DRIE-STEDEN-FESTIVAL
Hein de Bruin:
een aangevochtene
1
huW/KWARTET ZATERDAG 10 JUNI 1972
Knnst TPOZIHJS21 K21
daail
uitU
door R. N. Degens
!t Holland Festival begint zich
e langer hoe meer uit de sfeer
d het exclusieve gala-feest der
eisten los te werken. Een sfeer
erigens die er in vorige jaren
eer door de buitenstaanders aan
ra toebedacht dan door de be
iers werd ervaren. Toch is er
enkele jaren wel wat aan het
randeren en daarin volgt het nu
jaar bestaande Holland Festi-
rekjil de 'trend' die ook in het mu-
de kleven in het algemeen meer
meer doorzet. Vandaar de
ieds meer naar een feestelijke
ppening neigende slotavonden,
ontbreken van een plecht-
lig requiem op de openings-
ond. avondkleding wordt niet
eer verzocht, film, popmuziek
amateuristische bedrijvigheid
bben een plaats in het program-
i gekregen en de concerten met
klassiek ABC-programma zijn
nauwelijks meer bij.
ïlai l de openings- en slotavond heeft
do( i dit jaar alle barrières voor de
ipelschuwe bezoekers proberen
ie breken. Roekeloos de risico's
hel Nederlandse klimaat trotse-
.j-'d Aeeft men de openingsavond
mtefcer in de (nu Haagse) open lucht
"Mptojecteerd Er wordt een 'Voor-
omenade' georganiseerd die op
rdag 15 juni van 19.00 lot na
irnacht het feestgedruis over het
ige Lange Voorhout moet doen
Üen. Voor de veiligheid zijn wèl
droge onderkomens ingeschakeld:
Schouwburg. Diligentia en
rkerk waar men in een inge-
roulatie-systeem o.m. het Resi-
ie Orkest, Chris Hinze Combinati-
Xeerlands Hoop in Bange Dagen
~';enkoorts), Cathy Berberian en
igma Musicum (dat bij geen
?ssief kunstgebeuren meer kan
treken) laat optreden. Het zoge
ronde vrije straat- en inlooppro-
Jiii.ua ontrolt zich zonder kosten
tor de toeschouwer langs de Voor-
tut en de Denneweg-lichtshow met
uziekcorpsen, popmuziek, Slag bij
aterloo (Jacobskerk) en sitarspel
Wchri Studio).
i slotavond speelt zich af in alle
tien en de hal van De Doelen in
otterdamTot middernacht zijn er
ziw tlijktijdige programma's in vijf
timten met vrije-keuzemogelijkheid.
et begint met een concert door
t Rotterdams Phil harmonisch Orkest
der Lorin Maazel met Elly Ame-
ig als soliste met o.m. Mahler-
tderen. Maar dan is het ook afgelo-
Cathy Berberian. befaamd vertolkster
van de vocale werken van Berio, zal
negen maal in het Holland Festival
optreden.
Luciano Berio van wie in het Holland
Festival ongeveer 23 werken zullen
worden uitgevoerd, waarvan hij er
enkele ook zelf zal dirigeren.
Dat het HoHand Festival zich in
het hele land zou afspelen was
een wensdroom in de tijd van de
driest nagejaagde geografische
cultuurspreiding, die ook toen
nooit met de werkelijkheid over
eenkwam. Zo iets zou ook orga
nisatorisch niet te trekken zijn en
bovendien zou er (waarschijnlijk)
niet overal voldoende publiek
komen.
In feite speelt het Holland Festival
zich af in drie steden Amsterdam,
Den Haag en Rotterdam, met de laat
ste als wankele aanhanger, en met
een historische rivaliteit van een
kwart eeuw tussen de beide andere
steden. In deze drie steden vinden
(we hebben ze zo goed als mogelijk
voor u geteld) 143 van de totaal 200
uitvoeringen van het Holland Festival
plaats, ruim 71 pet. derhalve. De be
langrijkste evenementen kunt u vrij
wel uitsluitend in deze drie steden
meemaken. Uitzondering hierop
vormt het toneel dat met zijn presen
taties weieens naar Arnhem. Nijme
gen, Eindhoven en Enschede uitwijkt,
omdat daar zulke goede theaters zijn.
En Haarlem heeft als vanouds het
alleenvertoningsrecht van het orgel-
concours met als tegenhanger in het
oosten des lands, het Srhnitgerprijs-
coiicert in Zwolle, waar nu de van
vorig jaar uitgestelde wereldpremière
van Ton de Leeuws 'Muziek voor
orgel' gaat (29 juni). Dan is er nog
het Internationale Beiaardconcours in
Hilversum dat nu voor de 14e maal
gehouden wordt, maar waarnaar zel
den iemand komt luisteren, ook al
omdat het meestal slecht weer is. En
dan zijn er de Waterlandconcerten
door het Nederlands Kamerorkest in
historische Noordhollandse kerken.
Verder hier en daar een verdwaalde
manifestatie die des te duidelijker de
Ton de Leeuw: wereldpremière.
concentratie op de drie grote steden
laat uitkomen. Het totaal van onge
veer 60 verschillende programma's
wordt in de drie weken tussen 15
juni en 8 juli gepresenteerd in 16
operavoorstellingen, 16 voorstellingen
van actueel muziektheater. 51 toneel
opvoeringen (inclusief al 12 voorstel
lingen van Oidipous) 24 balletvoor
stellingen. 28 orkestconcerten. 31 ka
mermuziekconcerten en 34 andersoor
tige evenementen als kindertheater,
orgelconcours. Wat dit jaar weggela
ten werd is het concert van Harmo
nie- en Fanfare-orkesten. De plastische
chirurgie die Bernard van Beurden er
vorig jaar op poogde toe te passen is
mislukt, maar er is nu iets anders
voor in de plaats: een concert 'Van
alle markten thuis' waar Van Beur
den in het Amsterdamse concertge
bouw veer met amateurs van allerlei
muzikale slag aan de gang gaat en
waar het wel weer een dolle boel zal
worden.
pen met de ernst, wamt dan kam men
kiezen uit Dolf van der Linden, The
Sissies, Louis van Dijk, Liesbeth
Liszt, Pim Jacobs en Rita Reys. En na
middernacht blijft het een hele tijd
feest met dans- pop-, folk- en amuse
mentsmuziek.
Als dat dan achter de rug is zit er
een Holland Festival op waarin het
accent zeer duidelijk op de eigentijdse
muziek en muziekdramatische kunst
is gevallen.
Men heeft de Italiaanse componist
Luciano Berio daarvoor centraal ge
steld. Van hem worden ongeveer 23
werken uitgevoerd; het grootste aan
tal dat ooit van een componist in het
Holland Festival op het programma
heeft gestaan. Er zijn twee wereldpre
mières bij (Bewegung II en Chemins
II) en verschillende stukken die in
ons land nog niet eerder werden uit
gevoerd. De Swingle Singers komen
weer voor medewerking aan Berio's
Sinfomia, en de fameuze stemkunste-
nares Cathy Berberian voor wie Berio
vele van zijn vocale stukken schreef
is er ook. Een goede keus Berio,
vanwege de algemene verstaanbaar
heid vam zijn muziek, die niettemin
onvoorwaardelijk eigentijds genoemd
kan worden.
Als een aparte categorie staat tussen
opera en theater in het programma
boekje van het Holland Festival (dat
u als belangrijke en onmisbare weg
wijzer wel moet hebben, het is gratis)
het Actueel Muziektheater. Daarin
zijn vijf programma's ondergebracht
met o.a. de wereldpremière van Peter
Schats 'To you' waarvoor hij vijf
'manshoge bromtollen heeft laten ma
ken, en een 'Apocalyps' waarin Studio
Laren en de Theater Unie Amsterdam
de bezoeker voor een avondje de on
dergang van de wereld in de vorm
van een soort mysteriespel voorschote
len.
Aan de ene kant van het actuele
muziektheater staat dan de afdeling
theater, met o.a. de première van Oidi
pous Oidipous van Harry Muiisch, een
nieuwe visie op Odipous van Sofokles
met muziek van Peter Schat. In de
theatersector ook het bezoek van Atel-
jé 212 uit Belgrado met 'De rol van
mijn familie in de wereldrevolutie',
La Mama company uit New York,
Anthony and Cleopatra van Shakes
peare door het Glasgow Citizens' Thea
tre en het speciaal voor het Holland
Festival geschreven programma van
Freek de Jonge en Bram Vermeulen
^Neerlands Hoop) getiteld 'Planken
koorts.'
In het niet-actuele muziektheater zijn
dan ondergebracht de opera Falstaff
van Verdi met Gabriel Baquier in de
titelrol en L'Ormindo' van Cavalli,
waarmee de Nederlandse Operastich
ting dit seizoen al zoveel succes heeft
geoogst
Op uitnodiging van het Holland Festival heeft een aantal tekenaars
een tekening gemaakt, naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van
het festival. De keuze van het onderwerp werd vrijgelaten, maar er
werd wel gevraagd indien mogelijk een thema te kiezen dat iets met
het kunstleven in het algemeen of met het festivalprogramma in het
bijzonder te maken had. De uitnodiging werd gedaan aan zowel be
kende tekenaars en cartoonisten als aan medewerkers van de gra
fische en decorafdelingen van de Nederlandse televisie. De ingeko
men tekeningen zullen tijdens het Holland Festival in de Stads
schouwburg te Amsterdam worden tentoongesteld. De deelnemende
tekenaars zijn in alfabetische volgorde: Pat Andrea, Hermanus Ber-
serik, Peter Blokhuis, Thea v. d. Boogaardt, Wim Boost, Harrie
Buckinx, T. de Cocq, Leo Dooper, Chris van Geest, J. H. van Grieken,
Roland de Groot, Jeroen Henneman, C. J. Hermeier, Sipke Huis
mans, Fred Julsing, Lucebert, Teun Nijkamp, Franck Rosen, Fr.
Schupp, Jan Willem Smeets, Kees Spermon, Peter van Straaten, The
Tjong Khing, Maarten Toonder, Aat Verhoog, Ans Wortel en Siet
Zuyderland. Hierbij afgebeeld de inzending van Buckinx.
BEKENDE KLANKEN
Ondanks het vele nieuwe dat het
Holland Festival dit jaar in zijn
programma's doet met o.a. 8
wereldpremières behoeven de
liefhebbers van oude en vertrouw
de klanken er niet van weg te
blijven.
Voor hen zijn daar o.a. de orkestcon
certen van het Berlijns Philharmo-
nisch Orkest onder leiding van de
fascinerende dirigent Herbert von Ka-
rajan. Zijn programma's bieden alle
gelegenheid de zeer persoonlijke op
vattingen van deze sterdirigent te be
wonderen of te becritiseren. Met het
Berlijnse orkest speelt hij in Amster
dam op 28 juni. Rotterdam 29 juni en
Scheveningen 30 juni, onder meer
Ein Helden leben van Strauss, Vierde
Symfonie van Schumann, l'Après-midi
d'un faune van Debussy, Daphnis et
Chloé van Ravel. Brandenburgs Con
cert no. 6 van Bach en Beethovens
Vijfde symfonie.
Nog een coryfee van het grote podi
um is David Oistrakh. die men niet
alleen als vioolsolist maar ook als
dirigent aan het werk kan horen en
zien bij het Concertgebouw Orkest op
17 juni i<n de Amsterdamse RAI. Ois
trakh speelt met Vioolconcert in A
(KV 219) van Mozart en dirigeert de
ouverture Oberon van Weber plus een
Wagnerprogramma.
Ook het wonderkind ontbreekt niet in
dit Holland Festival; het is de 12-
jarige Lillit Gampel die met het Am
sterdams Philharmonisch onder An
ton Kersjes op 19 juni in het Amster
damse Concertgebouw het Vioolcon
cert no. 1 van Max Bruch vertolkt.
Dan is er de kersverse winnaar van
het pianoconcours Reine Elisabeth
wiens naam nog niet in het program
maboekje van het Holland Festival
Herbert von Karajan komt met het
Berlijns Philharmonisch Orkest drie
concerten geven.
kon vermeld worden maar die zoals
we sinds vorige week weten Valery
Afanassiev is. Hij is solist bij het
Rotterdams Philharmonisch Orkest op
1 juli in Rotterdam in een program
ma dat mét Strauss, Haydn en Berlios
wel helemaal een feest der herken
ning gaat worden. Verder zijn er dan
de Kamermuziekconcerten en de wa
terlandconcerten door het Nederlands
Kamerorkest waar in hoofdzaak Mo
zart, Haydn en Bach ten gehore wor
den gebracht, en de Bach-concerten in
Leiden (Hohe Messe) en Gouda die
hun vaste kring van liefhebbers trek
ken. En niet de vergeten de orgelma«
nifestaties rondom het Internationale
Orgelconcours in Haarlem (4 t.e.m. 7
juli) waar op het openingsconcert het
koor St. Eustache uit Parijs Franse
Barokmuziek komt zingen met o.a,
twee motetten van Jean-Philippe Ra-
meau.
idaag, 10 juni, is het 25 jaar
lieden, dat de dichter Hein de
ruin, 48 jaar oud, een einde maakte
in zijn leven. Geboren in 1899 te
Hst, de kleinste der Friese steden,
rils jong naar Enkhuizen verhuisd,
oonde hij het grootste deel van zijn
ven in Amsterdam. Daar was hij de
mgste tijd op een bank werkzaam,
Jar hij zich misplaatst en miskend
eelde. Maar over De Bruins leven en
aod spreek ik verder niet. Daarover
Jfeft Dr. J. J. Buskes ontroerend
ie*|uchreven in zijn boek Vier trien
en.
ehalve als dichter, heeft Hein de
rum zich ook als prozaïst doen ken-
En. Hij publiceerde een roman en
toele novellen. Ja. zelfs verscheen er
de oorlog een toneelstuk van zijn
tod: Paulus in Efeze. Maar hij is
rii in de eerste plaats een dichter
jEweest. Vandaar dat ik alleen over
v in poëzie wil spreken, waarvan tot
lijn vreugde een integrale herdruk
i voorbereiding is bij Uitgeverij
,..ernPC-T Agendo te Apeldoorn.
Iet lijkt niet veel: drie kleine verzen-
undels en het episch-lyrisch gedicht
dat is vrijwel heel het poëtisch
Euvre van Hein de Bruin. Poëzie van
wonderlijk dwars taalgebruik,
schijnt het over schaatsenrijders
1 rissers te gaan, over Thomas of de
mmaüs gangers, en niet te verge-
!n» Job, of ook over medekunste-
tors als Van Gogh, Tholen. De Mé-
tóe, maar in wezen is het altijd weer
e eigen problematiek, die onder
oorden wordt gebracht. Daarin was
'1 duidelijk een leerling van Rilke,
yan de Neue Gedichte, van wiens
loeiende verzen De Bruin er, tussen
"ee haakjes, verschillende in zijn
Nederlands, maar niettemin
'tstekend vertaalde. Neem een vroeg
door Ad den Besten
gedicht als 'De Vissers', waarin ten
slotte toch, éven, de subjektieve be
trokkenheid zich verraadt in het 'wij'
van de Enkhuizense schooljongens,
die de uitvarende schepen nakijken:
'Als wij, geklommen langs den luwen
berm/ 't omzwalpt terras der wijde
zee betreden slaan zij hun vlerken
op den horizon.'
Of neem het slot van dat andere
Enkhuizen-gedicht uit Hernieuwd her-
denken (1941), waar als titel de naam
van de schilder W. B. Tholen boven
staat en dat zo onverwacht eindigt
met dit moment van verlichting: 'Het
leven herbegint waar het begon:/ bin
nen de klaarte van het Havenlicht.'
Dat is verwant, al lijkt het het tegen
overgestelde, met wat het eerste son
net 'Friesland' aan uiteindelijke be
wustwording behelst: dat 'het verlan
gen steeds op reis moet, want hetgeen
ons aanlokt is de Overkant.'
Een, noem het 'romantisch', maar
daarom niet minder wezenlijk verlan
gen naar het onbereikbare bezielt de
ze poëzie, onverschillig of dit zich nu
aan de dichter opdringt als het onher
roepelijk verleden dan wel als een
altijd wijkende tegenoever.
Gekwelde
Van het eerste ogenblik af, dat Hein
de Bruin zich in de tijdschriften met
gedichten presenteerde, is hij een
aangevochtene geweest, een gekwelde
door de 'angsten van den tijd', een
mens die maar het liefst in ontheven-
heid aan al het aardse met Jezus
biddend op de berg bleef, wensend,
'diep de pinnen van zijn tent/ tot
vredig bergbewonen in te slaan.' Maar
het de 'schaduw-sombre weg in 't
donker dal' die zijn Heer verkozen
heeft, en daarom bidt hij: 'dwing Gij
hem zachtkens, dat hij volgen zal'.
Dat staat al in het openingsgedicht
van de eerste bundel. Angst en ver
bijstering laten zich in vele gedichten
vermoeden, hevige innerlijke strijd,
soms kortstondig zich oplossend in
momenten van verlichting en verhel
dering ik denk vooral aan de
cyclus 'De brief' uit de laatste bundel,
misschien het beste wat De Bruin
heeft geschreven. Maar steeds op
nieuw en tenslotte definitief raakte
zijn 'grüblerische geest in het levens
raadsel verward.
Het zijn merkwaardigerwijs vooral de
drie op zeer verschillende tijdstippen
ontstane gedichten 'Nocturne', die
daarvan getuigenis afleggen. Het
vroegste spreekt alleen nog maar in
een klaarblijkelijke onrust de wens
uit, te kunnen bidden en slapen gaan.
Het tweede evoceert met zeldzame
directheid het intreden van een de
pressie: 'Is dit de avond, die opeens
den tuin/verdonkert? deze hemel
hoge muur en tevens het vertwij
feld zoeken naar een 'kier van uit
komst'. Het derde dat de bundel Her
nieuwd herdenken opent, eindigt met
bestandsopname van het eigen hart:
'Het weet zijn eigen duisternis niet
meer te /onderscheiden van de aardse
nacht.'
En dan is er tenslotte nog een derde
nocturne het openingsgedicht van
Ebben en ivoor (1945) Het heet een
voudig 'Avondlied'. Géén sonnet, ook
niet een gedicht, dat, zoals vaker bij
De Bruin, slechts bij toeval geen
sonnet schijnt te zijn geworden. Hier
heeft wat de dichter Marja eens heeft
geapostrof eerd als de 'vervloekte drang
die mij belet een vrij en stromend
lied te zingen' een ogenblik lang de
adem vrij gegeven voor een echt lied.
Eigenzinnig ook in woordkeus, ar
chaïserend soms, maar soms ook aan
leiding gevend tot het vermoeden, dat
er dialekt-invloeden uit zijn jeugd in
IJlst en in Enkhuizen in het spel
zijn. Gedichten, weerbarstig genoeg
om veel poëzieliehefhebbers op een
afstand te houden. Ze lijken wel op
kleine bolwerken, en de uiterst geslo
ten versvorm van het sonnet, waarin
De Bruin zich bij voorkeur uitte
versterkt die indruk nog. Ze géven
zich niet, veeleer moet men er zelf in
binnendringen: pas dan openbaren ze
hun innerlijke kracht en een heel
intieme schoonheid.
Bevrijding
Die voorkeur voor het sonnet heeft
stellig diepe psychische gronden ge
had. Het sonnet moet voor deze dich
ter bij uitstek de vorm zijn geweest,
waarin hij zijn introverte behoefte
aan rust realiseren kon,maar ook de
vorm, waarin hij zijn gevoel van uit
eindelijk opgesloten zijn binnen
aardse horizonten tot uitdrukking
bracht.
Het ingekimde land (1932) heet de
eerste bundel veelzeggend. Toch is
daarmee niet alles gezegd. Het sonnet
was voor Hein de Bruin tevens de
Pi. SSbSTotj
Hein de Bruin
vorm, waarin de dialektische spanning
tussen deze behoefte, dat levensgevoel
en die andere pool van zijn wezen
kon worden afgeleid: drang naar uit
komst, ontkomen, bevrijding. Daarin
weerspiegelt zich een nauwkeurige pa
rallel van zijn levensgang, zoals die
zich trouwens ook inhoudelijk uit zijn
gedichten laat aflezen: die van de
jongen uit kleine verhoudingen, die
uit het al te beslotene, kleinburgerlij
ke, uitbreekt naar de grote stad, maar
als het erop aankomt ook daar niet
aarden kan, opnieuw geknecht binnen
enge verhoudingen, die hier echter
niet tegelijk vrede en geborgenheid
garanderen, en daarom steeds terug
verlangend naar ginds en vroeger. Zo
werd hij een dichter, wiens diepste
impuls het herdenken, de herinnering
was. Een van zijn meest karakteristie
ke gedichten uit de eerste bundel is
'Dimensies:
De huizekens in hun geflikten staat
zijn met een stal en aangezette schuur
voldoende voor het bergen van den
baat
der liefde, samenleving en natuur.
Het luide bidden om den lichten duur
van daaglijks brood ondanks het
daagslijks kwaad
verdwaalt er binnen, maar de schan-
depraat
barst door de vensterluiken en den
muur.
Wiens levensuiting eng wordt en ver
smoort,
wie uit een leeg vermoeden wordt
gehoond,
om een betwisten zegen wordt benijd,
roept in de winden totdat God hem
hoort,
en hem bij bliksemlicht de ruimte
toont,
waarover Hij zijn hemel open splijt
De dimensies die hier worden opge
roepen, zijn tout court de dimensies
van Hein de Bruins poëzie. Ja, de
innerlijke beweging van dit sonnet
vindt men in bijna al zijn sonnetten
terug. In het oktaaf verwijlt zijn
fantasie binnen de engte van het
bekende, aarzelend tussen afkeer en
vertedering, en maakt een merkwaar
dig korzelige uitbeeldingskracht zich
van het geziene meester; maar in het
sextet vindt dan de uitbraak, of al
thans de poging tot uitbraak, naar de
ruimte, de vrijheid plaats.
Vaak wordt de benauwenis en het
verlangen naar bevrijding streng ge-
objektaveerd.
