Ook patiënten bij de
behandeling betrokken
NIJENR0DE
aak liep in 1946 de Kamper hoogleraren uit de hand
De nationaal-
christelijke
staat ideaal
3UW/KWARTET ZATERDAG 31 MAART 1973
BINNENLAND
T17/K17
ft-u*ML&UL C^Vc. <Jju^
ÊjPiT
WUJ u
V VVJ O «SVv/fct. CJP•L+J JU-
wvtfiï JUJ
vrt> ,*&J-*j£ta™. /ZAJCI^
"VTA, «L, ^-*^J-£^t^Jj^Aé-YryajLi4_ .^jvxJ_J JLL
^u~^_ -j*-A-/ saJLnr^t, cLLl '*S<JL*-
crf^*4-fJ- -4-*^ -i-J~J -A^U-ipv.v-*-^ «j—C«^ iSn^A
'^y^a^A LO^ 0-^ <6 AllJ...^.*1ffj
<t<y*jt
■jfir»^- aaJLaj inv\ i
fötï- -Af Otr~«^a_ /"LcM^2tZ(^C'^0-LA-^
7n De Doelen in Rotterdam
viert het Gereformeerd Politiek
Verbond GPVvandaag zijn
25-jarig bestaan met het aan
horen van zes toespraken, die
worden afgewisseld met orgel
spel, koorzang en een film. Het
wordt een dag, zoals de heer
P. Jongeling in het partijblad
'Ons Politeumaschrijft, 'van
ootmoedige dankbaarheid
Hi/ wekt de leden van zijn partij
op vandaag naar De Doelen te
komen. De oproep staat op de fH
eerste pagina van het partijblad
in het eigen handschrift van de
politieke leider afgedrukt. 'Het
is een wonder iti onze ogen, dat
de HEERE het kleine, onaan
zienlijke begin van 25 jaar ge
leden zo heeft willen zegenen en
tot een zegen heeft gesteld',
schrijft Jongeling.
In bijgaand artikel vertellen we
meer over het ontstaan van het
GPV met enkele nog niet ge
publiceerde feiten), over de 25
jaar strijd in en rondom het
GPV en over de ideeële doelstel
ling van deze militante kleine
politieke partif.
Jongeling temidden van zijn geestverwanten
WERD GEBOREN UIT KERKSTRIJD
door Bert de Jong
Het ontstaan van liet GPV 25 jaar geleden is een rechtstreeks gevolg van liet theologisch conflict in
de gereformeerde kerken over de 'veronderstelde wedergeboorte'. Het schisma had onder de kerk
leden veel ernstiger en pijnlijker consequenties dan de discussiërende en elkaar fel bestrijdende
predikanten ooit hadden vermoed. De kerkscheuring liep dikwijls dwars door de gezinnen heen. Het
geestelijk leed, dat de theologische discussie over het 'wedergeboren zijn totdat hel tegendeel blijkt'
uiteindelijk veroorzaakte, is onvoldoende beseft
Het conflict werkte ook door in de
kiesverenigingen van de ARP. waar-
an de vergaderingen juist werden
bezocht door de kerkelijk en politiek
meelevenden. De een was lid van de
gereformeerde kerken, die als 'syno-
ïaal' werden aangeduid, en de ander
terkte bij de gereformeerde kerken
j(vrijgemaakt), die onder leiding van
(prof. K. Schilder waren ontstaan. De
leden van deze kerken heetten de
<'vrijgemaakten' in tegenstelling tot de
'synodalen'. Zondags brachten deze in
kerkelijke onmin levende leden van
de kiesverenigingen het nauwelijks op
elkaar te groeten. Men hoorde dan
van de kansels preken over de ontrou
we 'synodocraten' (in de vrijgemaakte
kerken) of over de 'scheurmakers' (in
de synodale kerken). Zo ging dat op
de zondag. Maar wanneer maandagsa
vonds de kiesvereniging van de ARP
vergaderde, moest de samenkomst
toch met gebed worden geopend
In de kiesvereniging van Berkel en
Rodenrijs, waar de kerkstrijd wel heel
verbeten was geweest met toestanden
van kerkdeuren, die op slot waren
gedaan om te voorkomen, dat broe
ders en zusters van de andere groep
het gebouw binnen zouden komen,
kwam de eerste uitbarsting. Op 12
april 1946 vergaderde de kiesvereni
ging 'Nederland en Oranje'. Als lid
diende zich aan de onlangs beroepen
predikant B. J. A. Streefkerk van de
synodale kerk. Deze had echter in het
heetst van de strijd in het kerkblad
van zijn vorige gemeente geschreven:
'de nieuwe Schilder Beweging schijnt
in de leer geweest te zijn bij een
beweging met gelijkluidende beginlet
ters'. Het was een fraai voorbeeld van
de toonaard, waarin de gereformeer
den elkaar onderling soms bestreden.
De leden van de kiesvereniging 'Ne
derland en Oranje', die Schilder in
het kerkelijk conflict waren gevolgd,
wensten niet voor kerkelijke NSB-ers
te worden uitgemaakt. Het was in de
tijd, dat Mussert nog moest worden
berecht.
Het liep mis. De meerderheid van de
kiesvereniging wenste geen veroorde
ling van de woorden van de eigen
predikant. Het gevolg was, dat er een
'vrije' kiesvereniging ontstond, die
echter niet werd erkend door het
centraal comité van ARP-kiesvereni-
gingen. De geboorte van het GPV
kondigde zich aan. Maar Berkel was
nog een uitzondering in 1946. Wie de
verklaringen en redevoeringen van de
leiders van de kerkelijke vrijmaking
uit die dagen leest, valt het op, dat
men geen eigen partij wilde. Veel
eerder was het streven om het eigen
vrijgemaakte geluid in te brengen in
de ARP. Want er bestond ook funda
mentele kritiek op de theologische
achtergrond van het politieke denken
in de ARP. Kuypers leer van de
gemene gratie (algemene genade) was
niet goed in de ogen van de vrijge-
maakten.
Hierover zegt de politieke leider van
het GPV, de heer P. Jongeling na 25
jaar: 'De gemene gratie dreigde in de
praktijk een brug te worden naar de
secularisatie (verwereldlijking) van
het leven. Extreem betekent de geme
ne gratie, dat je het in de politiek
ook wel zonder het Woord van God
kunt doen'.
Congressen
Ondanks de bezwaren was de neiging
een eigen partij op te richten niet
groot. De professoren van de Theolo
gische Hogeschool in Kampen hadden
veel kritiek op de ARP en drongen in
redevoeringen en artikelen aan op
bezinning en studie. In Kunsten en
Wetenschappen in Utrecht werd op 6
on 7 mei 1947 een politiek congres
van leden van de vrijgemaakte kerk
gehouden. Jongeling was ook aanwe
zig- Maar ook hij drong niet aan op
een breuk met de ARP. Prof. C.
Veenhof concludeerde in zijn referaat:
Laat uw kritiek in de kiesverenigin
gen horen, maar richt geen eigen
organisatie op. Zo'n organisatie wordt
toch niet volledig gedragen door het
geloof. Het vervolg od de bezinning
in Utrecht was het in gereformeerde
kring zo bekende Amersfoortse Con
gres, dat op 30 en 31 maart en 1 april
1948 werd gehouden. Vandaag, 25 jaar
l2ter, herdenkt het GPV in de Rotter
damse Doelen dit congres als een
historische gebeurtenis. Want na af
loop van drie dagen vergaderen van
1.250 geïnteresseerden kwam ergens
in een lokaal in Amersfoort een klein
groepje van 28 bijeen. De afgevaardig
den van de vrije kiesvereniging van
Berkel richtten daar met broeders uit
Helpman, Middelstum, Rotterdam-
Zuid en Sappemeer een landelijk ver
band op. Het GPV was geboren.
Het was slechts een neveneffect van
het grote congres. De bedoeling van
de organisatoren was immers alléén
geweest zich te bezinnen op de poli
tieke roeping. Zij vergaderden ook na
afloop. Het bleek, dat mr. J. Meulink
uit Enschede en de heer K. Smit uit
Utrecht tot de overtuiging waren ge
komen, dat ze lid moesten blijven van
de ARP. De Kamper hoogleraren
Schilder. Holwerda en Veenhof stel
den zich neutraal op tegenover de
ARP. Alleen ds. Joh. Francke uit
Delfshaven wilde breken met de par
tij.
In zijn huis aan de rand van het oude
Kampen, waar hij eindelijk weer
thuis is na langdurig in het VU-
ziekenhuis te zijn verpleegd als ge
volg van een ernstig auto-ongeluk,
vertelt prof. Veenhof uitvoerig over
dit bewogen congres. Er kwam ten
slotte een resolutie uit waarin de ethi
sche crisis (het niet meer samen kun
nen bidden) werd geconstateerd, fun
damentele kritiek geuit op de 'geme
ne gratie' en tenslotte werd verlangd
te gaan samenspreken met de top van
de ARP.
In het Kuypershuis in Den Haag
volgde later eveneens bewogen ge
sprekken tussen de ARP-leiding en de
bezwaarden. Het resultaat was nihil.
De toenmalige a.r. leider Jan Schou
ten hield de vrijgemaakte leden voor,
dat politieke en kerkelijke zaken niet
mochten worden verward. 'Er was
geen overeenstemming mogelijk', zegt
prof. Veenhof. Het slot van dit ge
sprek was, dat de delegatie van de
vrijgemaakte kerk, onder wie de hoog
leraren Schilder en Veenhof, braken
met de ARP. 'Wij braken, maar noch
Schilder, noch Holwerda, noch prof.
P. Deddens zijn lid geweest van het
GPV', licht prof. Veenhof nu toe.
Van belang is ook zijn mededeling,
dat de vrijgemaakte delegatie, vóór de
onderhandelingen op het Kuypershuis
begonnen, op voorstel van prof. Schil
der wel ruimte zag voor een koude
samenwerking (op concrete punten)
met de ARP, ook wanneer men zich
in het kerkelijk conflict geheel achter
de synode plaatste.
Groei en strijd
Inmiddels had het Amersfoortse con
gres zijn uitwerking niet gemist. Be
gin 1949 waren er al 14 vrijgemaakte
kiesverenigingen. Het conflict werkte
door in het land. Van de Kamper
hoogleraren (de geestelijke leiding
van de vrijgemaakte kerk) ging even
wel geen enkele stimulans in die
richting uit, integendeel: de professo
ren Veenhof en Holwerda wendden
zich teleurgesteld van de politiek af.
Alleen prof. Schilder toonde wel
sympathie voor hot GPV Maar aan
het eind van zijn leven bleek hij
toch wel duidelijk bezorgd te zijn
over de gang van zaken in de vrijge
maakte kerken. In een redevoering,
later afgedrukt in ae Reformatie,
waarschuwde hij tegen sectarische
tendenzen. In de leiding van het GPV
merkte men toen op: Nu is Schilder
ook al bij ons weg'. Ook prof. Holwer
da (Veenhof: Hij was even briljant
als Schilder) waarschuwde in een re
de, die hij veertien dagen voor zijn
dood hield, tegen het sectarisme en
de verafgoding van het eigen kerkelij
ke instituut. Maar de 'politieke vrij
making' zette door. Voor de toenmali
ge Kamper hoogleraren liep het ei
genlijk uit de hand.
Met de groei van het GPV namen ook
de problemen toe. Vooralde eerste
tien jaar is er intern een verbeten
strijd gevoerd. Een oorzaak was het
sterke kerkbesef van de leden van de
gereformeerde kerken vrijgemaakt.
Steeds werd er op gewezen, dat er
maar één ware kerk is in Nederland
en dat is de vrijgemaakte kerk. Zij
die geen lid waren van deze (ware)
kerk. werden in de regel niet toegela
ten als lid van de kiesverenigingen.
In 1958 adviseerde de meerderheid
van de centrale verbondsraad van de
kiesverenigingen alleen leden van de
vrijgemaakte kerk als lid toe te laten.
Dit was de reden waarom oprichter
van het GPV, ds. F. A. den Boeft, als
voorzitter aftrad. Ook oprichter L. P.
Laning was het hiermee niet eens. In
1959 was hij als lijsttrekker van het
GPV 23 stemmen tekort gekomen
voor een zetel in de Tweede Kamer.
Bekend is zijn bezoek aan koningin
Juliana aan het begin van de kabi
netsformatie. omdat hij volgens de
eerste niet officiële verkiezingsuitslag
wel was gekozen. Tragisch was. dat
Laning in 1966 brak met het GPV.
omdat de kiesverenigingen van Gro
ningen en Helpman met 91 tegen
veertien stemmen hem het vertrou
wen opzegde, omdat hij niet wilde
beloven nooit meer bij ds. A. van der
Ziel, die buiten het kerkverband
preekte, naar de kerk te gaan. In de
vrijgemaakte kerken was namelijk
weer een conflict ontbrandt. Gevolg:
het ontstaan van de gereformeerde
kerken vrijgemaakt buiten verband.
Zo bleef de strijd doorgaan in het
GPV. In de kiesverenigingen had men
sterk de neiging vast te houden aan
uitsluitend het lidmaatschap van de
eigen kerk als voorwaarde voor toela
ting, om de 'buitenverbanders' buiten
de deur te laten. De breuk met het
Nationaal Evangelisch Verband is ook
uit deze houding te verklaren. Het
NEV was opgericht om steun te verle
nen aan de politiek van Jongeling,
die in 1963 voor het GPV in de
Tweede Kamer kwam. Zijn politiek
optreden maakte indruk op rechtse
leden van CHU en ARP. Bij de
laatste verkiezing behaalde het GPV
131.236 stemmen, waarvan naar schat
ting ruim 50.000 afkomstig waren uit
eigen vrijgemaakte kring.
De Kerk
Deze uitslag is er de oorzaak van, dat
juist gisteravond, aan de vooravond
van de viering van het 25-jarig be
staan in de jaarvergadering weer een
belangrijke discussie moest worden
gehouden over de toelating van ande
re leden. Kunnen de 'buitenverban
ders' als prof. Veenhof en anderen nu
toch lid worden? Is instemming met
de politiek van Jongeling voldoende?
Het lijkt er niet op. Jongeling zelf
ziet het zo: 'Dat ethische conflict van
vroeger is niet meer zo in het geding.
Er is nu immers een nieuwe genera
tie. Maar wel is gebleven, dat wij
zorgvuldig Schrift en Belijdenis De
Belijdenis van de Kerk, die ook wijst
naar de Kerk van de Belijdenis
willen handhaven. Het is niet zo, dat
we zeggen: Zet de poorten maar open
Van het verwijt, dat het GPV alleen
maar een getuigende partij is, wil
Jongeling niet horen: 'Getuigen is
niet alleen meer spreken, maar ook
handelen'.
Echte partij
Prof. K. Schildei-: waarschuwing tegen
sectarisme
Jongeling vindt het compromis in de
politiek geoorloofd, maar hij zegt
geen vuile handen te willen maken
(je ethisch besmeuren). Het GPV wil
niet aan de kant blijven staan, maar
doet echt mee. Als enigszins met zijn
wensen wordt rekening gehouden, dan
wil het GPV een kabinet in de geest
van dat van Biesheuvel steunen. Zijn
grief tegen de christen-democratische
partijen is, dat ze er politiek niet
uithalen wat erin zit. Op kritieke
momenten heeft het kabinet-Biesheu
vel meer steun gehad van het GPV
dan van een deel van de fractie van
de ARP.
De fractieleider van het GPV, die
vaak praat over de monetaire en mo
rele inflatie, vindt dat de mentaliteit
van het volk moet veranderen. Hij
spreekt over een laffe en lege con
sumptiemaatschappij en zegt begrip te
hebben voor de jongeren, die tegen
de maatschappij schoppen. De metho
de is niet goed. Maar in het protest
zit een schreeuw naar de gerechtig
heid.
Jongeling vervolgt: 'Wij zijn tegen de
sociale revolutie, We zijn tegen een
humanistische aanpak. Maar we zijn
voor een reformatie van de samenle
ving'.
Ons gesprek in het rustige Amers
foortse huis, pal naast een grote nieu
we synodale kerk krijgt een spannend
verloop. Hoe bereik je dat dan? Jon
geling haalt van boven een dik boek,
waarin de troonredes zijn verzameld.
Hij valt terug op de troonrede van 21
september 1937 (het vierde kabinet
Colijn) en leest enkele passages voor.
Enkele woorden, geschreven in die
moeilijke crisistijd, luiden: 'Temidden
van de geestelijke verwarring in de
wereld is steeds dringender de eis,
dat in wetgeving en bestuur voor
alles Gods wet tot opperste richtsnoer
wordt genomen'. Verder wordt ge
zegd, dat de regering moet streven
naar de beveiliging en versteviging
van de positief christelijke grondsla
gen van de samenleving. Gepleit
wordt voor een daadwerkelijke ont
plooiing van het gezonde huwelijks- en
gezinsleven, bescherming van de poli
tieke eerbaarheid, onthouding van al
les wat de zondagsrust verstoort en
krachtige handhaving van het gezag.
Jongeling leest dit alles van het voor
oorlogse kabinet-Colijn voor als een
soort politieke belijdenis. Hij zegt
met nadruk: Dit alles wil ik, zij het
dan in een wat modernere vorm zo
veel mogelijk terugzien.
Erkenning
De rechtse richting is duidelijk. De
landelijke secretaris van het GPV, dr.
A. J. Verbrugh. schrijft in het partij
blad 'Ons Politeuma', dat het GPV
streeft naar de verwerkelijking van
een nationaal-christelijke staat De po
litieke invloed van het GPV is slechts
gering. Jongeling is de eerste die dit
erkent. Maar regionaal (totaal zestig
zetels in de gemeenteraden) kan de
partij soms sterk tevoorschijn komen.
Het GPV heeft in de 25 jaar van zijn
bestaan aan betekenis gewonnen. Ook
omdat het steeds meer ging functione
ren als een stukje 'geweten' van ARP
en CHU. Ook landelijk. Met de naar
het GPV neigende rechtse kiezers
moest in de protestants christelijke
partijen meer rekening worden gehou
den. Het was niet toevallig, dat pre
mier Biesheuvel vorig jaar zijn ver
kiezingscampagne startte in het GPV-
bolwerk Bunschoten-Spakenburg. Het
was van ARP-zijde meer dan een
feitelijke erkenning van de partij van
Jongeling.
Nieuwe methode in psychiatrisch ziekenhuis Santpoort
Prof. C. Veenhof in '46: richt geen
eigen organisatie op
en iedereen, die zich christen noemt
mag binnenkomen. We zouden over
spoeld worden door allerlei mensen,
die de meerderheid kunnen krijgen.
Want dan gaat immers onze identiteit
onze strakke binding aan Schrift
en Belijdenis verloren. Het eigen
lijke punt van toelating voor ons is
de gehoorzaamheid aan Schrift en Be
lijdenis. We willen een strakke regel
en zullen geval voor geval bekijken'.
Een paar weken vóór de jubileumvie
ring verscheen in het Berkelse adver
tentieblad (uitgave Haak) een opval
lende publikatie, waaruit afgeleid zou
kunnen worden, dat iedereen welkom
is als lid van uitgesproken de kiesver
eniging van Berkel, waar het begon
met het GPV. Maar de uiteenzetting
van Jongeling maakt duidelijk, dat er
principieel niets is veranderd en dat
de band met de eigen (ware) kerk
ijzer-sterk is.
Het vervolg van het gesprek met
Jongeling over de politiek van het
GPV na 25 jaar laat daar ook geen
twijfel over bestaan. Het contact met
het NEV is officieel geheel verbro
ken.
Jongeling: 'Ze wilden ook banden met
de SGP en de verontrusten in de
ARP (groep Drogendijk). Je mag toch
niet met twee meisjes tegelijk ver
loofd zijn. In feite heeft het NEV het
bondgenootschap opgezegd'.
Over de politieke opstelling van het
GPV verklaart Jongeling: 'Wij willen
beslist geen Boerenpartij-achtige be
weging zijn. Wij zijn ook geen natio
nalisten. Nationalisme is in wezen
afgoderij. Wij willen dat extreem
rechtse niet (rechts is hier niet ge
bruikt in de betekenis, die Kuyper er
aan gaf, waarschuwt Jongeling extra).
Tussen het GPV en allerlei Rappard-
achtige groepjes bestaat een duidelijk
verschil. Als het er op aan komt,
hebben wij meer diepte van aarde'.
Van een verslaggever
UTRECHT In het provinciaal (psychiatrisch) ziekenhuis Sant
poort is men op het ogenblik bezig met een totale reorganisatie op
basis van een 'gedemocratiseerd behandelingsmodel'. In de afdeling
voor intensieve klinisch-therapeutische behandeling is gekozen voor
het principe van de therapeutische gemeenschap: patiënten zowel als
stafleden worden intensief betrokken bij de behandeling. Een van de
kernpunten is de eigen verantwoordelijkheid.
Op een van de onderafdelingen is
daarmee al ervaring opgedaan, schrijft
psychotherapeut dr. P. Bierenbrood
spot in het maandblad Geestelijke
volksgezondheid. Bij de patiënten, van
wie sommigen al vijftien tot vijfen
twintig jaar in het ziekenhuis verble
ven, riep de nieuwe aanpak eerst
enorme weerstanden op. Men wilde
'Er gebeurde meer
dan wij voor
mogelijk hielden'
geen verantwoordelijkheid dragen,
maar veilig passief blijven. 'Waarvoor
worden jullie eigenlijk betaald, wan
neer jullie toch niets doen en alles
maar aan ons overlaten?' was een van
de vele protesten van patiënten.
Maar, aldus dr. Bierenbroodspot, in
de loop van een half jaar begon er
veel te veranderen. Er voltrok zich
meer dan wij zelf voor mogelijk ge
houden hadden. 'Defecte' patiënten
bleken ineens helemaal niet defect.
De een na de ander ging meedoen,
begon zich in gewone taal uit te
drukken, werd 'verstaanbaar'.
Ons bleek, schrijft de psychotherapeut,
hoe groot de angst was voor het
systeem dat allen gedurende vele ja
ren en tijdens allerlei opnamen had
leren kennen. 'Schizofrene uitingen
zijn vaak een verkapt, maar heel ver
nuftig protest. Men wil de kat uit de
boom kijken, men wil voor alles vei
ligheid, men drukt zich dus vaak uit
in termen waarmee men alle kanten
uit kan in geval van nood'.
Het duurt soms lang voordat mensen
gemotiveerd raken voor hun behande
ling. Dat lukt bij psychotische men
sen gewend als zij zijn om met
zichzelf te worstelen gemakkelijker
dan met mensen die hun innerlijke
spanningen altijd buiten zichzelf heb
ben geprojecteerd, zoals depressieven
en verslaafden.
De overgang van betrekkelijke rust
naar 'kookketel' heeft naast vele voor
delen ook gevaren. Twee zelfmoorden,
aldus dr. Bierenbroodspot, hebben ons
voorzichtig gemaakt. 'Juist als het
goed lijkt te gaan weten we, dat het
niet ziek meer zijn, het opgeven van de
veilige patientenrol, de genezing dus,
voor velen de grootste bedreiging
vormt'.
Dr. Bierenbroodspot concludeert dat
het psyohiatrisch ziekenhuis vermoe
delijk wel 'veranderbaar' is, maar dat
dat niet eenvoudig zal zijn. Er zal dan
heel veel veranderd moeten worden.
Vast staat dat een verandering
indien mogelijk moeilijk en waar
schijnlijk ook kostbaar zal zijn. Hij
zet zich scherp af tegen de mogelijke
rol van het psychiatrisch ziekenhuis
als opbergplaats voor maatschappelijk
uitgestotenen die zo voordelig moge
lijk onder dak moeten worden ge
bracht. Het psychiatrisch ziekenhuis
draagt volgens hem de heilloze sporen
van deze 'opbergfunctie' en van de te
grote invloed van het medisch-licha-
melijke aspect van de behandeling.
ADVERTENTIE
INSTITUUT VOOR BEDRIJFSKUNDE
TE BREUKELEN
3-jarige studie in de bedrijfskunde voor abituriënten
van Atheneum, Gymnasium en H.B.S.
•intensieve studie in campusverband als voorberei
ding voor een verantwoordelijke functie in
bedrijven en andere organisaties.
•onder bepaalde voorwaarden mogelijkheid tot
voortzetting studie aan een Amerikaanse
Universiteit (Business Administration).
onder bepaalde voorwaarden mogelijkheid tot
voortzetting studie in de Interfaculteit Bedrijfskunde
Rotterdam-Del ft)
Aanmeldingen uiterlijk tot 22 juni 1973.
Inlichtingen: Administratie Nijenrode-Breukelen,
ook telefonisch 03462-1944.
INFORMATIEDAG OP NUENRODE:
ZATERDAG 7 APRIL 1973,13.00 TOT 17.00 UUR.
