Aanslag' dreigt
>p rustiek dorp
Zier dorpjes moeten verdwijnen voor kanaal
1
'Zeeuws-
Vlaanderen
dreigt klem
te raken'
iitterheid in Baalhoek: 'de vogels mogen blijven, de mensen moeten weg'
kerstening' van Westbroek?
2 piry/KWARTET ZATERDAG 27 MEI 1972
l kaart van Nederland is vooral de laatste jaren sterk gewijzigd: deltadijken, nieuwe
egen en uitbreiding van steden en dorpen hebben vaak ingrijpende veranderingen in het
ndschap veroorzaakt - en nog steeds zijn er veel nieuwe berichten over dergelijke
itwikkelingen (en steeds vaker horen we ook over verzet daartegen...)
lier twee van dergelijke veranderingen handelen de tekst en de foto's op deze pagina.
twee gevallen zijn overigens verre van gelijk of zelfs maar vergelijkbaar. In
leuws-Vlaanderen is de beslissing over het afbreken van vier dorpjes (Baalhoek, Paal,
[uispolderhaven en Emmadorp) al genomen: met hun 300 inwoners moeten ze verdwijnen
Binnenland T13/K13
om plaats te maken voor het graven van het Baalhoekkanaal.
In de provincie Utrecht wordt het karakteristieke dorpje Westbroek bedreigd, door
woningbouw nog welHet zou niet moeilijk zijn deze voorbeelden met andere uit
breiden: in Rozenburg moesten honderden mensen huis of boerderij ontruimen voor de
oprukkende industrie van Rotterdam, bij Delfzijl zijn de dorpjes Heveskus en Oterdum al
zo goed als verdwenen en Weiwerd wacht hetzelfde lot, op de Veluwe is juist dezer dagen
een nieuw stuk van de autoweg E-8 gereedgekomen, en is er één gemeente zonder
verkeers- en wegenbouwproblemen
Dr Rudie van Meurs
wi»a
plo-
»nd- STBROEK Als het provinciaal
tuur van Utrecht het niet voorkomt,
ir»d- spoedig een fatale aanslag worden
aan op een van de aardigste en best
tact gebleven plaatsjes in het Hol-
v» Is middengebied. Het gaat om West-
bk, een tot dusver gaaf bewaard ge
lere 'en historisch veendorp, op hemels-
fed enkele kilometers afstand van
>mhoog torende flats van Overvecht
©en utrecht.
ionderd mensen wonen er, in voorname-
boerderijen en voor de oorlog gebouw-
Woningen, die aan weerskanten van de
lische kerk uit 1481 zijn geschaard. Als
gemeente Maartensdijk, waartoe West-
tk behoort, haar zin krijgt zal de 'verste-
t' ook in d'it dorp een aanvang nemen
de bouw van 123 huizen,
rouw dr. M. K. E. Gottschalk van de
ling historische geografie van de Uni-
iteit van Amsterdam, die enige tijd
den een studie maakte over de ontgin-
ts- en nederzettingsgeschiedenis van de
ktse venen ten oosten van de Vecht,
beschouwt Westbroek als een van de oudste
en gaafste woonwijkenin ons land. Voor de
argeloze wandelaar of fietser, moet het een
haast ongeloofwaardige ervaring zijn hoe
gemakkelijk uit het woningpakhuis Over
vecht een vrijwel ongerept, puur Hollands
landschap compleet met knotwilgen water
tjes, vee oplassenhooibergen en watervogels
bereikbaar is. Het staat buiten kijf dat
Westbroek en omgeving een belangrijk rust-,
long- en stiltegebied vormt in de nog
voortdurend indrukwekkender groeiende
ring van gemeenten, gevormd door Utrecht,
Maarssen, Breukelen, Loosdrecht, Hilversum
en Maartensdijk.
Voor dit 'unieke' plaatsje, 'waar zich de
ontiginningsaoti vitei ten van vroegere genera
ties in een zeer planmatig verkavelings- en
nederzettingspatroon tot op heden manifes
teren' (dr. Gottschalk) heeft de gemeente
Maartensdijk onder het mom dat West-
broek 'leefbaar' gehouden moet worden en
geen 'dood dorp' mag .vorden het be
stemmingsplan Burgemeester Huydecoper-
weg ontwikkeld. In dit plan is voorzien in
de bouw van 123 woningen waardoor
Westbroek in één klap met meer dan dertig
procent zal groeien een hoog bankge
bouw met directeurswoning en de aanleg
Aan de enige weg die naar Westbroek leidt staan alleen boerderijen, zoals heel
Westbroek beheerst wordt door z'n agrarisch karakter.
van wegen. In een brief die dr. Gottschalk
onlangs aan het gemeentebestuur van Maar
tensdijk zond, schreef zij dat 'het scheppen
van een stedelijk element in Westbroek
lijnrecht in strijd zou zijn met het streven
van verscheiden instanties 'het groene hart'
van de randstad te ontzien'.
Inmiddels is het bestemmingsplan van de
gemeente Westbroek naar gedeputeerde sta
ten van Utrecht gezonden. Goedkeuring is
nog niet gegeven om met de bouw van de
woningen te beginnen. Het ziet er naar uit
dat die goedkeuring ook niet zal komen
voor 1 juni, de datum dat het een half jaar
geleden zal zijn dat de gemeente Maartens
dijk de plannen indiende zodat de onze
kerheid die boven Westbroek hangt nog
enige tijd zal voortduren. De beslissingster
mijn van GS zal automatisch met een half
jaar worden verlengd.
Intussen wordt op het provinciehuis in
Utrecht aangenomen dat een hoorzitting
over de plannen in Westbroek moet worden
belegd, na een bezwaarschrift dat uit de
gemeente Maartensdijk bij GS binnenkwam.
Overigens is dat nog niet zeker omdat het
Het 'centrum' van Westbroek, pal naast de kerk. Vooroorlogse huizen en boer
derijen.
bezwaarschrift één dag na het verstrijken
van de termijn op het gemeentehuis in
Maartensdijk belandde en GS nog niet heb
ben bericht of het bezwaarschrift wel ont
vankelijk is. Zo zou het kunnen gebeuren
dat zonder enige verdere inspraak van
Westbroek of van mensen die zich verbon
den voelen met dit karakteristieke dorpje
dat als cultuur- en natuurmonument hoog
wordt aangeslagen, volgend jaar met de
bouw van woningen een begin wordt ge
maakt.
Waarom moet Westbroek nu zo nodig 'ste
delijke trekken krijgen die een dissonant
vormen in het agrarische landschap Idr.
Gottschalk)? Op het gemeentehuis is eerder
opgemerkt dat de natuurlijke aanwas van de
bevolking in Westbroek dient te worden
opgevangen, dat de middenstand behoefte
heeft aan grotere omzetten en dat er twee
scholen zijn die ter verzekering van hun
voortbestaan meer leerlingen nodig hebben.
Het blijkt echter dat in Westbroek zelf
hooguit vijf woningzoekenden te vinden zijn
die recht hebben op een woningwetwoning.
Waarom dan geen vijf woningen maar 123?
Burgemeester mr. H. H. Schuller: 'Voor een
kleine gemeente is het onmogelijk een zo'n
gering aantal woningen te bouwen. De prij»
ziou veel te hoog worden. Om wél verant
woord woningwetwoningen te bouwen voor
de curveprijs, moeten er woningen in de
vrije sector bijkomen. Kopers van die hui
zen zullen dan mee betalen aan de sociale
woningbouw'. Burgemeester Schuller laakt
overigens het bezwaarschrift dat uit zijn
gemeente is voortgekomen en zegt wat bit*
ter 'dat het altijd mensen zijn die gaan
protesteren die het laatst in de gemeente
zijn komen wonen'. Hij zegt: 'Om dit soort
dorpen leefbaar tc houden heb je injecties
nodig' en hij voegt eraan toe: 'Er kan in ons
land nog genoeg gebeuren. Als je elk dorpje -1
wat groter maakt, elk plaatsje wat uitbrei
ding geeft, dan kunnen er nog heel wat men
sen bij'. Over de oppositie diie zich ontwik
kelt tegen de uitbreidingsplannen in West-
broek zegt mr. Schuller: 'Er zijn nu eenmaal
dingen die gedaan moeten worden, ook a]
vinden we die allemaal niet leuk'.
huisjes rond het haventje van Kruispolderhaven moeten verdwijnen. 'We moeten verzu- Of het kerkje van Prosperpolder kan blijven staan is Hier zal over enkele jaren het Baalhoeikkanaal u itmonden in de Westerschelde. En de naam van
eei omwille van de vogels', zeggen de verbitterde cafégangers van Kruispolderhaven. onbekend. 'We weten niets', klaagt een boer. dit dijkdorpje zal alleen nog maar voortleven in de benaming van het kanaal.
)vei
voof»
toili
ig
jr Jan Brokken
0171
binnendijkse tracé van het Baal-
!0kkanaal doet vier chrpen in Oost
JeUws Vlaanderen van de kaart ver-
Rijnen. In een studeerkamer zijn de
Jectieve' gegevens van Baalhoek,
[l, Emmadorp en Kruispolderhaven
gewogen: de dorpjes, die samen
inwoners tellen, vertonen geen
ii meer, de jongeren trekken weg,
iuderen blijven achter. Het huizen
and de opstallen, zoals het in de
der planologen heet is redelijk,
r 280 opstallen laten zich gemak'
ijk vervangen.
met de grond gelijk maken van de
len zal zich over een paar jaar voltrek-
En over tien jaar zal alleen de naam
het dorpje Baalhoek nog in de bena-
van het kanaal voortleven: De ruim
honderd vroegere bewoners zullen dan
en rijtje woningwetwoningen in Hulst
''erneuzen wonen, met de nodige centjes
uis: de schadeloosstelling voor in totaal
nhonderd hectare uitstekende landbouw'
d.
driehonderd mensen, zullen geen soci-
aèhtergëstelde groep gaan vormen. De
van de Waterstaat, die Zich voor het
endijkse tracé heeft uitgesproken, wil
begeleidingscommissie Instellen, die de
honderd zo goed mogelijk van de afgele-
dorpjes naar de nieuwbouwwijken moet
sen.
18'
DC
schuldige
burgemeester van Hulst, onder welke
leente Paal en Emmadorp vallen, geeft
bevolking gelegenheid voor een zo groot
jelijke inspraak. Maar de driehonderd
weinig gebrand op begeleiding en in-
|ak: zij willen blijven wonen waar ze
:n, vlak achter de hoge Soheldedijk, op
vijftien kilometer afstand van winkelcen
trum, school en arts.
Wie met een gedetailleerde kaart (wegwij
zers komen hier zelden voor of zijn doorge
roest) de dorpjes bezoekt, treft bittere men
sen aan. 'Ik woon hier 67 jaar', vertelt een
boertje op de dijk bij Baalhoek, 'en ik wil
hier niet weg. Dat kanaal, dat mag er niet
komen'. Hij heeft in tien jaar geen Amster
dammer gezien 'vreemden komen hier
zelden' en heeft wel een uurtje over om
uit te leggen waarom je niet van deze
wonderschonen achterhoek naar een provin
ciestadje als Hulst kunt verhuizen. 'Dit is
ons land, meneer, hier komen geen auto's,
hier ls de lucht niet vuil, hier hoor je
alleen de vogels. Begriep ge'.
In het café van de familie De Deijn in
Kruispolderhaven wordt heel wat fermere
taal over het kanaal uitgeslagen. De stam
gasten zijn verbolgen over de keuze van een
binnendijks tracé. Het buitendijkse tracé
zou het unieke natuurgebied Het Land van
Saeftinge aantasten. En dat kan nie, hè',
zeggen ze in het café. 'De vogels mogen
blijven leven, maar de mensen moeten ver-
zupen, hè'.
De vrolijkheid is ver te zoeken in het café
van Kruispolderhaven. En een schuldige is
er ook. 'Nee, niet de Belgen, het zijn onze
vrinden'. De schuldige heet in het café Het
Kapitaal. Butendiefcs, da kunnen ze geen in
dustrieën zetten hè. Binnendieks wel, begriep
ge', zeggen ze in hun mengeltaaitje van
Zeeuws en Vlaams. 'Ja, we moeten verzupen
voor 't Kapitaal. En das niks, allemaal
overproductie, meneer'. Protesteren willen
ze niet. Wanneer de verslaggever het woord
demonstratie laat vallen, wekt dat algemene
hilariteit. 'Dat helpt toch niets. Wij hebben
genoeg nuchterheid in de kop om te weten
dat zoiets niet helpt. Wie luistert er nu
naar ons. Nee, verzupen moeten we'.
Een ramp
Voor de driehonderd betekent het vertrek
van hun dorp, ver van Industrie en stad,
waar hun vaders, grootvaders en overgroot
vaders woonden, een ramp. 'Wij vormen
één grote familie', zegt kruidenier Staal in
Paal. 'Wanneer er iemand ziek is, wordt hij
geholpen. Meoilijkheden worden gezamen
lijk opgelost. Wij kunnen niet in een stad
leven'.
'En waarom kan het kanaal niet door Saef
tinge lopen?' Voor de bevolking van de vier
dorpjes heeft Saeftinge zijn betekenis. Zij
spreken niet over het Land van Saeftinge.
maar over hun Saeftinge. Zij kennen de
schorren van haver tot gort. Zij zwierven er
honderden uren ln hun jeugd. En zij noe
men het huidige Saeftinge 'de vuilnisbelt
van Antwerpen'. Vroeger', vroeger telde
Saeftinge tientallen zeldzame vogelsoorten
Nu niet meer 'd'Er liggen honderden dode
vogels, mijnheer'.
Wanneer we even later op de dijk bij
Emmadorp naast een oude schaapherder
staan, en hele vogelkolonies uit die onein
dig groene schorre-vlakte zien opzwermen,
blijven we Saeftinge uniek noemen. 'Ach',
verduidelijkt de schaapsherder, 'de mensen
hier herinneren zich vroeger. Saeftinge
heeft voor hen ingeboet'.
Half Nederlands
Zes kilometer verder ligt Prosperpolder: een
paar huisjes rond een roodstenen kerk.
Langs kapitale boerderijen en over door
hoge populieren ingesloten, dijkjes, arrive
ren we in dit half Belgische, half Neder
landse gehucht. Prosperpolder en de zeven
honderd hectare eromheen, worden opgespo
ten met het specie uit het te graven kanaal.
Er zal groen worden aangeplant, om de stank
van Antwerpens' expanslezucht te verminde
ren. Prosper is gedoemd te verdwijnen.
'Maar hoe lang zal het nog duren', zegt één
van de weinige jonge boeren. 'Wij weten
niets. Wanneer de heren kanaalgravers nu
zeiden: over vijf jaar beginnen we, dan
konden we daar rekening mee houden. Nu
durf je geen machine meer aan te schaffen.
Over drie jaar kan het ding overbodig zijn,
en ergens anders een boerenbedrijf begin
nen, dat zit er niet in'.
In het Belgische Doel, zes kilometer van
Prosperpolder, is de kerncentrale bijna vol
tooid. En in Kallo bouwen Bayern en
Progil hun fabrieken. Met de bouw van de
grote sluis voor het Baalhoekkanaal is een
begin gemaakt. De industrialisatie van de
linker Soheldeoever gaat snel. Oost Zeeuws
Vlaanderen krijgt de gevolgen van deze
industrialisatie op z'n dak. Nederlands
mooiste achterhoek heeft nog wat langer
dan de rest van Nederland mogen toeven in
de onaangetaste staat. Maar nu is het voor
dit gebied ook afgelopen.
Burgemeester P. Molthoff
van Hulst
HULST 'Oost Zeeuws-Vlaanderen dreigt
aan alle kanten klem te raken'. In liet
zestiende eeuwse stadhuis van de Reinaert-
stad Hulst spreekt burgemeester P. Molthoff
deze bezorgde woorden uit. Op zijn bureau
ligt een grote stapel Belgische en Neder
landse rapporten. De burgemeester heeft al
deze plannen op één kaart ondergebracht.
Van het resultaat is hij danig geschrokken.
'Op de linker Soheldeoever realiseert Ant
werpen op het ogenblik een industrieterrein
van een kleine zevenduizend hectare. Gent
breidt zich snel uit. Het aantal industrieën
langs het kanaal van Gent naar Temeuzen
neemt toe. Temeuzen beschikt over een
chemisch complex van middelgrote omvang.
Gedeputeerde Staten van Zeeland hebben
een industrie-terrein van duizend hectare
rond Ossenisse geprojecteerd. De rechter
Schelde-oever bij Antwerpen is volgebouwd
met fabrieken. Tenslotte bestaan er Belgi
sche plannen om mocht het Baalhoekka
naal niet gegraven worden een kanaal
van Antwerpen, via Gent naar Zeebrugge te
leggen. Om deze investering rendabel te
maken, willen de Belgen het industrieter
rein van de Antwerpse linker Scheldeoever
dan laten aansluiten op het industrieterrein
rond Gent'.
Mochten al deze plannen gerealiseerd wor
den, dan kunnen de bewoners van het
middengebied in Zeeuws Vlaanderen hun
lol op. Zij zullen bij alle windrichtingen de
welvaartsluchtjes ruiken. Oost Zeeuws
Vlaanderen is dan omgeploegd en het ge
bied zal in de sporen van Rijnmond treden.
Daarom roept burgemeester Molthoff al drie
jaar lang om een goed streekplan, een plan
waarbij de Belgische en de Nederlandse
ontwikkelingen op elkaar zijn afgestemd. De
Hulster burgemeester denkt zelf aan een in
dustrialisatie langs het Baalhoekkanaal. 'De
aanleg van het kanaal gaat drie kwart
miljard gulden kosten. Het is toch te gek,
wanneer we zo'n investering (die groten
deels door de Belgen wordt gedaan) niet
optimaal benutten'.
'Met een industrialisatie langs het kanaal
kan het plan Ossenisse vervallen. Door de
aanleg van het Baalhoekkanaal zullen de
Belgen hun plan van een industriële pool
van Antwepen tot Gent laten vervallen. En
planologisch gezien krijg je een lint van
industrieën langs de Westerschelde. van
Antwerpen tot Vlissingen. Het middenge
bied van Zeeuws-Vlaanderen kan dan vrij
blijven'.
Burgemeester Molthoff is danig geschrokken
van het advies van de Raad van de Water
staat om het Baalhoekkanaal een binnen*
dijks tracé te geven. 'Immers, de gemeente
Hulst, het landbouwschap en de provincie
hadden voor een buitendijks tracé gekozen*
Klaarblijkelijk kunnen wij op regionaal ni
veau de problematiek toch niet op de ware
schaal zien. Den Haag heeft, na in het
rapport alle meningen naar voren te heben
gebracht, voor een binnendijks tracé geko*
zen. Ik vraag me nu af, wat de zin van de
inspraak is. Ik bedoel dit niet negatief
Maar als ik, getuige het advies van de
Raad, cle zaak toch niet kan bekijken, wat
moet ik dan zeggen?'
In Hulst twijfelt men. Wat niet wil zeggen,
dat de zorg van de Hulster burgemeester
over het klem raken van Zeeuws-Vlaanderen
ongegrond is. Het gebied heeft dringend
behoefte aan een streekplan. 'Er moet een
beleid komen', zegt burgemeester Molthoff.
'Op het ogenblik wordt de stapel plannen
steeds groter, maar we weten niet waar wt
aan toe zijn'.
De gearceerde balken op dit kaartje
geven de huidige en toekomstige in
dustriegebieden rond Oost Zeeuws-
Vlaanderen aan. Het middengebied
dreigt omsingeld te worden.
