waar
van 37 diepvries- en fabrieksboten.
West-Duitsland had zijn vloot in de
zelfde periode van 30 tot 51 vergroot
Polen was van tien tot 51 trawlers ge
stegen.
Daar kwam bij dat de Sowjet-Unie,
één van de vier grootste visserijlan-
den ter wereld met de grootste Euro
pese visvloot, de viserij in het noor
delijke deel van de Atlantische Oceaan
elk jaar weer uitbreidde.
Internationaal recht
Door de overbevissing, maar meer
nog door de snelle toename van het
aantal concurrenten voor de kust
heeft IJsland besloten het stuk zee,
dat zijn 'brandkast* is, voor buiten
standers dicht te gooien. Bij het bepa
len van zijn 50-mijlszone heeft IJsland
een serie sterke troefkaarten in han
den. Zo wijst de in 1971 aan de macht
gekomen linkse coalitieregering erop
dat geen enkel land met het internati
onale recht in de hand uitbreiding
van de territoriale wateren kan ver
bieden. Er bestaat geen internationale
rechtsregel, die bepaalt hoe breed de
nationale zeestrook mag zijn.
Op de Volkenbondconferentie van
1930 in Den Haag is door een meer
derheid een 3-mijlszone vastgesteld.
Op de Geneefse conferenties van 1958
en 1960 is een 12-mijlszone voorge
schreven. Maar slechts 87 kustlanden
houden zich hieraan, terwijl zo'n der
tigtal landen deze bepaling aan zijn
laars lapt. Zes landen: Argentinië, Bra
zilië, Ecuador, El Salvador, Panama en
Uruguay hebben een 200-mijlszone. In
dia en Pakistan hebben een zone van
112 mijn. Sri Lanka (Ceylon) heeft 106
mijl, Ghana 100 mijl, Marokko 70 mijl
en Noord-Vietnam 20 km. Chili,
Noord-Korea, Nicaragua en Peru ver
bieden buitenlandse visvangst binnen
een 200-mijlszone. En zelfs Frankrijk
nam vorig jaar een wet aan waarmee
de viszone van Frans Guyana tot 80
mijl werd verbreed.
De chaos, die op het gebied van de
territoriale wateren bestaat was dan
ook de aanleiding tot het organiseren
van een nieuwe conferentie over het
recht van de zee, die volgend jaar in
het Chileense Santiago wordt gehou
den.
Ook het Britse verwijt dat Reykjavik
het in 1961 gesloten verdrag met En
geland voor het vaststellen van de 12-
mijlszone heeft geschonden is fel be
streden. IJsland heeft voldaan aan de
afspraak dat Londen zes maanden
voor een nieuwe uitbreiding wordt
gewaarschuwd. Ook de weigering van
IJsland vorig jaar augustus voor het
Internationale Hof in Den Haag te
verschijnen is op basis van het Brits-
IJslandse akkoord geen verdragsschen
ding geweest, zo heeft zelfs het Britse
dagblad The Guardian in een op 21
mei gepubliceerd commentaar erkend.
Bovendien beroept IJsland zich erop
dat het internationale recht sinds
1958 drastisch aan het veranderen is.
Werd vroeger een zo klein mogelijke
kuststrook wenselijk geacht, nu groeit
de opvatting dat een kuststaat zeggen
schap behoort te hebben over onder
zees gebied, dat de natuurlijke voort
zetting is van het land zelf, met alles
erop, eronder en erin.
Zo wijst IJsland op de Geneefse con
ventie van 1958 over het 'continentale
plat'. Op basis hiervan hebben België,
Denemarken, Engeland, Noorwegen,
Nederland en West-Duitsland vrijwel
de gehele Noordzeebodem tot ver bui
ten de normale territoriale wateren
verdeeld om ruzie over delfstoffen fo
lie en aardgas) op de Noordzeebodem
te voorkomen. En op 18 december
1972 nam de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties met 102 te
gen 0 stemmen en 22 onthoudingen
een resolutie aan, waarin staat dat de
staten permanente zeggenschap heb
ben over alle natuurlijke hulpbron
nen op het land binnen hun nationale
grenzen, maar ook over die in de zee
bodem, in de bodem eronder 'en in
de wateren erboven'.
Waarnemers verwachten dat deze ver
schuiving in de opvattingen zijn
neerslag zal vinden in nieuwe regels,
die bij de komende zeeconferentie van
Santiago worden opgesteld. Er wordt
tevens naar voren gebracht dat landen
met een speciale geografische en eco
nomische positie landen die bv.
van de visvangst afhankelijk zijn
recht hebben op speciale privileges
wat betreft hun territoriale wateren.
Daarmee is het Brits-LJslandse con
flict teruggebracht tot een louter ge
vecht om economische belangen. IJs
land kan zich verzekerd weten van de
sympathie van een groot aantal kust
landen uit de Derde Wereld, die een
steeds zwaarder gewicht in de schaal
legt bij de vaststelling van het inter
nationale recht.
Waarom maakt IJsland dan zo'n haast
met het afdwingen van zijn 50-mijlszo
ne? De verklaring ervoor is vooral
het aan de macht komen van een
nieuwe, linkse regering in Reyjarik
in 1971, waarin minister van visserij
Ludrik Josefsson prominent lid
van de communistische Arbeidersbond
een toonaangevende rol speelt
Daarnaast de acute dreiging dat
steeds meer kapers op de IJslandse
kust zullen verschijnen, waardoor her
stelwerkzaamheden aan de visstand
ongedaan worden gemaakt. Dit alles
wordt overheerst door het verlangen
van de IJslanders hun welvaartsbron
definitief veilig te stellen.
NAVO
Hoewel de IJslandse regering al in
1971 heeft verklaard uiterlijk in 1975
de met Amerikanen bemande NAVO-
basis in Keflavik te ontmantelen,
heeft Reykjavik opnieuw deze basis
als pressiemiddel gebruikt Van Kefla
vik, op 45 km. ten zuidwesten van
Reykjavik, houdt de NAVO de vanuit
Moermansk opererende Russische ma
rineschepen in de gaten en registreert
ze.
Het NAVO-middel is echter nu veel
minder gewichtig geworden. In de af
gelopen 25 jaar, de periode van de
Koude Oorlog, heeft Engeland door
deze IJslandse dreigementen twee eer
dere 'kabeljauw-oorlogen' verloren. In
1952 moest Londen de 4-mijlszone
aanvaarden en in 1961, na een fel con
flict van drie jaar, de 12-mijlszone.
Nog steeds wordt het visserijconflict
door de NAVO-partners en ook door
Engeland als een lastig en bescha
mend probleem ervaren. IJsland heeft
geen leger, luchtmacht of marine en
manifesteert zich behendig als de
zwakkere.
Vooral door de nieuwste argumenten
van IJsland ziet het er naar uit dat
Engeland ook de derde 'kabeljauw-
twist' gaat verliezen.
f p Westduitse christen-democraten maken zich op om dinsdag
11 de Beetliovenhal in Bonn op een speciaal uitgeschreven partij-
3 0o|ngres een nieuwe voorzitter van de CDU te kiezen. Zij willen
Me|el een eind maken aan de ernstige impasse, die in de partij is
2 Ontstaan door het onverwachte bedankje van Rainer Candidus
krzel.
lat
nieuwe voorzitter zal vermoede-
Helmut Kohl zijn, de premier
i de deelstaat Rijnland-Palts die
lusver de enige kandidaat voor
voorzitterschap van de CDU is.
ook de problemen van de CDU
osbaar zijn, moet worden afge-
cht. Het verzet tegen een veel
gressiever koers is onder leiding
de voorzitter van de CDU in de
'lstaat Hessen, Alfred Dregger.
genomen. De toekomst van de
U staat nog steeds op het spel.
'reesd wordt dat Franz Josef
iuss als voorzitter van de onaf-
P ikelijk optredende CSU (de Bel
le zusterpartij van de CDU) er
t de hulp van Dregger opnieuw
zal slagen, zijn stempel te druk-
op het beleid van de Westduitse
isten-democraten. Terwijl Kohl
kondigt dat de politiek van de
U zich uitsluitend op het feit
et baseren, dat hét Basisverdrag
,llai t de Duitse Democratische Repu-
jfgjek (DDR) na aanvaarding door
meerderheid in het parlement
t meer ongedaan kan worden ge-
akt, probeert Strauss nog steeds
middelen aan te wenden om het
'rke rermijdelijke tegen te houden.
irlsruhe
aandringen van Strauss heeft de
isten-democratische regering van
deelstaat Beieren nl. het Federa-
Hooggerechtshof (Bundesverfas-
d gsgericht) in Karlsruhe om een
spraak gevraagd over naar haar
deel grondwettelijke bezwaren te-
definitieve ondertekening van
Basisverdrag met de DDR. Een
mg om het Hof te laten uitspre-
dat president Gustav Heine-
in de ratificatiewet niet mag on-
tekenen, zolang de beslissing van
rechters niet bekend is, leed deze
Pk al schipbreuk. En er lijkt re-
om aan te nemen, dat ook de
spraak van het Hof over de
ndwettelijke toelaatbaarheid van
Basisverdrag in het nadeel van
P Beierse aanklagers zal uitvallen,
'h is er veel verwarring gezaaid.
De uitspraak van het Hof wordt niet
vóór 31 juli verwacht. Tot die tijd
blijft de mogelijkheid bestaan dat
de acht rechters, die de beslissing
moeten nemen, tot de bevinding ko
men, dat het verdrag op het punt
van 'het gebod tot hereniging van
Duitsland' in strijd met de grondwet
is. In dat geval zou de Bondsrepu
bliek opnieuw met de DDR moeten
onderhandelen om door het Hof
aangegeven grondwettelijke bezwa
ren weg te nemen. Er zou ernstige
schade toegebracht worden aan de
nog alles behalve hartelijke betrek
kingen met de DDR.
Kleinste risico
Met de snelle ondertekening van
de bij het Basisverdrag behorende
ratificatiewet en de wet betreffende
het aanvragen van het lidmaatschap
van de Verenigde Naties heeft presi
dent Heinemann voor het kleinste
risico gekozen. Verder uitstel zou
niet alleen een ongunstige uitwer
king hebben gehad op de relatie tus
sen de beide Duitse staten, maar
ook op de besprekingen tussen Oost
en Westeuropese landen in Helsinki
en Wenen over Europese veilig
heidszaken. Bovendien zou de toetre
ding van de Bondsrepubliek (DDR)
tot de Verenigde Naties tot volgend
jaar moeten wachten.
Om de schade zoveel mogelijk te be
perken (nadat het interduitse ge
sprek over concretisering van het
Basisverdrag door de DDR-delegatie
werd afgebroken) reisde Herbert
Wehner, de sociaal-democratische
fractievoorzitter in de Bondsdag, in
het diepste geheim naar Oost-Berlijn
om de Oostduitse partijleider Erich
Honecker in een gesprek onder vier
ogen gerust te stellen. Later voegde
zich Wolfgang Mischnick bij hen, de
liberale fractievoorzitter in de
Bondsdag, die een bezoek aan zijn
zieke moeder in Dresden (DDR) had
gebracht. Er is in Bonn nogal wat
te doen geweest over deze reis van
Wehner, vanwege de onnodige en
ongewenste geheimhouding. Zelfs de
linksliberale Frankfurter Rundschau
Franz-Joseph Strauss:
zware dwarsligger
vond het een slechte beurt.
Intussen is het vrij zeker dat de
stemverhouding onder de acht rech
ters van het Hof in Karlsruhe op 31
juli 4:4 zal zijn. In dat geval zijn de
bezwaren van Beieren afgewezen. De
4:4 verhouding wordt verwacht om
dat van vier rechters bekend is dat
zij met de regeringspartijen (SPD
en FDP) sympathiseren en van de
andere vier weet men dat zij banden
met de oppositie onderhouden. Dit
laatste betekent niet, dat een meer
derheidsbeslissing tegen de Beierse
bezwaren uitgesloten is. De rechters
nemen geen zuiver juridische beslis
sing. Zij moeten ook het beleid van
de regering in Bonn in het kader
waarvan het Basisverdrag werd op
gesteld in hun overwegingen be
trekken.
Overigens heeft het beroep van de
Beierse staat cp de Westduitse
grondwet (tegen het van kracht
worden waarvan dé CSU zich op 8
mei 1949 heeft verzet door tegen te
stemmen) ook een schaduw gewor
pen over het resultaat van het be
zoek, dat de Russische partijleider
Leonid Breznjew vorige maand aan
kanselier Willy Brandt heeft ge-
door Jaap den Boef
bracht. Met dit bezoek werd een
nieuw hoofdstuk geschreven in de
betrekkingen tussen de Sowjet-Unie
en de Bondsrepubliek. Voor de
Duitsers was de tweede wereldoor
log nu ook werkelijk geëindigd, zo
werd gezegd. Er werden zaken ge
daan zij het minder omvangrijk
dan Breznjew had gewild en op
krachtig aandringen werd een ge
meenschappelijke verklaring over de
positie van West-Berlijn afgelegd.
Leugen-detector
In Bonn gaat men er ondanks de
op het oog weinigzeggende tekst van
de verklaring van uit, dat 1.
Breznjew heeft toegegeven dat er
concrete moeilijkheden zijn met be
trekking tot het Berlijnse probleem,
2. dat hij zich bereid heeft ver
klaard te helpen, deze moeilijkheden
uit de weg te ruimen, 3. dat Berlijn
als 'leugen-detector' blijft fungeren
wat het entspanningsoffensief van
Moskou betreft en 4. dat de regering
in Bonn zich voortaan rechtstreeks
tot de Sowjet-Unie kan wenden als
de DDR het op 3 september 1971 ge-,
sloten viermogendhedenverdrag over
Berlijn niet wil naleven. Van groot
belang vindt men voorts dat voor
het eeret een Russisch-Westduitse
verklaring over de positie van West-
Berlijn is afgelegd.
Niettemin heeft de door Strauss af
gedwongen stap van de Beierse rege
ring tegen ratificatie van het Basis-
verrag veel weggenomen van het
voor Bonn gunstige effect van het
bezoek van Breznjew. En dat terwijl
men zelfs in de Beierse CSU niet
eens gelukkig is met het beroep op
het Hof in Karlsruhe. Velen denken
aan de Landdagverkiezingen die dit
jaar nog in Beieren gehouden moe
ten worden. Zij vrezen dat de CSU
stemmen zal verliezen als de uit
spraak van de rechters in het voor
deel van de regering in Bonn uit
valt.
'Positief'
Strauss verkondigt echter dat de
stap van Beieren in elk geval in het
belang van 'Duitsland' zal werken.
Bij nietigverklaring van het Basis
verdrag wordt naar zijn mening een
positieve bijdrage geleverd die kan
leiden tct ontspanning in de politie
ke discussie in de Bondsrepubliek.
Bij afwijzing van de Beierse bezwa
ren zal de uitvoerige motivering van
de rechters voor de regering in
Bonn een 'bindend voorschrift' zijn,
aldus Strauss. In dat geval gaat hij
er tevens van uit dat hij kanselier
Brandt een dienst heeft bewezen
door omomstotelijk te laten vaststel
len, dat het Basisverdrag niet in
strijd met de grondwet is.
Een belangrijke bijzonderheid is dat
de CDU, die wel politieke bezwaren
tegen het Basisverdrag te berde
heeft gebracht, maar zelfs in de
Bondsraad niet van haar meerder
heid gebruik kon maken omdat Ba-
den-Wlirttemberg weigerde tegen te
stemmen, zich in feite van de Beier
se stap in Karlsruhe heeft afgekeerd
door bij monde van de nieuwe
fractievoorzitter in de Bondsdag,
Karl Carstens nadrukkelijk te
verklaren, geen grondwettelijke be
zwaren te hebben tegen het Basis
verdrag. Hierover is het laatste
woord echter nog niet gesproken,
want Strauss is er de man niet naar
om de raad van Helmut Kohl op te
volgen dat de CDU zich bij het feit
van de aanvaarding van het Basis
verdrag moet neerleggen.
Solidariteit
Als Kohl CDU-voorzitter wordt zal
hij het zeker niet gemakkelijker
krijgen dan zijn voorganger Barzel
althans als hij probeert zichzelf
te blijven. In de CDU bevinden zich
nogal wat mensen, die wel wat voe
len voor de politieke opvattingen
van Strauss. Onder hen is ook Al
fred Dregger, die zich gedraagt als
leider van de rechtervleugel van de
CDU. Van hem is de onthullende
uitspraak afkomstig dat 'meisjes en
de oppositie één ding gemeen heb
ben: hun reputatie bestaat uit neen
zeggen en niet al te vlug ja zeggen'.
Dregger, die zelf ook graag voorzit
ter van de CDU wil worden maar de
kat uit de boom kijkt, zal samen
met Strauss felle tegenstand bieden
als de CDU gaat proberen om 'soli
dariteit te betrachten met de zwak
ken en benadeelden in de maat
schappij' (Kohl).
Kandidaat Helmut Kohl door
Strauss al eens afgeschilderd als een
'pantoffel-politicus' wil als voor
zitter van de CDU een integrerende
rol spelen. Hij wil niet als zijn
voorganger Barzel de problemen
onder de tafel vegen, maar voor
voorwaarden zorgen die het mcge
lijk maken, tegenstellingen uit te
praten, zonder dat er een vriènd-vij-
and-relatie ontstaat. Tenslotte moet
gestemd worden en geldt de wil van
de meerderheid (die niet altijd ge
lijk heeft). Kohl vindt principes be
langrijker dan program-onderdelen,
met name het principe van de soli
dariteit in de politiek. Sociale vrij
heid vordert naar zijn mening een
hoge mate van solidariteit met het
zwakke element in de samenleving.
In deze richting moeten de maat
schappelijke veranderingen worden
ontwikkeld.
Verleden
De tijd zal leren, of Kohl er in zal
slagen, zijn goede voornemens in
praktijk te brengen. Leiders van de
linkervleugel van de CDU als Hans
Katzer en Norbert Blllm hebben
niet veel vertrouwen in hem. Kohl
liet in 1971 op de CDU-partijdag in
Düsseldorf te elfder ure een door
hem zelf opgesteld voorstel betref
fende het medebeslissingsrecht in de
ondernemingen vallen. Hij gaf zijn
stem aan een slap compromisvoor
stel, dat met een 7:5 verhouding de
overheersende positie van de kapi
taal-eigenaars handhaafde. Openlijk
heeft men Kohl in de afgelopen we
ken er van beschuldigd dat hij bang
is, de steun van Dregger en Strauss
te verliezen als in een later stadium
ook de kandidatuur voor het kanse
lierschap aan de orde komt
Katzer heeft gewaarschuwd niet op
nieuw een oplossing te zoeken in
een wisseling van personen: 'Alleen
met radicale vernieuwingen en met
een opening naar het politieke mid
den in de Bondsrepubliek' kan de
CDU naar zijn mening nog eens de
meerderheid in de Bondsdag verove
ren. Bltlm voegde er aan toe, dat de
tijd van de 'taktische spelletjes' defi
nitief voorbij is. Hij sprak zelfs van
een 'conceptionele radeloosheid bij
de CDU, die naar zijn mening alleen
maar naar links kan, 'want rechts is
het bos'. En in vakbondskringen is
voor het eerst de vraag actueel ge
worden, of christelijke werknemers
wel in de CDU kunnen blijven, als
geen duidelijke veranderingen zicht
baar worden.
Rivalen
Kohl blijft van oordeel, dat men
eerst christen-democraat en pas op
de tweede plaats lid van een vak
bond de 'Junge Union' of een mid
denstandsvereniging is. Hij vindt
het echter niet vanzelfsprekend dat
christenen op de CDU stemmen. Dat
geldt volgens hem niet alleen voor
vakbondsleden, maar ook voor de
vrouwen die de Unie het langst
trouw zijn gebleven. 'Zelfs de
rooms-katholieke academici staan
niet meer als één man achter ons',
aldus Kohl, in wiens deelstaat Rijn
land-Palts de CDU nog een krachti
ge positie inneemt Vriend en vijand
zijn het er over eens dat Kohl, die
de kunst verstaat zich steeds met de
juiste medewerkers te omringen, de
beste 'provincie-bestuurder' is.
Of Kohl nog met rivalen te maken
krijgt zal wellicht pas op het partij
congres blijken. Verrassingen zijn
niet uitgesloten. Gerhard Stolten-
berg, premier van de deelstaat Slees-
wijk-Holstein (die Kohl steun heeft
toegezegd) zal niet voor de eer be
danken, als hem het voorzitterschap
wordt aangeboden. Richard von
Weiszëcker, de vroegere voorzitter
van de Kirchentag van de Evangeli
sche Kirche, is de favoriet van de
linkervleugel, maar zal vermoedelijk
te weinig aanhangers vinden onder
de congresgangers. De 'oudere
staatsman' Gerhard Schröder moet
na zijn nederlaag bij de verkiezing
van een nieuwe fractievoorzitter
niet meer tot de kanshebbers wor
den gerekend.
Barzel
Voor Rainer Candidus Barzel, de
man die vorige maand zowel voor
het fractieleiderschap als voor het
voorzitterschap van de CDU bedank
te, na in november al als kanseliers
kandidaat te zijn verslagen, is het
vongres in Bonn een ard gelag.
Als de geruchten worden bevestigd,
dat enkele mensen werden 'bewerkt'
om te voorkomen dat Barzel in april
vorig jaar kanselier zou worden via
een 'constructieve motie van wan
trouwen' tegen kanselier Brandt,
heeft hij alle reden om zich tekort
gedaan te voelen. Maar gedane za
ken nemen geen keer, ook als bewe
zen wordt dat er 'verraad' ln het
spel is geweest.
Uitgespeeld is Barzel nog niet Hij
probeert waarschijnlijk via de pro
gressieve jongeren op wat langere
termijn terug te komen. De ontroon-
de Barzel houdt weer redevoeringen
en verklaart zijn gehoor, waarom hij
dat doet: 'Misschien verwondert het
u dat ik die toch van alles heeft
moeten meemaken, u tot politiek
engagement oproep. Maar of men er
de buik vol van heeft of niet, dat is
niet het belangrijkste.
