Amisch hebben de knie nog niet
gebogen voor de moderne tijd
WENNEKER
Rabbijnse exegese
in de kerkdienst
Strenge vromen weren commercie en techniek
Trouw
Kwartet
VVDM: Rapport over hygiëne
in 't leger openbaar maken'
OMO-cursus mag
herzien worden
Weer Nederlanders Sabah uitgewezen
Auto slipt water in: dode
vandaag
Ds. H. C. Touw
overleden
Beroepings-
werk rie]
Boekenetalai
TROUW/KWARTET DONDERDAG 21 DECEMBER 1972
Bethlehem en Ephrata zijn dode resten, museumstukken, mooi maar
voorbij. Men moet voorbij Ephrata gaan om nog meer te vinden, nog
een levend verleden. Daar komt men in Lancaster County, het ge
bied van de zogenaamde Pennsylvania Dutch, die helemaal niet Dutch
zijn maar Duits, nazaten van doopsgezinden die op de uitnodiging van
Penn zijn ingegaan en naar de nieuwe wereld getrokken.
Mennonieten heten ze hier, naar onze
(hun) Menno Simons, maar ze zijn
verdeeld in allerlei soorten en rich
tingen, meer of minder modern of
liever ouderwets, want inderdaad,
hier zijn het geen gebouwen maar
mensen die een stuk Europees verle
den bewaard hebben en dat zo vol
maakt als het in Europa, tenminste in
ons Westen, niet meer te vinden is.
Want waar zou ik op een heuvel
kunnen staan en uitziende over een
welvarend dal met huizen, schuren
en velden, een uitzicht kunnen genie
ten zoals hier, op een mooie zonnige
wintermorgen, met nergens op een
dak een televisie-antenne, met geen
electrische bedrading waar dan ook
aan de muren te ontwaren, met op
geen erf en geen weg een auto te
zien. maar op de velden de ploegende
boeren achter hun paarden en muile
zels, en op de wegen paard en wagen
licht en elegant als in de dagen van
olim! Waar anders dan midden in
Amerika, midden in de hyper-geïndus
trialiseerde samenleving van de staat
Pennsylvanië!
Als ik geen romanticus was zou ik
het hier worden, de frisse lucht ina
demend, genietend van dat visioen
van het verleden dat zomaar voor
mijn ogen werkelijkheid geworden is!
Ik hoef maar te kijken en daar ligt
die wereld die ik verloren waande, de
wereld van mijn jeugd, wat zeg ik.
van de jeugd der mensheid, de wereld
van al het hedendaagse heimwee, zo
maar vervuld.
Trouw aan natuur
Daar leven en werken mensen die
trouw zijn gebleven aan een natuurlij
ke staat (ik had bijna gezegd een
natuurstaat), die lange haren en baar
den dragen, en kleren van zwart fat
soen, die niets van doen hebben met
de hele barbarij van de luchtvervui
ling en het helse lawaai en de leu
gens van de televisie-reclame en al de
onzin van heden. Daar zijn ze. men
sen naar de smaak van Rousseau (la
ten ze het niet horen!), levend in
overeenstemming met de Natuur, met
de gang der seizoenen, met de oude
In deze actie is ons gebleken, dat de
zusterkerken in Nederland zich mede
verantwoordelijk voelen voor de Zuid-
molukse gemeenschap in haar mid
den. Het actiecomité wordt straks ont
bonden. maar het gironummer
2315269 t.n.v. de pennigmeester van
de Geredja. Indjili Maluku te Den
Haag, staat nog open voor degenen,
die, mogelijk wegens omstandigheden,
niet in de gelegenheid waren hun
bijdrage te storten. Voorts wensen wij
u allen gezegende feestdagen toe
en.een voorspoedig 1973.
Ma rum
namens het landelijk actiecomité
moluksc evangelische kerk
ds. P. Papilaja (voorzitter)
mej. M. Sopacua (secretaresse)
De rednct'e behoudt zich het recht voor om
ter opname In deze rubriek ontvangen me
ningsuitingen verkort weer te geven. BIJ
publlkatle wordt met de naam van dn
Inzender ondertekend. Brieven kunnen wor
den gezonden aan de heer Joh. c. Francken.
secretaris van de hoofdredactie 'van Trouw-
Kwartet, Postbus 859. Amsterdam.
0
Rasker en Pfürtner
Het artikel van prof. Rasker in
Tr/Kw van 15 dec. bevat enkele ern
stige onjuistheden. Ik wil op het
volgende attenderen. 'Het primaat van
de voortplanting', zo wordt Pfürtner
aangehaald, 'is door de meerderheid
van Vaticanum II afgewezen.' Dit is
een ontstellende onwaarheid van
Pfürtner. In de Constitutie 'Kerk en
Wereld' art. 51 leert het concilie dat
werkelijk menswaardige voortbren
ging in ware liefde niet mogelijk is
'zonder de oprechte wil om de deugd
der kuisheid te beoefenen. Vanuit dit
beginsel is het de kinderen der kerk
niet toegestaan om bij de geboortere
geling wegen te bewandelen die door
het leergezag worden verworpen.' In
de voetnoot bij deze zin wordt gezegd
dat de paus bepaalde problemen ter
bestudering aan een commissie heeft
voorgelegd om na ontvangst der resul
taten een beslissing te nemen. Die
beslissing (door het concilie aan de
paus overgelaten is Humanae Vitae.
H.V. is dus ontstaan krachtens het
mandaat, dat Vaticanum II aan de
paus heeft gegeven, nadat het begin
sel reeds concilair was vastgelegd.
Daarom kan de hoop van prof. Rasker
('wie weet, is er ook hoop voor de
kerk van Rome') nooit in vervulling
gaan, en is Pfürtners boek niet 'moe
dig', maar betreurenswaardig en ir-
reeel.
Lelden
J. Jaspers
Daar zit de kneep
Terecht werd in 'De prijzen' (tr/Kw
14-12) gesteld dat tengevolge van de
stijging van de arbeidskosten de abon
nementsprijs per 1 jan. a.s. omhoog
moet. Het een is een gevolg van het
ander. Wij moeten hieruit conclude
ren dat er een nauw verband bestaat
tussen arbeidskosten en prijzen. Wil
len we de prijzen drukken dan zullen
de arbeidskosten omlaag moeten. Ook
bestaat er een nauw verband tussen
arbeidskosten en overige kosten in
een bedrijf. Tien jaar geleden vorm
den in arbeidsintensieve bedrijven de
arbeidskosten (lonen plus sociale las
ten) 25 30 pet. van de totale kosten.
Vandaag maken in diezelfde bedrijven
de arbeidskosten 60 a 65 pet. van de
totale kosten uit. In de discussies
over inflatiebestrijding is dit punt
onvoldoende uit de verf gekomen.
Men houdt zich meer bezig met het
bestrijden van de gevolgen van de
inflatie dan met het wegnemen van
de oorzaken daarvan. Wie'de oorzaken
van de inflatie durft weg te nemen
praat het volk niet naar de mond.
maar bewijst het wel een onschatbare
dienst.
Zuidlaren
A. van den Berg
Dubbelzinnig
Molukse kerk
Langs deze weg betuigen wij het
landelijk actiecomité van de Molukse
Evangelische Kerk onze hartelijke
dank aan een ieder, die gehoor heeft le Exloërmond
gegeven aan onze oproep tot steun
aan onze kerk. Wij doen dit ook
namens onze plaatselijke comité's, die
bij hun acties veel medeleving van G66n D6WIJS
alle hebben ondervonden.
Tegen ds. Van Apeldoorn houd ik
staande dat men Assen 1926 moet
handhaven wil men godvrezend gere
formeerd zijn. Wat daar in Genesis 3
staat is letterlijk zintuiglijk waar
neembaar geweest. Wie dat ontkent,
randt Schrift en belijdenis aan. Weet
trouwens ook geen raad met het ont
staan van de erfzonde. Derhalve niet
de mist in juist, br. J. Steketee!
en ook geen eigenmachtige Schrift-
uitleg, zoals door br. J. Tulp uit
Midwolda terecht is veroordeeld.
J. Tipker
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
N.V. De Christelijke Pers
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
Drs. J. Tamminga.
Hoofdkantoor N.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
Adam. Postbus 859.
Telefoon 020 - 22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69.73.60.768). Gem.giro
X 500.
Zondagmorgen 10 december: in de
gereformeerde Immanuëlkerk in
Utrecht een rijke dienst: de verkondi
ging van het licht, dat straalt in de
duisternis voor een volk dat er met
zijn rug naar toe staat. Genade voor
halsstarrige zondaars, uitlopend op het
nieuwe Jeruzalem en haar lamp is
het Lam!
Zondagavond een blijmakende dienst
om de aktie 'Kom over de brug' in te
luiden, met spontane medewerking
van jongeren en een preek over het
antwoord van de man uit Macedonië.
Maandag 11 december lees je dan aan
het ontbijt: 'de verontruste gerefor
meerden in Utrecht menen, dat er in
de plaatselijke gereformeerde kerken
nergens meer schriftuurlijk gepreekt
wordt'. Dat wordt dan zonder een
zweem van bewijs even geponeerd.
Het kan ook niet bewezen worden,
want het is onwaar.
Er is één troost: ook voor de verzoe
ning van deze laster in het heiligdom
is het Woord vlees geworden. Hallelu
ja!
Utrecht
Adr. Borstlap
VPRO
Laten wij het als Nederlanders toe.
dat onze koningin en ons Wilhelmus
door de modder worden gehaald door
de VPRO? Waar blijft ons aller pro
test, of moeten we ook soms hierin
'vol begrip' zijn? Is iets ons nog
heilig genoeg om er voor te vechten?
Handen af van onze vorstin en ons
volkslied.
Amsterdam
W. Kuperus-Verbeek
waardigheid van moeder aarde. Daar
ligt het land dat zijn heilige namen
nog waard is, waar Penns heilige
experiment succes heeft gehad, waar
de droom vervuld is.
Ach dwaze dromen, de wereld is niet
wat het oog ziet De stille, stemmige
schoonheid die zich daar opendoet
voor je voeten is niet zo helder, niet
zo simpel als je zo gretig geloven
wilt. Wat kom je, al kijkend, er
eigenlijk van te weten? Wat beweegt
die mensen werkelijk, die je zo lucht
hartig verheerlijkt?
'Meidung'
En zo kwam het dan dat we aan het
lezen sloegen, 's avonds in onze motel
kamers, het ene boek na het andere,
uit pure nieuwsgierigheid, uit puur
wantrouwen tegen onze eigen mooie
dromen. Wat wij te weten kwamen
komt zo ongeveer hier op neer: de
Amish (want zo heten de mensen
waar we het over hebben) zijn de
nazaten van een groep strenge vro
men. die zich aan het einde van de
zeventiende eeuw. onder leiding van
een zekere Jacob Ammann (vandaar
prof. j. w. schulte nordholt
de naam) hebben afgescheiden van de
gemeenschap der Mennonieten. Niet
uit een Rousseauaanse verbondenheid
met de natuur, maar uit een sterke
behoefte tot 'Meidung', tot afzonde
ring van de boze wereld, hebben zij
zo hardnekkig en met succes volhard
in hun tradities, zijn zij zo volledig
trouw gebleven aan de vormen van
het verleden. Uit Zwitserland en de
Elzas zijn zij naar Amerika gekomen,
Van een verslaggever
UTRECHT De Vereniging van Dienstplichtige Militairen (VVDM)
wil dat minister De Koster het rapport waaruit zou blijken dat de hy
giëne van de soldaten verslechterd is tengevolge van de vrije haar
dracht, onmiddellijk openbaar maakt. De ledenvergadering van de
WDM legde gisteren deze wens neer in een motie die aan minister
De oster gestuurd zal worden.
In de motie constateert de VVDM
'met verontwaardiging' dat de minis
ter tot nu toe heeft geweigerd het
rapport openbaar te maken, ondanks
een nadrukkelijk verzoek van de vaste
kamercommissie van defensie en van
de VVDM.
'Aangezien geen zinnige reden te be
denken valt waarom een dergelijk
rapport als militair geheim zou moe
ten worden aangemerkt, versterkt de
ze houding onze vermoedens dat de
inhoud van het rapport het doel waar
voor het in de publiciteit werd gehan
teerd in het geheel niet rechtvaar
digt', aldus de vergadering.
Wanneer het verband tussen vrije
haardrècht en verslechterde hygiëne
inderdaad onweerlegbaar blijkt aange
toond, kan - aldus de motie - de
SCHIPHOL Het Vaticaan heeft
geen bezwaar tegen handhaving van
de delen I en II van de omstreden
OMO-katechesecursus. Dit heeft bis
schop Bluysen van Den Bosch op
Schiphol meegedeeld bij zijn terug
keer van een bezoek aan Rome.
'Bisschop Ernst en ik kunnen de
schrijvers en katecheten van de cur
sus nu ook de garantie geven, dat zij
ongestoord voort kunnen gaan met de
herschrijving van de delen III en IV,
mits zij in overleg blijven met de
bisschoppen en rekening houden met
de bezwaren, die ook de bisschoppen
tegen de cursus hebben ingebracht'.
WDM 'eindelijk' op basis van de
feiten een oordeel vormen en naar de
oplossing helpen zoeken. 'Zo niet, dan
rust op de minister de verplichting de
langharige dienstplichtgen die door
zijn ondergeschikte tegenover de pers
ten onrechte als smeerpoetsen zijn
gebrandmerkt openlijk van elke
blaam te zuiveren'.
WDM-voorzitter Kees Beemsterboer
zei dat hij de kwestie van hygiëne en
haardracht ter sprake zal brengen als
het VVDM-hoofdbestuur - waarschijn
lijk over twee a drie weken - met
minister De Koster zal praten. Beem
sterboer zei ook goede hoop te heb
ben dat 't geregeld overleg spoedig na
liet gesprek met de minister zal worden
hersteld. De WDM blijft overigens
op het standpunt staan dat handha
ving van de vrije haardracht voor de
vereniging voorwaarde blijft tot de
hervatting van het overleg. 'Ook al
zou uit het rapport van de geneeskun
dige raad blijken dat er verband be
staat tussen het lange haar en de
verslechterde hygiëne, dan vinden wij
nog dat dit pobleem niet kan worden
opgelost door een eens gegeven recht
weer ongedaan te maken. Er zijn dan
nog wel andere manieren om de hy
giënische problemen op te lossen, zo
als verbetering van waslokalen etc.
De vergadering stuurde ook een tele
gram naar de Tweede Kamer waarin
de kamerleden wordt gevraagd van de
Nederlandse regering te eisen dat zij
president Nixon verzoekt de bombar
dementen op Vietnam onmiddellijk te
staken. De Nederlandse regering zou
de diplomatieke betrekking met Saigon
moeten verbreken en 'de democrati
sche republiek Vietnam' moeten er
kennen'. aldus het telegram.
Paard en wagen, licht en elegant als in de dagen van olim, zijn bij de
Amish niet door de auto verdrongen (foto J. W. Schulte Nordholt).
al in de achttiende eeuw. maar waar
zij ook heen gingen, zij bleven zich
zelf. wereldmijdende vromen, hoe de
wereld om hen heen ook veranderde.
Het beeld is minder idyllisch, gecom
pliceerder, dan met het oog valt waar
te nemen. Er is sprake van veel
zuiverheid en eenvoud, maar ook van
veel onderling getwist. Er is een
bewonderenswaardige doelgerichtheid,
maar ook een voortdurende spanning,
die groeit naarmate de omringende
wereld de getrouwen dichter op de
huid zit en dat is een proces dat
voortdurend voort gaat. De groep
heeft zièh tot nu toe staande kunnen
houden, maar niet zonder compromis
sen te sluiten. Dat is allemaal niet zo
verwonderlijk als men bedenkt hoe
snel en intensief de maatschappij ver
andert.
Gesloten wereld
Het wonder is en blijft toch dat deze
mensen nog zichzelf zijn, dat moeten
zelfs de meest kritische tegenstem
mers getuigen. Ondanks alles bestaan
de Amish nog, ondanks de steeds
verder doordringende commercialise
ring en vertechnisering van hun we
reld, ondanks zelfs het toerisme dat
hen belaagt. Zo'n vijftig duizend men
sen, voornamelijk geconcentreerd in
Pennsylvanië en Ohio, behoren op het
ogenblik tot hun gemeenschap, weren
vrijwel alle techniek, kleden zich zo
als hun voorvaderen twee eeuwen ge
leden. houden, om de zondag, hun
merkwaardige samenkomsten bij el
kaar aan huis, leven in hun gesloten
wereld, in hechte verbondenheid, zon
der onderlinge verschillen van rijk of
arm, geleerd of dom.
Er zal wel van alles mankeren aan
hun wereld, en ik kan me niet voor
stellen dat ik er ooit in zou willen
passen, maar mijn oog blijft kijken,
vol bewondering en toch wel een
beetje jaloers.
(Dit is het derde van vier artikelen
over Pennsylvanië. De eerste twee
verschenen op 19 en 20 december.)
In januari volgt de hervormde ge
meente van Assendelft met deze ont
moeting van twee geloofstradities ge
durende vier zondagochtenddiensten.
Ook wordt daar gedacht aan een twee
de serie rond pasen.
'Midrasj' is de naam voor zeer oude,
rond het begin van onze jaartelling
ontstane, rabbijnse schriftuitleggingen
(meervoud: midrasjiem), in het He
breeuws of Aramees. Dat laatste is
uiteraard niet bevorderlijk voor de
toegankelijkheid. Het blad voor het
hervormd kerkewerk 'Woord en
Dienst' publiceert al geruime tijd mi
drasjiem in Nederlandse vertaling
door mevrouw M. Meelker-van Tijn.
Zij houdt ook veel lezingen over de
midrasjiem, mede vanuit haar behoef
te de christelijke gemeenschap te in
formeren over wat het jodendom be
zielt
Lezingen in Wormer leidden tot
groeiende waardering en tenslotte tot
een serie kerkdiensten. Vier zondagen
achtereen in oktober klonken in de
hervormde kerk midrasjiem. De the
ma's van de zondagen waren: Kain en
Abel, de verdorven geslachten, de
zondvloed en de uitredding. De litur
gie bleef gewoon gehandhaafd. Alleen
werd in elke dienst een geluidsbandje
ten gehore gebracht met liederen in
het Hebreeuws of Jiddisch, gezongen
door Channah Milner.
Tijdens de schriftlezing stonden de
plaatselijke predikant ds. M. den Duik
en mevrouw Meelker achter de lesse
naar. Ds. Den Duik las uit Genesis,
daarbij telkens onderbroken door me
vrouw Meelker, die een bijbehorende
midrasj voorlas en soms kort toelicht
te. In de preek werd het thema dan
verder uitgediept.
Voorzanger
In een van de diensten zong het
liberaal-joodse koor uit Amsterdam.
De leden daarvan werden volop in
deze dienst opgenomen, onder meer
door de speciaal uitgezochte openings
woorden 'Vrede zij met u, boodschap
pers van de vrede, boden Gods, bren
gers van het licht van de Heilige,
geprezen zij Zijn Naam! Amen! De
dienst werd beëindigd door de chazzan
(voorzanger), die de zegen van Aëron
('De Here zegene u en Hij behoede
u.zong. Vooral de direct betrok
kenen hebben zowel de voorbereidin
gen als de diensten zeer gewaardeerd.
KOEALALOEMPOER (KNP/AP)
Opnieuw zijn drie r.k. missionarissen
de Maleisische deelstaat Sabah op
Noord-Borneo uitgewezen en op het
vliegtuig naar Hongkong gezet. Het
zijn de Nederlandse paters J. Goed
hart (32), W. van Gastel (39) en L.
Visschedijk (30). Zij vertelden bij
aankomst in Hongkong, dat in Sabah
nog een Nederlander gevangen wordt
gehouden, namelijk pater J. Tijssen
(60).
Afgelopen vrijdag kwamen in Hong
kong reeds drie missionarissen (twee
Nederlanders en een Schot) aan, die
Sabah waren uitgezet. Er werkten in
Sabah twintig missionarissen van
Mill-Hill. Dat waren er vroeger altijd
meer, maar het verkrijgen of verlen
gen van verblijfsvergunningen leverde
steeds meer moeilijkheden op. Eerste
minister Mustapha en fervent mos
lim, schijnt voor dit strenge beleid
verantwoordelijk te zijn. Er worden
nog vijf uitwijzingen verwacht, waar
van de vergunningen, evenals van de
zes nu uitgewezenen, verlopen waren.
Het gerucht, dat de bisschop van
Sabah, Peter Tsjoeng, zou zijn gear
resteerd, is door een medewerker van
de bisschop tegengesproken. In andere
deelstaten van Maleisië doen zich der
gelijke moeilijkheden niet voor. De
centrale regering in Koealaloempoer
beschouwt de kwestie als een aangele
genheid van Sabah zelf.
Van een verslaggever
ENKHUIZEN De 27-jarige R. Fox
uit Bovenkarspel is met zijn auto van
de provincialewcg Hoorn-Enkhuizen
het water in geslipt De man is ver
dronken.
alweer is daar die laatste week
voor de wonderlijkste van alle
ten
als mensen nog vol zorg en i
3acht Int
zich door de koude straten haasti
naar hier of daar een lichten raan Jj(
een open deur waaruit ker^
stroomt
een orgel met sonore stem of een
fanfare
en waar een vertwijfeld mens
nieuw kan horen
dat in Bethlehem een kind is gebc
de straten worden harder en de
ten kouder
en ieder ogenblik ligt daar opoEn
de vrede snd
aangereden op de glimmend s ;ku:
tramrails
reeds loeit van ver de angst vac| d
sirene
en droge banden gieren door de
ten
op 't kerkhof even buiten de verl
buurten
trekt strak en traag een zwarte s
een laatste gang voor wie het ten
feest
niet meer haalde en die doofen
allerstilste stilte
van de dood nog juist dn deze
werd ingehaald
uit loudspeakers tussen groen en den
ren
klinkt de onbewogen stem van en 1
nieuwslezer e V
hij heeft 't over vrede die i idig
Vinl n nf ..l
SCHIEDAM ROOSENDAAL
Mevrouw Meelker: 'enorm inspirerend''
WORMER In de hervormde gemeenten van Wormer en Krom
menie zijn kerkdiensten gehouden, waarin bij de bijbellezing per
schriftgedeelte werd ingehaakt met een erop betrekking hebbende
'midrasj'. Na een overwinning van de aanvankelijke onbekendheid
ontstond waardering voor deze vorm van rabbijnse exegese.
scl
beloofd
maar steeds opnieuw werd uitga ie
een zwaarder vracht van mooi de
lood Wen
werd afgeworpen dan wat dai erv
voorheen ;el]i
de grond heeft omgeploegd tot |kinj
erd
en mensen heeft gemaakt
tot slachtoffers van ons onbehagi
wiens eer kan in dit laat advent
met al ons godvergeten doen en rs)'
in 's hemelsnaam nog ooit geilen
zijn?
er klimt een klacht van wanhoop
de dagen
omhoog uit ons doorzeefd bestaa
dat niet meer menslijk is te noa mo£
of is dit juist advent
waar mensen moeten wijken
terug en achteruit voor Hem
die ondanks alles kwam
een stil en nederig verschijnen
vol hoop om 't bitter einde
van ons verspeeld bestaan
om te buigen tot een nieuw begin
een leven voor ons uit?
Ds. Den Duik: 'Dit is gewoon gewel
dig'; mevrouw Meelker: 'Het was
enorm inspirerend'.
In Krommenie is de serie diensten in
november gehouden. 'Men is enthousi
ast en stellig van plan het weer te
doen', aldus ds. P. C. Schoonenboom.
De mogelijkheden steeds zelf aanwe
zig te zijn, mocht de belangstelling
meer groeien,, zijn voor mevr. Meel
ker uiteraard beperkt. Zij heeft de
laatste tien, elf jaar particulier een
heel archief aan midrasjiem opge
bouwd. Maar voorlezen in kerkdien
sten en dergelijke behoeft niet aan
haar persoon gebonden te zijn, zo is
haar overweging. Ook los daarvan
zoekt zij een uitgever, om deze rabbi
nale bijbelcommentaren in boekvorm
toegankelijk te maken.
le 1
tl
lee
de
NED. HERVORMDE KERK
Beroepen te Bleskensgraaf (toezkigei
Jansen, hulpprediker te Driedor
Nijkerk; te Veenendaal: E. J. N.
nenburg te Middelburg.
Bedankt voor IJsselstein: J. Wienjdi
Alblasserdam.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Apeldoorn: K. B. Hl
da te Doorn
GEREF. GEMEENTEN
Bereopen te Zwijndrecht: J. C.
strate te- Meliskerke; te Zwolle:
Haaren te Amersfoort; te AmsL
Noord: K*. de Gier te Den Haag
trum; te Wageningen: P. Bli
Dirksland.
Van een onzer verslaggevers
APELDOORN Op 69-jarige leeftijd
is overleden ds. H.C. Touw. Hij is
vooral bekend geworden als de schrij
ver van Tiet verzet der hervormde
kerk', hét standaardwerk over de hou
ding van de hervormde kerk in de
jaren 1940-'45, waarin ook alle belang
rijke documenten die hierop betrek
king hadden (170 in totaal) zijn gepu
bliceerd.
Ds. Touw had zelf op velerlei wijzë
aan het verzet deel genomen. In zijn
huis (hij stond in de oorlogsjaren in
Leiden) werd reeds twee weken na de
capitulatie de 'Lunterse kring' opge
richt, die illegale lectuur verzorgde.
Deze groep bestond voornamelijk uit
predikanten, die onder de invloed van
Karl Barth intens met de Duitse kerk
strijd hadden meegeleefd en daardoor
meer dan anderen op de strijd tegen
het nationaal-socialisme waren voorbe
reid. Zijn '3-oktober-preek' gehouden
bij de herdenking van Leidens ontzet
in 1941, ging in een enorme oplaag
gestencild door Nederland.
Ds. Touw, die ook verder veel publi
cistisch werk verricht heeft, was pre
dikant in De Kaag, Eerbeek, Leiden,
Utrecht cn Nijmegen. In 1964 kreeg
hij om gezondheidsredenen vervroegd
emeritaat. De begrafenis is vrijdag
middag in Ugchelen.
;ens
rzoel
[«kun
J nd
Anthony van Kampen Gesch rouw
Eldorado. Uitgave: C. de Bo<tken
Unieboek NV Bussum. Prijs: 1
Wie destijds kennis heeft gen
van Van Kampen's schokkende i 'bij
neergelegd in 'Het land dat Goi 'De
gaf. over de dodenstad PariC|30ue
aan de Rio Negro in Amazonas std'ai
wondert het niet. dat er een vi on:
is uitgekomen. ions
Van Kampen schreef over een kenh;
Braziliaans binnenland, waar d[an 11
schiedenis heeft stilgestaan, mi "'J
centraal thema de mensonterem en 25
tuatie in de melaatsenkolonies. Il;e"h
In zijn nieuwe boek beschrij "19
auteur wat er dank zij
Amazonas' voor een aantal 1agen
zen kon worden bereikt. Daan'
zijn nieuwe en niet minder uEKl,R
pende boek opgedragen aan dei?"801
van de congregatie van de H 400"
Geest, werkzaam in dit verre a 5.30
j[eld van de wereld. idjde
fascinerend onderdeel van dit v e: v
is zijn ontmoeting met de bej g
missionaris Jan van den Dungei
heeft de auteur z'n levensverhaa
teld. geënt op bijna een halve
zwoegen in een hel. 3|K
Dat verhaal is als een epos:
tegen ziekten, uitbuiting, raisl
ling, ongeloof, mede veroorzaakt
hen. die in de rubbercultuur 0. ai
soort slavernij hebben opgebouwd b
Drie maanden na Van Kampen'! 'f,00'
trek vond Van den Dungen de ideri
Volgens de schrijver: 'Omstan
den. die alles met een ind 'r w
moord te maken hebben'. n] 20
Geschonden Eldorado is een ad rod k
nemend boek, over vergetenei p6pelc'
aarde, levend op het scherp v s kW
snede. ruiter
Toch ook een hartverwarmend 5denri.
omdat het ons confronteert met au
nen, die zichzelf wegcijferen. °fari
Deze bij uitstek sociale en alarn Si
de roman, waarin de indringend Lena
van Van Kampen een gebei «hur
waarnemer treft, vergt in g
zin moed om haar tot het einde sono;
lezen. Terecht vraagt de schrijv! 93-1
zesmaal in Amazonas is gewee "'nenu
nanciële hulp voor de koninklij kken
beid. die de rooms-katholieke keIn 100
in haar meest progressieve gei
verricht. Z'n nieuwe oproep is: Forun
Rio Juntaï, tn.v. Boerenleö 'om
Berlicum NB. Giro: 10 96 211 J?e<1
