Leimuiden en Rijnsaterwoude oudste
in het Plassengebied
Agenda voor Leiden
v. d. WATER
het ontginnen van de wildernissen werd in de elfde eeuw begonnen
Beperkte verbetering
van kruispunt Medusastraat
>4
py/KWARTET VRIJDAG 16 JUNI 1972
Ilegio IJl
YFMiAPYMYGS-
ÊtM\GE\
Blijvende sendee.
De ruimste keuze.
De beste merken.
Gratis graveren, desgewenst
handgravure.
De KONING der
VERLOVINGSRINGEN
Uw juwelier
Haarlemmerstraat 181 - Leid
(ADVERTENTIE)
heden nog^ niet aangetroffen.
De wel in deze gemeente aanwezige
archeologische monumenten althans
zijn van heel wat jongere datum. Pal
ten zuidwesten van het voormalige
Seminarie, op de westelijke flank van
de strandwal. bevindt zich een door
grachten omringd terreintje. Hier had
heer Dirk van Teylingen (een bloed
verwant van de graaf van Holland) in
de tweede, helft van de 13e euw een
kasteeltje 'staan, dat 1275 'steenhuis'
genoemd wordt. Later is het 'steen
huis' vervangen door een klooster, dat
er van 1413 tot aan de Reformatie
gestaan heeft. Een tweede klooster te
Warmond bevond zich juist ten
noordwesten van de NH kerk; het
huidige weiland draagt nog steeds de
naam Kloosterwei.
In het noorden van de gemeente,
maar nu op de oostrand van de
strandwal, wordt nog een kasteelter
rein gevonden; het is Oud Alkemade,
dat, middeleeuws van oorsprong, in
later tijd enige malen herbouwd is,
om tenslotte in 1824 definitief ge
sloopt te worden. De terreinen van
enige 17e eeuwse buitens, die sedert
dien verdwenen zijn, laten wij hier
buiten beschouwing.
Is aldus het archeologische beeld van
het strandwal-landschap in het streek-
plangebied vrij goed bekend, veel
minder is dat het geval in het uitge
breide veengebied. Toch zou hier met
name de archeologie een neit onbelang
rijke bijdrage kunnen leveren tot
een nieuwe visie op het langdurige
proces der ontginningen. Ons zijn nu
alleen bekend een aantal vindplaatsen
van 12e-eeuws aardewerk langs de
Meije. één van de oude ontginnings
bases; en ten tweede de 'Wüstung'
verlaten nederzetting) Jacobswoude in
de gemeente Woubrugge, waarvan een
monumentje ten westen van de weg,
halverwege tussen Alphen naar Rijn
saterwoude de plaats aangeeft.
het hiervoor beschreven ontgin-
litg gstype werden de hofsteden alle
nde kopeinden van de kavels langs
ontginningsbasis opgericht; hierin
de oorsprong van de open lintvor
e bebouwingsstructuur, die alle
escfpen no in meer of mindere mate
lonen.
oudste ambachten in het plange-
waarvan de oorsprong waar
af ijnlijk dateert van voor plm 1050,
rel i Leimuiden (Liethemuthon), Rijn-
srwoude (Rinsaterwalt) en Esselij-
1 woude (Asleckerwalt). Het laatste
:n* bacht is later als bestuurlijke een-
.e1 d geheel verdwenen; tot dit am-
1.D tht behoorden het dorp Esselijker-
ade (het huidige Woubruggë) en
t in de 18e eeuw weer verdwenen,
er Jacobswoude, dat waarschijnlijk
i gelegen langs een oude heerweg,
rJ de dorpen Leimuiden en Rijnsa-
'oude met de Oude Rijn verbond,
ambacht Are, waarvan deel uit-
en kalden de nederzettingen Ter Aar,
'v.f'ger Aar (het huidige Langeraar).
der Aar (thans Korteraar) vond
oorsprong aan het einde van de
1 eeuw.
ineens omstreeks de 12e eeuw ont-
t1 nden de ambachten Nieuwkoop
leucoop), Nieuwveen (Nieuweveen)
Zevenhoven (Sevenhoven). Het
1 1 bacht Zevenhoven vormde een on-
rdeel van de destijds nog onder
frschappij van de bisschop van Een idyllisch plekje in Rijnsaterwoude.
Contactavond met
adviesraad voor
de binnenstad
LEIDEN De Adviesraad voor de
Binnenstad, die vrijdag (vandaag) een
burgerij-contactavond houdt in de
burgerzaal van het stadhuis, heeft
alles gedaan om eventuele 'drempel
vrees' op te heffen. De individuele
Leidenaar heeft duidelijk zijn stempel
gedrukt op de hele organisatie.
Zo is de burgerraad, bereikbaar via de
stadhuistrap aan de Breestraat, in zes
'eilandjes' verdeeld. Elk eilandje (van
twee tafeltjes met stoelen erbij) ver
toont met opvallende letters de naam
van de werkgroep te weten structuur
plan, wonen, verkeer, monumenten en
leefbaarheid. De zesde tafel is voor
et secretariaat (algemene i'nforma-
.ie).
Zoeken naar de juiste mensen is ook
overbodig, want van elke werkgroep
zijn minstens voorzitter en rapporteur
aanwezig, aan wie men alle vragen en
alle ideeën grif kwijt kan.
Behalve het gebruik van de burger
zaal heeft het gemeentebestuur de
Adviesraad ook een ruime voorraad
pittige koffie toegezegd. De Advies
raad, waarvoor secretaris mevrouw F.
W. D. Jansen-Hoonhout als gastvrouw
optreedt, hoopt elke bezoek(st)er op
koffie te onthalen. En dat vanaf acht
uur.
LEIDEN Tijdens de behandeling
van de begroting voor 1972 is vanuit
de gemeenteraad aangedrongen op
verbetering van het kruispunt Heren
singel-Medusastraat. Hoewel in het in
vesteringsplan voor de jaren 1972-76
een bedrag van 450.000 is opgeno
men voor een in 1973 uit te voeren
algehele herziening van dit kruispunt,
menen B. en W. dat het uit een
oogpunt van verkeersveiligheid nood
zakelijk is, dat reeds thans tot een
beperkte verbetering wordt overge
gaan, in afwachting van de algehele
reconstructie.
Deze verbetering bestaat uit een wijzi
ging van de bestrating, het aanleggen
van een verkeersheuvel en een over
steekplaats voor voetgangers.
(ADVERTENTIE)
Eriebau
KANTOORINRICHTING BRANDKASTEN
KANTOORMEUBELEN
DIREKTIEKAMERS
MAGAZIJNKASTEN
KANTINEMEUBELEN
TOONZALEN Geopend van 9-17 uur
I to
Wm. Barentszstraat 35 Lelden
fpgnasr
VRIJDAG is JUNI
Voorschoten: Kasteel Duivenvoorde. 8.30 uur
nam. duo Ellen MacGiUavrlj Hult en Jaap
Spigt Klavecimbel, werken van rond 1700.
bed.
ZONDAG 18 JUN'l
Pieterskerk. 8 00 uur Holland Festival.
Toonkunstkoor mei Holie Mess,-
Zuiderkerk. 7.00 uur: afscheid dr. v. d
Zwaan
MAANDAG 19 JUNI
Stadhuis. 7.45 uur openbare gemeenteraads
vergadering.
Kamer 503 stadhuis. 2.30 tot 4.J0 uur:
spreekuur Alg. Burgerlijk Pensioenfonds,
voor gepensioneerden.
DINSDAG 20 JUNI
Hooigracht 38, 7.30 tot 8.30 uur spreekuur
stichting huisvesting werkende Jongeren.
Breestraat 19, 7 tot 8 uur: spreekuur Chr.
Emigratiecentralc.
Stadhuis, 7 tot 8 uur spreekuur Bouwfonds
Ned. Gemeenten.
Driftstraat 49, 10.30 tot 11-30 uur spreekuur
soc. raadsvrouw.
Arbeidsbureau Doezastraat 2a. 9 30 tot 10.30
uur. Man-Vrouw-Maatschappij, voorlichting
over parttime-werk.
WOENSDAG 21 JUNI
Dtjkstraat 2a, 10 tot 11 uur spreekuur soc.
raadsvrouw
Stadhuis. 4 30 tot 6 uur: spreekuur soc
APOTHEKEN
Van 16-23 junt Apotheek Centraal. Bree
straat 74. lel 20352. Apotheek Voorschoten en
Apotheek Oegstgeest.
DOKTERS. BRANDWEER. POLITIE
Dokterstelefoon 5 maal 2 (tot sondag 24
Brandweer 5 maal 3.
Politie 5 maal 4.
EHBO 20643.
BEHANDELING NA ONGEVALLEN
De polikllnlsehe behandeling ua ongevallen
v.ordl van dinsdag 12' uur 'smlddagsi lot
woensdag 12 uur waargenomen door hel
Diaconessenhuls. Vrijdag 12 uur lot zaterdag
12 uur door het St. Elizabeth ziekenhuis
Hooigrachti. Op andere werkdagen en op
zondagen door hel Academisch Ziekenhuis.
GEMEENSCHAP ZUID-WEST
Hulpverlening»- en Informatiedienst voor Lei
den voor hulpverlening telefoon 20460 voor
Informatie 33921
BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
AradenilM-h Ziekenhuis dagelijks behalve op
dinsdag van 19 00-19.45 uur. dinsdag van
13 00-14 00 uur; zaterdag en zondag van
14.30-1530 uur.
Bezoektijden Kliniek Verloskunde en Gynae
cologie: Voor patiënten van de afdeling
Gvnaecologle en voor zwangerrn van 10 00-
12' 30 en van 15 00-20 00 uur Voor kraam
vrouwen van 10 00-11 30. 15 00-17 30 en van
18.30-20 00 uur Op dinsdag Is er de gehele
dag geen bezoek. Bezoek Praeinaturenafde-
llng (alleen voor ouders) dinsdag niet. Ma.
wo. do en vrij van 18.30-18.45 uur; za en zo
van 15.00-15.15 uur.
Dlaconesscnhuls: lstc klasse dagelijks 11 00-
12 00 uur. 13.15-14 00 uur: 19 45-20.30 uur: 2a
en 3e klasse dagelijks 13.15-14 00 uur: kin
derafdeling dagelijks 14.45-15.30 uur en
maandag, woensdag- en vrijdagavond 18.00-
19 00 uur
Elisabeth Ziekenhuis: Volwassenen 3de klas
alle dagen van 14 15 uur en van 18 45-19 3D
uur. 2de klas alle dagen van 11.30-12.00
uur, 14.00-15 00 uur en van 18 45-19.30 uur.
'.ste klas alle dagen vanaf 11.30 uur.
Kraamafdellng: 3e klas van 15.00-16 00 uur
en van 18.45-19 30 2e klas van 11.30-12.00
uur (alleen vaders), van 15.00-16.00 uur en
tan 18.45-19.30 uur.
SPREEKUUR GEZINSVERZORGING EN BE
JAARDENHULP dagelijks van 9.00-10 00 uur
op Morssingel 8. telefoon resp. 24800 en
23200.
ALPHEN Bezoekuren ziekenhuis 'RIJ-
noord': dagelijks (ook in hel weckend) le
klas en 2e klas van 10.30-11.00 uur; van
14.00-14.45 uur, van 18.00-19.00 uur; 3e klas
van 14.00-14.45 uur. van 18.00-19.00 uur, van
19.00-19.30 uur alleen voor echtgenoten; kin
derafdeling van 15.00-15.30 uur, van 18 00-
18.30 uur alleen voor ouders. Kinderen
beneden 16 Jaar góén toegang op de kinder
afdeling
FILMS 15—22 JUNI
Camera: My Fair Lady. 14 Jr Dag 8.00 en
do. vr. in... dl 14.00 uur Matinee Dik Trom
en het circus. Za. wo 14 30 en zo 14.00 en
16 15 uur Nachtvoorstelling vr en za 23.30
uur. Adieu VAml'.
Studio: Degenerate*. 18 Jr Dag 14 30, 1» on
en 21 15 uur Zo 14 30, 16.45, 19.00 en 21.15
I.ldo De Geweldenaars. 14 Jr Dag 14 30.
19.00 en 21 15 uur Zo 14 30. 16 45. 19 00 en
21.15 uur
Luxor Klute. 18 )r Dag 14 30. 19 00 en
21 13 uur Zo ook 16.45 uur
REX Von Rvans express Trein 14 jr Dag
2 30. 7 00 en ook 9 00 uur zo 2.30. 4 30. 00
en 9 15 uur Nachtv. Eiland der lusten
vr ra 1130 uur.
Trianon The French connection. 18 Jr Da«f.
2.30. 7.00 en 9 00 uur. zo 2.15. 4 30. 7 00 en
9 15 uur.
TENTOONSTELLINGEN
De Lakenhal 'De familie Fortman, zilver
smeden te Leiden In de 18de eeuw. van 24
Juni tot 27 augustus
Galerie 't Dulvenhuy*. Rapenburg 94 grafiek
van Marijke de Wit en kleln-plastiek van
Frank Letterie van 2 tot 24 Juni. dl tot en
met zondag van 14 00-20 00 uur.
Rapenburg 65 Tentoonstelling 'Thorbecke In
Lelden van 2 tot en met 30 Juni
Museum Volkenkunde Fal-La. HIJ* 'te Zei
len. tot 8 januari 1973. Openingstijden ma
t m. za 10.00-17.00 uur; zo- en feestdagen
13.00-17 00 uur Dagelijks filmvertoning
Galerie v d Vlist. Botermarkt 3 Tekeningen
Ed Dukkers. wandkleden Mieke Kemmlng en
pasleis Tint van Doornik, tot 15 Juli. di tot
cn me' zat 9 (in tot 18 00 uur Ook schilde
ri)en van Johfr.i '-n plastieken van Jeroen
Bosch en Bob Brouwers
,mj HAAG-LEIDEN Omstreeks het jaar 1000 was het vasteland van Holland bezuiden het IJ nog een X'-wa:
fler - 1 A >H i
HAAG-LEIDEN Omstreeks het jaar 1000 was het vasteland van Holland bezuiden het IJ nog een
zaaifdun bevolkt gebied waar nederzettingen zich hoofdzakelijk slechts bevonden in het duingebied (geest-
len) en op de kleiboorden van een aantal rivieren.
'lassengebied waarover nu een structuurschets is verschenen vormde in die tijd een onderdeel van
l0#»- 'lands-heerlijke wildernis', een onontgonnen, vrij bosrijk, gebied waarin menselijke bewoning
en rel niet werd aangetroffen.
'ev!8ebied bevonden zich reeds enige meren nl. het Kaghermeer en het Brasemermeer die via het
eis Ise meer het Haarlemmermeer en het Spieringsmeer in open verbinding stonden met het Ye, een uit-
van de Almeren. de latere Zuiderzee.
ewe ts werd het gebied doorsneden door een aantal veenstromen zoals de Meye, de Zijl, de Oude Aae,
er en Kromme Mijdrecht, waarlangs de afwatering van het gebied op natuurlijke wijze geschiedde,
oeitreeks de 11e eeuw werd het gebied dat voordien, althans formeel onder de bisschop van Utrecht
«-teerde, grotendeels onder heerschappij van de graaf van Holland gebracht.
Jij nederzettingspatroon in de zgn. Utrecht staande Proosdij van de St.
Ma nds-Utrechtse laagvlakte vindt Jan.
Ier^|oorsprong, voor wat betreft het De nederzettingen in het westelijk
Dorpstraat L et i n ui i d
V1 indse dee in de uitgifte van
roe: jen gelegen in de landsheerlijke
mis door de graven van Holland
;olonisten. Hierbij werden collec-
e contracten afgesloten, die niet
ec'e n privaatrechtelijke, maar ook
wet ekrechtelijke betekenis hadden:
f?e gronduitgifte had de strekking
tot dan toe uit staatsorganisato-
oogpunt kleurloos gebied (in
de grafelijke wildernis) op land
w lelijk niveau en als vermogens
9er ct en als territoir, in het maat-
1 1 ipelijk leven in te schakelen'.
i*.^de voorman ener groep kolonis-
niei ('copers'werden doorgaans be-
lijke en rechterlijke bevoegdhe
verleend binnen het aan de groep
e n wezen ontginningsterritoir.
0 ontginningsterritoir, waarbinnen
olonisten burengemeenschappen
j lurtschappen vormden, kreeg als
ffj urlijke eenheid in Holland de
oing ambacht. De ambachten
en als de oudste rechtsvoorgan-
van onze tegenwoordige polders
louwd worden.
ibacht behield als lokale be-
lijke eenheid zijn functie tot aan
franse tijd; toen echter werden
taken grotendeels overgenomen
een nieuw instituut: de gemeen-
0NISTEN
het ontginnen van de wildernis-
iverd een aanvang gemaakt in de
ieuw, toen er in Nederland een
e bevolkinsaanwas plaatsvond, en
t estegen voedselbehoefte het nood-
jijk maakte om het areaal cul-
•grond uit te breiden. De kolonis-
(Givaren voor een groot deel afkom-
uit de Hollandse en Kennemer
ebieden, daarnaast waren ook
riese kolonisten bij de ontgin-
betrokken. De oudste ontginnin
gelegen in het westelijk deel van
Pjplangebied, zijn niet in georgani-
verband uitgevoerd. Zij worden
nmerkt door een zeer onregelma-
rerkavelingspatroon. hetgeen een
ijseèlg is van het feit, dat rekening
gehouden met het grillige be-
van de talrijke veenstromen.
v. d. Linden neemt aan dat het
ironkelijke Holland (Holtland
nd?) omstreeks de 11e eeuw
id uit een aantal ambachten ge-
ten noorden en ten zuiden van
Dude Rijn, waarvan de nederzet-
"oltland. die gelegen zou kunnen
len ter hoogte van het huidige
Koudekerk aan den Rijn het
inistratief centrum vormde. Het
van het streekplangebied gelegen
esten de rivier de Aar zou in deze
ichtengang het noordelijk deel
het oorspronkelijke Holland heb-
gevormd,
de etappegewijze openlegging van
lollands-Utrechtse venen werd een
vele plaatsen in Nederland en
ird-Duitsland nog herkenbaar ont-
lingssysteem toegepast. Hierbij
geerde een rivier, een gegraven
ering, een weg of een opgeworpen
als werkbasis, loodrecht waarop
lontginning in 'hoeven* plaatsvond.
Irrnate van het 'recht van opstrek'
ruik werd gemaakt, groeide de
ve in de diepte. Meestal was het
jinningsrecht niet alleen in de
«dte maar ook in de diepte afgeba-
id, in deze gevallen bereikten de
'en na de ontginning over de
!le lengte van de ontginningsbasis
gelijke diepte waardoor nederzet-
en in de vorm van tussen twee
ijdige lijnen (begrensde stroken
stonden. In het huidige kaartbeeld
het plangebied is op sommige
tsen dit patroon nog herkenbaar
voorbeeld in de gemeente Ter
deel van het streekplangebied zoals
Kaag, Hoogmade en Oude Ade zijn
alle na de 13e eeuw ontstaan. Een
ontginning van dit laag gelegen, moei
lijk toegankelijke deel van de grafelij
ke wildernis was namelijk niet aan
trekkelijk. Slechts toen de te ontgin
nen gronden schaars werden en ge
noegen genomen moest worden met
gronden van mindere gesteldheid
werd met een openlegging van dit
gebied een aanvang gemaakt
Het dorp Roelofarendsveen ontstond
eerst aan het einde der 17e eeuw toen
de tuinbouw door de bevolkingsgroei
in de steden in opkomst geraakte.
AFWATERING
Vermoedelijk konden de eerste kolo
nisten ter verkrijging van een bevre
digende afwatering van de te ontgin
nen gronden volstaan met het graven
van sloten en weteringen naar de
veenstromen, die reeds voordien in de
afwatering van het gebied hadden
voorzien. Toen echter na de kolonisa
tie de ontgonnen gronden aan inklin-
fcing onderhevig werden en daardoor
grotendeels beneden het boezempeil
kwamen te liggen, moest overgegaan
worden op een kunstmatige afwate
ring. De eerste gegevens omtrent de
aanleg van kaden ten behoeve van
inpoldering in het gebied dateren
eerst uit de 14e eeuw. In die eeuw
ook ontstond het door de graaf van
Holland ingestelde Hoogheemraad
schap Rijnland dat als overkoepelend
orgaan van de ambachten de water-
schapstaken zou gaan behartigen.
Aangenomen mag worden dat er door
de ontginning zeer vruchtbare gron
den ontstonden, die aanvankelijk voor
de veeteelt, maar voor een groot deel
ook voor de landbouw werden ge
bruikt.
Dit laatste is af te leiden uit de grote
hoeveelheden granci die destijds in
het gebied werden afgeleverd. De ont
gonnen gebieden deelden mede in de
grote bloei van de landbouw die Ne
derland van de 12e tot de 14e eeuw
beleefde.
Omstreeks het midden der 14e eeuw
ontstond er echter een agrarische de
pressie als gevolg van een sterke
vermindering van de bevolking door
diverse ziekte-epidemieën, waarvan de
Zwarte Dood. die heel Europa teister
de van 1348 tot 1351, de zwaarste was.
De graanprijzen daalden sterk wat
eneraijds tot gevolg had dat velen het
agrarisch bedrijf opgaven en ander
zijds dat men van landbouw overging
op veeteelt omdat vlees- en zuivelpro-
dukten in de depressie meer weer
stand boden. Dit laatste werd nog in
de hand gewerkt door de steeds moei
lijker wordende ontwatering van de
ontginningen als gevolg van de hier
voor genoemde inkliinking.
Het opgeven van het agrarisch bedrijf
dreef velen naar de steden, waar een
beroep in de nijverheid werd gezocht,
anderen deden op het platteland de
huisnijverheid ontstaan.
De agrarische depressie zou er ook
oorzaak van kunnen zijn geweest dat
tijdens latere ontginningen het zoge
naamde veendelven (turfsteken) meer
in zwang kwam. Hcewel dit ook reeds
bij vroegere ontginningen werd toege
past was het doel van de ontginning
hier veeleer het vergroten van het
agrarisch areaal, waarbij ten behoeve
van het in cultuur brengen vaak de
bovenste veenlagen werden verbrand.
VERVENING EN DROOGLEGGING
Zoals vermeld geraakte de turfwin-
ning, waarschijnlijk mede als gevolg
van een agrarische depressie, na de
14e eeuw in opkomst. Tijdens de 16e
eeuw werd de turfwinning als bron
van inkomsten nog lucratiever toen er
een grote behoefte aan brandstof voor
de snel groeiende bevolking in het
stedenrijke Holland ontstond, waarin
door de steenkolenhandel over Dor
drecht en de houthandel op Scandina
vië slechts ten dele kon worden voor
zien.
Vooral in gebieden bezuiden de Oude
Rijn, zoals Schieland en Délfland,
waar zich niet met slib verontreinigd,
als brandstof zeer geschikt oligotroof
(voedselarm) veen bevond, nam de
turfwinning een grote vlucht. Toen
de mogelijkheden voor het veendel
ven waren uitgeput begon men me
thoden te ontwikkelen om de turf cok
onder water te kunnen winnen (salg-
turven). Op grote schaal werd met
het uitbaggeren van omvangrijke op
pervlakten, doorgaans niet bedijkt,
land een aanvang gemaakt.
Bij deze vervening waren niet alleen
de landeigenaren betrokken maar ook
stedelingen (poorters) die op door
hun gehuurd land de turfwinning be
dreven. Onder dezen, waren het vooral
de bierbrouwers die sterk in de ver
vening waren geïnteresseerd.
Het winstbejag speelde een dermate
grote rol dat de overheid de verve
ning aan banden moest leggen, waartoe
tal van verordeningen werden uitge
vaardigd, door zowel de hoogheem
raadschappen als het Hof van Hol
land. Het turfbaggeren leverde name
lijk bij onoordeelkundige toepassing
'grote gevaren op voor de samenle
ving. Niet alleen lieten de verveners
een onbegaanbaar, voor landbouw en
veeteelt vrijwel ongeschikt gebied
achter, maar bovendien bracht een
vergroting van het waterareaal grote
waterstaatkundige bezwaren mede. De
genoemde verordeningen hadden
evenwel niet het gewenste effect. Ver
gaande eigenbaat brachten de veen-
dorpen ertoe zich tegen de hogere
overheid te verzetten.
De gevolgen waren vooral in Schie
land en Delfland desastreus, de ver
vening, gepaard gaande met een ver
waarlozing van de waterkeringen, ver
oorzaakte grote waterbezwaren; dijk
doorbraken hadden plaats en grote
gebiedsdelen werden geïnundeerd.
LANDVERNIELINGEN
In het plangebied hadden de verve
ningsactiviteiten voornamelijk plaats
beoosten de Rijpwetering en de in
het verlengde daarvan liggende Ofwe-
generwetering. Bwesten deze lijn
was de turfwinning onaantrekkelijk
vanwege de geringe dikte van het
veenpakket en het relatief hoge per
centage anoranische stof.
De vervening nam echter in dit ge
bied niet zulke schrikwekkende vor
men aan als in de Hollandse gebieds
delen bezuiden de Rijn. De turfwin
ning bereikte hier later zijn hoogte
punt namelijk in de 17e en 18e eeuw.
waarschijnlijk vanwege de hogere
agrarische waarde van de venen en
het feit dat de turfwinning met hoge
re kosten gepaard diende te gaan.
Waarschijnlijk mede als gevolg van
de opgedane ervaringen in andere
gebieden slaagde de overheid er hier
beter in de vervening in de hand te
houden. In vele gevallen werd een
verveningsconcessie slechts verleend
als de vervening voorafgegaan zou
worden door bedijking en gevolgd zou
worden door drooglegging. Een en
ander betekent echter niet dat in het
streekplangebied geen sprake is ge
weest van landvemielingen zoals in
andere delen van Holland. Met name
in de Vierambachtspolder en de pol
ders Nieuwkoop en Zevenhoven liep
de vervening min of meer uit de
hand, wat zelfs tot gevolg had dat een
aantal nederzettingen door de verve
ning werd ingesloten en waterstaatkun
dig onhoudbaar werd. Zo is bekend
dat het in het ambacht Esselijkerwou-
de gelegen Heer Jacobswoude en de
in het ambacht Nieuwkoop gelegen
nederzetting Schoot tengevolge van de
vervening verdwenen.
De turfwinning veroorzaakte in het
plangebied, evenals in andere veenge
bieden, een kortstondige welvaart on
der de bevolking, die echter spoedig
omsloeg in een economisch verval.
Een kortstondige bloei in verband
met verscheping van turf beleefden
de dorpen Woubrugge en Leimuiden.
In de dorpen Nieuwkoop, Nieuwveen
en Zevenhoven had de vervening ech
ter een sterke verarming tot gevolg.
BINNENZEE
Door het geleidelijk uitdijen van een
aantal natuurlijke meren zoals het
Braassemermeer, waarbij delen van
liet ambacht Rijnsaterwoude verloren
gingen en het Haarlemmermeer teza
men met het ten gevolge van de
vervening ontstaan van een aantal
omvangrijke plassen in de nabijheid
daarvan, zoals de Westeinderplassen
en de Nieuwkoopse en Zevenhovense
plassen (gelegen in de polder Nieuw
koop en Zevenhoven), viel in de 18e
eeuw de vorming van een enorme
binnenzee in het Zuidhollandse mid
dengebied te vrezen.
Dit gevaar veroorzaakte een versnel
ling in de droogleggingswerkzaamhe
den, waarin de overheid actief ging
participeren. In 1797 werden de
Nieuwkoopse en Zevenhovense plassen
drooggelegd. In 1860 werden plannen
ontwikkeld om eveneens de gedeelte
lijk verveende polder Nieuwkoop en
Noorden droog te leggen. Deze plan
nen werden echter nimmer uitge
voerd, vanwege de hoge kosten en de
waarde van de aanwezige rietlanden.
De kolonisten aan wie de drooggeleg
de gronden werden uitgegeven pasten
in de droogmakerijen een enigszins
andere verkaveling toe dan de vroeg
middeleeuwse kolonisten in de grafe
lijke wildernissen, waarbij echter van
wege de eigendomsverhoudingen werd
uitgegaan van de voormalige patro
nen, dat wil zeggen opstrekkende ka
vels. In het algemeen worden de
droogmakerijen gekenmerkt door
rechthoekige kavels en een eveneens
rechthoekig net van ontsluitingswe
gen. De hofsteden hebben hierin
doorgaans een rationeel bepaalde
plaats, los van de oude dorpskernen.
Een drooglegging van de natuurlijke
meren in het Rijnlands gebied werd
eveneens overwogen, waarbij het
overstromingsgevaar en een gestegen
voedselbehoefte in de steden een gro
te rol speelden. Deze droogleggings-
plannen stuitten steeds op het pro
bleem dat een verkleining van Rijn
lands boezem oin waterhuishoudkun-
dige redenen onaanvaardbaar was.
Voorshands trachtte het hoogheem
raadschap Rijnland door de aanleg
van dijken de overstromingsgevaren
te beteugelen. Zo werd in 1767 een
zware dijk vanaf Oude Wetering langs
de oostelijke oever van het Haarlem
mermeer gelegd. In 1852 kwam toch.
ondanks felle protesten van het hoog
heemraadschap. een drooglegging van
het Haarlemmermeer tot stand. Deze
werd echter eerst mogelijk gemaakt
door een aantal verbeteringen aan de
uitwateringscomplexen van Rijnland.
STRANDWAL EN VEENGEBIED
Landschappelijk valt het streekplange
bied uiteen in twee delen: in het
uiterste westen de derde strandwal
(waarop onder andere Warmond)* en
aansluitend, van Warmond tot Nieuw
koop. een moot uit het Hollands-
Utrechtse veengebied. Het gebied van
de strandwallen is sedert het neolithi-
cum bewoond geweest, het veenland-
schap daarentegen is eerst voor bewo
ning geschikt geworden door de ont
ginningen die vanaf ca. 1000 n. C. zijn
uitgevoerd.
Hoewel dus oude bewoning in War
mond verwacht zou kunnen worden,
zijn toch de sporen daarvan tot op
