Een communist over
een pantheïst
'Links' en de nieuwe gezangën
D
BS
Wat is er over van
de oude heiligheid
in Bethlehem, V.S.?
Geen bevriezing van
predikantsinkomen
Levensbeschrijving van Spinoza
Trouw
K wart et
TROUW/KWARTET DENSDAG 19 DECEMBER 1972
door dr. C. Rijnsdorp
In 1931 publiceerde Theun de Vries zijn roman Rembrandt, die veel
opgang maakte en met de Van der Hoogtprijs bekroon werd. In 1937
volgde Johan van Oldenbarnevelt en in 1941 R. J. Schimmelpenninck.
En nu verscheen zeer onlangs van zijn hand Spinoza, beeldenstormer
en wereldbouwer (uitg. H. J. W. Becht's Uitgeversmij. N.V., Amster
dam, 240 blz., 19,75). Spinoza, deze 'denker tussen de klassen', is
een oude liefde van De Vries; de auteur maakte voor de N.C.R.V. ook
een hoorspel over de grote Joodse denker, dat op 2 oktober j.l. is
uitgezonden In het luisterspel heeft hij gelegenheid gehad zijn roman
tiserende impulsen bot te vieren; het boek daarentegen is geen
roman of 'vie romancés', maar een echte biografie, met aanteke
ningen, chronologie, bibliografie en register.
kunnen uitoefenen. Dit kan ook van
Spinoza worden getuigd
Ieder weet van de over hem in 1656
uitgesproken banvloek van de Portu
gees-Joodse gemeente te Amsterdam
en dat hij het vak van glazenslijper
heeft uitgeoefend, een ongezond vak
voor iemand met aanleg voor tubercu
lose. Maar Gamaliël had gezegd, dat
een handwerk de mens deugdzaam
houdt, en dat 'ieder wetenschappelijk
gevormd mens die geen handwerk
leert tenslotte een schurk zal worden.'
Wat in De Vries' biografie vooral
duidelijk uitkomt, dat is Spinoza's
relatie met de heren van de Loeve-
De ondertitel van het boek: 'beelden
stormer en wereldbouwer' doet een
beetje Duits-overdreven aan bij een zo
teruggetrokken levende en ingekeerde
figuur als Spinoza. Maar het Godge
leerd-staatkundig Vertoog, anoniemd in
1670 verschenen, onderwierp de heili
ge schriften aan de kritiek van de
rede en had de strekking het bestaan
de Godsbeeld omver te werpen, ter
wijl later de posthuum uitgegeven
Ethica een compleet wereldbeeld ont
wierp. Hegel, Marx en Nietzsche zijn
er om te bewijzen, dat teruggetrokken
levende denkers en kamergeleerden
met hun geschriften grote invloed
De redactie behoudt zich het recht voor om
ter opname ln deze rubriek ontvangen me
ningsuitingen verkort weer te geven. BI)
fiubllkatie wordt met de naam van dn
nzender ondertekend. Brieven kunnen wor-
den gezonden aan de heer Joh. C. Francken.
secretaris van dc hoofdredactie vac Trouw-
Kwartet, Postbus 8SI. Amsterdam.
'Kom over de brug'
in Israël
Het artikel van Jac. B. Looijen
(Tr/Kw van 13 december) over ver
zoeningswerk tussen Joden en Arabie
ren geeft blijk van een ontstellend
onbegrip van de situatie in het heili
ge land. Er is daar helemaal geen
behoefte aan 'Joods-Arabische centra'.
Door de eeuwen heen hebben Joden
en Arabieren samengewoond, inclusief
gedacht, ver voor wij er aan toe
waren dat te proberen. Werkelijk be
hoefte is er aan een Oriëntaals-Wes-
ters centrum, zodat de vijandschap,
haat en wrok die door de grote
stroom westers denkende Joden is
ontstaan kan worden overbrugd. Men
zou kunnen beginnen de pedante hou
ding van het westen aan de kaak te
stellen en het geloof te ondermijnen
dat geld en techniek hetzelfde zijn als
een superieure levenshouding. Men
zou meer respect moeten scheppen
voor de zeden en rechten der oor
spronkelijke bewoners. Nu komen dan
groepjes wereldvreemde christenen
van een andere planeet even vrede en
verzoening brengen. Ze slaan de han
den in elkaar van toevallig passerende
Joden en Arabieren en maken foto's
van de 'verzoening'. Aan de politieke
tegenstellingen komen ze evenmin toe
als op de eigen planeet. Het beste is
dan maar rozen en artisjokken te
blijven verbouwen op Arabisch grond
gebied in een Joodse staat.
Rcnkum
W. Binnerts
'Kom over de brug'
Als de kerken in het EEG-NAVO-
gebied in hun totaliteit hun eigen
regeringen zouden pressen om de 5
miljard gulden die de komende jaren
meer aan defensie moeten worden
opgebracht, niet aan militaire doelein
den te besteden, maar uitsluitend
De Rotierdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
N.V. De Christelijke Pers
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
Drs. J. Tamminga.
Hoofdkantoor N.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
A'dam. Postbus 859.
Telefoon 020 - 22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69.73.60.768). Gem.giro
X 500.
voor 90 pet. aan de opbouw van
Noord- en Zuid-Vietnam en 10 pet.
voor eigen kerkelijke hulpplannen
aan te wenden, dan zou dit niet
alleen op de komende ontwapenings
besprekingen tussen oost en west van
invloed zijn, maar ook in dè zgn.
ontwikkelingsgebieden in de wereld
een golf van hoop en licht teweeg
brengen. Het zou een wedloop om
sociale en economische hulp tussen
oost en west op gang kunnen brengen
in plaats van bestendiging van de
voortdurende bewapeningswedloop.
Laat de kerken over de brug gaan,
dan zullen honderden miljoenen men
sen hen volgen om de zwaarden tot
sikkelen om te smeden.
Ommen
J. Wezenaar
Kom over de brug (3)
De heren De Jong (11-12) en Van der
Meiden (14-12) menen dat er geen
twijfels mogelijk zijn over Kom over
de brug. Inderdaad zijn er projekten
te over waarover geen twijfel bestaat.
En zo had het moeten blijven. Samen
als christenen achter de projekten.
Helaas echter hebben linkse krachten
kans gezien hun speciale hobbyprojek-
ten onder de goede ingepast te krij-
fen. Voorbeelden? De actie tegen
uid-Afrika, van o.a. het zg. Christe
lijk Instituut Zuid-Afrika, krijgt steun
uit de actie Kom over de brug. En
dat is toch, bij zeer vele kerkmensen,
een zeer twijfelachtig instituut. En
als prof. Verkuyl de gehele actie ook
nog koppelt aan het werk van de
(valse) vredesberaden (Centraal
Weekblad 4-11-72) weten we eigenlijk
al genoeg. Jammer, in-triest. We had
den nu een kans om eens één keer als
eenheid op te treden. EO en het
opinieblad Koers waren er echt niet
zoveel naast
Ede
Nes Ammim
Q. J. Munters
Verlengde leerplicht
Het hoofdbestuur van de PCBO (pro
testants-christelijke bond van onder
wijzend personeel) wil een leerplicht
van tien jaar volledig dagonderwijs,
gevolgd door één jaar partiële leer
plicht. De sectie MAVO meent dat de
leerplicht beperkt moet blijven tot
negen jaar. In dit meningsverschil
koos op 5 april jl. de algemene verga
dering met grote meerderheid (52-35
stemmen) voor het standpunt van de
sectie MAVO. Het hoofdbestuur hoopt
nu door het referendum de beslissing
van de algemene vergadering 1972
ongedaan te maken. Los van het con
flict tussen de bond en het bestuur is
deze opiniepeiling onder de christelij
ke onderwijzers op zichzelf interes
sant omdat nu een oordeel gegeven
kan worden door de mensen van het
vak over een kwestie die in de poli
tiek een heet hangijzer is.
Katwijk aan Zee
G. van Efferink
steinse factie. De Vries plaatst Spinoza
overigens tegen een breed en ruim
geschilderde, politiek-sociale achter
grond. Hij doet dat van het marxisti
sche vooroordeel uit, dat de stoffelij
ke verhoudingen bepalend zijn voor
cultuur en religie. Zo spreekt de au
teur op bL 19 over 'theologisch ver
momde klassebotsingen'. Op pagina 74
stelt hij dat Franciscus van den En
den en zijn leerling Baruch de Spino
za in de toenmalige fase van het
cartesianisme 'niet anders deden dan
een levenseis van de nieuwe, toonaan
gevende klasse in wetenschappelijke
bewoordingen en alles overwinnende
wetens- en waarheidsdrang uitdruk
ken.' Zo wilde de wijsgeer Hobbes
met zijn boek Leviathan (1651) 'ruim
baan maken voor grondbezit en nij
verheid' (80). En bij de verbonden
heid van het gewone volk aan de
Oranjes legt de schrijver de nadruk
op de machtsbegeerte van deze dynas
tie en de onderdrukking en uitbuiting
van het arme volk, zonder te erken
nen dat in die Oranjeliefde een gods
dienstig element meespeelde. Natuur
lijk zijn de gereformeerde predikan
ten, evenals ze dat bij Vondel al
waren, de zwarte schapen. De uitge
keerde miljoenen van de diaconieën
dienden volgens De Vries alleen om
de mensen afhankelijk te houden. Da
Vries staat hier wel diametraal tegen
over de in onze kringen vergeten
figuur van J. Postmus, geestdriftig
Kuyper-epigoon uit diens nadagen, die
in het boek 'Oud-Holland en de Revo
lutie (Kampen 1910) 34 royale bladzij
den wijdt aan het onderwerp 'Klassen
strijd (de 'mindere man' in onze ge
schiedenis)'. Postmus kon de macht
an de invloed van de Amsterdamse
gereformeerde kerkeraad met zijn the
ocratische inslag best waarderen.
Veel objectiever staat De Vries tegen
over de regenten. Hij ziet hun fou
ten wel: mateloze geldzucht, corrup
tie, machtswellust, maar hij waardeert
hun rekkelijkheid en hun vrije opvat
tingen in godsdienstzaken. Niet te
vergeten ook hun culturele belangstel
ling en hun steun aan Spinoza! Na
tuurlijk gebeurde dat niet in het
volle daglicht, maar op de manier van
Nicodemus. Spinoza was niet alleen
maatschappelijk hun mindere, maar
als publicist en briefschrijver ook te
zeer een bij joden en gereformeerden
verdachte figuur. De Vries ziet, zoals
gezegd, Spinoza als staande tussen de
Spinoza (ill. uit 'Spinoza' van
Theun de Vries).
klassen. Als jood behoorde hij tot de
'met schele ogen bekeken immigran
ten' (91), maar door zijn keuze van
de optiek als broodwinning had hij
zich bij de handwerkers ingedeeld,
'overigens een geachte maatschappelij
ke klasse'. Hij is verbonden aan de
kleine burgerij en sympathiseert ook
daarmee. Maar de kleine burgerij was,
zo oordeelt De Vries, in religieus en
politiek opzicht overwegend 'conserva
tief. kerks, monarchistisch en bekrom
pen. Als bouwer van een nieuwe 'wel
levenskunst' moest Spinoza de rekke
lijke en cultureel-tolerante levenshou
ding van de regentenklasse tot de
zijne maken. En zo ontstaat dan het
spinozisme tenslotte uit de verdeeld
heid in Spinoza's maatschappelijk ge
voel als een ethica die, bevangen in
de illusie dat zij zich richt tot de
mens (een generaliserend, abstraher
end begrip), in waarheid de mensen
van de regentenmaatschappij, vanwaar
ze uitgaat, een zedenspiegel voor
houdt: een levensleer niet het minst
voor de regeerders, om eigen ziel,
aandriften en mogelijkheden te door
gronden en de uitwerking van die
zelfkennis op staat en maatschappij
toe te passen' (91).
Men ziet: door alles heen spelen mar
xistische grondgedachten in dit als
werkstuk voortreffelijke en boeiend
geïllustreerde boek. En zo is aan de
bestaande Spinozabeelden weer een
nieuw toegevoegd. De Amerikaan W.
Durant wilde in Spinoza een. mis
schien de laatste, christen zien! Egon
Friedell, in diens Kulturgeschichte
der Neuzeit (München 1931), ziet iets
abnormaals in Spinoza's ijzeren en
consequente logica, die elk begrip
tenslotte stukdenkt. Hij spreekt van
de huiveringwekkende monstruositeit
van Spinoza's systeem en ontzegt hem
de naam van pantheïst. Zo tekent elke
schrijver zijn eigen Spinozafiguur.
Dat al deze portretten toch een beetje
lijken, dat Spinoza al deze verschillen
de belichtingen verdraagt, is een be
wijs van genialiteit, want die is nooit
onder één hoedje te vangen.
Gisteren waren wij in Ephrata,
vandaag in Bethlehem. Hier vlak
bij liggen Sion en Salem en ook
Emmaus is niet ver. Het is alsof de
hele heilsgeschiedenis zich zou
hebben afgespeeld tussen de liefe
lijke heuvels van dit landschap,
alsof men zo meteen herders met
kudden zou zien dwalen langs de
hellingen en wie weet zou men
dan vannacht ophoren omdat er
stemmen klonken uit de sterrenhe
mel
Maar het is niet zo. Dit met bijbel
se namen zo overvloedig bedachte
landschap ligt niet in de oude
wereld maar in de nieuwe. Het is
wel een heilig land in zijn nomen
clatuur, maar overigens even pro
faan als de rest van onze verwar
de, verwilderde, twintigste-eeuwse
wereld. Het is bezaaid met steden
en dorpen, met donkere fabrieken
en brede snelwegen, met benzine
stations en supermarkets. En als
het 's avonds donker wordt, ziel
men geen sterren aan de hemel
staan, want het oog wordt ver
blind door schreeuwende blinken
de lichtreclames en alles wat men
hoort is het geraas van het moder
ne verkeer. Het is een wereld die
vloekt met zijn zogenaamde (letter
lijk) heiligheid.
Om die heiligheid was het toch
begonnen. Niet voor niets zijn die
namen nog over, als flarden van
een verloren droom, ijle resten van
een edel verleden. Want dit is
Pennsylvanië, het land van het
'heilige experiment', van een
nieuw begin in de mensengeschie
denis, een grootse, zoveelste po
ging om een betere gemeenschap
op te bouwen, waar vrede zou
heersen en broederlijke liefde.
William Penn
In dit eenmaal idyllische deel van
de nieuwe wereld heeft, nu haast
driehonderd jaar geleden, de En
gelse Quaker William Penn, zijn
kolonie gesticht, bedoeld als een
toevluchtsoord voor alle vervolgde
en verdrukte vromen. Zijn hele
opzet was eschatologisch, finaal,
gericht op de voltooiing der ge
schiedenis. Zelf ging hij er op uit
om zijn broeders en zusters te
verzamelen in zijn schaapskooi, hij
reisde vanuit Engeland door Ne
derland en Duitsland om onder
zijn mede-christenen gegadigden te
Prof. dr. J. W. Schulte
Nordholt in Amerika
vinden voor de grote onderneming,
de vestiging in het nieuwe land.
En hij vond ze bij duizenden,
want er waren er zovelen toen, die
onder de druk leefden van staat
en kerk en die juist in die duister
nis des te heviger droomden van
een helder licht aan de einder.
Een heilig experiment noemde Penn
zijn plan en hij bedoelde dat zo
breed en diep als maar mogelijk
was, want hij wilde werkelijk een
wereldwijde vrede stichten. Niet
alleen de vervolgde christenen vie
len daar onder, maar evengoed de
mensen die al in het land woon
den, de Indianen. Hij nam er geen
genoegen mee dat de Engelse ko
ning hem het gebied geschonken
had, hij twijfelde aan de rechtma
tigheid van die overdracht als niet
de ware bezitters ermee instemden.
Hij had gezien hoe in andere kolo
niën op de Amerikaanse kust de
blanken met geweld in bezit had
den genomen wat het hunne niet
was en hoe dat had geleid tot
hittere strijd. Hij, de pacifist, leg
de het anders aan, hij sloot een
verdrag met de Indianen waarin
hij hun rechten erkende, en be
loofde in vrede met hen te zullen
leven.
Driehonderd jaar is dat bijna gele
den en het is gemakkelijk genoeg
om na te gaan hoe weinig er van
al die dromen is terecht gekomen,
hoe bitter weinig de mensen zich
hebben aangetrokken van hun ei
gen idealen, hoe menselijk, al te
menselijk het tenslotte allemaal
verliep, wel moest verlopen. Het is
mij, schrijvende in Bethlehem, op
een avond vlak voor de advent, er
niet om te doen om nog eens, -weer
eens, het verhaal van de menselij
ke teleurstellingen, tè vertellen.
Wat ik wilde, reizende door deze
vreemde wereld, was veeleer na
gaan hoeveel, of hoe weinig mis
schien, er nog over was van de
oorspronkelijke dromen, in hoever
re de namen nog voor iets stonden.
Zou er nog iets bewaard zijn van
de aanvankelijke heiligheid?
Dit is het eerste van vier artike
len. over Pennsylvanië.
H.Meyer
Wie mij kennen, weten dat ik Kom
over de Brug een warm hart toe
draag. Daarom vind ik het zo pijnlijk
om te moeten konstateren dat KodB
in Israël hoogst bedenkelijke projek
ten steunt. Over die projekten in
Israël informeert ons Jac. B. Looijen
in Tr/Kw van 13 december. Ik volsta
met twee bedenkingen, een morele en
een sociologische.
1. Ik vind het moreel bedenkelijk,
wanneer ik lees hoezeer de achter
grondgedachte bij deze projekten 'de
opbouw van Israël' is. Aan de opbouw
van een staat, die zich heeft gevestigd
op het grondgebied van de Palestij-
nen en die het deze Palestijnen onmo
gelijk maakt om in eigen land eigen
baas te zijn (parallellen met Rhodesië
en Zuid-Afrika dringen zich hier op),
mag naar mijn oordeel geen enkele
steun worden gegeven. Hier past een
zo groot mogelijke distantie een
distantie die ik nog nooit heb kunnen
konstateren bij de mensen romdom
Nes Ammim.
2. Op sociologische gronden is weinig
te verwachten van projekten die een
betere verstandhouding tussen Joden
en Palestijnen willen bevorderen en
daarbij uitdrukkelijk uitgaan van de
Israëlische suprematie. Wie zich niet
distantieert van militaire overwin
naars, is niet de meest geschikte par
tij om over vrede en gerechtigheid te
gaan praten met de overwonnenen.
Wageningen
Spinozahuis in Rijnsburg (ill. uit 'Spinoza' door Theun de Vries).
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM Deputaten voor fi
nanciën en organisatie in de gerefor
meerde kerken achten het niet verant
woord, de suggesties die de gerefor
meerde predikanten in Veenendaal
hebben gedaan, in hun advies predi-
kantstractementen voor 1973 te ver
werken.
De Veenendaalse predikanten vonden,
dat de dominees een voorbeeld moes
ten stellen in de strijd tegen de
inflatie en daarom eens een jaar af
moesten zien van elke trendmatige
verhoging van traktement of pensi
oen. Zij vroegen deputaten met deze
mening rekening te houden bij het
vaststellen van hun adviezen, indien
zou blijken dat hun initiatief de in
stemming had van de gereformeerde
predikanten in het algemeen.
Hoewel uit reacties van classicale ver
ader ngen grote waardering bleek
voor de beweegredenen tot dit initia
te en ook deputaten deze waardering
delen, zien zij toch geen mogelijkheid,
In het kwartaalblad Kerk en theologie (uitg.
Boekencentrum, Den Haag) schrijft de dichter Ad
den Besten een zeer uitvoerig verhaal over het
werk aan de nieuwe psalmberijming en het nieu
we kerkelijk liedboek. Wij geven eerst door het
slot van het tweede hoofdstuk van zijn betoog en
daarna iets uit het slot van het derde hoofdstuk
(waarin hij terugkomt op wat hij aan het eind
van hoofdstuk II opmerkte). Ad den Besten:
Maar nog iets anders ben ik mij sterk bewust-
geweest. Geestelijke liederen, kerkliederen zingen
wij in wezen nooit individueel, maar altijd als
lid van een gemenschap die zich niet alleen
uitbreidt in de ruimte, maar ook in de tijd.
Zingen is: instemmen met het voorgeslacht, de
'heiligen die ons zijn voorgegaan', èn het is:
instemmen met wie overal ter wereld hun één-zijn
in de ene Heer belijden, plaatsvervangend voor
alle mensen.
Daarom heb ik zingen altijd als iets geweldigs
ervaren. Het betekent bevrijding uit de verenke
ling, bevrijding uit de engten. Ja, geestelijke
liederen zijn eigenlijk zonder uitzondering 'liede
ren van bevrijding', zelfs al klagen zij onze
slavernij onder de heerschappij van 'zonde, dood
en duivel' uit. Liederen van bevrijding. dat is
een citaat uit Psalm 32.
Zulke liederen zelf op de lippen te nemen, verzet
de enge grenzen van ons bestaan. Ja, onder
omstandigheden gaan gevangenisdeuren ervoor
open. Zingende wordt een mens boven zijn kleine
zelf uitgeheven, ook al klaagt hij niets dan zijn
nood uit. In het zingen deelt de bevrijding zich al
aan hem mede. Immers, onze horizontale zorgen
worden in het lied, zoals ook in het gebed, op
God betrokken, d.i. in relatie tot God gebracht en
daardoor gerelativeerd. Daarin gaat ons een nieu
we, ziel en zin verrukkende ruimte open. Ik denk,
dat het deze ervaring is geweest, die de dichter
van Psalm 22, alle redelijkheid te boven heeft
doen uitroepen: 'Gij nochtans zijt de Heilige, die
woont op de lofzangen Israëls.'
In het derde hoofdstuk gaat Ad den Besten in op
de vraag wat zij, de dichters, van het gebruik van
het nieuwe liedboek verwachten. Hij schrijft dan:
'Eerlijk gezegd op korte termijn niet veel goeds.
Er zijn duidelijke tekenen, dat 'links' en 'rechts'
Uit de kerkbladen
in de kerk het althans hierin ttietT elkaar eens
zijn. dat er uit het Liedboek maar niet of in
uiterst beperkte mate moet worden gezongen.
Wat 'rechts' betreft, daarover hoeft niet veel te
worden gezegdT Het gaat nog steeds om de oude
posities. En wat 'links' betreftde kans is
groot, dat de dingen die ik aan het eind van het
vorige hoofdstukje heb gezegd nu juist in de kerk
op vele plaatsen niet meer worden verstaan. De
bevrijding waarvan ik sprak, die 'relativering' van
onze aardse zorgen en besognes, komt vele christe
nen van nu als een uitvlucht voor die zij niet
wensen, ja als verraad aan de aarde. In naam van
een mij benauwende messiaanse ideologie wordt
de opheffing verlangd van het 'dualistisch den
ken', waarin gebed en lied en eigenlijk heel het
zijn van de christelijke gemeente hun oorsprong
hebben. Met een beroep op Jezus en in een op
niets berustend optimisme worden wij aangemoe
digd. niet alleen de sociale condities overal ter
wereld, maar de menselijke conditie zelf te veran
deren. God is in dat wereldontwerp nauwelijks
meer dan een naam voor die vermetele aspiraties.
Zingen is er dan ook niet meer bij, slechts
verbeten polemiek en eindeloze discussies.'
In hetzelfde nummer van Kerk en theologie staat
een omvangrijke kroniek, die voor een belangrijk
deel nog door prof. dr. G. C. van Niftrik is
geschreven. Uit deze nagelaten woorden een kort
citaat, waarin men duidelijk de positie(keus) van
de hoogleraar omschreven vindt:
'Waar staan wij? Ja, waar staan wij? Ik weet, dat
ik vervelend en eentonig word, maar ik kan het
niet vaak genoeg zeggen, omdat men het blijkbaar
niet verstaan kan of wil. Stellig moeten wij 'goede
werken' doen en ethisch-politieke beslissingen ne
men, maar meer dan illustratieve en demonstra
tieve betekenis hebben al die daden niet. Zelfs dat
zij die betekenis hebben spreekt niet vanzelf,
maar is afhankelijk van de verkiezing en de
genade Gods. Ondertussen mag dit inzicht ons
nooit tot quiëtisme (valse rust, red.) brengen.
Wèl echter moet dit inzicht ons behoeden voor
overschatting van onze ethisch-politieke beslissin
gen. Ook onze beste werken zijn in dit leven met
zonde bevlekt. Mijn strijd van deze jaren is
gericht tegen de verabsolutering van de ethische
beslissing, tegen de identificatie van de geloofsbe-
slissing met de ethische keuze.'
ADVERTENTIE
De enige mummie in Amsterdam, bijna 3000 jaar oud, ligt in het vernieuwde
Bijbels Museum, Hemonylaan t/o Nr. 19, Amsterdam.
En: er is nog zóóóóóóveel daar te zien!
EVEN OMZIEN
Nu alles van de aktie Kom
an i
d
Brug (als inzameling dan) i
veer achter de rug is heb ik a
om nog even terug te zien. itEIE
een vreemde avond. Waar kw
allemaal vandaan, die jonge en
medewerkers die zo stipt op tj iran:
met hun verzamelenveloppe
hand klaar stonden om te hof™
veel ze hadden opgehaald? Hi zie
een feestavond in menig cate<
lokaal, kerkruimte, kosterij. H e R
maar door. Natuurlijk ook de nan
stellingen van hen die voor i$K
pad geweest waren, wat zich
enkeling in de binnenstad vi
maar was het wel voor niet
het niet hoe langer hoe dui at v
dat we het allemaal samen verst
mogen doen? En later brak r te
helemaal los toen de televisk ns n
streeks ging uitzenden hoe h ider
binnenstroomde, van minuut rkon
nuut. En geen grote bedrijve AK-b
banken en geen miljonairs, nu jk d
van gewone kerkmensen; gee aren
tam-tam met personality-figun ;aan
kend van radio en tv. De kritién hi
beschaamd. Juist bij de toe t n
van de projecten werd duidelfar
hier mede-christenen in alle
len zaten te wachten op ons
met name de verkondiging te
doen voortgaan en te effeAlgen
Wat moeten zij 'die er ni
deden' en die ook hier al wei
munisten' bezig zagen of dit
een goed gesitueerde dame in
de loper afscheepte met 'ik d
dat spelletje niet mee!', zich
hielden, wat moeten zij ee
gehad hebben. Ze zullen zich
hebben om alsnog te gireren,
nog iets goed zit. Wat moetei
hiertegen waarschuwden een
gevoel gehad hebben toen zij d LLE
vertegenwoordigers van alle mi jaa]
kerken, medebroeders en -zustia,
de gehele wereld met verrastv'pa:
zagen zitten en hun blijdscha|nvaa
streerden als hun project uit
kwam, wat moeten zij wel
hebben? En wat moeten, pro
kuyl merkte dat terechtop. de
ders gedacht hebben, die v riek
angstig voorzichtig reageren i e<
gen om struktuurveranderinge kw;
werd een feest. Het moet mei ui,
kelijk werker getroost hebben ik a
tijd waar veel in de kerk v jog
moeilijk van de grond komt. I -d j
dus. ppri
iden
ipen:
•n
Bo
tersi
bij
d gi
Beroepiiigs-
werk
om aan dit verzoek te voldoen. Vol
gens de opdracht, die zij van de
synode gekregen hebben, dienen zij
de salarisschaal voor de leraren van
het VWO te volgen. Zij kunnen van
deze opdracht niet afwijken zonder
nadere instructie van de synode of
zonder de zekerheid, dat zo'n afwij
king algemene instemming zal ont
moeten. Zowel die nadere instructie
als die zekerheid ontbreken.
Ook zeggen deputaten. dat een advies
predikantstractementen voor 1973, dat
een bevriezing zou betekenen, neer
komt op een van bovenaf opgelegde
versobering. Dat zou in strijd zijn
met het verlangen van de initiatiefne
mers, om van onderop een bijdrage te
geven aan' -de inflatiebestrijding en
aan een mentaliteitsverandering. De
putaten zien voor het ogenblik dan
ook geen andere mogelijkheid om iets
te bereiken van wat de Veenendaalse
predikanten willen, dan door initiatie
ven van predikanten in het.eigen be
stedingspatroon.
ig to
rmei
mpa:
We,
neer
prlei
•peri
wer
prlei
ker!
hei
NED. HERVORMDE KERK
Beroepen: te Enschede, M. v.d.
te Goes; te Nijkerkerveen G.
Kooten te Delft.
Aangenomen: naar Aalsmeer, J.
Mey te Woerden, die bedankti n H
Bussum.
Bedankt: voor Gorkum. A. v.
te Middelburg.
GEREF. KERKEN (VRIJG)
Beroepen: te Mussel, L. L.
kand. te Hattem.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: te Apeldoorn, J. C.
strate te Meliskerke; te Slikken ei
van Vliet te Aagtekerke; te Ki[" e
gen, J. Mol te Hardinxveld-G
dam.
Boekenetalag
Zwarte Beertjes. Uitg.
Utrecht. Prijs per stuk ƒ3.50
van 'Dokter An en de pil' véente
stoi
U-bij
chard Gordon is ƒ4.50.)
Van de nieuwe Zwarte BeertjefJide
gez
fe ge
dig ik om te beginnen 'n Simenoi ion)
'De schuldelozen' Het bijzondei vri
uitzonderlijke van Simenon is d is hi
altijd ver boven de middelmai i Dj
steekt. Neem nu deze kleine
in het ouvre van Simenon niet
barend, het verhaal is méhten
nodige routine geschreven.amei
maar intussen hebben we hiel orm<
maar weer iets in handen, waan
heldere compositie je verbaast
volstrekt fris worden flash-bad
gepast), waarvan de trefzekere
beschrijving je boeit en waarviktob
tragiek van deze 'schuldeloze' sind
per van sieraden zich aan je mee r0(
En dat alles met en rondon
simpel gegeven dat de vrouï
dodelijk ongeluk krijgt in een
waar ze dacht hij nooit
en ook niks te zoeken had. Goe EVEr
was Simenon. Korter over de o Jo"
aanwinsten. De tachtig-jarige
S. Buck schreef 'De godin b«
een goed leesbare roman ovi
weduwe met twee mannen in
leven. In 'Wat is er toch met
geeft Wendy Owen juist doo4riliv
zekere monotonie haar beschi i-iiü
van het leven op een meisje J(l0J
school een indringend karakter. 0t r
de Zweeds Finse schrijfster Ove
son is het fantastische vfjcniw
'Moem's toverwinter'; de tekeflj^1
zijn verrukkelijk, maar van zo'n
met trol-achtige figuren moet
houden. Voor liefhebbers dul""
...o1 1*1
'Dectective voor dag en dauw1
Jimmer Sangster is de wat k); p 111
achtige John Smith, privé-det
hoofdpersoon; knipogend naar :1V1S
hardgekookte genre met toesta
waarvan de noodzakelijkheid
gaat. Tenslotte het duurste
van deze zes:'Donkter An en df
waarin de onvermoeide Richard P')3'
don nu eens niet op de humorist 'Vls,
toer is: hij beschrijft (en beseft
kan hij) wat er gebeurt in het! 1 3(
gebied tussen farmaceutische inó F"
en medische wereld (met
ethiek). J6*
r
pen
tersr
ge
ter
Dr e
nd k
neer
enig
vigl
het
19
iden
isei
o« l
"0. s
>8
nmi
12
