P. Jongeling waarschuwt een dlChtPIJ
in duisternis wandelend volk
STEmmincs
Hï
JD
[1
IU
1
W
Helsinki (1)
elsinki (2)
Standaardwerk over Meiers
oeharto in België
QUW/KWARTET WOENSDAG 22 NOVEMBER 1972
BINNENLAND T5/K5
Donderend applaus voor bestrijder van zedelijk verval - BB
oiiuiientaar
indaag begint in Helsinki internatio-
al overleg dat erop zou kunnen
ilopen, dat 'de naties van het Europe-
continent meer in het kielzog raken
n de sterkste onder hen', de Sowjet-
j lie. In deze trant besloot de gezag-
bbende Neue Zürcher Zeitung on-
teli S5 een 'voorbeschouwing over de
i di nferentie inzake Europese veiligheid
"anti
samenwerking, die vanaf vandaag
or vertegenwoordigers van 35 landen
de Finse hoofdstad zal worden
le v orbereid.
bangelijke afweerhouding tegen-
er deze Europese veiligheidsconfe-
t d ,[je (EVC), waarvan de benadering
bet Zwitserse dagblad getuigt, wordt
b or velen in West-Europa gedeeld. Ze
d in de EVC een Russische truc,
loeld om West-Europa van Amerika
scheiden en de feitelijke hegemonie
i de Sowjet-Unie over Oost-Europa
hee rend te krijgen. Sporen van deze
mmervolle, defensieve kijk op de
rC zijn ook te vinden in de memorie
Dei i toelichting op de Nederlandse be-
iwe iting van buitenlandze zaken, al kan
ukkig worden gezegd, dat die niet
r smerkend zijn voor de geest waarin
land zich heeft opgemaakt om aan
ïlsinki' deel te nemen,
illig moet men nuchter genoeg zijn
van de EVC geen wonderbaarlijke
j, Jpulsen tot ontspanning in westerse
X\ i te verwachten. Ook is waar. dat de
neven van de voornaamste initia-
l£J heemster, de Sowjet-Unie, best met
v 4i ge scepsis bezien mogen worden.
111 t bij haar de behoefte voorop staat
noi mede gelet op de toestand aan
Aziatische grens, haar Europese
loedssfeer via internationale afspra-
i verder te beveiligen, en om meer
profiteren van de westerse economi-
•oi ie capaciteit, hoeft niet te worden
LecnJ wijf e ld.
tic.;
anc
'->< li
74-81
arln
clil:
per ar zou West-Europa daarom de
Tn gelijkheid om met de landen van
jls ,3 st-Europa uitvoerig te overleggen
de kansen op meer ontspanning
i samenwerking, niet met beide han-
moeten aangrijpen? Wie zo denkt,
vrees dat het westen zich door
o-i«|)skou zal laten overtroeven, heeft
een bijzonder lage dunk van de
11 stelijke weerbaarheid van West-Eu-
ntji a. En hij houdt er wel bijzonder
li nig rekening mee, dat de Sowjet-
bereid zou kunnen zijn tot con-
sies ter wille van het welslagen van
conferentie waarvoor ze nu al
er dan zes jaar in de weer is.
Meezeer het Russische regime erop
I fyand is, de EVC van de grond te
gen, kan hieruit blijken, dat het
1 meermalen door het westen op
goede wil heeft laten testen. Dat
i'eurde bij de onderhandelingen over
Berlijn-akkoord en meer indirect
de SALT-besprekingen en het over-
tog tussen de twee Duitslanden. Een
ma Ier test-case was de vraag, of de
rjet-Unie te vinden zou zijn voor
n' aad over een wederzijdse evenwich-
vermindering van troepen in Euro-
(MBFR). En ook daarvoor was de
m »jet-Unie te vinden: verkennende
prekingen over deze kwestie zullen
d januari beginnen,
te 'tests' garanderen natuurlijk niet,
een EVC voor het westen (en voor
Oost-europese landen die de druk
de Russische hegemonie wat ver-
y0r it willen zien) bevredigend zal verlo-
emi i. Maar ze laten stellig evenmin de
1 v iclusie toe, dat de Sowjet-Unie op
n conferentie onder geen beding
npromissen zal willen sluiten,
e Europese veiligheid zegt, zegt Eu-
use legers en daarom is het op z'n
ist begrijpelijk, dat Nederland en
lere NAVO-landen een nauwe sa-
nhang zien tussen de EVC en het
uist genoemde overleg over weder-
ïeli Ise troepenvermindering (MBFR).
te landen zien geen heil in een
C, als er geen redelijke kans op
laat, dat bij het MBFR-overleg spij-
s met koppen worden geslagen. In
opzicht zijn bijvoorbeeld de Scandi-
,°t°° rische regeringen wat buigzamer.
cvvj lor hun houding is veel te zeggen:
arom zou men, als blijkt dat er één
ir niet open wil, de enige andere
dichtslaan? Per slot van rekening
el ij tt de EVC voluit conferentie over
efo ropese veiligheid en - samen-
rking. Samenwerking (uitbrei-
ig van culturele, economische en
lere contacten, vrijer verkeer van
k nsen en ideeën) zou heel wel een
chtbaar gespreksonderwerp kunnen
ven, ook wanneer er op het stuk
de militaire ontspanning voorlopig
0§| lts te bereiken zou zijn.
door Leo Kleyn
De eerste indruk is er een van
verbijstering. Even nog vraag je
je af of je wel in de goede zaal
bent terecht gekomen, maar de
verkiezingsaffiches aan.de wan
den nemen alle twijfel weg: de
honderden mannen en vrouwen in
de zaal en op de tribunes wach
ten op niemand anders dan op
Pieter Jongeling, de lijsttrekker
van het Gereformeerd Politiek
Verbond. Kort voordat de 63-ja-
rige politicus zijn entree zal ma
ken, blijkt zelfs de 1600 zitplaat
sen biedende Evenementenhal in
Groningen te klein te zijn om alle
belangstellenden te bevatten.
Een metalen stem laat weten dat de
zaal letterlijk tot de nok toe gevuld is
en dat degenen die nog buiten staan,
genoegen zullen moeten nemen met
een plaats in de foyer. Pieter Jonge
ling heeft in zijn eentje zijn drie
christen-democratische collega's onder
wie toch een paradepaardje als de
minister-president, overtroefd. Toen
een week eerder Biesheuvel. Andries-
sen en Tilanus hun opwachting maak
ten in de Evenementenhal, was de
foyer alleen in de pauze in gebruik.
Ook Jongeling is zichtbaar verrast.
Als hij om even over achten de .zaal
betreedt, wordt hij door de honder
den begroet met een staande ovatie,
het applaus klatert opnieuw op, als
hij na het gebed en de verzen 1, 3 en
8 van psalm 99 het podium heeft
beklommen. Alsof hij zijn volk nu al
naar het beloofde land heeft geleid,
dankt hij voor de aanhankelijkheids
betuiging, als een triomfator, met de
armen ten hemel geheven.
Duisternis
Maar van een overwinning is nog
geen sprake, en er zal zelfs geen
sprake van zijn als het GPV niet zijn
derde man in de Tweede Kamer
krijgt, zoals het NIPO heeft voor
speld. Het Nederlandse volk wandelt
nog steeds in duisternis en geen drie
profeten zullen licht brengen, als de
lamp die zij aanreiken niet wordt
gebruikt.
Die duisternis moet niet alleen in
geestelijke zin worden verstaan. Het
GPV mag dan een getuigende -partij
zijn, het heeft niet alleen oog voor de
zondagse, maar ook voor de doorde
weekse noden. Pieter Jongeling ls
politicus en geen predikant, hoezeer
hij zich ook mag beroepen op de
Schrift en de Nederlandse geloofsbe
lijdenis, en ook al worden zijn woor
den in Groningen dan kracht bijgezet
door de gereformeerde muziekvereni
ging Hendrik de Cock uit Ulrum en
het Groninger gereformeerd mannen
koor.
'Beveel gerust uw wegen', zingen de
mannen sonoor, maar Pieter Jonge
ling is geen Hendrik Colijn, die ons
maant rustig te gaan slapen. Jonge
ling heft vermanend de vinger en
spreekt zeer aards en zeer langdurig
over de inflatie, zakelijk en nuchter,
zoals het een in Groningen geboren
Fries betaamt. Anders dan de buiten
wacht, misleid door mannenkoren,
soms denkt, krijgen ook GPV-ers ge
wone stamppot voorgezet.
Schamper spreekt de lijsttrekker van
het GPV over de mooie beloften die
de Biesheuvels en de Schmelzers in
de vorige verkiezingsstrijd deden. Hij
memoreert de uitspraak van Godfried
Bomans (wiens gedachtenis door het
vergelijkt de toestand in Nederland
met die van Engeland. Het pond ster
ling staat zwak. en geen wonder: 'Ook
het Engelse volk is in moreet opzicht
sterk achteruitgegaan'.
Nederland, leert Jongeling, heeft zijn
geldontwaarding gewoon te danken
aan de 'losbandigheid' waarin de in
1945 herkregen vrijheid is omgesla
gen. De voorbeelden liggen voor het
grijpen. Jongeling noemt ze op, nee,
niet met blijdschap, als iemand dat
soms mocht denken, maar 'met intens
verdriet'.
Jongeling herinneert aan de film
'Joyriding' ('met naakte jonge mensen
die in het open veld ontucht met
elkaar plegen') en spreekt er schande
van dat omstreeks kerstmis de film
'Hip hip hip voor de antichrist' zal
worden vertoond. Hij vraagt zich af
hoe het mogelijk is dat de minister
van justitie niet optrad tegen de ver
spreiding bij middelbare scholen van
'pamfletten waarin homofilie wordt
aangeprezen'.
P. Jongeling
GPV in ere wordt gehouden: in het
verkiezingsmanifest staat zelfs zijn fo
to) dat de verkiezingsbijeenkomsten
wel strooiavond leken. En hij drukt
Schmelzer met de neus op zijn in de
Haagse Post gedane uitspraak dat er
een kabinet van 'nationale kanjers'
zou komen.
Schroothoop
Wat heeft dat kabinet gedaan: hoe is
het zijn beloften nagekomen? Het
heeft, zegt Jongeling, de inflatie de
oorlog verklaard en vervolgens de
wapens op de schroothoop (waarop
Biesheuvel zelf niet terecht wil ko
men) gegooid. 'Een wonderlijke ma
nier van oorlogvoeren', merkt Jonge
ling op.
Als het aan het GPV had gelegen,
had het met die inflatie ('een soort
van stille onteigening, een sluipende
diefstal') niet. zo'n vaart gelopen. Al
voordat DS'70 op de gedachte kwam,
zegt Jongeling, pleitte het GPV er in
de Tweede Kamer voor in te grijpen
in de lonen en prijzen. Maar Biesheu
vel en de zijnen hebben hun plicht
verzaakt. 'Dit kabinet heeft niet het
klokketouw gegrepen en de natie ge
red uit een dommel die een doodslaap
dreigt te worden' Biesheuvel heeft
zich als een erfgenaam van Colijn
ontpopt.
Nee, de materiële duisternis waarin
Nederland verzeild is geraakt, ver
baast Jongeling niet. Maar anders dan
Drees of De Brauw zoekt hij de
oorzaken dieper: met die strooiavon-
den is het al begonnen. 'Iedereen
deed maar beloften, beloften zus en
beloften zo, beloften hier en beloften
daar. Het GPV deed en doet dat niet;
wij komen met Gods beloften, die wis
en zeer zijn'.
Ziek volk
Voor iemand die zien daarop kan
laten voorstaan, is het ook niet moei
lijk nog een andere samenhang te
openbaren. De inflatie houdt Jonge
ling zijn gehoor voor. is een
symptoom. Wat de zich christen-demo
craten noemenden niet willen zien, is
voor hem zo heler als kristal: 'Ons
geld is zo ziek, omdat ons volk zo ziek
is'. De duisternis is compleet.
Een vluchtige blik in het verleden
werpend, stelt Jongeling vast dat mo
netaire inflatie altijd is samengegaan
met morele inflatie. Hij wijst op de
'morele verwildering' in het Duits
land van de jaren dertig met zijn
waardeloze papiergeld, op de situatie
in Frankrijk in de jaren dertig, en
Bigamie
Abortus
Maar al deze uitingen v«u 'eei.ou»-
heid' staan nog in de schaduw bij het
wetsontwerp van de ('rooms-katholie-
ke') ministers Stuyt en Van Agt tot
legalisering van de abortus. De lijst
trekker van het GPV haalt een brief
uit zijn zak van het dagblad De Tijd.
Hem werd gevraagd of hij de actie
'Stop de kindermoord' wil ondersteu
nen. Hij wil dat graag doen, want hij
vindt het, net als iedereen, verschrik
kelijk dat er jaarlijks 500 kinderen in
het verkeer omkomen.
'Maar', vraagt hij, 'weet u wat ik nog
veel erger vind?' De zaal mag drie
keer raden. Ik vind het nog veel erger
dat er per jaar 100.000 ongeboren
kinderen moedwillig worden vernie
tigd in de moederschoot'. Jongeling
laat zijn volgelingen niet in onzeker
heid: abortus is moord. Abortus leidt
tot inflatie. Nederland, na de bevrij
ding gezegend, is bezig 'de zegen weer
te verzondigen'.
Opnieuw heft Pieter Jongeling de
handen ten hemel, maar nu in figuur
lijke zin. Biesheuvel en zijn confessio
nele broeders doen dat niet, of te
weinig, en kunnen ons dan ook niet,
naar de titel van het verkiezingsmani
fest, 'de weg uit de chaos' wijzen. Ze
laten, klaagt Jongeling, het GPV zelfs
gewoon in de steek.
Toch is dat de partij die het volk
weer op de rechtgebaande wegen kan
brengen. Daarvoor heeft het volk een
voetgangerslantaarn nodig, zo'n lan
taarn die je vroeger in het oosten, in
Israël had'. Het GPV beschikt erover
en wil hem graag aanreiken. Pas bij
het schijnsel van die lantaarn zal
Nederland het licht weer zien.
De menigte in de zaal. op de tribunes
en in de foyer dankt Jongeling met
een donderend applaus. De voorzitter,
stamelend, kan voor zijn dank nauwe
lijks woorden vinden. Hij spreekt
Jongeling aan met 'hoogedelgestrenge
heer' en vergelijkt hem met Groen
van Prinsterer. Het mannenkoor
breekt uit in oud-vaderlands gezang.
Hoog in de nok van de zaal hangt stil
het dundoek te pralen.
De rede van Jongeling heeft nauwe- Q
lijks vragen opgeroepen. Er zijn wat D06rd6NJ
schriftelijke, maar van de gelegenheid
mondelinge vragen te stellen, maken
slechts een meisje en een grijsaard
gebruik. In Groninen is het licht al
opgegaan. Als de zaal langzaam leeg
stroomt, wordt omgeroepen dat de
heer Salomonson uit Loenen aan de
Vecht zijn psalmboek heeft laten lig
gen.
Waar komen de De Vriezen en de
Smitten vandaan? Of de Meiers in
hun talloze variëteiten? Over die laat-
sten, een bepaalde soort althans, be
hoeven we ons hoofd niet meer te
breken nu Walter Breedveld bijna
200 pagina's geschiedenis, mythen en
legenden aan hun herkomst heeft ge
wijd. Zijn Meiers (het boek dat. bij
De Fontein in De Bilt is verschenen
en 14,90 kost) vormen de groep die
nog voor een officiële familienaam
verplicht werd een aanduiding voor
het algemene Meier zette, gewoon om
dat ze met zovele waren. Meestal
vertelde zo'n voorzetsel iets over hun
beroep, uiterlijk, woongebied of ei
genschappen Een paar van Breed-
velds voorbeelden: Brenninkmeier,
Donnermeier, Dolkemeier, Feldmeier,
Gildemeier, Glasmeier, H ooimeier,
Kersenmeier, Liedmeier, Niemeier,
Piepmeier, Stropmeier, Postmeier,
Kortemeier, Langemeier en zo zijn er
nog veel meer. Niet genoemd in de
overigens ook in het boek veel lange
re lijst zijn bijvoorbeeld Sundermeier,
Kruikemeier en zo zal iedereen er nog
wel een paar uit zijn omgeving ken
nen.
De allereerste meiers waren de hof
meiers, rentmeesters, ministers van fi
nanciën van aanvankelijk vorsten, la
ter ook van baronnen, graven en niet
adelijke grootgrondbezitters. In West-
falen wemelt het van die meiers. Zelfs
zetboeren die de zaken voor hun gro
te bazen waarnamen noemden zich zo.
Daar in Westfalen ligt volgens Breed
veld dan ook de bakermat van alle
Meiers met een toevoeging voor hun
eigenlijke naam. Oorspronkelijk wa
ren al die kleinere meiers boeren,
maar de Handkemeiers of Hanneke-
maaiers brachten daar verandering in.
Eigenlijk waren zij de eerste gastar
beiders in ons land en in de Baltische
staten. In het laatste geval trokken ze
als Ostganger in het eerste als Hol
lander overde grenzen, niet alleen
met zeis en andere voorwerpen om
zich als boerenknecht te kunnen ver
huren maar ook met een stuk of wat
verschoningen in hun knapzak. Dat
ondergoed was gemaakt van linnen,
dat thuis op de boerderij was gewe
ven, een kunst waarin de Westfaalse
vrouwen bijzonder bedreven waren.
De 35-jarige Mohammed Salem, een
Arabische guerillastrijder, die in Is
raël tot twintig jaar gevangenisstraf
is veroordeeld omdat hij illegaal het
land probeerde binnen te komen, is
hals over kop verliefd geworden op
de 19-jarige Therese Halaseh. Hij zag
haar op een televisie-uitzending. De
reden waarom zij op de televisie
kwam, was dat zij medeplichtig was
aan een poging een Belgisch vliegtuig
te kapen. Zij zit tevens in de gevange
nis, maar dan levenslang. Dat mag
Mohammed echter niet deren. Hij
heeft bij minister van defensie Mosje
Dajan een verzoek ingediend om met
Therese te trouwen. Behalve het feit
dat beiden gevangen zitten, is er een
ander probleempje: Mohammed is al
getrouwd. Zijn vrouw woont met de
acht kinderen van het echtpaar Salem
in Beiroet. Maar ook daar stapt Mo
hammed luchtig over heen. 'Ze moet
maar voor zich zelf zorgen', vindt hij.
'ik ben nu eenmaal hopeloos verliefd
op Therese'. Mohammed zegt de jood
se godsdienst aan te willen nemen
Ook Therese heeft plannen in die
richting, zo zegt hij
C~2
TD
1USSEL (ANP) De president van
republiek Indonesia en mevrouw
y 1 eharto zijn gisteren op de Belgische
D bonale luchthaven Zaventem aange-
ili Hen voor een driedaags officieel
aH roek aan België. Het Indonesische
der atshoofd werd op de luchthaven
mw&roet door koning Boudewijn en
lingin Fabiola. Tijdens zijn bezoek
n België zal Soeharto politieke be-
rekingen voeren met de Belgische
lering.
Een raad
voor milieu
bescherming
Een van de tragische kanten van de
toch al weinig verblijdende betrekkin
gen tussen ons en het milieu is dat
we nog maar zo slecht weten wat we
aanrichten, heb ik wel eens gedacht.
Onze kennis groeit, maar holt nog
voortdurend achter de feiten aan, en
dat werkt wat ontmoedigend.
Vorige week viel in Den Haag van
gezaghebbende zijde ongeveer het om
gekeerde te beluisteren. Er is ontzet
tend veel bekend over milieuzaken,
zei daar dr. L. Ginjaar, het grote
knelpunt is eigenlijk alleen het zinvol
op een rijtje zetten van de feiten, het
aangeven van onderlinge verbanden.
Dr. Ginjaar is directeur van een even
nuttig als onuitsprekelijk instituut:
het Studie- en informatiecentrum
TNO voor het onderzoek ten dienste
van het milieubeheer (zou dat niet
gewoon Milieucentrum TNO kunnen
heten, vraag je je dan af).
Maar de naam is nauwelijks belang
rijk, wat dr Ginjaar en zijn mensen
doen is nu juist het verzamelen van
gegevens en het vinden van samen
hangen. Een voorbeeld hoe alles met
elkaar te maken heeft: het probleem
van de fosfaten in oppervlaktewater,
die de biologische gezondheid van dat
water in gevaar brengen. We krijgen
jaarlijks door de rivieren 80.000 ton
fosfaat uit het buitenland aangevoerd
en doen daar zelf nog eens 50.000 ton
bij. Onze 'nationale produktie' komt
voor de helft uit uitwerpselen, de rest
voor een groot deel uit wasmiddelen.
We zullen de binnenlandse fosfaatlo
zing moeten beperken, en daar begint
het ingewikkeld te worden. Dat moet
namelijk gebeuren door aan waterzui
veringsinstallaties een 'derde trap' toe
te voegen. De huidige overheidsplan-
nen voor waterzuivering voorzien hier
niet in, en dat kan ook moeilijk, want
de capaciteit van die derde zuiverings-
trap hangt af van wat we met de
wasmiddelen gaan doen. Blijven we
daar fosfaat in stoppen, dan zal de
derde trap aardig wat ruimer moeten
worden bemeten. (Andere mogelijkhe
den: fosfaat afschaffen en dan maar
wat minder goed wassen, of fosfaat
afschaffen en het drinkwater centraal
ontharden). Een bijkomend probleem
waar we al vast over na moeten
denken is het afvalslib Een zuive
ringsinstallatie levert behalve tamelijk
schoon water grote hoeveelheden slib
op, die niet altijd even eenvoudig zijn
weg te werken. Tegen dat over een
jaar of tien (volgens het plan) al het
rioolwater gezuiverd wordt, moeten
we weten wat we met die slibberg
gaan doen. En ook daar zijn de was
middelen weer een ongewisse factor,
want de derde zuiveringstrap levert
veel extra slib. Een aardige toepassing
van slib, zei dr. Ginjaar, is misschien
het gebruik als afdekmateriaal op de
nette, 'gecontroleerde' vuilstortplaat
sen die in toenemende mate de klas
sieke vieze vuilnisbelten moeten ver
vangen.
En zoals de samenstelling van was
middelen een milieuverhaal met ha
ken en ogen oplevert, doet eigenlijk
elk ander produkt dat ook. Wil je op
een georganiseerde manier iets aan
het milieu doen, dan zul je voor elk
produkt een 'vervuilingsbalans' moe
ten opstellen. Alleen op grond daar
van kun je verschillende mogelijkhe
den om in te grijpen tegen elkaar
afwegen, niet op basis van een of
twee effecten die nu toevallig in het
oog lopen.
Voor dit bijzonder nodige soort be
leidsvoorbereiding hebben we in Ne
derland eigenlijk geen apparaat, zei
dr. Ginjaar. En daarom zou er een
Raad voor milieubescherming moeten
worden opgericht. Geen groot formeel
gezelschap zoals bijvoorbeeld de Raad
voor de luchtverontreiniging, waar
vertegenwoordigers in zitten van alle
organisaties die iets met de zaak uit
staande hebben. Maar een college van
zeven of acht onafhankelijke en zeer
deskundige mensen niet alleen
technisch deskundig, maar ook met
grote bestuurservaring. Gesteund door
een goede staf van beperkte omvang,
iets tussen twintig en vijfendertig
mensen.
Bij het formuleren van dit idee heeft
dr. Ginjaar duidelijk gekeken naar
buitenlandse voorbeelden, met name
de Koninklijke commissie milieuver
vuiling in Engeland en de Raad voor
de kwaliteit van het milieu in de
Verenigde Staten. De rapporten die
deze instellingen uitbrengen vindt hij
erg waardevol.
En inderdaad, een dergelijk centraal
orgaan missen we in Nederland. Er
zijn wel verspreide aanzetten toe:
TNO heeft Ginjaars eigen milieucen
trum. de stichting Toekomstbeeld der
techniek (dochter van het Koninklijk
instituut van ingenieurs) werkt wel
in deze richting, bij het Centraal
bureau voor de statistiek wordt wat
gedaan. Maar het kan zeker nuttig
zijn om, bij alle waardering voor wat
er nu wordt gedaan, deze zaken ge
concentreerd op nationaal niveau aan
te pakken. De minister van volksge
zondheid en milieuhygiëne in de vol
gende regering zal moeilijk om het
idee van dr. Ginjaar heen kunnen.
Balansje
Woorden als 'vervuilingsbalans' en
'milieubalans' vielen met grote regel
maat op de 35ste Kunststoffendag
waar ook dr. Ginjaar zijn verhaal
hield. Vrijdag berichtten we uit deze
bijeenkomst al de overheersende me
ning dat plastic niet die aanslag op
het milieu pleegt waar het nogal eens
van wordt verdacht.
Dat neemt natuurlijk niet weg dat je
in afzonderlijke gevallen hoort te kij
ken of plastic echt de beste oplossing
is. Voor het opzetter, van een milieu
balans voor een bepaald produkt gaf
dr. Bakker van het Kunststoffeninsti-
tuut TNO een keurig recept: voor
elke stap in de produktie nagaan
hoeveel grondstoffen en energie er in
gestopt wordt, hoeveel bodem- water
en luchtverontreiniging er veroorzaakt
wordt, hoeveel afvalprodukten er vrij
komen, of die ergens anders weer te
gebruiken zijn, zo niet of zij het
milieu beïnvloeden, en tenslotte of
het eindprodukt weer opnieuw ge
bruikt of zinvol verwerkt kan worden,
dan wel hoe het zich als 'afval' ge
draagt. Een poging tot het opstellen
van zo'n milieubalans deed dr. Schuur
(Shell plastics) voor een in vakkrin
gen langzamerhand klassiek geval, het
verpakken van een liter melk. Is weg-
gooiverpakking milieutechnisch ver
antwoord of moeten we volledig terug
naar de statiegeldfles? Een melkfles
gaat na zo'n 25 keer gebruiken kapot
en levert dus gemiddeld per keer 30
gram afval op, zij het niet van het
kwalijkste soort en in principe op
nieuw te gebruiken. Een plastic melk-
zakje weegt 7 gram en :Ts het in de
vuilverbranding terechtkomt vind je
er helemaal niets van terug.
Maar een retourfles moet worden
schoongemaakt. Dat kost twee liter
warm water en 10 gram stookolie
voor het opwarmen. En het levert
twee liter vies water op, met wasmid
delen en melbresten. En dus ziet het
plastic zakje er milieutechnisch nog
helemaal niet zo gek uit, concludeer
de dr. Schuur. En daar bleek dan
weer uit hoe moeilijk het kan zijn om
een milieubalans op te stellen. Want
dit schema is nu misschien nog vol te
houden, maar over een jaar of wat zal
het vanzelfsprekend zijn dat de stap
'afvalwaterzuivering' direct moet wor
den meegerekend, en dan ziet de
vergelijking er weer minder vanzelf
sprekend uit en zullen we toch echt
moeten nadenken wat nu beter is.
Daar kunnen we misschien beter zo
vroeg mogelijk mee beginnen. Er zit
ten trouwens ook ten nadele van de
glazen fles nog postjes in de balans
die dr. Schuur niet meerekende. Om
dat glas zwaar en dik is moeten er
per saldo meer vrachtauto's rondrij
den om dezelfde hoeveelheid melk te
vervoeren. Dat kost ongeveer 1 gram
extra benzine per fles. En die vracht
auto's hebben ook niet het eeuwige
leven, zodat elke liter melk-in-glas-
ook nog eens iets in de buurt van 0.1
gram autowrak op zijn geweten heeft.
Milieubalansen zijn best ingewikkeld.
Het aantal overnachtigingen in Gel
derland, Drente en Overijssel, dat in
het afgelopen jaar werd verzorgd door
de stichting 'Vakantie op de boerde
rij', in Zutphen, bedroeg 25.000 omdat
het aantal aanvragen voor vakanties
op de boerderij .verleden jaar dit
aantal al ruimschoots overtrof, is nu
besloten om voor het volgende sei
zoen ook dergelijke vakanties te gaan
organiseren in Friesland, Groningen
en Noord-Brabant.
scheepsboeg
Dr. N. Basilea Schlink van de Evanbe-
lische Marienschwesternschaft (een
niet onbekende protestantse zusteror
de) heeft veel bezwaar tegen de zoge
naamde Jezus-musicals en ze heeft
daar een klein boekje over geschreven
dat nu in 't Nederlands vertaald is en
'Jezud openlijk gehoond' heet. De
stichting Vrienden van de Evangeli
sche Marienschwesternschaft (secreta
ris: mr H. van de Kolk. Slotmansweg
8 in Nijverdal) zorgt voor versprei
ding van dit geschrifte. In het eerste
hoofdstukje schrijft dr. M. Basilea
Schlink:
Musicals, roek-opera's, shows en pop
films met religieus-godlasterlijke in
houd gaan over de toneelplanken en
door de kerken van vele landen, met
groot succes. Maandenlang, soms voor
een jaar, zijn de voorstellingen uit
verkocht. Als langspeelplaten zijn de
ze stukken bestsellers geworden en
vinden hun weerklank tot in goed-
sienstige overdenkingen via de radio,
De kwaliteit maakte de Hollandse
boerinnen die het goed van de seizoen
arbeiders van hun man schoon hiel
den, jaloers en om deze dames te
behagen beloofden de Hannekemaai-
ers een volgende keer wat van het
linnen mee te nemen.
En daar zagen de boeren thuis al
gauw brood in. Ze stopten hun knap
zak vol linnen en verhandelden dat
in het buitenland. Tiötte, Tjödden,
Todden, Tjutten of Teuten werden de
eerste textielmeiers genoemd. Naarma
te de handel beter ging bouwden ze
grotere huizen de teutenhuizen, die in
ons Brabantse Eersel nog terug te
vinden zijn. Handige meiers stuurden
vertegenwoordigers, vaak zoons, tiaar
ons land, die pakhuizen vol Westfaals
linnen stapelden, zodat het tijdroven
de heen en weer trekken voorbij was.
Tussen haakjes: in oude documenten
komt in de 17e en 18e eeuw de naam
Brennickmeyer al voor en 'C. en .4.'
valt voor het eerst in 1671. De meiers
voelden zich sterk aan elkaar verbon
den Breedveld schrijft hun een 'onaf-
laatbare ijver, een feilloos handelsin
stinct, een onwankebaar Godvertrou
wen en een strenge soberheid' toe,
die ze in hun vroegste warenhuizen
ook door hun personeel nageleefd
wensten te zien.
Ook Sinckel (van de winkel van Sinc-
kel u-aar alles te koop was) teas in
Westfalen geboren. Hoe de meiers in
het vroegere Westfalen leefden met
hun angsten en bijgeloof wordt tus
sendoor verteld aan de hand van
legenden Claudia en Ermgard, reu
zen, de kenau Tenedohl) en minder
onware verhalen zoals de heksenver
brandingen (121 binnen 3 maanden
alleen al in de stad Osnabrück in
1583).
Dat vlak voor het uitbreken van de
laatste wereldoorlog een brallende
Göring, trots op zijn Luftwaffe, ver
klaarde dat hij voortaan 'Meier' zou
heten ook toen nog synoniem met
handel en in zijn ogen met de joodse
handelsgeest als ook maar een
vijandelijk vliegtuig door zijn Luft
waffe zou breken (de man in de
straat noemde hem later dan ook zo)
staat niet in 'De Meiers'. Maar ook
dat gebeurde in Duitsland.
en ze worden in jeugdwerk, cathechi-
satie en zelfs in kerkdiensten ge
bruikt, hoewel ze Jezus bespotten. De
mensen zijn gefascineerd door wat in
deze shows en musicals wordt ge
bracht. ook christenen - zelfs christe
nen uit zeer vrome kringen. Zoals een
scheepsboeg met onverbiddelijke
scherpte de golven vaneen scheidt, zo
wordt vandaag de mensheid door deze
godlastering voor een beslissing ge
steld die consequenties heeft voor de
eeuwigheid en die haar verdeelt in
'voor' of 'tegen'.
onheilsprofeet
Een voorspelling uit 1558 heeft giste
ren de Italiaanse Rivièrastad Chiavari
veranderd in een spookstad: lege stra
ten. overvolle kerken, en veel ge
dwongen gepicknick op het platteland.
Schuld aan deze paniek-uittocht, die
donderdag al voor de honderd pro-
cent-zekerheidszoekers begon, is de
Franse astroloog Nostradamus (1503-
1566), die in zijn boek 'De Centunën'
stellig beweerde dat de 17e november
1972 een groot deel van de Italiaanse
Rivièra door een zware zeebeving zou
worden getroffen. Een Turijns ambte
naar heeft die passage kort geleden
opgerakeld en het verwachte onheil
in Chiavari gelokaliseerd. Tot gistera
vond was de zee kalm als altijd en of
dat vannacht ook zo gebleven is, we
ten we op dit moment.
vraagteken
Voor de laatste oorlog scharrelde in
Ouwehands Dierenpark een leder-
schildpad rond, een wit dier met
overal roodbruine vlekken. Toen de
oorlog uitbrak, dook de zeldzame
schildpad onder: niemand zag hem de
eerste jaren terug, tot het dier voor
jaar 1945 weer even onverwacht op
z'n oude stekkie verscheen. Kort daar
op stierf het een natuurlijke dood,
een groot vraagteken achterlatend.
Tot voor kort was het dierenpark
lederschidpaddenloos, maar nu is er
weer één te zien in het tropische
reptielenhuis, tussen o.a. bananenbo
men en een reusachtige boa constric
tor.
DEN HAAG De Voorburgse jurist
mr. J. P. Verheul, die in het Neder
landse juristenblad een oproep deed
aan zijn collega's teneinde steun te
verkrijgen voor een andres aan de
regering, waarin erop wordt aange
drongen dat ons land zijn NAVO-
lidmaatschap opzegt, heeft meer dan
dertig juristen voor zijn plan gewon
nen. In het adres van de juristen
wordt gezegd dat het moreel en juri
disch niet langer verantwoord is om
lid te zijn van een verdragsorganisa
tie, waar ook de VS lid van zijn, een
land, dat dagelijks op grote schaal het
grofste onrecht in Vietnam bedrijft
Onverdroten doorgaan
