Kunnen indianen
blanken helpen?
Burgeroorlog teistert Roeanda en Boeroendi
m
if/KWARTET ZATERDAG 7 APRIL 1973
BUITENLAND
T13/K15
r Jelte Rep
wasichu's (blanken) hebben
fa deze vierkante kisten ge-
[Onze kracht is verdwenen
Ij sterven, want de kracht is
langer in ons. Toen wij leef-
bij de kracht van de cirkel
manier zoals het moet, wa-
tongens op hun twaalfde of
Inde man. Maar nu duurt
eel langer om op te groeien,
het is zoals het is. Wij zijn
[gevangenen, terwijl wij
jachten. Maar er is een an-
b-ereld'.
Elk (Zwarte Eland), de oude.
I man van de Oglala Sioux', die
boorden sprak, is als een be-
j mens gestorven. Toen hij ne
ar was, gaf de Grote Geest hem
|rste visioen. Wijze mannen van
>lk leerden hem de geschiedenis
idiepere betekenis van de gods
van zijn volk. In visioenen
a hem speciale krachten gege-
n de verantwoordelijkheid om
kiende boom van zijn volk tot
te brengen'. Maar Black Elk
f niet hoe hij dat visioen
realiseren. Hij moest met lede
hoe zijn volk steeds
jwerd verdreven van de 'goede.
peg'-
j zelf zei, werd hij geboren m
felack Elk heeft daarom nog de
jdagen gekend, toen zijn volk
fer de uitgestrekte vlakten heer-
I op de bison jaagde. Hij had
feyochten tegen de blanken bij
Bighorn en Wounded Knee. Hij
fen neef van de legendarische
Horse en kende Sitting Bull,
4loud en andere leiders van de
e Oglala Sioux', de beroemdste
4van de westelijke (of Teton)
die op hun beurt weer de
dominerende groep van alle
waren.
am Sioux (spreek uit: Soel
hen gegeven door Franse ont-
gsreizigers. In hun eigen taal
i ze 'Na do wis sue' genoemd
tnsen bekortten dat rigoreus tot
Maar zelf noemen de indianen
«rer Dakota's, (of Lakota's) het-
Waarschijnlijk 'bondgenoten' be-
In de 17-de eeuw waren de
door hun aartsvijanden, de
pja's, uit de bosrijke gebieden,
aring [de Mississippi verdreven naar
«gestrekte vlakten ten westen
rivier de Missouri. Met het
•e gemak verwisselde de Sioux'
in schors gemaakte kano's voor
In. In de 19-de eeuw stonden ze
I als 'de geweldigste lichte cava-
ter wereld'.
ren ook handige bisonjagers. De
kormde de grondslag voor hun
economie. Hij verschafte hen voedsel,
kleding, onderdak en een verbazing
wekkend aantal gereedschappen en
werktuigen, alsmede de heilige objec
ten voor ceremonieel gebruik. De bi
son was ook het centrum van hun
cultuur en drukte een beslissend
stempel op hun gehele levenspatroon.
In grote groepen, die soms uit meer
dere stammen bestonden, trokken ae
Sioux' er 's zomers op uit voor
jachtpartijen, die hen dikwijls hon
derden kilometers ver voerden. Met
zich mee voerden ze hun wigwams, de
ronde tenten, die bestaan uit lange
palen en dierenhuiden als bedekking.
De palen dienden tevens als wielloze
karren, waarop zij hun bagage, kinde
ren, bejaarden en zieken voorttrokken.
'Eens waren we gelukkig in ons eigen
land', herinnerde Black Elk zich. 'En
we waren zelden hongerig, want toen
leefden de twee-benlgen en de vier-
benigen tezamen als familieleden, en
was er een overvloed voor hen en
voor ons'. Dat aan dit paradijs een
einde zou komen, was de Sioux' reeds
lang voor de komst van de blanken
voospeld in een visioen aan een
heilige man. 'Hij droomde dat de
vier-benigen terug zouden gaan in de
aarde en dat een vreemd ras een
spinneweb had gesponnen rond alle
Lakota's', vertelde Black Elk. 'En hij
zei: Als dit gebeurt, zult u leven in
vierkante, grauwe huizen, in een dor
land en naast die vierkante grauwe
huizen zult u verhongeren'.
Hoewel de Sioux' gewoonlijk oorlog
voerden met andere stammen, verzet
ten zij zich niet actief tegen de komst
van de blanken, totdat die in grote
getalen kwamen opzetten. Na de ont
dekking van goud in California (hal
verwege de 19-de eeuw) trokken
steeds meer blanken door de grote
vlakten, waar de Sioux' heer en mees
ter waren. Sommigen stopten halver
wege en kregen bescherming van sol
daten. De indianen verzetten zich te
gen de indringers en voerden steeds
meer aanvallen uit op de kolonisten.
Geen metaal
'Toen ik ouder was vernam ik, waar
om het vechten ging. De Wasichu's
hadden veel van het gele metaal ge
vonden, dat zij vereren en dat hen
gek maakt, en zij wilden een weg
hebben door ons land naar de plaats,
waar het gele metaal was', aldus
Black Elk. 'Maar mijn volk wilde die
weg niet. Het zou de bisons bang
maken en weg jagen en het zou ook
de andere Wasichu's binnen laten als
een rivier. Zij zeiden ons dat zij
slechts een beetje land wilden gebrui
ken, zoveel als een wagen nodig heeft
tussen de wielen; maar ons volk wist
beter. En als u nu naar ons kijkt,
kunt u zien wat het was dat zij
wilden'.
Toch sloten de Teton-Sioux' een vre-
des- en vriendschapsverdrag met de
Verenigde Staten, een verdrag, dat
zoals alle andere, bijna onmiddellijk
geschonden zou worden. Nadat in
1862 een opstand van de Santee-Sioux'
(de tak uit het oosten) bloedig was
neergeslagen, vielen de Teton-Sioux'
met hernieuwde ijver alle routes van
de Missouri naar de westkust aan.
Huifkarren, postkoetsen, telegraafpa
len werden verwoest; reizigers en hele
blanke gezinnen werden afgemaakt.
De grens werd het toneel van terreur.
Het leger werd te hulp geroepen en
versloeg binnen enkele maanden grote
groepen Sioux' tijdens veldslagen in
North Dakota. Maar in 1865 keurde
het Congres nieuwe routes naar het
westen goed, die echter dwars door de
jachtgebieden van de Tetons liepen.
De Sioux' beschouwden dit als een
aanslag op hun bestaan en begonnen
een ware guerrilla onder leiding van
het Oglala-opperhoofd Red Cloud (Ro
de Wolk), waarvoor de Verenigde Sta
ten tenslotte capituleerden.
In 1868 werd in Fort Laramie een
verdrag getekend, waabij de VS zich
verplichten blanke kolonisten en ja
gers uit de indiaanse gebieden te
weren, de geplande routes naar het
westen op te geven en de indianen
schadeloos te stellen voor hun verlo
ren gebieden. Bovendien voorzag het
verdrag in de vestiging van een Groot
Sioux Reservaat, dat het gehele weste
lijke deel van het tegenwoordige
South Dakota besloeg. De indianen
gaven al hun gebieden ten oosten van
de Missouri op, behalve de reeds daar
gevestigde reservaten.
Het verdrag van Fort Laramie werd
twee jaar geëerbiedigd. Recalcitrante
krijgers onder leiding van Sitting
Bull (Zittende Stier) weigerden zich
te laten opsluiten in reservaten. 'De
Grote Geest heeft me als indiaan
geschapen, maar niet als een reser
vaat-indiaan, en ik ben niet van plan
er een te worden', verklaarde hij
bitter. Binnen enkele jaren zou hij
gezelschap krijgen van het opperhoofd
van de Oglala Sioux, Crazy Horse
(Gek Paard),
Sitting Bull
Aan dit tweetal, Crazy Horse, het
militaire genie van de Sioux-federatie
en Sitting Bull, geen oorlogsleider
maar een medicijnman met grote in
vloed, had het Amerikaanse leger ge
duchte tegenstanders. Tijdens de Slag
van Little Bighorn hakten de Sioux'
het 7-de cavalerie-regiment van Geor
ge Custer geheel in de pan. Het was
echter hun laatste overwinning. De
indianen werden uiteengedreven, stam
voor stam verslagen en vervolgens
gedwongen zelfs hun heilig gebergte,
de Black Hills, en hun lang bevochten
jachtgronden in Wyoming op te ge-
Een auto-biografische tekening van Sitting Bull. De bison rechtsboven symboliseert zijn naam. Het
zwarte voorwerp dat aan zijn hand hangt toont dat hij een Crow-indiaan gedood en gescalpeerd heeft. Het
lichaam van de Crow ligt op de grond. Nu bewijst hij zijn dapperheid door met een boog een andere
Crow-indiaan to raken, hoewel die gewapend is met een geweer en hem op een haar 11a mist.
Black Elk
ven. Blanke jagers roeiden in tien
jaar tijds alle kudden bisons uit,
waarmee ze tevens de bestaansmidde
len van de Sioux' vernietigden. Hon
gerig en uitgeput moesten de Sioux'
zich aanmelden bij de reservaten
Het ene Sioux-opperhoofd na het an
dere gaf zich over. In 1877 kwam
Crazy Horse tevoorschijn. Kort daarop
werd hij met een bajonetsteek afge
maakt 'omdat hij probeerde te ont
snappen'. Black Elk en anderen die
met Sitting Bull naar Canada waren
gevlucht, volgden. Niet lang daarna
keerde ook Sitting Bull zelf terug.
Beperkt tot reservaten, niet meer in
staat te jagen, bedrogen door gebn>-
ken verdragen en verboden om met
de zonnedans hun opperwezen aan te
roepen, keerden de indianen zich ver
twijfeld tot een nieuwe culte: de
Geestdans. Door deze dans zouden de
bisons terugkeren, de doden opstaan
en de blanke verdwijnen. Het leger,
bang voor een opstand onder leiding
van Sitting Bull, deed alles om de
beweging te onderdrukken. In 1890
werd Sitting Bull gedood bij een
poging hem te arresteren. Een groep
Oglala's vluchtte daarop met hun op
perhoofd Big Foot (Grote Voet) het
reservaat uit. Later werden ze onder
schept door de Amerikaanse cavalerie
en afgemaakt tijdens de 'Slag van
Wounded Knee'. Nu was de Grote
Sioux Natie definitief verslagen.
Black Elk treurde dat de 'heilige
boom' dood was.
Jammerklanken
Sindsdien leven de Oglala Sioux' als
krijgsgevangenen in het reservaat van
Pine Ridge, het op één na grootste
reservaat van Amerika. De grond, die
de Oglala's hebben overgehouden, kan
slechts dienen voor veeteelt en het
begraven van hun doden. Werk dreigt
er even zeldzaam te worden als de
bison. Bijna de helft van de beroeps
bevolking is werkloos. Per gezin
wordt jaarlijks 8.040 dollar besteed
om het van de armoede te redden;
desondanks bedraagt het jaarinkomen
van die gezinnen gemiddeld 1.910 dol
lar. Volgens de laatste telling is er
één bureaucraat voor ieder gezin op
het reservaat, dat ongeveer 12.000 in
woners telt. De levensverwachting is
er kort, het aantal zelfmoorden hoog.
Voor Black Elk stierf in 1950, keerde
hij als een oude bedroefde man nog
eenmaal terug naar de plaats, waar
hij zijn eerste visioen ontvangen had
om deze woorden te spreken:
'Terwijl mijn tranen stromen, O Gro
te Geest. Grote Geest, mijn Grootva
der terwijl mijn tranen stromen
moet ik nu zeggen dat de boom nooit
gebloeid heeft. Een zielige oude man
ziet u mij hier en ik ben uitgeblust
en heb niets gedaan. Opnieuw, en
misschien voor het laatst op deze
aarde breng ik het visioen in herinne
ring dat u mij zond. Het kan zijn dat
een kleine loot van de heilige boom
nog steeds leeft. Koester hem dan, dat
hij bladeren en bloemen moge voort
brengen en vol mag zijn met zingende
vogels. Hoor mij, niet om mijnentwil,
maar om mijn volk. Hoor mij, opdat
zij eens weer terug zullen gaan in de
heilige cirkel en de goede rode weg
zullen vinden, de beschermende
boom. O, laat mijn volk leven'.
Heeft Black Elks Grote Geest zijn
jammerklachten verhoord? Sinds hij
die droeve woorden sprak, zijn er veel
onverwachte dingen gebeurd. Hetzelf
de Wounded Knee, waar Black Elk 83
jaar geleden zijn droom zag verwoes
ten, is nu een symbool geworden voor
de indiaanse renaissance en een be
wijs voor een nieuwe belangstelling
voor de indiaan. De indianen zijn niet
opgelost in de Amerikaanse smelt
kroes, zij hebben de bejubelde 'Ame
rican way of life' afgewezen en zijn
op zoek gegaan naar de 'goede, rode
weg'. En dat gebeurt op een moment
dat in onze westerse beschaving, ge
kweld door milieu- en energie-crises,
een proces van zelfonderzoek op gang
is gebracht. Wij moeten niet alleen
snelle oplossingen zoeken voor de
dringende problemen van onze hoog
ontwikkelde technologie, maar ons te
vens afvragen of dit nog lang kan
door gaan. Of wij niet een rampzalige
weg volgen. En of de 'goede, rode
weg' van de indianen niet een beter
perspectief biedt.
De indiaanse nationalisten zijn ervan
overtuigd dat zij kunnen bijdragen
aan een verbetering van de moderne
maatschappij. 'Op het ogenblik ver
sluiert de zichtbare armoede van de
indiaanse stammen het grote poten
tieel van het indiaanse volk voor de
moderne maatschappij', zegt één van
hen. 'Maar op vele manieren wordt de
sluier opgelicht en een zonniger toe
komst zichtbaar. De indiaan zal spoe
dig opnieuw groot en sterk zijn'.
Wellicht zal de 'heilige boom* toch
eens bloeien.
richt
stelij
58,
Jor Harm Lamberts
leroendi en Roeanda hebben veel gemeen. Het zijn straatarme
ïdjes in Centraal Afrika, die ieder met 3,5 miljoen inwoners zeer
t bevolkt zijn. Ook de samenstelling van de bevolking is in bei-
landen precies gelijk: 85 procent Hoetoe's, 14 procent Toetsi's
1 procent Twa's. In het koloniale tijdperk werden beide landen
een geheel bestuurd, eerst door de Duitsers en later door de
lgen. Beide landen zijn weinig in het nieuws want ze spelen geen
in het wereldgebeuren en ook nauwelijks in het Afrikaanse po-
leke bedrijf.
onderwijs kregen. Voordien hadden
zij iedere vorm van onderwijs moe
ten ontberen, omdat de Toetsi's het
niet nodig vonden dat hun lijfeige
nen iets leerden. De Hoetoe's die op
de missiescholen een opleiding had
den gekrgen, begonnen zich steeds
pijnlijker hun ondergeschikte posi
tie bewust te worden. Zij gingen
plannen beramen daar verandering
in te brengen. In 1956 publiceerden
zij het Manifest van de Bahoetoe,
dat diepe indruk maakte en het
startsein werd voor de emancipatie
van de Hoetoe-meerderheid.
Aan de lange gemeenschappelijke
geschiedenis van Roeanda en Boe
roendi kwam in 1959 een eind, toen
de Hoetoe-meerderheid in Roeanda
het slavenjuk afwierp, waaronder ze
eeuwenlang gebukt was gegaan. De
Mwami, de koning van de Toetsi's,
werd het land uitgejaagd, honderd
duizend van zijn volgelingen over
kwam hetzelfde en een onbekend
aantal Toetsi's overleefde de revolu
tie niet.
De Hoetoe's kwamen massaal in ver
zet na de dood van koning Moetara.
Die werd in 1959 opgevolgd door
zijn jonge, onervaren broer Kigeri,
die een werktuig werd in handen
van extremistische groepen Toetsi's.
Die groepen begonnen zich zorgen
te maken over de groeiende opstan
digheid van de Hoetoe's en wilden
daar radicaal een eind aan maken.
De intellectuele bovenlaag van de
Hoetoe's moest uitgeroeid worden.
Toen daarmee werd begonnen, brak
dc revolutie uit. De koning werd
het land uitgejaagd. Tussen 1959 en
1961 namen ongeveer 140.000 Toet
si's de wijk naar buurlanden om te
ontkomen aan de wraakoefeningen
waarmee de Hoetoes in Roeanda
eeuwenlang vernedering trachten uit
te wissen.
ter
n jn ch gebeurt er genoeg opwindends:
ie in( oluties, moorden op premiers en
tingen en systematische pogingen
heel volk uit te roeien zijn
ia aan de orde van de dag. Dat
eurde allemaal in de afgelopen
of e rtien jaar en rusj js nog
t weergekeerd. Op dit moment
rdt in Roeanda de Toetsi-minder-
d over de kling of over de grens
aagd; in Boeroendi gebeurt dat
t de Hoetoe-meerderheid.
Hoetoe's en de Toetsi's zijn zwart,
ar daarmee zijn de uiterlijke
reenkomsten ook bijna uitgeput
Hoetoe is niet uitzonderlijk lang,
aft de normale dikke lippen van
negroïde volken en een ronde
ifdbouw. De Toetsi's hebben een
gte van om en nabij de twee
ter, hebben dunnere lippen en de
m van hun hoofd is langwerpig,
or hun uitzonderlijke lichaams-
gte voelen zij zich superieur aan
1(j Hoetoe's en de Twa's, die zij al
de zestiende eeuw aan zich heb-
'iting 1 onderworpen. Die maatschappe-
te structuur, waarbij de Toetsi's
heerszuchtige veehouders waren
de Hoetoe's de schatplichtige
idbouwers, bleef ook gehandhaafd
n Europese mogendheden bezit
i Afrika namen. Roeanda-Oeroen-
zoals het gebied toen heette,
rd onderdeel van de Duits Oost-
rtka. Na de eerste wereldoorlog
rd het een mandaatgebied van de
lkenbond, dat het bestuur over
eanda-Oeroendi opdroeg aan Bel-
België regeerde het gebied van-
Kongo, maar de koningen van de
etsi's behielden hun autonomie.
t zou tot de jaren vijftig duren
lp,i ,r de Hoetoe's in Roeanda zich
>t//prganiseerd begonnen te verzetten
en hun onderdrukkers. Met de
nst van het Belgische bestuur
n ren °°K de rooms-katholieke
'Melijken actief geworden. Zij
chtten overal scholen waar Hoe
's voor het eerst van hun leven
ij!' i
Av :i I
REPUBLIEK
Onder toezicht van de VN zijn in
1962 in Roeanda verkiezingen gehou
den. Ze bevestigden dat de Hoetoe's
de rollen definitief hadden omge
keerd. Zevenentachtig procent van
de kiezers sprak zich uit tegen de
Mwami en voor de republiek. Op 1
juli van dat jaar werd Roeanda
een onafhankelijke republiek. Drie
jaar later, toen de Parmehoetoe, de
partij voor de emancipatie van de
Hoetoe's, 97 procent van de stem
men haalde, probeerden de Toetsi's
nog een keer hun oude machtsposi
tie te heroveren. Met hulp van een
invasielegertje, samengesteld uit
vluchtelingen, probeerden de achter
gebleven. Toetsi-leiders de Hoetoe-
regering van president Kayibanda
ten val te brengen. Dat mislukte en
opnieuw vielen er veel doden en
vluchtten drommen Toetsi's het
land uit
Toen de rust in Roeanda eindelijk
was weergekeerd, waren er nog
maar zo'n 500.000 Toetsi's in het
land. Zij legden zich bij de nieuwe
situatie neer en pasten zich wonder
lijk goed aan. Na verloop van tijd
bezetten zij weer vooraanstaande
posten en aan de universiteit van
Roeanda studeerden verhoudingsge
wijs veel Toetsi's. Dat riep wel nieu
we spanningen op, maar die hadden
niet hoeven uit te lopen op een
Ex-koning Mwamboetsa: mondain leven
nieuwe catastrofe, als in het zuider-
lijke buurland Boeroendi de vlam
niet in de pan was geslagen.
BOEROENDI
Toen Boeroendi in 1962 gelijk met
Roeanda onafhankelijk werd, was
daar de Toetsi-minderheid nog
steeds aan de macht. Koning Mwam
boetsa IV regeerde, maar deed dat
hoofdzakelijk vanuit Zwitserland,
waar hij in riante villa's aan het
meer van Genève van het leven
genoot. Hij keerde af en toe naar
zijn land terug om wat bevelen uit
te delen en enkele ministers te ver
vangen. En er viel nog al eens een
minister te vervangen, want Boe
roendi stortte van de ene regerings
crisis in de andere. Er werden twee
premiers vermoord en tussen 1962
en 1965 wisselde Boeroendi maar
ljefst zes keer van regering.
Het is voor een buitenstaander ui
terst moeilijk te beoordelen wat er
zich nu precies steeds in Boeroendi
afspeelt, omdat er altijd twee dingen
door elkaar lopen. Aan de ene kant
is dat de tegenstelling tussen de
Hoetoe's en de Toetsi's, aan de ande
re kant de onderlinge strijd van de
Toetsi-clans. Onder de Toetsi's heb
je monarchisten en republikeinen.
De monarchisten behoren tot een
elite-clan onder de Toetsi's, die zich
er op beroepen dat hun voorouders
al in de vijftiende eeuw naar het
zuiden trokken en zich vestigden in
het gebied dat nu Boeroendi heet.
De huidige president, Michel Micom-
bero, behoort tot de Hima-clan. Dat
zijn de 'later gekomenen' die van
oudsher niet de heersers van het
land hebben geleverd en Micombe-
ro's positie wordt dan ook nog al
eens aangevochten.
Het staat niet precies vast, hoe vo
rig jaar april de jongste crisis in
het turbulente Boeroendi is begon
nen. Hebben de monarchisten gepro
beerd president Micombero uit het
zadel te wippen of is de lezing van
Micombero juist dat de Hoetoe's een
greep naar de macht hebben ge
daan? Micombero was in 1965 aan
de macht gekomen, toen hij een
opstand effectief maar uiterst bloe
dig had neergeslagen. Nadat het
zaakje geklaard was, keerde koning
Mwamboetsa weer haastig terug
naar de geneugten van het meer van
Genève. Ondanks herhaalde verzoe
ken van Micombero om terug te
keren, bleef de koning in mooie
showuniformen genieten van het
mondaine leven en liet zijn heetge*
bakerde landgenoten aan hun lot
over. Daarop besloot Micombero de
jonge zoon van de koning op de
troon te plaatsen. Hij zou als Ntare
V maar een half jaar aan de macht
blijven. Tijdens een staatsbezoek
van de jonge vorst aan Kongo riep
Micombero de republiek uit. De ko
ning zocht troost in Mllnchen waar
hij al spoedig omringd was door een
horde playboys en een graag geziene
gast werd in dure nachtgelegenhe
den.
'GEWOON BURGER'
Maar op den duur bevredigde dat
Ntare toch niet helemaal en toen
Micombero hem vorig jaar maart
aanbod dat hij als 'gewoon burger'
naar Boeroendi kon terugkeren,
ging hij eerst naar Oeganda, stapte
daar in een helikopter en vloog naar
Boeroendi. Toen hij uitstapte, werd
hij onmiddellijk door militairen ge
arresteerd. Enkele weken later be
leefde Boeroendi zijn zoveelste bloe
dige onlusten.
Volgens Micombero viel op 29 april
een invasieleger van Hoetoe's Boe
roendi binnen met het doel alle
Toetsi's uit te roeien. Er zijn toen
inderdaad Toetsi's vermoord, maar
op 29 april is ook koning Ntare
onder nooit duidelijk geworden om
standigheden om het leven gekomen
en dat zou er op kunnen wijzen, dat
er ook sprake is geweest van een po
ging van de Toetsi-monarchisten de
macht te veroveren. Waar geen twij
fel over mogelijk is, is, dat na de
29-ste april de regering van Micom
bero een systematische uitroei
ingscampagne tegen de Hoetoe's is
begonnen. Wekenlang is er op gru
welijke manier gemoord. Vrachtwa
gens reden af en aan om de licha
men van de vermoorde Hoetoe's
naar massagraven te rijden waar
bulldozers het doodgraverswerk de
den.
MOORD OP SCHOOL
Waarnemers hebben verteld dat alle
Hoetoe's die een of andere vorm van
onderwijs hebben genoten zonder
pardon zijn gedood. Op de scholen
vermoordden Toetsi-leerlingen ei
genhandig hun Hoetoe-klasgenoten.
Iedere morgen ontbraken er weer
lange rijen Hoetoe's op het appel.
Toen de moordpartijen in Boeroendi
de aandacht begonnen te trekken,
heeft president Micombero opdracht
gegeven de zaken wat rustiger aan
te pakken. Maar onlangs hebben
Zweedse zendelingen opnieuw alarm
geslagen. De moordpartijen op de
Hoetoe's zijn hervat, vertelden zij.
De Toetsi's zorgen er nu alleen voor
dat Europeanen er geen ooggetuige
van zijn. zodat de zaak niet wereld
kundig wordt gemaakt. Maar de
vluchtelingen die weer bij honder
den Tanzania binnenstromen, vertel
len de meest weerzinwekkende ver
halen.
Ondanks alle revoluties is er geen
werkelijke omwenteling geweest in
Boeroendi. En zolang een minder
heid van vijftien procent vijfentach
tig procent van de bevolking er on
der houdt, zal de tragedie voortdu
ren.
