TWEE ARNHEMSE WIJKEN
OPKNAPPEN - MAAR HOE?
Onthullend
zwartboek
is op komst
:/K
T/KWARTET ZATERDAG 23 SEPTEMBER 1972
BINNENLAND T19/K19
esteit, God verhoede dat u een hartinfarct krijgt', liet voorzitter H. S. Fievet van de Nederlandse
patiënten Vereniging in een telegrafische gelukwens aan koningin Juliana weten op haar verjaardag
30 april 1970. Op het in den lande enige opschudding verwekkende telegram kreeg de heer Fievet
reactie een vriendelijke bedankbrief van de vorstin. In november van dat jaar richtte de vereniging
weer tot Soestdijk, nu met het verzoek om een koninklijke goedkeuring, die vijf dagen later al werd
lend. De vorstelijke gestes zijn de rozen op de doornige weg van de Nederlandse Hartpatiënten
miging, die op 25 februari 1970 uit nood werd geboren.
Hartpatiënten grijpen naar het middel van een demonstratie om voor hun belangen op te komen: tekenend voor de
situatie op het gebied van de hartchirurgie in Nederland.
Huib Goudriaan
)A De oprichter van de Nederlandse Hartpatiënten Vereniging, de 42-jarige Bredanaar Hen-
zievet, heeft sinds 1970, met zijn medebestuursleden en met ruim tienduizend leden, het eens
sloten wereldje van de hartchirurgie danig in beweging gebracht.
'ievet zelf een hartpatiënt,
eemaal een hartinfarct kreeg en
al een operatie onderging is
rotendeels te danken dat de
andse hartpatiënten niet bleven
"Maar', stelt hij bitter vast,
odsituatie bleef wel en is zelfs
erd'. Na februari 1970 zijn door
brek en ook onderling geruzie
lirurgen (de Utrechtse affaire-
dink in 1970 en de Eindhoven-
ire-Van der Schaar in augustus
jaar) de wachtlijsten voor
hartoperaties tot een sinistere
uitgegroeid.
eniging, die ervan overtuigd is
meer dan genoeg bij betrokken
idsorganen en ziekenhuisbestu-
de bel heeft getrokken, heeft
nstreeks half oktober de publi-
■an een 'zwartboek' aangekon-
:en zwartboek met een onthul-
verzicht van de stagnaties bij
hartoperaties, dat nog vóór
kiezingen de politieke partijen
rakker te schudden. De samen-
maken er geen geheim van
chaos in de Nederlandse hart-
ie groter wordt, naarmate men
ter in afdaalt'. Merkwaardig is
ze chaos uit de doeken moet
gedaan door de patiënten zelf.
r Fievet: 'Is het niet bedroe
dat wij hartpatiënten, zieke
bij wie juist de emoties zo'n
legatieve) rol spelen, zelf moe-
ikken tegen wantoestanden?'
nder te kunnen putten uit het
undigde zwartboek is uit de
feiten wel te concluderen
iets mis is bij de hartchirurgie.
het Centraal Bureau voor de
ek stierven er in 1970 aan
vaatziekten 49.720 Nederland-
nen en vrouwen. Op het ogen-
ijgen dagelijks ongeveer NE-
G Nederlanders een hartm
aan dit aantal overlijdt onmid-
de helft en kan de andere
edeeltelijk herstellen door een
imde open hartoperatie, waar
extra aderaansluiting in het
ordt aangebracht.
ga-
neer
door
/vor
sten,
jgen
G.
of
dat
ster)
krij-
indi-
i het
in
llen-
t aan
nne-
I RIS
EN
HAOS IN DE HARTCHIRURGIE
Voorwaarde is echter dat zo'n opera
tie niet te lang op zich laat wachten,
omdat de situatie van de patiënt
meestal verslechtert. Niettemin staan
honderden patiënten op alsmaar
groeiende wachtlijsten, variërend van
drie maanden tot twee jaar en soms
vier jaar. Het spreekt vanzelf dat de
spanning van dit lange wachten het
ziektebeeld uitermate negatief beïn
vloedt.
Toen Hendrik Fievet in februari 1970
de hartpatiënten opriep voor hun be
langen op te komen, stond hijzelf op
de wachtlijst van het Rotterdamse
academisch ziekenhuis Dijkzicht. Hij
was gealarmeerd door het vertragen
van bouw en inrichting van de afde
ling hartchirurgie in Rotterdam,
waardoor er jaarlijks slechts 52 in-
plaats van 520 patiënten zouden kun
nen worden geholpen. De regering
meende de benodigde drie miljoen
gulden niet te kunnen opbrengen. In
zijn oproep waarop dertienhonderd re
acties binnenkwamen, eiste Fievet
meer inspraak, meer onderzoek en
geldelijke steun van het rijk voor
open hartoperaties en revalidatie.
Tekorten
Maar wat gebeurde er sindsdien en
lioe is de situatie nu? In Nederland
wordt op negen plaatsen open hartchi
rurgie toegepast, terwijl er ernstig
wordt getobt met tekorten aan geld
en personeel (er zijn 25 hartchirurgen
en 150 cardiologen, hart- en vaatspeci-
alisten, beschikbaar). In het Utrechtse
St. Anthoniusziekenhuis wordt thans
bijna de helft van alle open hartope
raties uitgevoerd. Verwacht wordt dat
er dit jaar driehonderd patiënten zul
len worden geopereerd. Vervolgens
komen de ziekenhuizen van Leiden
met 150, Groningen met 110 en Eind
hoven met honderd operaties (vóór de
'operatie-stop' van Eindhovens Bin-
nenziekenhuis) en Rotterdam. Am
sterdam en Nijmegen met kleinere
aantallen.
In Utrecht zit er nog steeds geen
schot in de voorgenomen samenwer
king op het gebied van de hartchirur
gie tussen het St. Anthoniuszieken
huis en het Academisch Ziekenhuis,
waar als gevolg van de affaire-Wieber-
dink sinds april 1970 geen open harto
peraties meer worden verricht. En dat
terwijl in 1970 een splinternieuwe
kliniek, speciaal ingericht voor deze
ingrepen, gereed kwam. De kliniek
wordt nu gebruikt voor ingewikkelde
vaatoperaties en wordt voorbereid op
niertransplantaties. Volgens Fievet
heeft Leiden onvoldoende capaciteit
om alle patiënten aan te kunnen en
speelt in Rotterdam de personeelsstop
voor de universiteit de hartchirurgie
parten.
Protesten
De Nederlandse Vereniging van Hart
patiënten heeft de afgelopen twee
jaar meermalen geprotesteerd tegen
het niet gebruiken van de nieuwe
kliniek van het Utrechtse AZU voor
open hartoperaties. Na het ontslag
van de hartchirurg prof. dr. J. Wie-
berdink en de daardoor veroorzaakte
sluiting van de kliniek werd de vere
niging in januari 1971 beloofd dat de
kliniek op 1 oktober 1971 weer zou
draaien. Maar het bleek een loze be
lofte te zijn, die volgens de toenmali
ge voorzitter van het bestuur van het
AZU, prof. mr. I. A. Diepenhorst,
zelfs nooit zou zijn gegeven.
Inmiddels zijn de patiënten van het
AZU overgenomen door 'het St. An
thoniusziekenhuis en adviseerde de
stuurgroep hartchirurgie in juli 1971
om een Hartchirurgisch Centrum
Utrecht op te richten. Ook dit Hart
chirurgisch Centrum is nog steeds
niet van de grond. Hiervoor is im
mers een nieuwe hoogleraar in de
hartchirurgie nodig en een nieuwe
staf.
De benoeming van een nieuwe hoogle
raar lijkt te worden vertraagd door
twee factoren. Ten eerste door een
meningsverschil binnen het bestuur
van het gezamenlijke hartcentrum en
de hartteamkern van het St. Anthoni
usziekenhuis, over de vraag of de
AZU-kliniek als tweede operatiecen
trum moet worden gebruikt. Er zou
namelijk een concurrentiestrijd tussen
beide teams kunnen ontstaan.
Ten tweede is er onzekerheid over de
vraag of de al twee jaar niet bezette
leerstoel hartchirurgie moet worden
omgezet in een leerstoel thorax-chi-
rurgie. De thorax-chirurgie is een be
trekkelijk jong specialisme, dat zich
bezighoudt met de borstkas, dus met
hart en longen beide.
De hoogleraar algemene heelkunde
van het AZU, prof. dr. P. Wittebol,
ziet in de thorax-chirurgie kennelijk
een bedreiging. Het afstaan van de
long-chirurgie aan de thorax-chirur
gie, een eis die de nieuw te benoemen
hoogleraar mag stellen, zou prof. Wit
tebol als een fatale slag voor de
algemene heelkunde beschouwen en
zou wellicht een nieuw conflict bete
kenen.
De heer Fievet is verontwaardigd
over het uitblijven van de hoogle
raarsbenoeming en de voorgenomen
samenwerking in Utrecht. 'Het gaat
er in de eerste plaats om dat de
hartpatiënten, mensen in levensge
vaar. worden geholpen. Er is geen
tijd eerst onderlinge conflicten uit te
vechten. Als ik piloot ben vecht ik
tijdens de vlucht ook geen menings
verschil uit met de tweede piloot met
als risico, dat het vliegtuig onbestuur
baar wordt en neerstort'.
Ook Eindhoven
Ook in Eindhoven, waar hartchirurg
dr. P. J. van der Schaar in het
Binnenziekenhuis open hartoperaties
verrichtte, leidde een meningsverschil
Voorzitter Hendrik Fievet
over de plaats van de hartchirurgie
binnen de algemene heelkunde tot
een operatiestop (in augustus jl.). De
Nederlandse Hartpatiënten Vereniging
had zij zag de storm aankomen
al eerder geprotesteerd en meende dat
door de stagnatie weer slachtoffers
zouden kunnen vallen. Een schrijven
van de vereniging werd door het
bestuur van het Binnenziekenhuis
echter 'als verregaande brutaliteit' ge
zien, terwijl de vereniging bovendien
als 'vereniging van plattelandsvrou
wen' werd betiteld.
Na een briefwisseling bleek voor Fie
vet en zijn medebestuurder B. H. A.
v. d. Hout de maat vol: op 29 augus
tus deponeerden zij een aanklacht bij
het Medisch Tuchtcollege tegen dr. J.
A. M. van Wijck, voorzitter van het
stafbestuur van het Binnenziekenhuis
en tegen geneesheer-directeur dr. W.
J. M. van de Sande. Tevens klaagden
zij vier cardiologen aan, die in ver
band met de gespannen situatie over
de plaats die de open hartchirurgie
moest innemen, het niet langer ver
antwoord achtten dat dr. Van der
Schaar nog langer opereerde. Dr. Van
der Schaar wilde in het Binnenzieken
huis een autonome afdeling hartchi
rurgie opbouwen. Maar dit stuitte op
bezwaren bij het bestuur, omdat het
financieel niet haalbaar zou zijn. Met
ook hier als achtergrond dat de alge
mene chirurgie slechts moeizaam en
weerstrevend ruimte vrij wil maken
voor de open hartchirurgie.
In het Elisabethziekenhuis van Til
burg worden sinds begin van dit jaar
eveneens geen open hartoperaties
meer verricht als gevolg van een
meningsverschil over de plaats van de
hartchirurgie. waarbij, zoals in Eind
hoven, geldgebfek van essentiële bete
kenis is. Voor open hartoperaties is
een kostbaar instrumentarium nodig
en meer en beter getraind personeel.
Bij de Wiebcrdink-affairc in Utrecht
en in Eindhoven was en is tevens
sprake van persoonlijke conflicten: zo
genaamde 'onverenigbaarheid van ka
rakters'. Terecht vragen de leden van
de Vereniging van Hartpatiënten zich
af of de hartpatiënten het slachtoffer
moeten worden van de strijdvragen
van chirurgen en ziekenhuisbestuur
ders.
Prof. Bron, hartchirurg van het Aca
demisch Ziekenhuis te Leiden, zei op
vier september in een radio-interview
dat het op halve kracht werken van
de Nederlndse hartchirurgie 'natuur
lijk voor deze patiënten een bijzon
der onaangename situatie is waar zo
gauw mogelijk iets aan gedaan moet
worden'.
Weliswaar werken commissies aan de
oplossing van de conflicten. Maar in
het bestuur van de vereniging die
in haar tweeëneenhalfjarig bestaan
één penningmeester en tweemaal een
secretaris verloor aan hartkwalen
worden conflictsituaties van maanden,
soms van jaren, als meer dan 'onaan
genaam' ervaren.
door Kees de Leeuw
week werd bekend, dat de
an de saneringswijken Klaren-
Sint Marten, gebouwd in de
helft van de negentiende-
voorlopig is stopgezet. In totaal
het hier drieduizend huizen
n dertienduizend gezinnen,
nkomstig het voorstel van de
groep zal als de raad ermee
d gaat in een klein gedeelte
int Marten, waar de huizen
gezien nog in behoorlijke
erkeren, begonnen worden met
iteren (opknappen van wonin-
omgeving). Slaagt deze proef,
I ook voor de rest van de
herstel worden overwogen,
sterbosch vindt echter deze he-
g van zaken in de grond van
t maar niks en laat dat in een
ook duixMijk merken. Hij be
niets van die plotselinge omme-
van saneren naar rehabiliteren,
ar geleden is besloten om deze
te saneren, zegt hij, omdat ze
chnisch slecht zijn en ook het
en leefmilieu niet best is. Het
woon één grote rotzooi in die
an het worden. Natuurlijk had-
e wel eerder willen saneren,
iet tijdstip is steeds uitgesteld
'olg van de grote woningnood,
Arnhem na de oorlog te
i had.
iet oorlogsgeweld zijn er veel
verdwenen,
was de redenering: het is
een troep, maar wat moeten
ders. De mensen kunnen nog
'n dak boven hun hoofd heb-
helemaal geen dak, dus laat
taan. Nu we echter een tikkel
en de ergste woningnood heen
loest het er toch maar eens van
want de eis van saneren werd
sterker. Ze hebben met gebalde
voor me gestaan. Iedereen
op die wijken en niemand
over opknappen van de huizen.
moest gesaneerd worden,
is zonder meer de wens van de
it volk en de pers. Dus werd
met zo'n tweehonderd wonin-
Vooral in de Rappardstraat zijn vele gaten gevallen. Hier het pand nummer 83. Links zijn werklui bezig sloophekken
neer te zetten, rechts is dat niet meer nodig. Daar valt niets meer te slopen.
gen per jaar te beginnen. Dit aantal
is inmiddels opgevoerd tot 250 per
jaar. Het is dan logisch, dat er gaten
vallen in zo'n wijk en dat krijg ik nu
naar m'n hoofd. Maar wat wil je dan?
En nu komt opeens onder invloed van
de publieke opinie die rehabilitatie-
gedachte opzetten. Zo in de trant van:
zouden we van die oude wijken niets
moois kunnen maken, waarbij de
mensen gezellig op de stoep zitten om
naar hun overbuurman te kijken? Die
gedachte slaat aan, iedereen is treurig
over de gaten in de wijk, radio en tv.
bemoeien zich ermee en nu hebben
we het dan gevonden: we gaan her
stellen.
Bisterbosch: 'kijk, ik ben zelf liefheb
ber van ouwe troep thuis verzamel
ik antiek en oude ansichten en ik
wandel honderd maal liever in een
oude dan een nieuwe buurt, maar ik
zie het gewoon niet zitten. Op zich
ben ik erg geïnteresseerd in het her
stel van oude buurten, waarbij je
ongemakken als weinig zonlicht en
kleine achterplaatsjes op de koop toe
moet nemen. Daar blijf je nu eenmaal
mee zitten, maar het sfeervolle karak
ter valt niet te ontkennen.
In Klarendal echter zijn alle huisjes
verschillend en bouwtechnisch kleven
er nog veel meer bezwaren aan. Door
daar zeventienduizend gulden per wo
ning in te steken, krijg je geen huis,
dat is aangepast aan de eisen van deze
tijd. Dan breng je alleen maar een
zeer beperkt herstel tot stand, dat
zeker geen 25 jaar standhoudt
Wethouder Bisterbosch: Als je een
buurt als de Geitenkamp een van
de mooiste arbeiderswijken in ons
land neemt; daar heb je allemaal
dezelfde type woningen uit de twinti
ger jaren. Als je daar gaat herstellen,
kun je door de gelijkheid van de
woningen nog iets doen, maar wat
Klarendal en Sint Marten betreft zie
ik het niet gebeuren. Bovendien kost
het handenvol geld. Maar goed, laat
ik nu eens uitgaan van een zeer
beperkt woongenot, wat dacht je dan,
dat daar voor huren komen uitrollen,
want die 17.000 per woning moet
ergens vandaan komen?'
Mr. Bisterbosch maakt een rekensom,
waarbij hij de rijksbijdrage, de aflos
sing en de rentevoet betrekt en komt
op een huur per maand van 112
gulden. 'En dan praat ik over wonink
jes, die nu 35 gulden doen. Dat is een
verdrievoudiging van de bestaande
huur. Is de Klarendaller vain vandaag
bereid dat voor zijm beperkt opge
knapte woning in die wijk te betalen?
En is de eigenaar want veel huis
jes zijn nog in handen van particulie
ren, ook al koopt de gemeente zoveel
mogelijk op bereid in deze woning
een bedrag van 9870 gulden, na aftrek
van de rijksbijdrage, te invensteren?
Ik zal u vertellen', zegt de wethouder,
'dat ik daar niet in geloof.
MAATREGEL
Iemand, die 112 gulden wil betalen,
wil veel liever naar een andere wijk.
Bijvoorbeeld de Vogelenbuurt of de
Geitenkamp, waar de huizen tachtig
gulden doen. Ik ben ervan overtuigd,
dat de Klarendaller nog veel liever
daar zit dan in een beperkt opgeknap
te woning in zijn eigen wijk. Natuur
lijk houd je uitzonderingen en dat
zijn dan de ouderen, maar de overgro
te meerderheid wil weg.
Wethouder Bisterbosch: ik heb ook
geen enkele dwangmaatregel om de
particuliere eigenaar te dwingen aan
het rehabilitatie-proces mee te doen.
Het rijk is daar wel mee bezig, maar
ik moet het eerst nog zien. Bovendien
als dat allemaal maatregelen zijn met
die gebruikelijke ingebouwde over
trokken rechtszekerheid, geloof ik er
helemaal niet in. Zo'n eigenaar gaat
met z'n bezwaren eerst naar Gedepu
teerde Staten en dat in hoger beroep
bij de Kroon. Zoiets kost handen vol
geld, terwijl het'die man alleen maar
een postzegel kost en voor je het
weet, zijn we drie, vier jaar verder.
Kijk, voor saneren is onteigenen no
dig en ook mogelijk. Voor rehabilita
tie eveneens, maar zonder effectieve
maatregelen kun je beter alles verge
ten. En daarom mis ik het geloof.
Mr. Bisterbosch: ik zou pas met reha
bilitatie willen beginnen als er een
grotere rijksbijdrage komt voor een
redelijk huurniveau en als ik die
dwangmaatregel heb. Van beide din
gen staat nog niets vast. Daarom zeg
ik, dat we met illusies bezig zijn. Ik
weet wel, dat het impopulair zal klin
ken, maar daar voel ik niets voor,
voor dat meeleuteren. Ik hou niet van
volksbedrog. Dan sturen ze me maar
de laan uit
Een heel ander geluid is te horen in
het wijkcentrum Klarendal, waar soci
aal opbouwwerker Ad de Klerk met
14 beroepskrachten en 35 vrijwilligers
alles op alles zetten om deze verpau
perde wijk nog enigszins leefbaar te
houden. Want, zoals een bewoner het
uitdrukte, dit gebouwtje hier, is nog
het enige, wat wij Klarendallers heb
ben.
Het centrum bestaat dezer dagen 25
jaar en ter gelegenheid daarvan is er
een tentoonstelling opgezet, die laat
zien, hoe Klarendal vroeger was, hoe
de wijk in de loop van de tijd is
achteruitgegaan en wat er nog van
gemaakt zou kunnen worden.
Aan de wand hangt namelijk een
studie-project van de architect Joop
Vischer uit Dieren, dat het motto
draagt 'Het kind in de wijk'. Hij
heeft een alternatief plan ontworpen,
waarbij Klarendal zijn eigen karakter
kan blijven behouden en met veel
groen, speelstraten en nieuwe opge
knapte huizen toch leefbaar wordt
gemaakt.
Ad de Klerk: 'Als centrum hebben wij
hij doelt op dit project niet de
pretentie, dat het zo zou moeten. Wij
willen alleen de andere kant laten
zien vanuit de leefgemeenschap, want
in feite moeten de mensen zelf beslis
sen'. Hij zegt, dat de bewoners langza
merhand murw gemaakt zijn van alle
uitspraken en plannen van de ge
meente en dat velen er niet meer in
geloven en in gelaten berusting maar
afwachten.
Zelf hij is uiteraard wel blij met het
interim-rapport en hij hoopt, dat er
nu eindelijk eens aandacht zal worden
besteed aan de problematiek van deze
wijk. Klarendal is steeds in het ver-
geethoekje geraakt Na de oorlog
heeft men zich blindgestaard op de
puinhopen in de binnenstad na de Slag
bij Arnhem. Dat was misschien wel te
begrijpen, maar je kan dat argument
niet blijven hanteren.
DOODSKLAP
Er moet nu maar eens wat gebeuren,
want als er nog drie jaar wordt
gewacht, is de zaak helemaal verkrot
en alles in elkaar gedonderd. Als
dit project mislukt, krijgen de bewo
ners de doodsklap van hun leven,
aldus De Klerk. Het vertrouwen, dat
ze nog hebben, is nu al zeer beperkt
maar dan kan je wel spreken van het
genadeschot. 'Euthanasie' in de slecht
ste vorm.
Ad de Klerk: de gemeente ziet het als
een financieel-economisch probleem,
waarbij dan op de achtergrond de
maatschappelijke problematiek mee
speelt. Het hele rapport gaat van dat
eerste uit, maar ik wil het omdraaien.
Dat is geen kwestie van ireeël zijn,
maar een aspect van het hele leven,
wat nooit aandacht heeft gekregen. Uit
stel mag niet meer mogelijk zijn. Het
is nu knokken geblazen.
