dag, maandag ss-
Leen Jongewaard gelooft,
maar blijft 'een twijfelaar'
Orchideeën
in de tuin
Betty is weer bezig!
Steeds bloter op strand
ESP: nota contactra
moet worden afgewè,
Sheila Ashton
Hugh Jard
In naam i™
Voedingsbond
verwerpt voor;
Tien kinderen
voor
omati
veldei
van c
van
it ded
s kor
■an 1
order
veertig centimeter diep uit, legde
daarin een plak oude blauwe zeeklei
en een dunne laag compost ver
mengd met de uitgegraven aarde,
daarop de knollen, vervolgens de
afdekking met tuingrond tot maai
veldniveau.
Het was half april e n de planten
eromheen waren nog zo laag dat de
verrassend snel opkomende scheuten
van de bletilla, die overigens uit
Japan en China stamt en helemaal
niet uit de Himalaya, er al gauw
hoog bovenuit staken. De grond
werd zo droog in die warme aprilda
gen dat de gieter eraan te pas moest
komen, tot de aan de zuidkant opko
mende adderwortel voor wat bodem-
schaduw zorgde. In de loop van juni
ontwikkelden zich vier bloeistengels
en de bloemknoppen groeiden voor
spoedig. De eerste bloem verscheen
eind juni en confronteerde ons met
een wonder van schoonheid, dat niet
onderdeed voor een kasorehidee, wel
een paar centimeter groot. lilarn/e
van kleur, met op de gekartelde lip
een paar witte kammen.
De bletilla's bloeiden bijna drie we
ken, de ene bloem na de andere. De
lange lancetbladen bleven tot diep
in de herfst groen, toen stierven ze
af e^. kwam het probleem de wortel
stokken goed de winder door te
krijgen. Omdat ik ze droog gekocht
had meende ik het minste risico te
lopen als ik er twee uitgroef en
deze koel en droog bewaarde, en een
in de grond liet zitten en afdekte
Een paar bloemen van de breedblad'ge wespenorchis: van dichtbij
gezien haast even mooi als tropische orchideeën.
afgelopen winter weinig hebpen ge
kregen, zijn mijn verwacnungen
nogal optimistisch. De eerste groene
scheut heeft rich al door het dorre
beukeblad geboord. r
Een probleemloze orchidee ln de
tuin is de in ons land in het wild
vrij veel voorkomende breedbladige
wespenorchis (Eplpactis hellebori-
ne), een plant van duinen en droge
naaldbossen, waar ze vaak in massa's
zomaar langs de paden groeien. Een
enkele goed uitgestoken plant kan
op een plek waar hijfrich thuisvoelt
(halfschaduw, zandige humusrijke
aarde) uitgroeien tot een statige
verschijning van 'wel een meter
hoog met decimeférs lange bloei-
aren van juli totfin september. De
bloemen spreken f alleen maar van
dichtbij door hün groenig paarse
tint met iets ze, maar de hele
plant is zo mooi van vorm met zijn
levendig groene lang-eivormfge bla
deren dat hij een uitgezocht plekje
echt wel waard is. Mocht u hem
tegenkomen zoals ik jaren geleden
als een meten brede haag van tien
tallen meters^engte langs een spoor
lijn, dan is 'er echt geen bezwaar
tegen er een zorgvuldig uit te gr;;
ven en over te brengen, waarbij
vooral de /wortelkluit niet bescha
digd mag'' worden. Maar vindt u,
zoals meestal het geval is, zo'n drie,
vier planten bij elkaar, laat he;;,
dan staan. Misschien is het de enige
groep in de wijde omtrek. Een zet
rijking van uw tuin may .i.i^.c ,v
den tot een verarming van cit :v
tuur! i
door Henk van Halm
Twee jaar geleden vond ik in een
bollenkraam op de Amsterdamse
Singel tussen vele andere exoten
een kist met vlezige, wortelstokach
tige knollen. Een groot bord onder
een fraaie kleurenplaat vermeldde:
Bletilla, een orchidee uit de Hima
laya, voor tuin en kamercultuur.' De
knollen moesten de voor orchideeën
schamele prijs van 1,25 opbren
gen, dus viel het altijd te proberen.
Er verhuisden er drie met mooie
neuzen naar mijn tuin, waar onder
een jonye berk een stukje grond
werd voorbereid om ze te ontvan
gen.
'Bletilla striata', zeggen de tuinboe-
ken, 'houdt van lemige grond met
veel bladaarde en zand, een zonnige
standplaats, maar beschermd tegen
felle middagzon.' In de weidegrond
met bouwzand, waaruit mijn tuin
bestaat, groef ik e cn vierkant tot
met wat dood riet Het werd een
falikante misrekening: de droge
knollen liepen eerst uit, maar nog
koeler gezet schrompelden en rotten
ze weg, zodat ik tegen het voorjaar
twee beschimmelde voorwerpen van
onbestemde vorm terugvond. De in
de grond gebleven plant, niet win
terhard in ons land, zou het ook wel
begeven hebben. Drie nieuwe knol
len werden aangeschaft en op dezelf
de manier uitgepoot, met hetzelfde
verrassende bloeiresultaat. Maar zie,
ook de in de grond gebleven knol
liep weer uit, maar toonde alleen
zijn blad. De afgelopen herfst heb ik
de afstervende planten gedekt met
beukeblad in de grond laten zitten.
Vocht bij vriesweer is voor ue*e
niet winterharde orchiüeeen funest
en aangezien we van oeiue m ut
TROUW/KWARTET MAANDAG 16 APRIL 1973
BINNENLAND jOUVS
En dat is dan Betty van Voss' 'Rock-in-64'. Betty meldt dat
het geen alledaagse mode is, geen couture, geen 'mode-
zaakconfectie', maar een eigen sophisticated collectie kle
ren die niet overal te koop is. Het zijn bedrukte glimstofjes
gecombineerd met effen zwart. Hier en daar een smock-
werkje met veel knoopjes en diepe punthalzen. De jurk en
rok zijn definitief weer terug bij Rock-In. Geen rages,
geen paniekmode, geen plotselinge tijdsverschijnseltjes,
maar goeie doordachte kleren. De rok kost veertig gulden,
bedrukt met poppetjes 65 gulden, de schootjesjas is 55
gulden en de jurk 85 gulden. Rock-In in Amsterdam, Rot
terdam, Den Haag en Utrecht.
Bij de Tweka-fabrieken hebben ze het allemaal eens haar
fijn uitgemeten: sinds 1969 is de bikini maar liefst 800 vier
kante centimeter kleiner geworden. Dat wil dus zeggen dat
we steeds bloter op het strand liggen. Bovendien: van
iedere tien vrouwen hebben er zeven een tweedelig model
aan. Wat het materiaal betreft is er een doorbraak wat be
treft Lycra-jersey. Het is een dunne, soepele stof, die
tegelijkertijd het gebruik van technische hulpmiddelen
om het zo maar eens te zeggen overbodig maakt om
om toch het vrouwelijke figuur zo esthetisch mogelijk te
laten uitkomen. De mevrouw op de foto heeft een bikini
van Tweka aan, waarbij de moderne Ligne Collier-halslijn
is toegepast. De stof is Lycra. In de maten 36 tot 42 en de
prijs is ongeveer 40 gulden.
MET^OORT De pai
de Evangelische Solidal
d e zaterdag in Amersfoort
heeft, doet een beroep op]
van do KVP. ARP en CHU
de nota conactraad over de|
king en samensmelting va(
tijen in de huidige vorm
omdat in de nota het
karakter van de nieuw
partij sterk wordt gerelati'
in de nota wordt vast ge)
een vaag harmoniemodel el
politieke impasse in Nctlei
kan worden opgelost wai
confessionele kamp zoals
p-vf Ro.scam AbV>:"g lie
steld, een scheiding
plaatsvindt naar links en
Gesprek over: Citroentje met Suiker, scheldbrieven,
zijn jeugd, het succes en 'kerkje-spelen':
Coral Atkins, hier beter bekend
als Sheila, de vrouw van David
uit 'De familie Ashton' is op
haar 36ste een heel nieuw leven
begonnen. Aan de Theems, er
gens tussen Londen en Oxford,
heeft ze een kindertehuis ge
opend waar zij als moeder sa
men met drie kinderverzorg
sters, een oud-onderwijzeres en
twee werkster, de zorg voor
tien moeilijk opvoedbare kinde
ren van een half tot negen jaar
op zich heeft genomen. Teder
kind leert je dat je aan theorie-
en bitter weinig hebt', vertelde
?e aan Peter Brusse wiens re-
laar over Coral in Studio te
lezen is. 'Ik probeer ze zoveel
mogelijk zelfvertrouwen te ge
ven en gerust te stellen. Dat is
een heel lang proces'. Het to
neel heeft ze niet opgegeven;
dat kan ze gewoon niet. 'Het
spelen maakt me gelukkig,
maar de roem, ach, wat bete
kent dat nou? Mijn naam stond
met grote neonletters op West
End. Dat was fijn, maar het, is
zo relatief'.
brand
Zojuist is zijn zeven v'a!TI
boek op de markt gek B P-
heeft er maanden vo«
keuken geëxperimente ltue
ter alles achter zijn ai*j.£
chine zitten uitwerken f""dt
water in de mond, w 'J0er!
Jans houdt ontzett>endce R1
lekker eten. Zijn nieu e
heet 'Bistro koken'. r*T
WAT BETEKENT DAl
'Een bistro is eige ®5~e'
klein restaurant, waa
bepaalde efficiënte
wordt gekookt. Het ig
duur en niet te uitg< ^et
hebt die dingen :-
veel'.
I hete
sla,
Bananenspeci^l
4 halfrijpe Bananen
2 eetl. gehakte gember
30 gr. bloem
L el
dl. water
frituurvet
De bananen pellen en ze rn de
lengte doorsnijden. Met een le
peltje iets uithollen en deze
holte vullen met gehakte gem-
oer. Leg de helften weer op
ïlkaar. Maak van bloem, het ei
an het water een beignettypslag.
De gevulde bananen hier door-
leen wentelen en ze vervolgens
goudbruin bakken in de;
frituur.
Vlenutip: Kip met sherr;
iiais, bananenspeciaal.
Cruijff als de
mondige patiënt
Johan Cruijff, die wegens een
knieblessure weigerde te voet
ballen hoewel de clubants van
Ajax hem daartoe wel in staat
achtte, is een lichtend voorbeeld
van de mondig geworden patiënt,
die zelf het beste weet wat goed
voor hem is. Dat zei de Nijmeeg-
se hoogleraar dr. A. Jlertens
(sociale geneeskunde), dife pleit
te voor de opheffing jpn de
scheiding van medische i behan
deling en medische contrble van
ziekteverzuim. De patent is
mondig en verdraagt h'et niet
langer door een arts, de verze
keringsmaatschappij oftewel de
controlerend arts, principieel
met wantrouwen te worden be
keken zei prof. Mertens. Volgens
hem geeft het in ons pand be
staande stelsel van de jpontrole-
rend geneesheer die bepaalt
wanneer men na ziektejweer ar
beidsgeschikt is de patfënt geen
kans zijn mondigheid in praktijk
te brengen Bovendien kan de
verzekeringsarts bij een kortdu
rend verzuim zelden tet een ge
fundeerd oordeel komen. Daar
om vindt hij het onjuist deze
arts met de controle qp het kort
durend verzuim te balasten. Als
de patiënt al behoefte heeft aan
medisch advies over het al dan
niet werken is het de behande
lende arts, als regel de huisarts,
die het beste in stagt/is hem dit
advies te geven'.
Je schrijft over 'kn<
wat zijn dat? T
'Haha, dat zijn
overal knoflook indoel
gemerkt dat het eten
look enorm toeneemt,
wel. Je ziet bij de
voudige groenteman df^l
knoflook hangen. Ook'
Nederlanders steeds i,T
kruiden. Dat is erg gin1
met dit soort zaken l?at
gerechten juist lekkerPen j
lijk ben ik erg kruifanv*
steld. I e.n
Is het noodzakelijk "01
zich precies aan je P
houdt?
stajitj
'Het kan wel, maar j,
niet. Ik ben er erg,ae 3
men verder op mijnf4 vo
gaat voortborduren,
ze voor. Over het alge.
breekt het de Nederlaiy Vl
aan fantasie als het I ge,Vl
treft'. D.nde,
Op pagina 99 van je 1
een recept dat heet: hm
en lipjes op z'n Italia;
'Ja, dat zijn keeltjes
van de kabeljauw. DTI Q
vaak weggegooid, maailij
nu aan de visboer vra
de viskoppen wil hew
kun je van de keeltjes^!
een overheerlijk geree-
En dat op z'n Italiaai
«een verzinsel van meaYOI
Hoeveel kookboeken hl Ve
'Ik heb ze ooit eensLvai
het zijn er 800'. Met f,
>te boek Bistro Koken"? e
stekende foto's van Ifht
heeft Hugh Jans er nypte
ostc
om
g om
renij
gdeu
Brief aan NCRV's 'poiSal}l
vuile zaakjes: 'Ik richi?s.sl(
de regering van dit r,fsc
democratisch heet te Ptlsc
alleen de sterkste wiiPeJ
wordt wakker! Julliialdl
regering zijn samen Ie v;
bert Duck. Zolang won
veel geld opbrengt kan d<
drijf een potje brekenorst<
er geld bij moet, pakiche
in. Ik roep u aan, heidie
regering, in naam vaj zal
gels, alle rupsen, ahde
maar ook in naam leids
toekomstige kinderecji
recht hebben groot l
worden in een evenw
reld, in naam van fr
en toekomstig milieuJH
van de hele natuur'.
rerien 1
'M
nivf—
UTRECHT De vakgroep
de voedingsbond van
(AVG), een van de vier acl
bonden in de zuivelindu;
zaterdagmiddag het door d<
delaars gevoerde beleid g<
en het totale pakket vooi
de werkgevers verworpen,
wenst de vakgroepsvergadt
te weten van het werkge'
met betrekking tot de
van de prijscompensatie,
woensdag een grote kaderi
houden.
Een tijdje geleden is acteur
Leen Jongewaard (45) weer
eens een kerk binnengewan
deld. 'Zomaar. Ik liep op de
Keizersgracht in Amster
dam en toen hoorde ik in
eens orgelmuziek. Ik denk:
hé, een kerk. Effe naar bin
nen. Nou, het bleek een ge
reformeerde kerk te zijn
met een dominee die Schip
pers heette. Een studenten-
predikant. Ze begonnen
meteen en ik heb genoten.
Volle kerk. Veel jongeren.
Toen ging die dominee
stukken van Brecht voor
lezen. Ik wist niet wat ik
hoorde: Brécht in de kerk!
Ik heb genoten! Al zei wel
iemand tegen me: gut me
neer Jongewaard, bent u
bekeerd? Nou ja, dat leg ik
dan naast me neer. Dat
komt omdat je een bekend
smoeltje hebt'.
Leen Jongewaard vertelt. (,We
zouden het eigenlijk ovef de
televisieserie 'Citroentje met
suiker' hebben, waarin Leen
een fikse rol heeft, maar daar
van is weinig terecht gekomen.
'Gewoon, ik doe dat. Ik speel,
net als ieder ander werkt. Er is
niets bijzonders aan. Ik ben blij
dat ik veel succes heb als ac
teur. Eerst met 'Ja zuster, nee
zuster', daarna het 'Schaep met
de vijf pooten' en nu dan 'Ci
troentje met suiker'. Kijk, daar
voor had ik natuurlijk ook al
jaren toneel gespeeld, maar
toen kende niemand me. Maar
zodra je een wind laat op de
televisie, dan weet heel Neder
land wie je bent Natuurlijk
ben ik blij met dat succes, maar
ik heb ontdekt dat ik er niet
gelukkiger door ben geworden.'
Hij vertelt dat de serie volgend
seizoen weer doorgaat en dat er
dan nog iemand bij komt waar
we allemaal blij mee zullen
zijn, al mag hij daar nu verder
nog niets over zeggen. Verder
gaat Leen bij toneelgroep Baël
werken en dat is het dan. Har
telijk dank voor het interview.
Goedenavond.
Maar was Leen ooit niet een
soort van evangelist? Werkte
hij niet als jeugdleider bij de
'Verbreiding der Waarheid' in
de Amsterdamse Jordaan, zo'n
vijfentwintig jaar geleden? Hoe
denkt een man als Leen Jon
gewaard nu na al die jaren over
zijn christelijke opvoeding?
'Nou, ga dan nog maar even
zitten. Tja, hoe ik nu denk over
m'n opvoeding.kijk. ik zit er
niet mee. Of, aan de andere
kant ook weer wel. Hoe moet je
dat nu zeggen.
Geloof jc in God?
'Ik weet niet hoe ik dat moet
noemen. Als je het God wilt
noemen, dan noem je het God.
Ik weet wel dat ik heel gelovig
ben. Maar ik ben ontsnapt aan
de manier van geloven waarin
ik ben opgevoed. Waarin de
woorden 'fatsoen' en 'geloof'
met elkaar werden verwisseld.
Daar heb ik me de laatste der
tig jaar steeds meer van losge
maakt'
Hoe was dat dan, vroeger?
'Nou, ik kom uit een gezin met
negen kinderen. Ik was de jong
ste. M'n moeder stierf toen ik
houden voor blanken en zwar
ten. Ik kan me niet voorstellen
dat God daarbij aanwezig is.
Hoe kunnen die mensen zich
christelijk noemen? En dan zeg
gen ze: ja, je moet er geweest
zijn. Tjonge, tjonge, hoe durven
ze. Leen vertelt dat er dingen
in zijn leven zijn voorgevallen
die hij aan niemand wil toever
trouwen. Maar die dingen heb
ben hem enorm beïnvloed in
zijn geloofsleven. 'Ik heb din
gen gedaan, waarvan ik heel
vroeger gedacht zou hebben:
Leen, dat kun je toch niet
móken! Nou bedoel ik niet ste
len of iemand vermoorden.
Maar neem nou op het gebied
van de sexualiteit. Daardoor
ben ik eigenlijk het dichtst ge
groeid naar een ootmoedigheid,
naar een werkelijkheid en waar
heid die niets hadden te maken
met het christelijke dat mij als
kind als cliché was opgelegd. Ik
ontdekte dat een heleboel din
gen niet zondig kónden zijn. En
als ze dat wel zijn, dan wil ik
daar graag voor te gronde gaan.
Dat meen ik oprecht.'
Leen vertelt over een enorme
hoeveelheid brieven die de VA
RA heeft gekregen naar aanlei
ding van het liedje 'Lieve Heer
doe mij een lol', dat Leen in de
tv-uitzending 'Eén van de acht'
heeft gezongen.
'Dat was een liedje uit de musi
cal 'De kleine parade', en het
wordt gezongen door een man
netje dat voor zijn 'mevrouw'
het zilver moet poetsen. Die
mevrouw is een vreselijk wijf.
Ze geeft die bediende van haar
een ouwe afgedankte broek, hij
krijgt kliekjes van de vorige
dag te eten en een pot kouwe
thee van haar ontbijt. Nou
goed, dan bekent dat mannetje
aan zijn vrienden dat hij wel
eens gebeden heeft: 'Lieve
Heer, doe mij een lol en laat
mevrouw eens van de trap af
vallen.' Kijk, ik geef toe dat het
geen positief gebed is. Maar het
is wel menselijk.'
Wat voor reacties kwamen daar
op?
'Vreselijke scheldbrieven! Van
'gelovigen' die vonden dat het
godslasterlijk was en die me
uitscholden. Nee, niet onderte
kenen natuurlijk! Die mensen
projecteren hun eigen onver
draagzaamheid op God, die zó
almachtig is dat Hij zich heus
niet laat pakken door hun on
nozele breinen. De anonieme
brieven heb ik weggegooid en
de anderen heb ik keurig beant
woord. Er zat zelfs een brief bij
van een kerkelijke synode ofzo,
ik geloof uit Kampen. Nou, kun
je je dat nu voorstellen, dat er
een stel ernstige heren om de
tafel zijn gaan zitten vergade
ren omdat Leen Jongewaard op
de televisie het liedje 'Lieve
Heer doe mij een lol' heeft
gezongen?'
Ik geloof dat God veel groter is
van liefde dan wij mensen voor
elkaar kunnen opbrengen. God
heeft voor mij niks te maken
met de keurig geordende maat
schappij van nu. Maar eerder
met mensen die zeggen: nu
moet het afgelopen zijn. Nu
moet alles op de helling. Een
hoop gereformeerden hebben
dat en daar ben ik blij mee.
Mensen als Kuitert en Verkuyl.
Hoe ik daar zelf ook iets aan
zou kunnen doen? Ik wou dat
:!i het wist. Ik blijf een twijfe
laar.'
ren, heb ik het gevoel gekregen
dat ik juist dichter bij Hem
ben komen te staan. Ik geloof
dat Hij het heel goed vindt dat
ik de burgerlijke fatsoensnor
men ben gaan doorbreken. Ik
geloof namelijk dat die normen
waarin ik ben opgevoed, dat dat
valse normen waren. Alsof je
God als een WV-folder ge
bruikt, die je in je binnenzak
stopt en er verder niets mee
doet.'
Leen vertelt dat hij vroeger
met z'n broers altijd 'kerkje'
speelde. Doet het voor. 'Kijk,
dan pakte ik een stoel en ging
daar dan net als de roomsen
met m'n knieën op zitten en dan
zo het kussen over de leuning
cn dan preekte ik. M'n broer
speelde dan op de rand van het
bed orgel. En later gingen we
met een melkblikje aan een
stok de collecte houden. Zo is
bij mij ook het acteren begon
nen. Maar éigenlijk wilde ik
dominee worden.'
En nu wil je er niets meer mee
te maken hebben.
'Dat is niet waar. Dat is hele
maal niet waar. Zo'n man uit
de Keizersgrachtkerk spreekt
mij enorm aan. En het IKOR,
wat die mensen niet met 'Leer
huis' hebben gedaan: uitste
kend!' Er zijn ook manieren
van geloven waar ik niks mee
te maken wil hebben. Ik denk
nu aan christenen uit Zuid-Afri-
ka, die daar aparte kerkdiensten
twaalf jaar was. We gingen
vaak met z'n allen naar de
hervormde kerk. Mijn vader
had daarnaast ook veel interes
se voor het Leger des Heils. Ik
werd jeugdleider bij de 'Ver
breiding der Waarheid'. Maar
ook toen al zette ik me af tegen
allerlei dingen.'
Zoals.
.nou, dat een meisje niet aan
ballet mocht doen. Dat een
kind van veertien jaar geen
malliotje aan mocht. Dat was
zonde. Nu mag het wel. Is God
dan zo veranderd? Of zijn de
mensen misschien veranderd?
Zo waren er zoveel zaken, waar
mee ik het absoluut niet eens
kon zijn. Voor mij is God nooit
een man geweest die met een
lange witte jurk aan en een
baard op een wolkje zit met
opgeheven wijsvinger. Een Man
die steeds zegt: dit mag wel en
dat mag niet. Ik weet niet of ik
in God geloof. Ik geloof in iets
wat meer in mezelf is.'
Je gelooft meer in jezelf dan in
God?
'Nee. ik geloof wel dat God in
mijzelf is en dat Hij in ons
mensen is, maar ik weet niet of
wat ik nu zeg. of dat geloof is.
Het is een soort gevoel. Ik leef
er geweldig mee. Het is het
meest belangrijke in m'n hele
leven. Doordat ik juist dingen
in m'n leven ben gaan doen
waarvan je altijd werd voorge
houden dat het doodzonden wa-
