7
^(0
Die NAZI Olympiade
München
1972
corruptie
verspilling
waanzin
mfrontatie met
fazi-Olympiade'
hokt Duitsers
(F/KWARTET ZATERDAG 17 JUNI 1972
Sport T21 K21
UK OP HISTORIE
I00DT TOT KRITIEK
E OLYMPISCHE SPELEN
akkelijk te schipperen.
;enen die maandenlang
>n enkele prestatie hebben
;fd en daarvoor ook nog
ciale kampen zich weken
ïebben ontzegd wat veelal
i igenaam wordt ervaren
diegenen doet de ideolo-
vlag waaronder het Feest
itrolt er minder toe dan al
eine zaken rond het pres-
zoals de wind, de baan of
ekiüige spiertje.
1 11 litler heeft van die argeloos-
ankbaar gebruik gemaakt. De
elen van 1936, bejubeld vanuit
door Hans Schmit
de gehele wereld, werden niet alleen
uitgebuit terwille van Adolf Hitler en
het Duits nationalisme, maar vormden
tevens een luguoere voorbode van cle
tweede wereldoorlog. Voor wie de
herinneringen aan dat Feest wat zijn
vervaagd óf voor wie te jong is om
daar herinneringen aan te Kunnen
hebben, is dit jaar een geheugen
steuntje verschenen. De uitgeverij
Marz in Frankfurt fotokopieerde het
officiële, rijkelijk geïllustreerde Olym-
pia-album uit 1936 en bracht het op
nieuw op de markt.
Hakenkruizen
uitgeverij Marz in januari 'Die Nazi-
Olympiade' uit dóóroim schreef de
auteur Gerhard Zwerenz een nawoord
Gerhard Zwerenz: 'Angst was de re
den waarom ik dat nawoord heb ge
schreven. Angst voor grootheidswaan
in de Bondsrepubliek. De verschijning
van 'Die Nazi-Olympiade', in de eerste
maand van het jaar waarin de Spelen
in München worden gehouden, was
noodzakelijk om ruimte te scheppen
voor zelfkritiek, want daaraan ont
breekt het wel. Kritiek was er wel,
maar mot dit boek is de grote schok
pas gekomen. We hebben het een
waarschuwing willen laten zijn, de
mensen met hun eigen geschiedenis
willen confronteren en willen zeggen:
kijk uit, dat en dat is er gebeurd.
Want alles wat in Duitsland met
massa te maken heeft, wordt snel
waan. We hebben een historisch voor
beeld voor ogen'.
Het boek heeft Duitsland geschokt
de reacties waren scherp en Bundes-
minister Egon Franke heeft de uitga
ve van het boek zelfs veroordeeld.
'Die Nazi-Olympiade' hield de Duit
sers een spiegel voor en zij herkenden
bepaalde trekken bijvoorbeeld het
nationalisme. Gerhard Zwerenz: 'De
Spelen dienen andere dan sportieve
doelen; de Spelen worden mede uitge
buit voor het nationalisme'. In de
huidige situatie betekent dat dat de
strijd in Mündhen vooral is toege-
■E DUITSER HEEFT MET DE
GEKNIPPERD bij de opening
uitgeverij Marz het Olympische
972 meegaf. Sinds lange tijd
de adelaar met het haken-
i daaronder de vijf Olympische
.weer in de etalages van de
pkels. Het enige verschil met
terug is dat nu op het omslag
woorden 'Die Nazi-Olympiade'
ndsrepubliek wist niet hóé te
n: men verheugde zich, schrok
elde. Tot degenen die het boek
verkeerde keelgat schoot, be-
ook bondsminister Egon Fran-
7 februari 1972 ontving de
een brief van de SPD-minis-
verontwaardigd was dat het
bleem op het omslag prijkte.
V)eet de uitgeverij een gebrek
litiek instinct en verzocht om
uit de handel te nemen. Hij
'Dat u desondanks dit boek
oos in het openbaar aanbiedt,
'ti jen nog met het nazi-embleem
omslag, toont mij op welke
n met ivelke middelen het he-
n dage weer mogelijk is de
he tijden van ons volk op een
jke manier te verheerlijken'
h teverij heeft geen stap terug
Directeur Jörg Schroder ver-
tich er over dat de minister
staat is boeken als kritisch te
eren wanneer de woorden
m ie analyse' op het titelblad
en. Verder schreef Schröder in
itwoord: 'Volgens de mening
enke zijn de burgers van de
epubliek te onmondig om in de
tiding van documenten, die het
1 van de nationaal-socialistische
Rg tonen, iets anders te zien
rheerlijking'. Gerhard Zwerenz
e de minister uit in het open-
>er de nazi-Spelen van 1936 en
utinggeld verslindende corrup-
en tan 1972' te discussiëren,
cussie is tot nu toe uitgebleven
1<
wat de uitgeverij aan de uitgave
(waarvan tot nu toe zo'n 20 tot 30
duizend exemplaren zijn verkocht)
V'èl heeft overgehouden, is een indruk-
wekkende verzameling brieven. In
die epistels zijn namelijk enkele op
merkelijke aspecten te ontdekken.
Produktie-chef Kumetat: 'In de eerste
plaats zijn er veel mensen die de
uiigave van het boek op prijs stel
len, maar die het betreuren dat er in
de titel het woord nazi, een scheld-
rooord voor Duitsers, voorkomt of die
het betreuren dat het nawoord er bij
geschreven is. Voor die mensen heb
ben we ook bij het nawoord een
stippellijntje aangebracht, waarlangs
ze die pagina's eruit kunnen knippen.
In de tweede plaats hangen de reac
ties samen met de streek: in het
zuiden hebben vooral de kranten ui
terst negatief gereageerd, maar hoe
meer je naar het noorden komt, des
te groter wordt de waardering'.
Miirz Verlag is ervan overtuigd betere
zaken te hebben kunnen doen door
het woord 'nazi' van het omslag te
halen. Veel meer mensen zouden dan
hun reserves hebben overwonnen
zeker in Beieren Kumetat'Men
denkt daar nogal lokaal en patriot
tisch') zouden de oplage-cijfers om
hoog geschoten zijn. Voor de uitgeve
rij (die overigens uit een folder het
hakenkruis heeft moeten verwijderen)
is dat echter niet van het hoogste
belang. Kumetat: 'We hopen met dit
boek vooral de mensen te bereiken,
die het niet eens waren met het nazi
regiem, maar het in 1936 toch een
leuke Olympiade vonden. Voor die
mensen is het boek eigenlijk het be
langrijkste foor die mensen zou
het een denkstoot moeten zijn'.
Die Nazi-Olympiade. Fotomechaniser Nach-
druck der Olymplschen Splele von Berlin
1936. Nachwort: Gerhard Zwerenz. MSrz
Verlag. Frankfurt Main 1972. 240 biz. 20.00
DM.
O IN BERLIN UND GARM1SCH-PARTENKIRCHEN
Unveranderter Nachdruck des OITuiellen Olympla Albums von 1936N ach won i Gerhard Zwerenz
MARZ
Het boek dat uitgeverij Marz in januari op de markt bracht. In een
folder heeft de uitgeverij het hakenkruis moeten wegwerken van
wege de moeilijkheden met de verspreiding.
Het boek toont een onder hakenkrui
zen bedolven Berlijn, verhaalt van de
niet aflatende Duitse successen, laat
zien hoe goed een Oberleutnant, een
Major en een Rittmeister op hun
Pruisische paarden uit de voeten kun
nen komen, maar ademt vooral de
nadrukkelijke aanwezigheid de
Führer van Nazi-Duiiitsland. En als
er eens een pagina is waarop geen
hakenkruis of een de nazi-groet bren
gende deelnemer te zien valt, maakt
de tekst dit gemis wel goed. Zoals in
het geval van de twee Duitse kogel-
slingeraars, die in heftig gevecht met
een Zweed zijn gewikkeld. Karl Hein
en Erwin Blask dreigden ten onder te
gaan, totdat de Führer de eretribune
betrad en zij met formidabele worpen
het goud en het zilver voor hun land
veroverden. Duitsland, 'een eiland van
vrede in het woelige Europa', had
weer eens bewezen wat het dankzij
Adolf Hitler allemaal wel niet kon.
Wat dat in werkelijkheid inhield,
bleek nog niet eens zo gek veel later.
Voor de Spelen al waren de Gestapo
en de Kripo begonnen verdachte ele
menten er uit te pakken op wat
hoger beleidsniveau werd datzelfde
jaar op grote schaal steun verleend
aan de fascisten in Spanje en werden
de plannen voor de inval in Oosten
rijk en Tsjechoslowakïje voorbereid.
Vergeten
t feestte naar aanleiding van de Spelen: op de straten ver
in zich duizenden onder de vlaggen met het hakenkruis en de
ische ringen.
De ideologie uit die dagen wil de
Bondsrepubliek in 1972 vengelen. In
München zal worden getoond dat er
wat veranderd is in het land dat de
wereld in de oorlog stortte.
Wie echter Berlijn 1936 met
München 1972 vergelijkt, zal tot de
conclusie komen dat wel veel maar
niet alles is veranderd. Dóórom gaf
Gerhard Zwerenz ls ln 1925 in Gablenz in
Sa'ksen geboren. Hij was ondermeer koper-
smid, soldaat, krijgsgevangene, lid van de
volkspolitie, leraar, student filosofie in Leip
zig. Wegens publikalies werd hij uit de SED
(Oostduitse communistische partij) gezet;
sinds 1957 woont hij ln de Bondsrepubliek.
Zijn boeken (die niet ln het Nederlands zijn
vertaald) bereiken vooral in de Verenigde
Staten hoge oplage cijfers. Hij woont in
Nieder-Roden bij Frankfurt Main.
spitst tussen de Bondsrepubliek en de
DDR. Al in 1969 schreef het 'H'andels-
blatt' dat er een toenemende bondsre-
publikeinse onrust bestaat over de
stijgende prestaties van de sportmen
sen die 'tussen kin en navel met
hamer en sikkel zijn getooid'. Hetzelf
de blad weet ook te melden dat een
Oostduitse official na te diep in het
glas te hebben gekeken, losliet dat
zijn land eng blij is op Duitse grond
zijn aanzien, op kosten van het Wes
ten nota bene!, te kunnen verbeteren.
Graadmeter
In de Bondsrepubliek heeft men daar
om niet stilgezeten. Onder leiding van
groot-industrieel Josef Neckermann
kwam de Sporthilfe van de grond en
werden miljoenen in sportieve talen
ten gestopt. Het doel van die investe
ringen: succes in München. Want Nec
kermann ziet sportieve successen als
'de graadmeter voor het prestatiever
mogen van een volk' en ais winst in
de 'maatschappelijk/politieke concur
rentie met de socialistische landen'.
In gratis publikaties staan dan ook
teksten zoals: 'Hij stoot niet verder
omdat hij Marxist is, maar omdat hij
beter kan trainen".
Ook in de sport-praktijk van alledag
Het officiële begin van de Spelen van 1936: Adolf Hitler groet de Olympische vlag nadat hij de Spelen
voor geopend heeft verklaard.
Het is echter niet alleen de nationa
listische uitbuiting die Gerhard Zwe
renz stoot ook op politiek en
economisch terrein worden de Spelen
gebruikt. Zwerenz: 'Toen de oppositie
een motie van wantrouwen tegen de
regering-Brandt indiende, hebben de
Spelen een rol gespeeld. De CDU
In zijn nawoord schrijft Gerhard Zwerenz dat niets de massa vreem
der was dan de gedachte dat zij de voorbereidingen van de dood van
50 miljoen mensen bejubelden. Wie nu naar een foto als deze kijkt
(het schietterrein waar de deelnemers aan de moderne vijfkamp zich
bezig hielden met pistoolschieten op menselijke figuren), komt een
dergelijke gedachte minder vreemd voor.
werpt dit nationalisme zijn schaduw
vooruit. In Varese, bij het wereldkam
pioenschap wielrennen in 1971, ver
slaat de Oostduitse tandem Geschke/
Otto het Westduitse duo Barth/Mül-
ler en de Westduitse officials protes
teren tegen een in wielericringen 'ge
bruikelijke' en niet te controleren
overtreding. Aanvankelijk worden de
Westduatsers in het gelijk gesteld,
maar later wordt het protest toch
afgewezen. Bij zwemwedstrijden in
Uppsala in datzelfde jaar veroorzaakt
de Westduitser Wehmeyer twee valse
starts om, zoals trainer Gerhard Hetz
naderhand zegt, Hans Fassnao'nt drie
ënhalve minuut meer voorbereiding
te geven. Tot grote ergernis van de
Oostduitsers, die zich daardoor bena
deeld voelen. Daarnaast deden zich
afgelopen zomer in de Bondsrepubliek
twee vlag-incidenten voor: zowel bij
de wereldkampioenschappen judo in
Ludwigshafen als bij zeilwedstrijden
bij Kiel werden vlaggen van de DDR
en Rusland beschadigd of gestoten.
Gruwelverhalen
Dergelijke gevallen zïjn geen uitzon
dering. Gerhard Zwerenz: 'Ook in Sap
poro, bij de winterspelen, is in de
Bondsrepubliek een soort nationale
haat ontstaan. Toen werden de West
duitse rodelaars, reeds lange tijd de
sterksten, verslagen door Oostduitse
rodelaars. Er ontstond daarop een
golf van haat en er kwamen, ook in
de kranten, de meest gruwelijke ver
halen over wat er met de Oostduitse
rodelaars zou gebeuren. Zo zouden die
tijdens de training met riemen aan
hun sleden zijn vastgebonden. Derge
lijke verhalen zijn een sport-psychnlo-
gische voortzetting van de gruwelver
halen uit de tweede wereldoorlog,
toen we te horen kregen dat de
Russische soldaten aan hun machine
geweren waren geketend'.
Il'ier ligt ook voor Gerhard Zwerenz
de opvallendste parallel tussen de
Spelen van 1936 en van wat in
München lijkt te ontstaan: nationale
uitbuiting van de resultaten. Zwerenz:
'Ik ben tégen het hijsen van vlaggen
en het spelen van volksliederen; de
sportman wordt daardoor onteigend
van zijn prestaties wat hij gedaan
heeft, valt ten deel aan het land van
dc vlag en het lied. Die staatjes die
iedere dag worden opgemaakt, van
wat ieder land aan medailles heeft
veroverd, zijn gevaarlijk. Dit over
trokken nationalisme moet worden af
gebroken ik hoop dat dit boek en
de kritiek daar iets toe heeft bijgedra
gen. Overigens sluit het wel bij het
nationalisme aan dat er over sport in
oorlogstermen wordt gesproken het
woordgebruik in sportberichten en in
oorlogsberichten stemt overeen'.
Ook de Kölner Stadt-Anzeiger ver
baast zich (in de boekenbijlage van
Pasen 1972) over dat woordgebruik en
merkt op dat sportbestuurders ook
heden ten dage nog liever van vrede
en vrijheid, nationaal bewustzijn en
vaderland spreken dan van sport. Re
censent Ulpich Manz verbaast zich er
ook over dat een groot deel van de
sportuitdrukkingen uit het met pa
thos volgepropte 'Die Nazi-Olympiade'
zonder meer nog zijn in te passen in
de huidige sporttaal.
Politiek
wil niet dat de SPD en de FDP de
regering bij de Spellen zal vertegen
woordigen en dat Fnanz-Jozeph
Strauss daar als Franz-Joseph Strauss
m,oest komen en niet als minister'.
Wie het fijne wil doorgronden van
wat als economische uitbuiting wordt
ervaren, moet München zien als een
stad die uit alle andere delen van de
Bondsrepubliek geld wegtrekt ten
gunste van de Spelen. Sport valt on
der de ministeries van kuituur in de
Lander, die er is geen Bondsmims-
terie voor kuituur voor een deel
van de kosten moeten opdraaien. Ger
hard Zwerenz: 'Het gevolg is dat hier
de kinderen niet genoeg scholen heb
ben, omdat ze in München een tent
dak bouwen. Denk ook eens aan de
wegen er vallen per jaar 20.000
doden op de weg en aan het
gebrek aan belastinggelden. Toch
wordt er gebouwd en dat zal, zo heet
dat, de stad München ten goede ko
men maar de woningen die zijn
gebouwd zijn te duur en het onder
houden van de sportstad na de Spelen
alleen al kost een kapitaal. Ten tijde
van de Spelen zal Frankfort een
knooppunt voor de telefoon-verbindin
gen zijn. Telefoneren kan ik dan wel
uit mijn hoofd zetten. De Spelen
zorgen voor achteruitgang: het tv-bud-
get komt ten goede aan de uitzendin
gen van de Spelen, waardoor er al in
maanden geen behoorlijk programma
is geweest. Er zijn vrijwel geen nieu
we produkties, maar wel veel herha
lingen. En wat er wordt gemaakt, ls
erg goedkoop'.
Maar zelfs waarneer Gerhard Zwerenz*
angst voor uitbuiting rond de Spelen
zou zijn weggenomen, houdt hij nog
een forse dosis reserves ten aanzien
van het Feest over. De begrippen en
waarden waarmee de Olympiade
wordt omgeven, vindt hij vals. Het
zou gaan om presteren, om ascese, om
persoonlijkheidsvorming, om volksge
zondheid. Maar, schrijft hij in zijn
nawoord: 'In werkelijkheid plegen de
topsporters roofbouw op hun leven en
hun gezondheid en hun mammoet-
prestaties verbergen slechts de alge
mene toestand: op de scholen ontbre
ken sportleraren en sport-gelegenhe-
den, in het werk worden van de
arbeiders eenzijdig lichamelijke werk
zaamheden verlangt, terwijl het leger
van werknemers toch al aan een te
kort aan beweging lijdt. Overal ont
breekt liet aan de mogelijkheden in
de vrije tijd sport te bedrijven. Sport
wedstrijden op topniveau veranderen
daar niets aan; ze verminderen eerder
nog de kansen van de anderen omdat
ze het geld kosten dat nodig zou zijn
voor de bouw van accommodaties
voor degenen voor wie een beetje
sport noodzakelijk is als compensatie
voor het werk en het urenlange hok
ken in de auto'.
Dit is het derde artikel over de
Olympische Spelen. De voorgaande ar
tikelen verschenen in de krant van 3
en 12 juni.
