i het verhaal van Ed van Hilsten Jef Jansen over de ENKA-bezetting, die precies een week geleden werd
heven. In dit verhaal onthullen 'chef binnengebeuren' bij de bezetting Van Hilst, (in het dagelijks leven
ctsvoorzitter van de afdeling West-Brabant van het NKV), en 'chef buitengebeuren' Jansen (voorzitter
je bedrijfsgroep chemie van het NKV) de rol van de regering bij het overleg, de voorbereidingen van de
:ting, het uitlekken van het geheim, de sfeer in de bezette fabric' en de nieuwe vakbond die is geboren.
leer kan ik die vierhonderd broden
;ns afleveren, vroeg de bakker
O
P-KlKA.-'BIggPA.
/KWARTET ZATERDAG 30 SEPTEMRER 1972
BINNENLAND T13/K13
NKA-BEZETTING BIJNA MISLUKT
lan Brokken
gebie' aan de poort leest Hij rijdt
snel het fabrieksterrein over. 'Hoe is
het met de mensen', vraagt hij even
later bezorgd aan de actieleiders. 'Jul
lie gaan toch niet vechten?' En toen:
'Hoe is het met de machines?' Het
gedrag van de directeur maakt indru-
k.
Administratie
Een uur later wordt de administratie
ter hand genomen. Getrouwde vrou
wen met kinderen thuis moeten het
terrein verlaten. De jurisprudentie
van de bezetting van het Maagdenhuis
heeft geleerd, dat het beter is minder
jarigen niet aan de bezetting deel te
laten nemen. Jonge meisjes wordt
daarom verzocht het terrein te verla
ten. Maar ook de Belgische werkne
mers, die vee thuis hebben, moeten
naar huis. Zo ook de werknemers die
niet zonder bepaalde medicijnen kun
nen. Tenslotte degenen die zich niet
solidair met de aktie verklaren: dat
zijn er tien.
Op dat moment zijn ruim vijfhonderd
man in de fabriek. De nachtploeg mag
niet aan de bezetting deelnemen. Zij
worden ingetet bij de bewaking van
de twee NKV-kantoren in Breda. Vele
leden van de nachtploeg zijn nog
altijd diep gegriefd over deze beslis'
sing.
Van de dertienhonderd werknemers,
die nog bij ENKA-Breda werken,
staat ruim tachtig procent achter de
actie. Voor de poort verzamelen zich
vele jongeren, die hun vader toe
schreeuwen: 'Hou vol, pa, nu kun je
je waarmaken.'
Van de vijfhonderd bezetters worden
er 250 ingetet bij de bewakings- en
verzorgingsdiensten. De overigen spor
ten, tekenen, kaarten of dichten. En
kele dichtsels en spotprenten zijn
bewaard gebleven. 'Ze waren enorm
creatief. Overal werd een oplossing
voor gevonden.' Aan de poort staan
de bewakers aan vele provicaties
bloot Pakken De Waarheid worden
over het hek gegooid. De bezetters
werpen ze terug met de mededeling
'Hier heb je de kleine waarheid.'
Die maandag worden de vrouwen in
Breda en Prinsenbeek per geluidswa
gen ingelicht Hoe lang zal de bezet
ting duren, wordt gevraagd.
Estafette-politiek
De bezetting zou slechts enkele dagen
duren, zegt Jansen nu. Wij hadden
een zogenaamde 'estafette-politiek'
ontworpen. Na Breda zou het bedrijf
in Wuppertal-Bannen de actie overne
men. En daarna een AKZO-bedrijf in
Nederland, en daarna een ander AK
ZO-bedrijf. Wij hebben Breda als eer
ste stap voor onze acties gezien, niet
als de enige actie. Dat de bezetting
toch langer geduurf heeft dan was
voorzien, kwam door de onderhande
lingen met de AKZO-directie en de
regering. Bovendien hebben wij de
bezetting niet aangegrepen om de AK
ZO-directie op de knieën te krijgen.
Onze oorspronkelijke bedoeling was,
de onvrede het gegoochel met
mensen door de grote ondernemingen
te uiten.
Die onderhandelingen begonnen
maandag al. Jansen vertelt. Wij heb
ben die maandag onze eisen op tafel
gelegd. De volgende dag heeft de
regering met de AKZO-directie ge
praat. Toen wij, de vier vakbondsbe
stuurders, woensdag in een besloten
hearing van de kamercommis ie zaten,
belde minister Boersma ons op. Hij
geloofde, dat er een basis voor over
leg was gevonden. Diezelfde avond
kregen wij een lijstje van de rege
ring. Dat lijstje is nooit bekend ge
worden, omdat de volgende dag AKZO
plotseling 'om' zou gaan.
Maar uit het lijstje blijkt wel, dat
woensdag al de AKZO ons een eind
tegemoet wilde komen. En ook de rol
van de regering blijkt eruit. De belan
grijkste punten waren:
het overleg tussen de vakbonden
en de directie van ENKA-Glanzstoff
wordt stopgezet Voortaan zal de AK
ZO-directie de gesprekspartner van de
vakbonden zijn.
Een wijze mar. zou bij het overleg
als voorzitter fungeren.
Diverse alternatieve plannen zou
den in discussie worden gebracht
De ENKA-bedrijven zouden niet
gesloten worden zonder goedkeuring
van de vakbonden.
AKZO zegde toe, niet alleen de
economische, maar ook de sociale
zwaar te zullen laten wegen.
Bepaalde problemen, die buiten de
sfeer van het overleg met de AKZO
zouden liggen, zoals de werkgelegen
heid, worden in het bijzijn van de
regering besproken.
Toen wij deze voorstellen donderdag
aan de bezetters voorlegden, kwam
plotseling het bericht, dat AKZO het
structuurplan zou terugnemen. 'Wij
gaan liever door de knieën dan door
de grond', zei een directielid van
AKZO tegen mij- Dreigde AKZO door
de grond te gaan?
Wuppertal was immers wel in staking
gegaan, maar Zwijnaarde niet.Zwij-
naarde was ee nbeetje link voor ons,
zegt Jansen. De zaak lag daar anders.
De regering, de vakbonden en AKZO-
België waren al lang aan het praten
over afname-garanties. Zij meenden
een oplossing in eigen land te kunnen
vinden. Bovendien hebben de Maoï
sten nogal greep op de werknemers
van Zwijnaarde. Een actie daar had
zeker risico's met zich meegebracht.
Maar wanneer de bezetting nog een
paar dagen had geduurd, was ook
Emmercompascum meegegaan. Boven
dien dreigden er in de Arnhemse
nederzettingen en bij de AKZO-doch
ters Ketjen-Carben en Chefaron in
het Botlekgebied, Ketjen Amsterdam
en Duyvis acties. En weet u: de
solidariteitsmacbine komt wel eens
moeilijk op gang, maar wanneer ze op
gang komt is ze ook niet te stoppen.
Gebed
Vrijdag kregen de bezetters voldoende
garanties van de AKZO-directie. Toen
kon het feest beginnen, een ontroe
rend feest. Aan het eind van de
vergadering in de kantine sprak be-
drijfsaalmoezenier Huysmans, die de
hele bezetting had meegemaakt, een
gebed uit Een man kwam naar Vin
Hilst toe en zei: ik heb twintig jaar
lang het lidmaatschap van de vakbond
betaald, maar vandaag ben ik pas lid
geworden. Het was heit gevoel van 40-
45, van enorme saamhorigheid. Ze
hebben nooit gevraagd 'hoe hoog is
m'n uitkering'. Geen scheerapparaat,
geen deken is gestolen.
Gisteren deelde directeur De Boer
Van Hilst mee, dat er in de fabriek
weer gelachen en gezongen wordt iets
wat maandenlang niet gebeurd is. Tal
van staffunctionarissen feliciteerden
de bezetters in het weekend.
De vakbeweging heeft een nieuw
strijdmiddel gevonden. Eindelijk be
staat er dan de internationale solida
riteit. 'Dit is het eerste hoofdstuk van
de nieuwe geschiedenis, die werkne-
mend Nederland en werknemend Eu
ropa gaat schrijven', zegt Jef Jansen.
En Van Hilst: 'Ik vind het heel wat
belangrijker, dat er een internationale
vakbond komt dan een federatie van
de drie vakbonden in Nederland.'
Het verhaal van de bezetting van de
ENKA-Glanzstoff fabriek in Breda zal
binnenkort in boekvorm verschijnen.
behoudt ilch het recht voor om
In deze rubriek ontvangen me-
:n verkort weer te geven. BIJ
wordt met de naam van de
ndertekenü. Brieven kunnen wor-
len aan de lieer Joh. C. Francken.
de hoofdredactie var. Trouw-
'ofttbu* 859. Amsterdam.
esië (3)
erkuyl heeft in Trouw een
artikelen over Indonesië ge-
Op een aantal punten ga ik
al wil ik wel nogmaals stellen
tiek op en actie tegen de
regering in Indonsië niets te
eeft met het 'ontketenen van
een anti-Indonesische hetze:' Prof.
Verkuyl is toch ook niet anti-Zuidafri
kaans?
Waar ik het wel over hebben wil is
zijn suggestie dat er maatregelen
moeten worden getroffen tot snelle
berechting van de politieke gevange
nen. Voor welk misdrijf moeten die
gevangenen berecht worden? Voor
deelname aan de coup van 1965? Proi.
Verkuyl zal toch moeilijk kunnen vol
houden dat bij een gebeurtenis waai-
in, naar zijn mening, 'bepaalde leider*
van de PKI samen met een groep
officieren 'de hand hebben gehad, be
halve de onmiddellijke getjingtjangde
honderdduizenden nog eens vele tien
duizenden mensen betrokken rijn ge
weest. Voor hun lidmaatschap van de
verboden PKI dan misschien? Maar
dan zouden de politieke gevangenen
schuldig moeten worden verklaard
aan de misdaad dat zij lid waren van
een partij die op het moment van
hun arrestatie volstrekt legaal was: de
PKI is pas in maart 1966 verboden.
Wat moet dat voor rechtsstaat worden
die mensen, die volgens de algemeen
geldende rechtsnorm evident onschul
dig zijn, alsnog gaat berechten op
grond van een achteraf gemaakte wet
telijke bepaling en dat nog wel zeven
jaar na dato, d.w.z. terwijl de betrok
kenen al zeven jaar door de hel zijn
gegaan? De regering van Indonesië-
kan het onrecht dat zij haar politieke
tegenstanders heeft aangedaan alleen
goedmaken door de gevangenen vrij
te laten, niet door hun voortgezette
gevangenhouding de schijn van een
juridische rechtvaardiging mee te ge
ven.
Soest dr. Jan Pluvier
Jij-U (2)
Ik weet dat de U-barrière in onze taal
Dies Heitmeyer erg hoog zit En in
derdaad, je kweekt er geen gelijkheid
mee. Ik ben het dan ook helemaal
eens met wat Dies schrijft alleen zou
ik de situatie om willen keren en
spreken over een jij-barrière in onze
taal. Als we nu toch gelijkheid willen,
waarom elkaar dan niet hogelijk ge
waardeerd in de U vorm in plaats van
het door ons Nederlandse toch wel zo
aangevoerde platvloerse ge-jij of ge-
jouw.
Spreek uw kinderen maar eens aan
met u, moet je kijken hoe ze rea
geren! En dit Dies, was nog maar
een reactie van uw
Baarn
G. Knotters
Een interpretatie
Ondanks de bedenkingen die prof. J.
v.d. Berg heeft tegen het boek van dr.
H. Wiersinga 'Verzoening als verande
ring', is hij er niettemin dankbaar
voor. Hij noemt het tenslotte een
loflied op de verzoening, dat geschre
ven is 'vanuit een diepe verbonden
heid met het geheim van de Gekrui
sigde.' Aldus een artikel beëindigen
beantwoordt volledig aan de eisen van
de esthetica. In het welbehagen ver
dampt elke tegenspraak, de dingen
van de dag kunnen weer hun gewone
loop hernemen, een goed salaris hier,
een bom op een dijk daar. Prof. v.d.
Berg zal deze opmerking wel als een
aantijging opvatten en er op wijzen
dat hij het boek van dr. Wiersinga,
waarvoor hij dankbaar is, niet' ge
schreven acht voor mensen die niet
lijden aan de spanning tussen lied en
realiteit. Dat hij zich zelfs niet kan
voorstellen dat er christenen zijn die
niet onder die spanning lijden en hoe
zou dus iemand kunnen denken dat
juist aan hem. die behalve christen
ook professor is, het lijden voorbij
zou gaan. Toch denk ik dat en niet
alleen van hem. Wie er m onze dagen
van geperfectioneerde gewelddadig
heid nog steeds mee doorgaat om de
dood van Jezus te bespreken als 'de
verzoenende daad van Christus' cn
dit blijft aandragen als het onherhaal
bare en onovertrefbare gegeven van
de heilsgeschiedenis, veresthetiseert
de werkelijkheid tot een mythe en
heeft niet God en mensen, maar een
interpretatie lief. In plaats van mede
dogen is er alleen maar eigenliefde, al
mag dat natuurlijk niet blijken. Van
daar de lyriek. Het loflied op de
verzoening door de kruisdood verslui
ert een dieper liggende onbewogen
heid voor de lijdende mens. Het ver
klaart op lyrische wijze de afwezig
heid van tranen, terwijl er maar een
verklaring voor is: er is geen verdriet.
Omdat de vrienden van Jezus niet
konden geloven dat hij werkelijk
dood was, zeiden zij dat hij leefde.
Terecht, want liefde overstijgt de
dood. Maar er moet een verschrikke
lijke verwringing hebben plaats ge
vonden, ik denk al bij Paulus, als in
onze dagen een hoogleraar in de theo
logie het leven in een relatief-goede
rechtssfeer durft te verdedigen terwijl
binnen en buiten deze rechtssfeer,
maar steeds met elkaar in verband,
aan ontelbare mensen het recht tot
leven wordt ontzegd
Lisse
waarvoor naar graad van ontwikkeling
ook nog betaald moet worden (lijkt
dit niet veel op slavenhandel? Mis
schien iets voor demonstratiegrage
lieden). Het geheel is een grote vol-
kerenruil geworden. Israël heeft zeker
niet het minst van deze ongelukkigen
opgenomen. Al deze mensen hebben
een dak boven hun hoofd en niemand
is genoodzaakt zijn leven te slijten in
een tent Goed, ik geef toe dat Israël
financieel sterk gesteund wordt door
b.v. rijke Amerikaanse Joden, al is
dat toch een groot pluspunt voor deze
Joden. De Arabische volkeren kunnen
zich hier aan spiegelen, er is ruimte
en geld genoeg in de rijke Arabische
olielanden.
Rotterdam
J. Schireck
Gerard Buschman Bsböl
Palestijnen
Met belangstelling het artikel van
medewerker Harm Lamberts over de
Palestijnen gelezen. Toch meen ik dat
het geheel niet objectief is, want
laten we terwille van de rechtvaardig
heid de schijnwerper ook eens richten
op Israël, dat vanaf 1948 honderd
duizenden Joodse vluchtelingen
heeft opgenomen en nog opneemt.
Denk maar aan de Russische Joden
Als regel lees ik de rubriek 'Vandaag'
met grote belangstelling. Ditmaal
ging het over Babel. Het verhaal uit
Genesis 11 is overt>ekend. Ik neem
graag aan dat het zondige van de
torenbouwers ligt in het 'laat ons een
naam voor ons maken'. Maar zou het
verwarren van de spraak niet kunnen
betekenen dat de mensen ruzie met
elkaar kregen en daarom uit elkaar
gingen? Ik geloof niet dat ze door
taalverschil uit elkaar gedreven wer
den, want dat taalverschil bestond al
veel eerder. In vers 5 van Genesis 10
lezen we over de kinderen en kleinkin
deren van Jafeth dat ze verdeeld zijn
in hun landschappen, elk naar zijn
spraak. En in vers 20 over de nako
melingen van Cham: zonen van Cham,
naar hun huisgezinnen, naar hun
spraken. En in vers 31 de zonen van
Sem, naar hun huisgezinnen, naar
hun spraken.
Kennelijk gaat het hier over de tijd
vóór de Babelbouw, want in vers 32
lezen we dat de huisgezinnen der
zonen van Noach na de zondvloed op
de aarde verdeeld zijn.
Zeist
J. H. Morreau
Stemmen of kiezen
De eisen van de 'progressieve drie'
aan de confessionelen zijn onjuist.
Duidelijkheid is gewenst. O.k. Maar
die wordt juist ermee gediend indien
d confessionelen zowel met de 'pro
gressieve drie' als met de 'conservatie
ve twee' voor de verkiezingen tot een
regeerakkoord komen. De Nederlandse
staatsburgers kunnen dan kiezen
tussen de 'progressieven' en de 'con
servatieven' of evt. andere politieke
partijen. En als ze zichzelf niet mon
dig achten kunnen ze op concfessione-
le kiesmannen stemmen.
Amsterdam
D. J. Mulder
de aprildagen het onheilspellende beridht kwam, dat vijf
ledrijven gesloten zouden worden, hebben de vakbonden het
nt ingenomen, dat wanneer er acties zouden komen, deze niet
a moesten plaatsvinden, maar bij de andere gezonde AKZO-
en. Daarom hebben wij ons ook fel verzet tegen de CPN-
tratie in april. Dit standpunt is verlaten op de vergadering
augustus in Breda. De stakingen bij de andere AKZObedrij-
ren uit. Zij hadden bij de vierhonderd gulden-acties de spits
leten en voelden weinig voor een staking. Bovendien werd de
in Breda onhoudbaar. Onze leden verlangden duidelijkheid'.
ugustus kwamen elf ENKA-
kaderleden van de vakbonden
leden van de ondernemings-
elkaar om de laatste conclu-
trekken uit het CED-rapport
lort van de Commissie Exter-
indigen).
ergadering werd besloten alle
i het bedrijf in Breda te
akefeld zei toen: We moeten
En Van Os vulde aan: dan
we nu het uur U bepalen,
ld ik (Van Hilst) op, en zei:
izelf kent en twijfelt dat u
zwijgen, sta dan nu op.' De
en bleven zitten,
avond werden de uitgang-
an de bezetting op papier
AKZO-directie moet voor
nde werkgelegenheid zorgen,
ïg van de actie moet straf
bezetting moet de nationale
nationale pers halen en de
et geweldloos zijn. Dat woord
dloosheid komt tientallen
oor in de notulen van die
&ng.
twaalftal vergaderingen wer-
elf het plan uit. Aan de
uren van de vakbonden
een meegedeeld, dat er 'ac-
roorbereiding zijn'. Het fa-
rein wordt in kaart gebracht,
nisatieschema krijgt gestalte,
nagegaan of de vijf portiers
iragen.
n september staat de hele
op papier. Of de bezettingen
enault-fabrieken en de Clyde-
ls voorbeeld gediend hebben?
èt is juist de simpelheid die
's heeft doen slagen.' Op
13 september lichten wij de
turen van de vijf betrokken
in (de drie vakcentrales, de
ir beambten en de Belgische
in. De hoofdbesturen geven
ien minuten hun fiat aan de
:n datum wordt vastgesteld,
gger hoe liever, zeggen de
tuurders. Dinsdag, zeggen wij
i. Dan is het prinsjesdag en
llie onvoldoende publiciteit,
•enwerping. Maandag lijkt de
Aan het einde van de korte
ing houdt de voorzitter van
industriebond J. Brussel een
espraak. Hij dringt er nog-
terk bij de organisatoren
geweldloosheid voor hon-
eent na te leven. Vervolgens
wij moeten van nu af aan
aan de structuren van deze
Ppij-
woensdag ontvangen de ka-
van het AKZO-concern een
van de vakbonden met als
voorlopig gaan we niet in
De AKZO-directie is gerustge-
één plaats wordt het stencil
ereikt: in Breda.
collega's in. Zij zeggen solidariteit
toe. Twee dagen later dreigt de ge
plande bezetting plotseling te misluk
ken. Ik (Van Hilst) wds juist in het
kantoor aan de Van Miierlostraat bezig
de organisatieplannen nog een keer
door te nemen. Er komt een tele
foontje uit de fabriek. 'Er wil een
groep gaan staken', zegt een benauw
de stem. Ik schrok me rot. Ik ben
direct naar de fabriek gegaan. In de
fabriek aangekomen, gaf ik de mensen
inzicht in wat we wilden. Er komen
acties, zei ik. Donderdag (vier dagen
nadat de bezetting zou plaatsvinden)
krijgen jullie een circulaire. Maanda
gavond houden we een kadervergade
ring. De mannen waren gerustgesteld.
De directie seint naar Arnhem, dat
eind volgende week acties bij de EN-
KA dreigen.
Zaterdag begint de organisatie grote
vormen aan te nemen. Walkie talkies
worden het NKV-bureau binnenge
bracht, type-machines en stapels pa
pier arriveren. Ik bestel vierhonderd
broden voor maandag. De bakker ge
looft me niet. Ik moet een papiertje
tekenen.
Geen poker
Zondagmorgen roepen we zestig EN-
KA-werknemers. In het Bredase hotel
De Kosmopoliet komen wij diezelfde
avond bij elkaar. Voor de deur staan
bewakers. Ik houd een toespraak. 'Wij
hebben u niet bij elkaar geroepen om
een partijtje poker te spelen.De
bezettingsplannen worden voorgelegd.
Twee mannen vragen bedenktijd. Aan
het eind van de avond is iedereen het
met de actie eens. Alle zestig mannen
krijgen instructies. De lafste tonen
zich het moedigst.
Diezelfde avond slaat de schrik me
opnieuw om het hart. In België heb
ben de kaderleden van de vakbonden
vergaderd. Er zijn acties op komst in
Breda, wordt er gezegd. De Middel
burgse correspondent van VARA's ac
tualiteiten-rubriek Dingen van de
Dag, verbonden aan de Provinciaalse
Zeeuwse Courant, ruikt lont. Nog die
zelfde avond heeft hij zijn verhaal
over de bezetting rond. Ik doe een
smeekbede bij hem. De volgende mor
gen om half acht heeft Dingen van de
Dag een uitzending. Wanneer ik de
volgende morgen de radio aanzet, lo
pen de rillingen over mijn rug. Óver
ENKA echter geen woord.
Diezelfde morgen staan zestig vrou
wen verbaasd over het gedrag van
hun mannen. 'Ik begrijp niet waarom
je je scheerapparaat meeneemt naar
de fabriek', wordt er gevraagd. De
komende vijf dagen zullen zij hun
echtgenoot alleen door de tralies van
de fabriekspoort kunnen zien.
riteit
onden lichten aan het eind
»eek hun Belgische en Duitse
De bakker
Om half één krijgt Van Hilst een
telefoontje op de fabriek. Het is de
bakker. 'Wanneer kan ik die vierhon-
De bezetters uitten zich soms erg creatief, zoals deze tijdens de bezetting gemaakte spotprent blijkt.
De bezetters luisteren naar een mededeling.
derd broden nu eens afleveren',
vraagt hij. Vanmiddag, luidt het ant
woord.
De zestig mannen hebben preciese
instructies gekregen. Verboden bij el
kaar te zitten, verboden de naam Van
Mierlostraat te laten vallen. In die
straat heeft de hele nacht het licht
gebrand. Tientallen auto's reden af en
aan.
Rond één uur worden de horloges
gelijkgezet. Om tien voor twee begint
de actie. In het instructielokaal
spreekt bezettingsleider Ben Blokzijl.
'Deze fabriek is bezet. Ik vraag de
vakbonden om steun.' Wij knikken
ijverig ja.
Een half uur later arriveert directeur
De Boer bij de fabriek. 'Ik had alles
verwacht, maar dit niet', zegt hij,
wanneer hij het bordje 'dit is bezet
