Ridderbos: Wiersinga versmalt
klassieke verzoeningsleer
Sleutelwoorden van de bijbel
Russische kerk ontdeed
zich van 'lastig' bisschop
jonge
jenever
Trouw
K wartet
EDOX X
vandaag|
Beroepingswe
Wij ontvingen
Boekenetalagt
TROUW, KWARTET VRIJDAG 10 AON LM it LR 1072
KERK/BINlNENLAND T2,
(ADVERTENTIE)
Van een onzer redacteuren
KAMPEN De door dr. Herman Wiersinga voorgedragen opvatting
van de verzoening ontbreekt in de reformatorische verzoeningsleer
geenszins. Ten onrechte wekt zij de indruk, als zou zij als iets anders
nióst of in de plóóts van de oude verzoeningsleer gesteld kunnen
worden. Zij is niet een echt alternatief van de kerkelijke verzoenings
leer, noch ook is zij daarvan een variant ('zo kan het óók!)' maar zij
is daarvan een beperking en een verenging.
Dit betoogt de Kamper hoogleraar
prof. dr. Herman Ridderbos in een
zojuist verschenen geschrift, getiteld
'Zijn wij op de verkeerde weg? Een
bijbelse studie over de verzoening'
(in de reeks 'Theologie en gemeente',
uitgave Kok, Kampen; 86 blz., ƒ7,50).
Dr. H. Wiersinga
Prof. Ridderbos handhaaft daarin te
genover dr. Wiersinga het plaatsbekle-
dende karakter van Christus' lijden
en sterven. Tegelijk wil hij het mis
verstand wegnemen, als zou de klas
sieke reformatorische verzoeningsleer
uitsluitend spreken over een verande
ring in God, maar aan de mens géén
rol toekennen in het verzoeningsge-
beuren. 'Dat Christus in onze plaats
het offer der verzoening brengt (Hij
en niet wij), wil geenszins zeggen, dat
wij er dus niet 'aan te pas komen'.
Want de verzoening gaat noch volgens
de Schrift noch volgens de oude re
formatorische belijdenis in het zoen
offer van Christus op. Zij roept ook
de méns op, zich met God te léten
ver-zoenen, zij is ook de kracht der
vernieuwing en bekering'.
De reformatorische verzoeningsleer
bevat volgens prof. Ridderbos twee
elementen in zich. die hij aanduidt
als 'zoenen' en 'verzoenen'. Het feit,
dat wij in het Nederlands voor de
begrippen 'zoenen' en 'verzoenen' het
zelfde woord 'verzoenen' gebruiken,
draagt volgens hem niet weinig bij
aan de verwarring op dit punt. Onder
'zoenen' verstaat hij in dit verband
het uitdelgen van de zonden, het
dragen van Gods toorn, het genoeg-
doen aan Gods straffende gerechtig
heid, en onder 'verzoenen' het herstel
len van de verbroken relatie. In bijna
De rcdact!e behoudt Dch het recht voor om
ter opname in deze rubriek ontvangen me
ningsuitingen verkort weer te geven. BIJ
publikatie wordt met de naam van de
inzender ondertekend. Brieven kunnen wor
den gezonden aan de lieer Joh. C. Francken.
accrctarls van dc hoofdredactie van Trouw-
Kwartet, Postbua 859. Amsterdam.
Sterk begaafd
bijzonder op daarin dat velen alles
vernietigen willen wat buiten het
middelmatige valt'. In Engeland daar
entegen vinden we wel degelijk be
grip voor de moeilijkheden (en moge
lijkheden!) van bovengenoemde
groep. De 'National Association for
Gifted Children' (seer. M. Branch: 27
John Adamstreet, Londen W.C. 2 N6
H.X., Engeland) zoekt naar contact
met het buitenland! Leden van de
vereniging schenken hun aandacht a)
aan research en voorlichting aan ou
ders en onderwijzers om dit type kind
te leren herkennen b) aan de kinde
ren zelf door: vakantiekampen onder
leiding van experts, contacten zoeken
ondeiling etc. Moeten wij het land
olijven, waar alleen het middelmatige
mag bestaan? Of is het bestaan van
de Association een eye-opener voor
wat buiten onze grenzen (ook in
Amerika!) reeds lang wordt ingezien?
De sterk begaafde kinderen dreigen
in een insolement te raken. Worde,
terwille van hen en ons land beide,
contact met bovengenoemde Associati
on gezocht!
N.a.v. het rapport-de Groot: 'iedereen
krijgt het onderwijs dat bij zijn intel
ligentie past' het volgende: Inderdaad,
vanaf het gemiddeld begaafde tot het
zwak begaafde kind wordt in ons land
steeds meer gedaan. Echter, is dit ook
waar voor de kinderen met boven
normale intelligentie? De uitdrukkin
gen 'griezelig' begaafd, 'angstig' knap,
getuigen niet van veel waardering
voor deze groep. Waarschijnlijk houdt
dit verband met de opmerking van de
14 jaar in Holland wonende Portugees
Rentes de Carhalvo in 'Waar de ande
re God woont'. Nederland valt ir. het
Utrecht
drs. M. H. Reuchlin
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
N.V. De Christelijke Pers
Dagelijks bestuur: B. Bol, Den
Haag; dr. E. Bleumink, Paters-
wolde; mr. G. C. van Dam.
Nootdorp; W. A. Fibbe, Rot
terdam; J. Lanser. Utrecht;
drs. J. W de Pous. Den Haag;
J. Smallenbroek, Wassenaar.
Overige leden van het alge
meen bestuur: K. Abma, Am
sterdam; H. A.de Boer. IJmui-
den; Th. Brouwer, Assen; mr.
dr. J. Donner. Den Haag; J.
van Eibergen, Schaarsbergen;
mr. K. van Houten, Wagenin-
gen; ds. C. I. Hylkema, Bilt-
hoven; Jac. Huijsen. Delft:
mevrouw M. C. E. Klooster-
man-Fortgens. Voorschoter;
mevrouw J. G. Kraayeveld-
Wouters, Heerhugowaard;
prof. dr. G. N. Lammens.
Naarden; ds F. H. Lande-
man. Den Haag; H. de Mooij,
Rijnsburg: H. Ottevanger. Bui
tenpost; mr. dr. J. Ozinga.
Lunteren; dr. A. Veerman,
Rijswijk (Z.H.); H. H. Wem-
mers, Den Haag; drs. R. Zijl
stra. Oosterland (Zld.).
Directie:
Ing. O. Postma, F. Diemer
Hoofdredactie:
J. de Berg (waarnemend)
Hoofdkantoor N.V, De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
Amsterdam. Postbus 859.
Telefoon 020 - 22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69.73.60.768). Gem.giro
X 500.
Leiden
A. Bernard
'Linkse drie' (3)
De PPR smeedt wapens om haar
tegenstanders aan te vallen, misschien
beter gezegd te kwetsen. De heer
Aarden kwam als KVP-er in de Ka
mer doch bleef zitten toen hij PPR
werd. Dat is volgens de PPR dan
onbehoorlijk. Heeft de partij nu geen
boter op haar hoofd? Als onervaren
politicus had dr. Bas de Gaay Fort
man zich wat meer bescheiden moe
ten opstellen. Hij wil o.a. met mr.
Biesheuvel niet praten. Stel voor dat
hij straks naast mr. Biesheuvel aan
het avondmaal moet plaatsnemen. De
grondslag van deze partij en het
woord progressief zijn nietszeggend.
Drs. H. van Praag, een groot geleerde,
zegt: het is een lege huls. D'66 en de
PPR hadden beter gedaan, daar ze
toch luisteren naar wat broeder Den
Uyl zegt, in de PvdA-boot te stappen
ter versterking van zijn beleid. Als je
als volksvertegenwoordiger volgens
drs. G. Nooteboom van D'66 hoge
vergoedingen voor jezelf bepaalt en
deze uit de belastingpot neemt zonder
inspraak van dc belastingbetaler, dan
lijkt het mij onbehoorlijk dat deze
club van 3 de middengroep zwaar wil
belasten (extra hoge progressieve be
lasting). Volgens de heer Joh. de
Witte uit Goes is het inkomen van
een Tweede-Kamerlid aan privileges
enz. gelijk te stellen met dat van
iemand dde in het vrije beroep
200.000.— schoon per jaar verdient.
Drs. G. Nooteboom vertelt ook nog
dat een Kamerlid dat 50 jaar is en 10
jaar Kamerlid voor zijn leven gebor
gen is. Hoe kan de rode club van 3 in
de Tweede Kamer eisen dat de mid
dengroep nog zwaarder wordt belast?
Prof. dr. H. N. Ridderbos
alle talen heeft men voor deze begrip
pen verschillende woorden (b.v. in
het Duits sühnen en versöhnen).
Catechismus
Prof. Ridderbos wijst er als voorbeeld
op, hoe beide elementen in de Heidel-
berger catechismus voorkomen. Nadat
in vraag 40 gesproken is over verzoe
ning in de zin van 'zoening', volgt in
vraag 43 ook het 'bekerende' effect
van Christus' verzoeningswerk: 'Wat
verkrijgen wij méér voor nuttigheid
uit de offerande en de dood van
Christus aan het kruis?' Antwoord:
'Dat door zijn kracht onze oude mens
met Hem gekruisigd, gedood en be
graven wordt, opdat de boze lusten
van het vlees in ons niet meer rege
ren maar dat wij onszelf Hem tot een
offerande der dankbaarheid opoffe
ren'.
Dit catechismusantwoord is volgens
prof. Ridderbos zakelijk en inhoude
lijk, wat door dr. Wiersinga als het
effect van de verzoening verstaan
wordt. 'Daarom is zijn verzoeningsleer
ook niet als 'effectieve' verzoenings
leer te onderscheiden van de reforma
torische en nog veel minder als een
alternatief daarvan te kwalificeren.
Zij is er een beperking van, inzoverre
zij de heilsbetekenis van Christus'
dood uitsluitend op de mens gericht
ziet en geen plaats heeft voor het
boven omschreven 'zoenende' en op
God gerichte karakter van Christus'
offer'. 'Tot de verzoening, zoals die
door de kerk beleden wordt, behoort
zowel het een als het ander, in een
onverbrekelijke eenheid'.
Dr. Wiersinga wijst het plaatsbekle-
dend karakter van Christus' lijden en
sterven af. Volgens hem is Christus'
dood niet bedoeld om een schuld te
boeten, aan een recht te voldoen.
Volgens dr. Wiersinga mag men niet
stellen, dat God aan Christus de zon
den der gellvigen toerekende en Hij
om hunnentwil in Gods gericht ge
steld werd. Prof. Ridderbos gaat hier
op uitvoerig in, waarbij het hem
vooral gaat om dr. Wiersinga's beroep
op de Schriften.
Gereformeerd
Hij tekent daarbij met nadruk aan,
dat dr. Wiersinga (in tegenstelling tot
de ethische Korff en de vrijzinnige
Smits, tlie ook bezwaar maakten tegen
de reformatorische verzoeningsleer)
zich 'duidelijk een gereformeerd theo
loog' toont, doordat hij zijn bezwaren
geheel en al op grond van de uitspra
ken van de Heilige Schrift zelf heeft
willen funderen. 'Dat brengt het gro
te voordeel met zich mee van een
vaste en gemeenschappelijke discussie
basis'. Wat bedoelt de Schrift, als zij
zegt, dat Christus voor onze zonden
gestorven is naar de Schriften, dat
zijn dood een zoenoffer is voor onze
zonden, dat Hij zijn leven heeft gege
ven tot een losprijs voor velen? Rid
derbos' conclusie na een bespreking
van vele plaatsen in het nieuwe testa
ment is: 'Het geloof van de gemeente
in het plaatsbekledend karakter van
Jezus' lijden en sterven, zo mogen wij
concluderen, wordt niet alleen in de
apostolische prediking met onmisken
bare duidelijkheid vertolkt, het rust
ten diepste in Jezus' eigen Zelfbe
wustzijn en Zelfopenbaring'.
Telkens staat in het nieuwe testament
het evangelie van de plaatsvervanging
uit Jesaja 53 op de achtergrond. Vol
gens dr. Wiersinga bevat Jesaja 53
niet dwingend de voorstelling van een
plaatsvervangend schulddragen. Hij
meent eerder, dat de profeet polemi
seert tegen de 'natuurlijke theologie'
van het 'populaire vergeldingsdogma'.
Maar prof. Ridderbos aarzelt niet,
hier van een 'volkomen misduiding'
te spreken. De tegenstelling in Jesaja
53 is niet, zoals dr. Wiersinga meent,
'niet God deed het, maar wij deden
het', maar 'God bezocht aan Hem niet
de eigen zonden van de Knecht maar
de onze'. Ergens merkt de Kamper
hoogleraar op, dat bij dr. Wiersinga
het 'procédé', het 'model' van een
alternatief verklaringsconcept de vrij
heid van de exegese belemmert en
aan de evidente zin van de tekst geen
recht meer kan laten wedervaren.
Effect
Nadat prof. Ridderbos het plaatsbekle-
dend karakter van Christus' lijden en
sterven heeft gehandhaafd, legt hij er
vervolgens alle nadruk op, dat het
effect van de verzoening in het leven
der gelovigen (bekering en vernieu
wing) mede tot de vrucht van Chris
tus' offer behoort, zozeer zelfs dat
zonder dit effect niet van verzoening
gesproken kan worden.
Met een beroep onder meer op Ro
meinen 6 stelt hij: 'Beide, dat het in
Christus is geschied en dat het door
ons geschieden moet, liggen zo nauw
ineen, dat er zelfs van een wederzijd
se afhankelijkheid gesproken kan wor
den, in die zin, dat het eerste niet
slechts de noodzakelijke grond voor
het tweede genoemd kan worden,
maar het laatste ook het onmisbare
bewijs van het eerste. Zo zullen wij
althans theologisch! het ver
band mogen leggen, hoewel het in het
nieuwe testament niet altijd zo expli
ciet gesteld wordt. Maar het één be
staat niet zonder het ander. Het aiet
God verzoenen zijn en tot zijn kinde
ren aangenomen zijn moet zich beto
nen in de daaraan beantwoordende
gezindheid der gelovigen en is zonder
die niet'.
Latent
Het effect van de verzoening beperkt
zich niet tot de relatie tot God, maar
strekt zich uit naar alle zijden. In dit
verband gaat prof. Ridderbos in op de
gedachte van het 'latente koninkrijk'.
Volgens hem is er verband tussen
Christus' verzoeningswerk en wat er
in de wereld leeft aan verlangen naar
verlossing, aan zedelijk besef, aan
worsteling om vrede en harmonie in
een betere wereld, ook al weet men
zich niet subjectief aan Christus ver
bonden. Maar de weg naar de verzoe
ning en vernieuwing van de wereld is
geen andere dan die door Christus'
kruis is geopend. Het verkrijgen van
de verzoening geschiedt alleen door
het geloof in zijn naam.
'Daarom overschrijdt men de grenzen
en o.i. ook de intentie van de Bijbel,
wanneer men al datgene, waarin de
wereld 'meevalt', in héér strijd voor
het humane, voor vrede op aarde en
gerechtigheid onder de volken, hoe
hoog men dit alles ook mag aanslaan,
als latent rijk van Christus, als de
kerk buiten de kerk (of hoe men het
noemen wil) zou willen kwalificeren,
zolang zich dit alles buiten het' geloof
en de gemeenschap met Christus vol
trekt en zich ook voltrekken wil'.
(ADVERTENTIE)
Zwitsers
herenhorloge
- automatisch
- staal
Sensatie in Iglo's Ideejenwinkell
Bijvoorbeeld: pak spinazie van 900 gram
van 1.95 nu voor 1.60.
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM Volgens het officiële mededelingenblad van het
patriarchaat van Moskou heeft de synode van de Russisch-orthodoxe
kerk in haar zitting van 11 oktober aartsbisschop Pawel van Wologda
en Novosibirsk van zijn ambt ontheven. Hem wordt 'aantasting van
de kanonieke voorschriften, onwaardige levenswandel en onbekwaam
heid in de leiding van kerkelijke zaken' toegeschreven.
Ingewijden in de situatie in de Russi
sche orthodoxie zien in Pawels afzet
ting een teken hoe ver gelijkschake
ling van deze kerk voortgeschreden is.
Deze aartsbisschop behoorde namelijk
tot de weinige bisschoppen in de
Sovjet-Unie die een eigen onafhanke
lijke mening bewaard had en deze bij
gelegenheid ook tot uiting bracht. Hij
stond bekend als een man van hoge
geestelijke kwaliteiten. Tot na de
tweede wereldoorlog woonde hij in
Frankrijk waar hij zijn opleiding
kreeg. Toen na de oorlog de kerk
weer door Stalin werd toegelaten
besloot hij evenals vele anderen die
in Frankrijk gewoond hadden, naar
de Sovjet-Unie terug te keren en de
Russische orthodoxe diensten aan te
Lieden. Hij werd eerst hoogleraar aan
de theologische akademie te Lenin
grad en vervolgens aartsbisschop van
het afgelegen diocees van Novosibirsk.
Hoewel zijn theologische kennis en
zijn vaardigheid in andere talen hem
daartoe zeker in staat zouden hebben
gesteld werd hij altijd buiten contac
ten met buitenlandse gasten gehou
den. Zijn onverveerde manier van
spreken maakte hem bevreesd.
Toen in 1970 patriarch Alexei stierf
en een nieuwe patriarch gekozen
moest worden formuleerde hij tevo
ren de eis dat het concilie vrij van
onbetamelijke druk van buiten de
verkiezing diende te houden. Hoewel
hij zich niet tegen de kandidatuur
van de inmiddels gekozen patriarch
Pimen richtte, verlangde hij ter waar
borging van de integriteit van de
procedure een geheime stemming.
Niet alleen werd Pawels verlangen
niet ingewilligd maar bovendien viel
het op dat hij een van de weinige
bisschoppen was die aan het concilie
van 1971 niet deelnam. Zijn eenvoudi
ge en rechtmatige verlangen werd de
oorzaak van zijn val. In het voorjaar
van dit jaar werd hij uit zijn diocees
Novosibirsk teruggeroepen, waarbij
hem geen gelegenheid werd gelaten
behoorlijk afscheid te nemen. Op 11
oktober heeft nu de synode besloten
hem geheel uit de kerkelijke dienst te
ontslaan.
De aanklachten tegen hem berusten
volgens waarnemers vermoedelijk op
laster of baseren zich op voorschriften
die geen enkele bisschop in de Sovjet-
Unie houden kan als hij zijn ambt
wil vervullen.
Niet lang geleden wees de Nobel
prijswinnaar Solsjenitsin er in zijn
brief aan de patriarch op in welk
parket de kerk onder controle van de
staat was geraakt. De val van aartsbis
schop Pawel toont wat er met een
bisschop gebeurt, die zijn ambt met
een zekere vrijheid wil uitoefenen.
(ADVERTENTIE)
Politie (3)
N.a.v. het Ingezonden stuk van de
heer Mulder uit Emmen (Tr.-Kw. 28-
10-1972) het volgende: Waar haalt «Je
heer Mulder de bevoegdheden van
daan om zich een oordeel aan te
matigen over de werkzaamheden, de
salarissen en de promotiekansen van
de politie? Hij schreef zonder enige
kennis van zaken. Het is nl. zo, dat de
regering ervan overtuigd is dat er op
korte termijn iets aan de salarissen
moet worden gedaan. Maar dat zij om
budgetaire reden daar op dit moment
geen uitvoering aan kan geven. De
regering is er ook van overtuigd dat
de politieman steeds meer komt te
staan tegenover geweld. Dit geweld
kan variëren van het gooien met
fietsbellen tot het gebruik van een
machinegeweer. Ook wil ik nog wij
zen op de verschrikkingen waarmee
de politieman geconfronteerd wordt
bij aanrijdingen met zwaar lichame
lijk letsel. In al deze gevallen wordt
niet van de burger maar van de
politieman venvacht, dat hij daadwer
kelijk iets doet. Het voorgaande is
geen dagelijks werk maar het komt
regelmatig voor. Ook is dit werk van
de doorsnee-politieman. Niet de politie
maar de heer Mulder heeft zich bela
chelijk gemaakt.
Wormer J. Visser,
een Amsterdams politieagent
door dr. C. Rijnsdorp
In overleg met de mannen van de actie 'Kom
over de brug' is een bijzonder boekje ver
schenen. Bijzonder (ook) hierom, omdat een
jood bezig is met het Onze Vader. We doelen
op 'Sleutelwoorden van de bijbel in het
licht van het Onze Vader' (uitgegeven door
Boekencentrum, Den Haag; 64 pag., prijs
6,50).
Prof. dr. W. C. van Unnik, voorzitter van het
Nederlands bijbelgenootschap, zegt van de mensen
van 'Kom over de brug' in zijn Ter inleiding: 'Zij
willen de christenen in Nederland brengen tot
bezinning over het handelen van God met onze
wereld en hen bewegen 'daders des Woords' te
zijn. ook door 'over de brug* te komen omdat God
van zijn kant 'over de brug gekomen is'.' Drs. H.
van Praag behandelt uit het volmaakte ge))ed een
aantal bijbelse sleutelwoorden, zonder de lofver
heffing aan het eind. Hij zegt in zijn Ter
Verantwoording: 'Als voorzitter van de Stichting
van het Leerhuis heb ik getracht dit boekje
zoveel mogelijk een instrument van het leren te
maken, waaraan joden, christenen en buitenkerke
lijken samen iets kunnen hebben Ik heb mijn
solidariteit met het christendom volledig trachten
waar te maken, zonder mijn solidariteit met Israël
ook maar ergens te verloochenen, omdat ik geloof
dai de toekomst is aan hen, die bereid zijn samen
daaers van het Woord te zijn'.
De sleutelwoorden zijn: Vader, Onze, De hemel,
Naam, heiligen, Koninkrijk Gods, Komen, De wil
van God, Geschieden. In de hemel en op aarde,
Geven, Brood, Schuld, Vergeven en verzoenen,
Verzoeking en verleiding, Het kwaad, Verlossing
er. vervulling, Amen. Registers en bibliografie
completeren het geheel. Laat ik proberen heel in
het kort enkele gedachten uit dit interessante
werkje door te geven. In hoever de typisch-joodse
visie hier en daar misschien iets te ver gaat, is
een zaak van theologie. Maar goed. Hier komen de
citaten, zonder aanhalingstekens en zonder ver
melding van de bladzijde. Volgens de grondcon-
cej-tie van de Schrift is God het voorbeeld van
alle vaderschap en is alle menselijke vaderschap
slechts een afschaduwing van het lichtend voor
beeld Gods. Het 'Onze Vader' stemt overeen met
bijna alle joodse gebeden, die steeds in het
meervoud staan. In tegenstelling tot andere gods
diensten kent het jodendom geen individuele
heiligheid. In het moderne jodendom komt het
plurale aspect Gods iets sterker naar voren, ter
wijl in het christendom meer behoefte bestaat de
eenheid Gods te belijden. Verwerpelijk is de
theologische veronderstelling, dat de Elohiemtek-
ster en de JHWH-teksten op twee bronnen terug
gaan, die men als elohistisch en jahwistisch
aanduidt. Praktisch alle joodse bijbelkenners
(Hirsch, Hertz, Cassuto, Jacob, Rosenzweig, Bu-
ber. Baeck, Herschel enz. enz.) hebben haar voor
volstrekt foutief gehouden. Israël is een apart
gesteld volk, dat historisch voorbeeldig is. Het is
de toetssteen, de testcase der mensheid. De ko
ning is koning, doordat hij het recht handhaaft.
Opdat zijn Woord niet verloren zou gaan, heeft
Jahweh een speciaal volk gemaakt, dat niet ver
mengd kan .worden (d.i. de symboliek van de
brandende braamstruik). Het zwaartepunt van jo
dendom ligt niet in de cultus, maar in de
geschiedenis. De mens heeft als taak de tegende
len te verenigen, maar moet kiezen tussen de
tegenstellingen. Vanuit een bijbels gezichtspunt
moeten we goed weten te onderscheiden tussen
secularisatie en profanie. De mens heeft een
progressieve en een conservatieve taak. Brood en
wijn zijn het oervoedsel en de oerdrank. Beide
zijn resultaat van een gistingsproces. In de bergre
de predikt Jezus een geestelijke ethiek, die van
zijn volgelingen meer eist dan van hun vijanden.
Dc traditionele leer van de erfzonde moet als
onbijbels beschouwd worden. De Arabieren zijn
oorspronkelijk een typisch woestijnvolk met een
ditp wantrouwen tegen steden. Satan is de weder
stand. Duidelijk is, dat het kwaad als potentie tot
wereld der schepselen hoort.
Op deze wijze aangehaald, zonder veel onderling
veiband, doen deze uitspraken aan als stellingen
bij een proefschrift. Of misschien nog erger: als
themazinnen die niets met elkaar te maken heb
ben. zo in de trant van: 'Hebt gij een mannetjes
kanarie? Neen, maar mijn tante heeft een tuin
man'. Maar wie een beetje van wanten weet en
e)k( zin afzonderlijk op zich laat inwerken, kan
ook zo al een aardige indruk krijgen van dit
onafhankelijke boekje. Zeer bruikbaar materiaal
voor studie- of gesprekskringen, die dan wel
ge.eid moeten worden door iemand die even
deskundig als bescheiden is. Van deze brug tussen
jodendom en christendom kan eveneens gezegd
worden: Kom er over.
OVERLEVINGSSTRATEGIE
Om nog even op die toekoi
peinzing van gisteren terug te kc
Paul Kraemer wijst erop hoe vo
aantal futurologen kenmerkend
zij de nadruk leggen op een I'
streeks doortrekken van de lijne
toekomst wordt op die manie:
perspectievisch verlengde van dt
wikkelingen die zich in het i
verleden of heden voordoen. Hie
men spreken van een soort auto
me in het denken. In de laatste
kan men in bepaalde kerken en
al die van de binnensteden een i
lijke tendens naar sterk vermi
kerkbezoek zien. Dat heeft al
oorzaken die gedeeltelijk ook
in mindere mate bij een dei
proces zich aftekenen. Maar men
dan niet de percentages vermind
van de laatste jaren nemen on
dan in de komende jaren te pro
ren. Wie dat wel doet komt i
gauw toe om te voorspellen war,
een kerk leeg komt te staan. 0
manier hebben zelfs de plano
van onze bevolkingsontwikkeling
al een en ander maal vergist,
steden blijken ineens in inwonerl
verminderen. Hoe vaak heeft
intussen al weer een ander ven
aantal wereldbewoners van het
sche jaar 2000 moeten geven? 5!
die dingen is de grootste voorzii
heid geboden. De laatste vijf
hebben zich vooral in de kerken
de binnensteden enorme verani
gen voltrokken. De kerksluiting!
Eindhoven zijn er een symptoom
Toch is het merkwaardig dat b.i
adressenaantal van een bepaalde
in de binnenstad van Amsterda
laatste vijf jaar exact gelijk geb
is. Er is natüurlijk wel wat vera:
nl. doordat de gezinnen weggeta
zijn, maar het adressental, nu i
bestaande uit alleenstaanden is
gebleven. De bewerkelijkheid vai
binnenstad is daardoor niet
men maar veeleer toegenomen
zijn altijd factoren die onvoorspe
zijn en die kunnen ons soms
gehele beeld beslissend beïnvlo
Maar één ding is zeker, ook de ki
hebben te maken met een soort
levingsstrategie. Ook voor htn za
erom gaan om een goede belei
slissing in de toekomst te plai
Gecentraliseerd en tegelijk,
die van de gehele samenleving,
gen door een zo groot moglijk
vlak. En in de ontwikkeling va
plannen zal men zich misschiei
eerst moeten bezinnen op die i
waaraan speciaal een kerk prio
dient te geven, in de jaren zev
dan wel te verstaan.
NED. HERVORMDE KERK
Aangenomen: naar Lunteren:
Timmer te Woudenberg.
BAPTISTENGEMEENTEN
Aangenomen: naar Hengelo:
Malgo te Amsterdam (onafh.
gemeente).
VRIJE EVANG. GEMEENTEN
Bedankt: voor Den Haag: A. L.
werse te Veendam.
GEREF. KERKEN
Aangenomen: naar Aardenburg,
kens, Oostburg en Schoondijke
menwerkende kerken in West-Zet
Vlaanderen): G. Gerkema te Scl
dijke.
Canterbury, door Jean Ray. Vert
van Clem Schouwenaars. Uitg. Ba
Press, te Kapellen (België). 239
18,-.
Die avond met Milan door Jana
venkové. Uitg. Leopold, Den
199 blz. -ƒ15,90.
100 vaste planten In kleur, door
Galjaard. Uitg. Kosmos, Amstei
192 blz., ƒ12,50.
De wonderlijke uniformiteit in 1
en toepassing van planten in de i
te tuinen kun je op verschill
manieren verklaren. Volgens Aa
veens Plantsoenendienst-direi
Galjaard. auteur van verschei
tuinplantenboeken. is onbekeni
met de eigenschappen van plante
de oorzaak van dat er zo
verscheidenheid is in het assorti
dat men gewoonlijk in tuinen aai
en dat de soorten vaak willeb
gekocht en geplant zijn. Van
hand verscheen een handig
waarin de meest gevraagde en
aantal bijzondere tuinplanten zijl
genomen. De keuze is bepaald
bruikbaarheid en aanwezigheid i
handel. Van elke plant vindt m«
het boek een goede kleurenfoto. J
de soort direct te herkennen is.
ven elke foto is met eenvoi
symbolen aangegeven welke eiei
plant stelt: welke grond geschik
of de plant een droge, nonnal
moerassige bodem verlangt, veel
nodig heeft of juist in de scha
gedijt, winterhard is of een wint»
moet hebben, waar ze in de tuil
best tot haar recht komt, of zij
bloemen levert of vlinders aant
Alleen al aan de hand van de
en de symbolen kan men tot
verantwoorde keuze komen. Om
meer over de plant te weten te
men kunt u de beschrijving 1<
waarin kenmerken en detaileisen
cultuurvariëteiten en nauw verw
soorten behandeld worden. In
tijd van het jaar kunt u vaste plat
poten en voor de prijs die het l
kost, kunt u zich menige teleui
ling besparen. HJ
I
