in
tito's moeten
onditie zijn
l)or vakantiereizen
AUTOBIOGRAFIE
Koop nog
vóór de vakantie
een Philips autoradio,
stuur'nkaari; een...
win 500 gulden!
Rijkosten
in het
buitenland
Zilveren anjers voor drie
'voortreffelijke Nederlanders'
Louis le Roy: laat
in tuinen en steden
groeien wat groeit
Frans Nieuwboer zoekt
naar techniek van de
schilders van Pompei
Mozes H. Gans vertelt
de geschiedenis van
de joden - in platen
J
luim in balken en snelle diesel
PHILIPS
van
'S NO
so mJ
05 Rll
12.50 I
14.55
voor I
en rj
ende
/KWARTET ZATERDAG 24 JUNI 1972
®JSicco de Jong
:ch-afdeling van Opel heeft
nieuwtjes bekendgemaakt:
»tic in de kokerbalken ten
J van de veiligheid en een
rersie van de dieselmotor.
fheid van een auto-carrosse-
itsingen te vergroten, hebben
ieurs van Opel de balken, die
ierie dragen, gevuld met po-
schuimplastic, dat zeer
wordt. Dit schuim heeft een
eigenschap: wanneer de bal
len samengedrukt bij een
jchok, dempen de met schuim
idelen ce schok met wiskundi
ge nauwkeurigheid, tengevolge van de
weerstand van het schuim. In eerste
instantie kan dit systeem toegepast
met lage snelheid. In dit geval dienen
de elementen als ingebouwde maar
verwisselbare bumpers, die voldoen
aan de internationaal vastgestelde
normen voor botsingen bij lage snel
heid. De met schuim gevulde profie
len hebben het voordeel dat ze licht
zijn en tegen lage prijzen in massa-
produktie vervaardigd kunnen worden.
Opel heeft deze maand op dè snel-
heidsbaan van haar proefterrein in
Dudenhofen twee wereldrekords en
niet minder dan 18 internationale re
tards voor wagens met dieselmotor
gevestigd. De race geschiedde met een
gewijzigde Opel GT, aangedreven
door een nieuwe, 4-cilinder dieselmo
tor van 2,1 liter. De wagen werd
gedurende drie dagen en nachten be
stuurd door een team van internatio
nale coureurs. De 2,1 liter dieselmo
tor, die voor de proeven werd voor
zien van een compressor, ontwikkelt
95 DIN pk. In een 60 DIN pk uitvoe
ring, zal deze motor in serie gemon
teerd worden op de Rekord Diesel,
die reeds in september in Nederland
leverbaar zal ziin.
OWSEL
Mobiloil
Sale Opel GT Diesel, die op de snelheidsbaan een gemiddelde snelheid van 190,88 km. per uur.
'"uitse Dudenhofen 10.000 km. aflegde met
sr.
mil
ng.
■18.00 de auto's, die vaak te
eTaJÏJ- bepakt en bezakt Neder-
uinotflaten voor lange vakantie-
ifnetjj bevinden zich vele poten-
ai yjechvogels. Nergens wordt
g. 2ijtreerd, hoeveel Nederlan-
jdurende de zomermaanden
ovel buitenland stranden, om-
arte j conditie van hun auto te
!s<zó) overlaat. Alleen de on-
cnokï1 en de 8evallen» waarbij
ïchoWB te hulp moet komen
fepatriëring, staan te boek.
inzenL a^een daarbij kan on-
■"ng.jide zorg voor de auto de
toestr va nveel narigheid zijn.
13
'V, ^ders schijnen van nature de
verkil te bezitten, zoveel mogelijk
te rfl hebben en houden in en op
^Mo te laden. Vele vakantiegan-
0" Iden met auto's, die volledig
in dé achterveren gezakt schijnen
s. 19Jrbij de schokbrekers nauwe-
ln Va]eer doeltreffend kunnen wer-
Med.j ANWB adviseert daarom een
|m van 50 kg 'bagage te laden,
iak r wordt uitgegaan van vier
s. b.den, die samen zo'n 300 kg.
|2 Ju In het instructieboekje van
^ijauto kan elke automobilist pre-
Nwsjden. wat het maximaal toelaat-
K-Wicht van het betreffende mo-
e,|Eventueel mag men daar iets
ds> aan, maar dan moet men lang
ui ijden, aldus de ANWB.
bepakken van een auto moe-
o ei re stukken zo dicht mogelijk
uiti zwaartepunt van de wagen
™nv( t worden. Dit wil zeggen vóór
nstei erbank of zo ver mogelijk in
23.^erruimte. Bij gebruik van een
al dienen daarop alleen niet te
vakantiespulletjes gelegd te
en wel met een maximum van
I kg. voor kleine en normale
n 50 75 kg voor grote auto's,
len dus met vier inzittenden
rkelijk samen 300 kg., dan zou
fen lege bagageruimte moeten
l In dat geval valt dus een
|al per definitie onder het be-
jerbelasting'. Dat bagage op de
„Aal stevig vastgezet moet wor-
ïhscsi voorkeur onder een degelijk
spreekt voor zich.
itenile bepakking moet de banden-
j^5 ig ook van het reservewiel
dfr|hoogd worden met circa 20
nrepl Verder dient iedere automo-
|r op toe te zien, dat de banden
een profieldiepte hebben van tenmin
ste 2 mm. Anders zijn ze aan vervan
ging toe. Controle op eventuele breu
ken voor vertrek is van belang en
verder moet onderweg steeds de span
ning gecontroleerd worden. En wel
als de banden iets afgekoeld zijn.
Met oog op de veranderde liggioig van
de auto na het laden, me,t name bij
auto's met de kofferruimte achterin,
dienen de koplampen gesteld te wor
den: anders werkt het dimlicht als
groot licht. Het meenemen van reser-
vedaimipen is ook van belang voor wie
's avonds of 's nachts wil rijden.
Een speciale vakantiebeurt verdient
altijd aanbeveling, zeker als het toch
bijna tijd is voor olie verversen of
wanneer de kilometerteller de 50.000
heeft overschreden. Wie per auto ver
re reizen maakt, moet zeker zijn van
zijn motor, remmen, stuurinrichting
en vering.
RESERVEONDERDELEN
Om kleine storingen te verhelpen is
een pakket reserve-onderdelen erg
nuttig. Het gaat hier om de reserve
lampen, bougies en contactpunten, V-
riem, condensator, koolborstels voor
de dynamo en zekeringen. Voor reizen
naar verre landen, waar de service
minder zal zijn, aan te vullen met:
een verdelerkap, rotor voor de
stroomverdeler en een stel waterslan
gen.
Als 'boordgereedschap' adviseert de
ANWB behalve krik, slinger en
kruissleutel, diverse schroevedraaiers,
een verstelbare sleutel, combinatie
tang en bougiesleutel mee te nemen.
Plus gevarendriehoek, sleepkabel,
poetslappen en looplampje.
Bij het tanken in het buitenland
dient men zoveel mogelijk het oliepeil
cn zeker als het warm is het
waterpeil in de accu te laten controle
ren. Ook aan het pompstation is con
trole van de bandenspanning gemak
kelijk.
PAPIEREN
Veel papieren zijn nodig om op reis
te kunnen gaan. We sommen op:
paspoort
groene kaart
rijbewijs
kentekenbewijs
dealerlijst van uw merk
instructieboekje van de auto.
In de 'papieren sfeer* liggen ook de
reis- en ongevallenverzekering, even
tueel een annuleringsverzekering,
melding bij het ziekenfonds, sociale
voorschriften bij ziekte in het buiten
land en de reis- en kredietbrief van
de ANWB.
Behalve die zekerheids-zaken is het
nog van belang de auto te voorzien
van nuttige accessoires als gordels en
een buitenspiegel, indien die er niet in
of op zitten. Ook het meenemen van
kinderspeelgoed kan de veiligheid ver
hogen.
Voor caravans waarover we al de
vakantie- voorzieningen beschreven in
het voorjaarsnummer adviseert de
RAI vooral de oplooprem, schokbre
kers en stabilisatoren te laten contro
leren alvorens te vertrekken.
Begin er vooral tijdig mee, want ook
vóór de vakantie is haastige spoed
zelden goed.
De rijkosten in het buitenland
verschillen sterk. In bergachtig
gebied cn trouwens al te begin
nen in Noord-Frankrijk betaalt
men tol voor autosnelwegen.
Frankrijk is voor vakantiegan
gers ook het duurst met benzi
ne, omdat Italië benzinebonnen
verstrekt. Die bonnen en zelfs
kaarten voor tolwegen zijn tevo
ren te koop:
benzinebonnen (circa 30 pet
reduktie) voor 15 liter per dag
en maximaal 225 liter bij de
ABN en Amro Bank in Neder
land, ACI en ENIT in Italië,
tolwegkaarten voor de Fel-
bertauernstrasse, Grossglockner-
Hochalpenstrasse en Brenner-
Autobahn in Nederland bij de
ANWB.
In Duitsland is tanken op de
autobanen duurder dan op ge
wone wegen; in Frankrijk zijn
veel merkloze benzines verkrijg
baar bij supermarkten, die soms
10 centimes goedkoper zijn (6.5
cent).
Enkele benzineprijzen voor super in
het buitenland, per liter:
België 9,77 frank =71 cent
Duitsland 0,65 mark 65 cent
Frankrijk 1,20 franc 78 cent
Luxemburg 8,40 franc 61 cent
Zwitserland 0,72 franc 61 cent
Oostenrijk 4,10 schilling 58 cent
Italië 162 lire 81 cent
Spanje 13'/fc peseta 68 cent
Denemarken 1,40 kronen 67 cent
Zweden 1,06 kronen 74 cent
Noorwegen 1,54 kronen 77 cent
bij gebruik van benzinebonnen circa
58 cent per liter.
Voor Engeland geldt een gallon-prijs
van 0,36 pond, wat neerkomt op 67
cent per liter.
ADVERTENTIE
Doe mee aan die grandioze Philips Autoradio-Vakantie-Wedstrijd.
Maak uw keuze uit écn van de 11 verschillende Philips autoradio's.
Ze zijn er al vanaf 129.-, en allemaal met een kristalheldere weergave
en met een royaal uitgangsvermogen van minimaal 5 watt.
Ga vervolgens gezellig met de muziek mee, met vakantie naar
Zandvoort, Barcelona of waar dan ook. Stuur Philips een
originele ansichtkaart en ding mee naar 500 gulden! Kans genoeg, de
totale prijzenpot bedraagt maar liefst 100.000 gulden.
Haal gauw het deelname-formulier bij de winkel of garage.
Daarin staan alle details van de Philips Autoradio-Vakantie-Wedstrijd
uitvoerig vermeld.
in de garage is van veel belang voor de veiligheid
van de auto, die lange afstanden zware gewichten
Binnenland T19/K19
Van een onzer verslaggevers.
AMSTERDAM - Prins Bernhard reikt volgende week dinsdag in het paleis op de
Dam zilveren anjers uit aan drie 'voortreffelijke Nederlanders' zoals het in de
convocatie heet. Hieronder wordt iets meer verteld over deze Nederlanders en
de activiteiten, waarvoor ze de hoge onderscheiding hebben gekregen.
ORANJEWOUD Van de drie
Nederlanders, die dit jaar zijn
onderscheiden met een zilveren
anjer, is de 43-jarige leraar Louis
le Roy uit Oranjewoud, de laatste
tijd waarschijnlijk het meest in
de publiciteit geweest.
Al jaren geleden waarschuwde hij
tegen de eentonigheid en de ver
vreemding, die ontstaan in een sa
menleving, die geheel volgens de re
gels van de economie en de technolo
gie wordt geordend. Hij richtte een
origineel monument op tegen de 'ge
lijkschakeling' door in zijn tuin de
natuur zoveel mogelijk haar gang te
laten gaan. Hij kreeg op die wijze een
tuin met een plantenrijkdom, waar
voor de meeste bezoekers zich de
ogen uitwrijven.
Naarmate de ongerustheid over het
milieu meer gemeengoed werd, trok
Le Roy meer aandacht Nu kan men
zich in de kringen der milieuverdedi
gers niet veroorloven 'de tuinen van
Le Roy' niet te kennen. Deze erken
ning is dan nu nog eens officieel
onderstreept met een zilveren anjer.
Le Roy heeft al ergens gezegd, dat
een naar een brandnetel genoemde
onderscheiding beter bij hem zou pas
sen. Hij heeft het niet zo begrepen op
de bedrijven, waar met veel kunst- en
vliegwerk anjers en dat soort sier
planten worden gekweekt. 'Laat groei
en wat er groeit,' is zijn uitgangspunt
bij het inrichten van een tuin. On
kruid en insecten gaat hij niet te lijf
met grote bussen vergif. De natuur
moet het zoveel mogelijk zelf maar
ordenen. Le Roy zou willen, dat men
het 'openbare groen' in de steden ook
wat minder kunstmatig zou ordenen.
Hij ergert zich aan de gladgeschoren
plantsoenen en gazons, die er uitzien
alsof ze in de fabriek zijn gemaakt
Het is hem een raadsel hoe tuin- en
landschaparchitecten genoegen kun
nen beleven aan een rij bomen, die,
op hun advies, op lantaarnpaal-afstand
van elkaar zijn geplant.
'Gemaakte' wijk
De kunstmatigheden passen overigens
helemaal in de nieuwe stadswijken,
die van A tot Z zijn 'gemaakt' en
waaraan de bewoners niets meer kun
nen veranderen. 'Zo'n nieuwe woon
wijk dwingt de mensen tot passiviteit.
Als je er binnen komt, krijg je al
slaap. Leven is er gewoon niet moge
lijk. En dan klagen ze ook nog, dat de
mensen nergens meer belangstelling
voor hebben,' oordeelt Le Roy. Als je
mensen 'ergens bij betrekken' wilt,
moet je ze niet opbergen in wijken,
waar alles al voor hen ingevuld is, zo
vindt hij. Zijn uitgangspunt bij het
ontwerpen van een stadswijk zou zijn:
'Geef iedereen de kans op een maxi
male eigen inbreng. In zo'n stad zit
een enorm vermogen aan creativiteit
en inventiviteit. Dat moet je aan het
werk zetten, dat moet je er bij halen.
Je slaat het dood, als je alles vast
schroeft in zo'n wijk.' De groenvoor
zieningen. die er zijn, kun je heel
eentonigheid bestrij-
goed gebruiken om toch iets van de
eentonigheid te doorbreken. 'Overal
waar je kunt, moet je die dodelijke
eentonigheid bestrijden.' verduideJijkt
hij.
Feilen
Le Roy vindt, dat de toekenning van
de zilveren anjer bewijst, dat men
zich meer en meer bewust wordt van
de feilen, die aan de huidige samenle
ving kleven. Er is duidelijk bij ge
zegd, dat de onderscheiding niet al
leen zijn mooie tuin geldt, maar dat
vooral zijn alternatief naast het ver
stedelijkte cultuurpatroon op prijs
wordt gesteld. Zo'n officieel getinte
pluim op de hoed kan hem nog wel
van pas komen. Want Louis le Roy
gaat wel door met het bevorderen van
de broodnodige variatie in de samen
leving.
De heer Nieuwboer kwam met de
techniek van het frescoschilderen in
aanraking door een opdracht van een
hoogleraar van de rijksakademie voor
beeldende kunsten. Die vroeg de stu-
cadoor pleisterlagen te vervaardigen,
waarop zijn leerlingen hun fresco's
konden maken. De techniek, die daar
voor werd gebruikt, leek de heer
Nieuwboer voor verbetering vatbaar
en hij ging daarom op zoek naar
andere mogelijkheden. Hij kreeg het
pas goed te pakken toen hij in 1942
in het vakblad voor stucadoors een
artikel van dr. H. G. Beijen (later
hoogleraar in de klassieke archeologie
te Leiden) over 'de techniek van het
stucwerk der Romeinen', las.
Dr. Beijen's artikel prikkelde de
nieuwsgierigheid van de Amsterdam
mer tot het uiterste. Zo spoedig moge
lijk ging hij zelf naar Italië om de
eeuwenoude muurschilderingen te be
kijken. Hij is er nog vele malen terug
geweest. Thuis experimenteerde hij
met duizenden monsters. Nieuwboer
gelooft nu eindelijk gevonden te heb
ben hoe de Pompejaanse schilders
hun kunstwerken maakten.
Methode
De eerste fresco-techniek, waarmee hij
kennis maakte, komt ongeveer op het
volgende neer: met kalkechte verfpoe-
der, aangewreven met kalkwater,
wordt geschilderd in een verse, nog
vochtige zeer kalkrijke mortel. N3
vier of vijf uur kan er niet meer
geschilderd worden. Het kalk bindt de
verf dan niet meer. Een grote schilde
ring kan daardoor alleen maar stukje
voor stukje worden gemaakt.
Dit procédé bevredigde de lieer
Nieuwboer niet helemaal, omdat zo'n
vochtige laag nog enkele malen onder
druk moet worden gezet, ook nadat de
schildering is aangebracht Dit leek
aanvankelijk niet mogeilijk, maar het
lukte de Amsterdamse stucadoor met
behulp van een speciale roller een al
beschilderd oppervlak toch samen te
persen. Met een warme strijkbout kon
hij er zelfs een spiegelglad oppervlak
aan geven.
Maar hij is nu veel verder. Hij is er
nu van overtuigd, dat het ook moge
lijk is om op een droge ondergrond to
schilderen, met kalk als bindmiddel.
Voor hem staat vast, dat men het
meer dan 2000 jaar geleden in Pom
pei ook zo heeft gedaan. Het fijne van
de techniek laat zich niet gemakkelijk
verwoorden. 'Het is niet altijd onder
woorden te krijgen, je moet het ook
doen,' verontschuldigt de nu 63-jarige
Nieuwboer zich. Hij heeft bij het
experimenteren hulp gehad van vier
schilders en die zijn laaiend enthou
siast verzekert hij.
Frans Nieuwboer heeft niet alleen
veel tijd, maar ook veel geld in zijn
speurwerk gestoken. Hij is op zijn
dertiende het stucadoorsvak ingegaan.
Frans Nieuwboer: onderscheiden stu
cadoor
Op zijn 21ste begon hij een eigen
zaak. Na de oorlog is hij vooral
werkzaam geweest als restaurateur
van oud stucwerk. Prachtige wand- en
plafondversieringen heeft hij onder
handen gehad. Hoogtepunt in zijn
loopbaan: het herstel van het trappen
huis in heAbefaamde pand Heren
gracht 475. De bedrijvigheid in deze
sector is de laatste jaren sterk afgeno
men. De heer Nieuwboer kwam daar
door wel ruim in zijn tijd, maar
minder ruim in zijn geld te zitten.
De resultaten van zijn speurwerk zijn
vanaf 27 juni (de dag waarop hij de
anjer krijgt) te zien in het Allard
Pierson Museum in Amsterdam. 'Ik
hoop dat er genoeg belangstelling is
om mij gelegenheid te geven wat ik
heb gevonden over te dragen; dat
men zegt, dit moet vastgelegd wor
den. Dat hoop ik,' zegt de eervol
onderscheiden stucadoor.
Mozes II. Gans: Amsterdam een goed
eilandje
In de loop van vele jaren bouwde hij
een enorme verzameling op van boe
ken, prenten, brochures cn andere
voorwerpen, die allen betrekking heb
ben op de geschiedenis van de Joden
in Nederland. In zijn boek tan hij
die hele geschiedenis 'in platen ver
tellen'. 'Zo'n verzameling komt na
tuurlijk erg langzaam bij elkaar .Ei
genlijk ben ik direct in 1945 al gaan
uitkijken naar allerlei dingen. Later
ben ik intensiever gaan zoeken. Er is
materiaal wat ik er. om zo maar te
zeggen, met alle geweld heb moeten
bijhalen. Natuurlijk ben ik de afgelo
pen jaren niet steeds met dat boek
bezig geweest, maar er zitten inder
daad, zo alles met elkaar, wel heel
wat jaartjes in,' zegt de heer Gans op
de vraag hoe lang hij er aan werkte
Zijn boek behandelt de periode tot
1940. 'Er is erg veel geschreven over
de moord op de Joden, en terecht
Maar er is niet veel bekend over hoe
ze gelééfd hebben. Daarover heb ik in
mijn boek willen vertellen,' licht de
heer Gans toe. Hij vond het niet
nodig om met zijn verhaal verder te
gaan dan 1940, omdat de gebeurtenis
sen, die daarna volgden al uitvoerig
zijn beschreven door professor Pres-
ser in De Ondergang. De heer Gans
wordt in dat boek ook genoemd. Pro
fessor Presser maakt in lovende be
woordingen gewag van het werk, dat
hij in de oorlogsjaren in Genève ver
richtte voor de joodse coördinatiecom
missie. De heer Gans vluchtte in 1942
naar Zwitserland. 'Een vriend zij toen
tegen mij: vanaf nu moet je alles
vastleggen. En sindsdien heb ik dat
eigenlijk steeds een beetje als mijn
taak gevoeld,* vertelt hij.
Jodenbuurt
De vooroorlogse Amsterdamse Joden
buurt heeft hij door en door gekend.
'Mijn vrouw en ik zijn geboren Ara-
sterdammers,' vertelt hij,' Eigenlijk
leven we op herinneringen. Zo van:
daar woonde die en dat was zo.
Ik weet wei, dat krijg je altijd
na zoveel jaren, door verhuizingen en
overlijden. Maar voor ons zijn het er
zoveel, het is teveel en masse ge
beurd.' "Dan sta je in een grote
synagoge, waar wel 2000 mensen in
kunnen. En dan zijn er maar zo'n
zeventig. Zo'n situatie houdt altijd
iets wrangs.'
Wederopbouw
Na de oorlog heeft de heer Gans zich
ingezet voor de wederopbouw van de
Joodse gemeenschap in Nederland.
Veel heeft hij geschreven in het
Nieuw Israëlitisch Weekblad, waarvan
hij 10 jaar hoofdredacteur was. Over
het klimaat in het naoorlogse Neder
land zegt hij: 'De eerste jaren waren
erg moeilijk en erg naar. Men wist
duidelijk geen raad met de terugke
rende Joden. Ik heb daar vreselijke
nare ervaringen mee opgedaan. Na
1948 is er veel veranderd. Toen zag
men dat de Joden ook vechten kon
den en dat heeft de houding van de
Nederlandse samenleving ten aanzien
van de Joden duidelijk veranderd.'
Het stelt de heer Gans wel teleur, dat
het antisemitisme toch weer de tap
opsteekt. Ook in Nederland, vindt hij.
'Veel van wat nu anti-Israël is, is in
wezen antisemitisch.' 'Heel gek,' zegt
hij, 'anti-semiet is een scheldwoord in
Nederland, maar anti-semitisme komt
voor.' Toch vindt hij het prettig in
Nederland. 'Vooral Amsterdam, dat
blijf ik een goed eilandje in deze
wereld vinden. Maar daarvoor ben je
natuurlijk geboren Amsterdammer,'
aldus de nu 55-jarige Gans.
