Spaanse protestanten
nog niet bekomen van
klimaatsverandering
Volwassen geloven
Trouw
K wartet
Prof. Haitjema (83) overleden
Brand in garage
Herinneringen
aan professor
Th. L. Haitjema
vandaal
Beroepfngs-
werk
Boekenetalai
D
TROUW/KWARTET WOENSDAG 17 MEI 1972
Kerk Binnenland T2
Gesprek met ds. Ignacio Mendoza
k1
door Ton van der Hammen
Laat over één ding geen misverstand bestaan. De Spaanse regering
is verdraagzaam tegenover het protestantisme. De wet op de gods
dienstvrijheid van 1967 heeft aan de onvrijheid van het reformato
rische christendom naar het zich laat aanzien een definitief einde
gemaakt. Het serieuze streven van de overheid is niet alleen toleran
tie, maar wel degelijk ook om loyaal aan de toepassing van deze wet
mee te werken.
Dat zegt ons dominee Ignacio Mendo
za, secretaris van de grootste protes
tantse kerk in Spanje, die te vergelij
ken is met onze hervormde kerk: de
Iglesia Evangélica Espanola. Daarin
vinden ongeveer tienduizend Spaanse
protestanten onderdak. Met de andere
protestantse denominaties: gerefor
meerden, baptisten, vrije evangeli-
schen en mensen van de vergadering
van gelovigen, omvat het Spaanse pro
testantisme thans naar schatting der
tigduizend mensen
Ds. Mendoza is enige tijd in ons land
in verband met het honderdjarig be
staan van de Nederlandse vereniging
'Het Evangelie in Spanje', die de
geloofsgenoten in gebed en daad
steunt. Als hij probeert een heden
daagse momentopname van het Spaan
se protestantisme te maken, merkt hij
op: in de nieuwe situatie van volledi
ge vrijheid zijn we bezig onszelf te
ontdekken. Na lange tijd in een ver
dedigende houding te hebben gestaan
doemen nu vragen op als: Wat doen
we met de vrijheid, die we gekregen
hebben? Wat zijn voor ons, Spaanse
protestanten, de wegen en middelen om
ons volk van dienst te zijn?
Nog niet
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
N.V. De Christelijke Pers
Dagelijks bestuurt 8. Bol, Den
Hoogi dr. E. Bleumink, Poters-
woldei mr. G. C. *on Dom,
Nootdorp; W. A. Fibbe, Rotter
dam) J. lomer. Utrecht: dn. J.
W. de Pous, Den Hoog; J. Smal-
lenbroek. Wassenaar.
Overige leden van het algemeen
bestuurt K. Abma, Amsterdam:
H. A. de Boer, IJmutden: Th.
Brouwer, Assen; mr. dr. J. Don-
ner, Den Hoog: J. von Eibergen,
Schoorsbergen. mr. IC. van
Houten, Wogeningenr ds. O. T.
Hylkemo, Bilthoven; Joc. Huijsen,
Delft; mevrouw M. C E. Klooster-
man-Fortgens, Voorschoten: me
vrouw J. G. Kraayeveld-Wouters,
Heerhugowaord; prof. dr. G. N.
lammens. Noorden; ds. F. H.
landsman. Den Hoog; H. de
Mooij, Rijnsburg; prol. dr. G. C
von Niftrik, Amiterdom: H. Otte-
vonger, Buitenpost; mr. dr. J.
Ozmga, Lunteren; dr. A. Veermon,
Ri|twijk |Z-H): H. H. Wemmer.,
Den Hoog; drs. R. Zijlstra. Ooster-
lond (Zld).
Directie:
Ing. O. Postma, F. Diemer
Hoofdredactie:
J.de Berg (waarnemend)
Hoofdkantoor N.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
Amsterdam. Postbus 859.
Telefoon 020 22 03 83.
Postgiro 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69.73.60.768). Uem.giro
X 500.
Met als begin de inquisitie was het
echter officieel drie eeuwen lang ver
boden, wat duurde tot het midden
van de negentiende eeuw. Daarna
kwam er officieel '.vat meer vrijheid,
maar de sfeer bleef vijandig: het hele
Spaanse leefmilieu verzette zich tegen
alles wat protestant was. Men keerde
zich tegen bijbelcolporteurs, evange
listen, dominees. Acties, die nog niet
eens zozeer door de burgerlijke als
wel door of via de geestelijke autori
teiten werden ondernomen. Spanje
werd heel lang religieus onwetend
gehouden door een clerus die absolute
invloed op de bevolking uitoefende.
In feite bleef maar één godsdienst
legitiem en dat heeft voor de protes
tanten veel narigheden gegeven
Na de Spaanse burgeroorlog (1939)
hadden ze het moeilijker dan ooit.
Onmiddellijk daarna volgde de tweede
wereldoorlog waar Spanje buiten
bleef, wat het naar binnen gericht
zijn van het land alleen maar bevor
derde, ook, nadat de vrede was gete
kend. Ontwikkelden de meeste Euro
pese landen zich nadien vrij snel.
Spanje bleef statisch, introvert. Maar
het opkomend toerisme, dat. zij het
Ons stadium is, dat we eigenlijk nog
niet zijn bekomen van de vrij snelle
(historisch gezien zelfs plotselinge en
onverwachte) totale verandering van
het religieuze klimaat in Spanje. Eeu
wenlang immers gold de opvatting dat
een Spanjaard alleen rooms-katholiek
en nimmer protestant kon zijn. Dat
was een volksgeloof, geïnspireerd en
in stand gehouden door kerk en staat.
Hoogstens konden buitenlan
ders tot protestantisme behoren.
Een mening, die Je overigens nog
steeds tegen kunt komen.
Historisch gezien een onjuiste gedach-
tengang. Zoals menige andere natie is
ook Spanje van oudsher een land van
tegenstellingen, qua klimaat, qua ras,
qua taal. Je zou zeggen: in die diver
siteit zou ook een verscheidenheid in
geloofsbeleving een heel normale zaak
hebben moeten zijn.
Die verscheidenheid was er dan ook,
ln aanzet. Nadat Luther in Duitsland
was opgetreden is ook in Spanje lu
theranisme ontstaan: juist onder men
sen van hoog intellectueel en maat
schappelijk niveau. Wat in Neder
land misschien niet zo bekend is: in
de vrijheidsstrijd van Willem van
Oranje tegen Philips II waren er ln
Spanje en zelfs in de onmiddellijke
omgeving van Philips mensen, die
door de militante protestantse geest
werden aangesproken en die zich aan
deze krachtige religieuze overtuiging
gewonnen gaven. Een broer van de
secretaris des konings bijvoorbeeld
ging tot het protestantisme over.
De redactie behoudt zich het recht voor om
tor opname ln deze rubriek ontvangen me
ningsuitingen verkort «eer te geven. BI)
publtkatle wordt met de naam van de
Inzender ondertekend. Brieven kunnen wor
den gezonden aan'de heer Joh. C. Francken.
secretaris ran do hoofdredactie van Trouw-
Kwartet, Postbus 85*. Amsterdam.
eenzijdig, de landelijke economie gun
stig beïnvloedde, vormde toch een van
de factoren die een verscheidenheid
ln geloofsbeleving meer kansen gaven.
Men ging er minder aanstoot aan
nemen. Een mentaliteitswijziging
werd merkbaar. De gedachte begon
post te vatten dat een Spanjaard mis
schien toch wel protestant zou kun
nen zijn.
Een fictie
Langzaam maar zeker begon Spanje
de tendenzen van deze tijd te volgen.
In deze periode ging men ontdekken,
dat de altijd zo naar buiten beleden
religieuze eenheid in feite een fictie
was. Een inzicht dat nog werd ver
sterkt toen men er zich van bewust
werd en dat is dan nog een
optimistische visie, zegt dr. Mendoza
dat van de dertig miljoen Span
jaarden er hooguit nog acht miljoen
rooms-katholiek genoemd wilden wor
den. waarvan dan weer een tot ander
half miljoen echt praktlzerend
rooms-katholiek. Heel wat geestelijken
zetten overigens nog grote vraagte
kens achter deze cijfers, die ze erg
geflatteerd vinden. Hoe het zij, van
de vroeger algemeen aanvaarde me
ning dat er slechts één protestant op
duizend rooms-katholieken zou zijn,
bleef niet veel meer over. In het
bovenstaande beeld zou het één op de
vijftig rooms-katholieken zijn.
Tenslotte heeft het tweede Vaticaanse
Concilie ertoe geleid dat het geweten
in Spanje werd wakker geschud en de
mentaliteit in enkele jaren tijds ten
goede kon worden veranderd. Dat
heeft overigens weer nieuwe (aanpas
singsproblemen opgeroepen. Er is
natuurlijk nog een traditioneel den
kend kerkdeel. Anderzijds zijn het
vooral de jonge geestelijken, die de
religieuze pluriformiteit mede op
grond van Vaticanum II, alleen maar
eerlijk en reëel vinden. Tussen die
twee groeperingen zijn zo binnen de
Spaanse r.-k. kerk spanningen ont
staan. Maar die zijn er evenzeer tus
sen de r.-k. kerk en de overheid. De
Spaanse staat heeft een band met de
r.-k. kerk door middel van een concor
daat (overeenkomst tussen kerk en
staat red.). Volgens dat concordaat
ls de staat verplicht de r.-lc. kerk te
helpen. Dat willen met name de jonge
geestelijken niet; ze achten (de nauwe
band tussen kerk en staat) uit de tijd.
Niet alzo de regering, die het r.-k.
karakter van de staat wil behouden.
Ds. Ignacio Mendoza
via een evangelisch congres te Barce
lona officieel gepresenteerd. Daar
kwam nog maar bitter weinig reactie
op. Het Spaanse volk was er ook nog
niet rijp voor, redeneerde men achter
af.
Men mag niet alleen eigen kerken
hebben, maar er konden ook eigen
scholen, eigen predikantsopleidingen,
bejaardenhuizen ontstaan. Er is zelfs
een protestants ziekenhuis in Barcelo
na, verder kon men zich zetten aan
diaconaal werk, vormings- en sociale
arbeid. Ds. Mendoza: We pretenderen
niet om leiding te geven, maar wel
willen we graag proberen een zuurde
sem van betekenis voor Spanje te
zijn. Juist nu het christendom overal
ln discussie is moeten we zeggen
waartoe we er zijn en waarom. We
willen naast andere mensen staan
Daarom is oecumene ook zo belang
rijk. In de eerste plaats wegens de
verscheidenheid van Spaanse protes
tantisme en verdere vanwege een ver
der (h)erkenning tussen protestanten
en rooms-katholieken.
De oecumene in Spanje is dan ook op
mars. Je ziet die langzaamaan gestalte
krijgen met name via een inmiddels
gegroeid interconfessioneel orgaan,
waarin alle kerken, ook de rooms-
katholieke, samenwerken. Omdat de
bijbel ook bij rooms-katholieken
steeds meer ingang gaat vinden ls
deze interconfessionele groep begon
nen met een nieuwe bijbelvertaling in
teamverband. Reeds zijn de vier evan
geliën en Genesis in eigentijds Spaans
vertaald. Men wil deze bijbelfragmen
ten nu ook uit gaan geven. De bedoe
ling is, dat er straks een nieuw ver
taalde bijbel komt voor rooms-katho
liek èn protestants gebruik.
Dualistisch
Er is zo een merkwaardige dualisti
sche situatie ontstaan, die zich toe
spitst in de houding van de overheid.
Enerzijds wil men de binding met het
Vatlcaan behouden, anderzijds wil
men graag ruimte geven aan een
veelvoudige godsdienstige beleving.
Om dat laatste mogelijk te maken
heeft de Spaanse staat de wet op de
godsdienstvrijheid in 1967 in het le
ven geroepen, waarin het bestaans
recht van andere godsdienstige ge
meenschappen wordt erkend.
Het Spaanse protestantisme is dus nu
een periode van vrije ontplooing Inge
gaan. Er is geen moed meer voor
nodig om reformatorisch christen te
zijn. Reeds een jaar na de nieuwe wet
hebben de protestantse kerken zich
Inflatiecorrectie
Bij het beleidsdebat Financiën op 9
mei jl. heeft de Eerste Kamer-fractie
van D'66 o.m. haar standpunt kenbaar
gemaakt inzake de inflatiecorrectie. De
presentatie hiervan in Trouw van 10
mei geeft mij aanleiding tot het ma
ken van enkele corrigerende opmer
kingen.
Voorop gesteld moet worden dat er
geen enkele aanleiding bestaat te ver
onderstellen dat er verschil van me
ning zou bestaan over het onderwerp
van de Inflatiecorrectie tussen de Eer
ste Kamer en de Tweede Kamer-frac
tie van D'66; dit gelet op het door de
Tweede Kamer-fractie van D'66 inge
nomen standpunt, zowel destijds bij
de beraadslaging over het wetsont
werp inflatiecorrectie, als een half
jaai geleden bij de algemene financië
le beschouwingen in de Tweede Ka
mer.
In de perste Kamer hebben wij als door mevrouw J. G. Kraaijeveld-Wouters
onze mening uitgesproken dat de in-
APELDOORN Op 83-jarige leeftijd
is overleden prof. dr. TH. L. Haitje
ma, die van 1923 tot 1959 hoogleraar
vanwege de hervormde kerk is ge
weest aan de rijksuniversiteit te Gro
ningen, voor het onderwijs in de
dogmatiek, de vaderlandse kerkge
schiedenis en het kerkrecht.
Prof. Haitjema. de man die in 1926
over Karl Barth publiceerde en (om
prof. dr. G. C. van Niftrik te citeren)
zijn mede-oonfessionelen leerde min
der wantrouwend tegenover Bart te
staan, de man vooral ook van kerk
herstel (hij stond in 1930 aan de wieg
van het Nederl. Herv. Verbond tot
Kerkherstel), prof. Haitjema begon
zijn ambtelijke loopbaan in 1914 als
predikant van de hervormde gemeente
in het Utrechtse De Meern; van 1916
tot 1918 stond hij te Rijpwetering en
in deze periode viel zijn promotie
(cum laude) bij wijlen prof. dr. H.
Visscher te Utrecht op een dissertatie
over Augustinus' wetenschapsidee.
Van 1918 tot zijn benoeming tot hoog
leraar in '23 diende prof. Haitjema de
Apeldoornse hervormde gemeente.
Hij was van 1926 tot 1941 hoofdredac
teur van het confessionele blad 'On
der eigen vaandel' (later werd hij lid
van de eindredactie van 'Kerk en
theologie'). Zijn bekendste publikatie
is 'De richtingen in de Nederlandse
Hervormde Kerk', dat al een jaar na
het verschijnen in 1933 herdrukt
moest worden. Veel aandacht kreeg
ook het werk dat hij in 1964, op hoge
leeftijd dus, uitgaf: 'De nieuwere ge
schiedenis van Neerlands Kerk der
Hervorming' en waarin zijn theocrati
sche kijk op de kerkhistorie naar
voren komt. Ook dient nog genoemd
zijn gezaghebbend boek over het kerk
recht (1951).
Van onze correspondent
STADSKANAAL Omstreeks half
tien is gisteravond brand in de garage
van de firma G. Grave aan de Brug
straat m Stadskanaal ontstaan. Twee
personenauto's en een vrachtwagen
werden totaal door de brand vernield.
Ook 360 liter olie, verdeeld over zes
vaten ging in vlammen op, waarbij
een zware rookontwikkeling ontstond.
door prof. dr.
A. J. Bronkhorst
Herinneringen aan professor Haitje
ma. Mijn oudste herinneringen gaan
terug aan de winter 1933-1934, toen
hij op uitnodiging van de Vereniging
tot vestiging van bijzondere leerstoe
len, te Utrecht de lezingen hield,
waaruit het boek 'De Richtingen in
de Nederlandse Hervormde Kerk' is
gegroeid. Het was voor een eerste
jaars in de theologie geen gemakkelij
ke stof. Maar dit confessionele geluid
uit Groningen was voor ons Utrechtse
theologen toch een waardevol comple
ment ten aanzien van de stemmen,
die we toen in onze eigen faculteit
mochten beluisteren.
Haitjema interesseerde zich voor de
richtingen. Omdat hij zich met hart
en ziel voor de ned. hervormde kerk
interesseerde. Reeds eerder had hij
daarvan in zijn 'Hoogkerkelijk protes
tantisme' blijk gegeven, waarin hij
opkwam voor de betekenis van de
kerk, mèt haar ambt en haar sacra
menten. Als goed leerling van Hoede-
maker stond hij vooraan in de strijd
voor reorganisatie der hervormde
kerk. Hoe heeft hij daaraan leiding
gegeven als voorzitter van het Ned.
Hervormd Verbond tot Kerkherstel,
in 1930 mede door hem opgericht.
Hoe heeft hij alle ups en downs van
de dertiger jaren waarin het ene
reorganisatie-ontwerp na het andere
door de toenmalige algemene synode
werd afgewezen, als aan den lijve
meegemaakt.
Hij had onder andere de opdracht om
vaderlandse kerkgeschiedenis en her
vormd kerkrecht te doceren als kerke
lijk hoogleraar aan de Groningse uni
versiteit (1923-1958); maar hij stond
persoonlijk midden in deze geschiede
nis en midden in dit kerkrecht en hij
heeft er in sterke mate zijn stempel
op helpen zetten. Ook als lid van de
commissie voor de kerkorde, die in
1945 door de generale synode werd
ingesteld.
Bij Haitjejna vinden we theoretische
idealen van Hoederaaker terug. Arti
kel 36 van de Nederlandse geloofsbe
lijdenis, waarin deze theocratie tot
uitdrukking wordt gebracht, wilde
Haitjema onverkort handhaven. Wie
wil nagaan, wat dat dan in de prak
tijk voor hem betekende, kan zich het
beste in zijn boek over 'De Nieuwere
Geschiedenis van Neerlands Kerk der
Hervorming' verdiepen. In politiek
opzicht vinden we hem echter niet bij
Lingbeeks hervormd-gereformeerde
staatspartij, maar steeds en met over
tuiging bij de Chr. Historische Unie.
Reeds vroeg behoorde Haitjema bij de
dialectische theologen. In de winter
van 1925-1926 hield hij over Barth en
zijn kritische theologie vervolgcolle*
ges voor predikanten aan de Gro
ningse universiteit. Zijn boek over
Barth dat ook in Duitse vertaling
verscheen, betekende in deze eerste
jaren een zeer waardevolle inleiding
op hoog niveau. Wat Haitjema in
Barth aantrok lag misschien wel aller
eerst op het gebied van de theologi
sche kenkritiek. Ik zou ook kunnen
zeggen, dat de Deense wijsgeer Kier
kegaard beiden verbond. Overigens
heeft Haitjema er nooit een geheim
van gemaakt, dat hij zich niet met
huid en haar aan Barth uitleverde,
maar bijvoorbeeld ten aanzien van de
kinderdoop of de uitverkiezingsleer
dichter bij het klassieke gereformeer
de belijden wenste te blijven.
flatiecorrectie jaarlijks, en zo moge
lijk voor de volle 100 pet moet wor
den toegepast, met als belangrijkste
oogmerk het systeem van belasting
heffing te onttrekken aan de wille
keur van de inflatie. Tegelijk hebben
wij echter gezegd dat in het licht van
de hui<fige financieel-economische si
tuatie belasting-verhogingen onver
mijdelijk zullen zijn.
Voor zover daarbij een verhoging van
de inflatie-vrij gemaakte tarieven van
de loon- en inkomstenbelasting wordt
voorgesteld, is het mogelijk dat het
saldo van de inflatiecorrectie en de
belastingverhoging tezamen ten gun
ste uitvalt van de lagere inkomens
groepen en ten ongunste van de hoge
re inkomensgroepen.
Op deze wijze kan er voor worden
gewaakt dat een bewuste verdeling
van de belastingdruk over de burgers
tot stand komt, zonder dat de inflatie
daarin een onbeïnvloedbare rol kan
spelen.
Slttard
drs. H. J. Rang
In talloze artikelen en referaten komen mensen
vanuit verschillende achtergronden en invalshoe
ken tot zelfde constateringen, voor wat betreft de
situatie, waarin we vandaag verkeren.
Een negatief beeld doemt op. Veler leven blijkt
vol onvrede en onzekerheid. Het woord polarisatie
is niet van de lucht. Verharding van standpunten
neemt hand over hand toe. Vooroordelen staan
begrip en oplossingen in de weg.
De huidige generatie kan de snelle veranderingen
niet verwerken. Te weinig is geleerd met veran
deringen te leven.
Vele enkelingen willen in groepsverband hun
protesten laten horen tegen alles wat zij als
bedreigend ervaren. Er wordt gezocht naar be
grenzingen, waarbinnen men zich veilig weten
kan. Gezinspatronen veranderen. Eenzaamheidssig
nalen lichten op. Vrijheid dreigt in onvrijheid te
verkeren, daar velen er niet mee weten om te
gaan.
Dit alles constateert men niet alleen in de
samenleving, maar ook binnen de kerken.
Vragen
Jeugddagen
Bij de verslagen in Trouw/Kwartet
van 12 mei betreffende de verschillen
de gehouden 'Toogdagen' der jeugdor
ganisaties is o.a. ook vermeld dat de
geref. jeugd te Emmen bijeen, zich
beziggehouden heeft met ontwikke
lingssamenwerking en zich laten voor
lichten door dr. Bas de G. Fortman
en prof dr. J. Verkuyl. Wat ik gemist
heb bij deze voorlichting is nJ.: dat
deze voorlichters niet hebben gezegd:
'Ga met ons en doe als wij' en dan
samen naar India, Zambia of waar
dan ook'. In plaats van te spreken in
de VU, synode, partij of tweede ka
mer, zich persoonlijk in te zetten en
zelf te gaan met al diegenen die In
stemmen met hun ideologiën. Geen
steun aan akties of woorden maar
daden! Velen in de lande zouden dan
zeggen: Sterkte in uw ontwikkelings
werken!
Wageningen
W. Berghuis
De vraag, die zich opdringt, is: heeft dit alles
misschien ook te maken met geestelijke onvolwas
senheid? Komt veel van die pijn van de 1972-
mens, ook van de 1972-christenmens, misschien
dakr vandaan? Zal iemand die geestelijk volwassen
is, opgewassen kunen zijn tegen wat zich van
daag aan hem voordoet? En heeft geestelijke
volwassenheid niet alles te maken met volwassen
geloven?
Vijfduizend leden van de gereformeerde vrouwen
bond vonden deze vragen zo belangrijk, dat zij op
hun ontmoetingsdag, onlangs in Leeuwarden, in
tensief met dit onderwerp 'volwassen geloven'
bezig zijn geweest. Er kwam heel wat ter sprake!
Wie volwassen wil worden zal eerst de moed
moeten opbrengen zichzelf werkelijk te leren
kennen. We zullen eerlijk moeten toegeven: we
verslingeren ons steeds weer aan allerlei machten
die we zelf oproepen. We buigen ons voor de
'goden van de tijd'.
Vele ontwikkelingen lopen ons niet uit de hand
omdat ze zo moeilijk zijn. maar omdat we zelf
niet werkelijk vrij zijn. We zetten ons niet
onvoorwaardelijk in omdat we verslaafd zijn aan
onze rust, ons gemak, onze eigen standpunten van
vroeger, waarnaar we steeds terugkeren. Het evan
gelie biedt ons herkenningspunten, maar we gaan
er niet mee op weg.
Onze maatschappij doet een appèl op het kwade:
op egoïsme, concurrentiedrang, hebzucht. Het ap
pèl van het evangelie klinkt igans anders. Is ons
leven in overeenstemming met onze leer?
Relaties
Om op de situatie van vandaag adequaat te
kunnen reageren is geestelijke volwassenheid
noodzakelijk. Deze volwassenheid heeft inderdaad
alles te maken met volwassen geloven. Volwassen
heid ls een begrip met relaties. Van levensbelang
ls onze relatie met God. Daarbij komt alles ter
sprake. Verzoening van schuld. Het opgewekte
leven. Inspiratie van de Geest.
Als God mij aanvaardt wat een wonder dat Hij
nog steeds met mij, dwars mensenkind, wil om
gaan dan kan ook een echte relatie met de
ander ontstaan. Met de andersdenkende, de an-
derssprekende, de anderszijnde.
Bovendien: In de buurt van de Heer kan ik als
bedreigde mens opgelucht ademhalen. Ik kom
Immers in de vrijheid te staan. De machten
behoeven in mijn leven het laatste woord niet te
hebben. Volwassen geloven brengt een mens vrij
heid in doen en laten, vrijheid om te beslissen,
om af te wijzen, om te dienen. Volwassen gelovi
gen vatten moed om de hele wereld te aanvaarden
als werkterrein, moed om verantwoordelijkheid te
dragen. Samen volwassen op weg gaan moet
uitlopen op dienst.
Vreemd: volwassenheid brengen we meestal ln
verband met heersen. Maar het evangelie preekt
een andere orde. De gevende, onbegrensde liefde
vormt de diepe ondertoon.
Verrassend
Er valt meer vreemds te constateren. Volwassen
geloven staat in nauw verband met: worden als
een kind. Slechts wie leeft in afhankelijkheid van
de Heer kan volwassen de mensen en de proble
men tegemoet treden.
Verrassend ls ook de conclusie dat niet de mens
die overal mee klaar is volwassen genoemd kan
worden, maar wel degene die met de vragen bezig
ls. Volwassen zijn is juirt onaf zijn, open staan.
Het is niet een kwestie v^i zijn maar van worden.
Van op weg gaan. er iaar jagen, groeien in
Christus.
Het is onchristelijk om t'~ doen alsof de strijd al
gestreden is, of standpunfen niet rneer ter discus
sie behoeven te worden gesteld, of nieuwe tijden
geen eigentijdse antwoorden behoeven. Een mens
die zijn rust en zijn kracht in Christus zoekt, zal
de moed kunnen vinden om kwetsbaar te leven.
LIEFDE
Zo langzamerhand heeft een
bel aantal Nederlanders het
taal der liefde' van G. K.
Reve in huis. Of ze het ook
gelezen, laat staan uitgelezen
is de vraag. Vaak hoor ik:
die brieven aan Carmiggelt
meesterlijk. Ik kan niet gehei
delen of dat zo is. Niet ontk^
worden dat Van het Reve
inventief taalvermogen bescl
hoeverre hier en daar een si
nierisme gesignaleerd moet
wens ik wel te opperen. De 1
dens van de verhalende
gaan niet uit boven één thi
dat van de sado-masochist. Ool|
gebied behoeft men geen pui
zijn om er toch op een bep:
ment en volgens velen brt
moment al gauw aan schf1
noeg van te hebben. Wat dit
gens met liefde te maken he^.
gaat mij ten enenmale. Ik di
liefde wat anders was dan
genot. Niet dat ze niets met el|
maken zouden hebben. Vanzelfsj[
omvat de liefde ook het se:
ltstr;
vormt het laatste er zelfs een
der belangrijk deel van, m
vereenzelviging ten bate van hij
eel genot moet afgewezen wor
we zullen een ander woord vo
de moeten gaan zoeken. De n
waarover Van het Reve het lw(
een egoïstische aangelegenhe
vraagt in geen enkel opzicht n
eigen leven van de ander. De
er om gebruikt te worden. Zijl jqo
volkomen niet terzake doende. n e<
hij die hier 'lieverd' wordt gi ap
moet niet op consideratie of *aan
laat staan genegenheid rekenen £h0f
aut
ergr
slachtoffer en wordt geëxploite
kan vertrekken als het spel ui
moet worden opgehaald als de
menten er weer trek in hebb
dit de taal der liefde is dan is et-v<
van Sartre daarbij vergeleken et auto
derspeelkamer. Sartre kon
schrijven over onze intermei
contacten maar zijn voorstellin
ven getuigenis van een hui
naar gerechtigheid
identiteit. Dit ontbreekt bij V
Reve. En daarom kon Mulisi
eens gelijk hebben als hij zegt
zg. pose van Van het Reve gee^aPI
maar werkelijkheid is. En die
lijkheid is dan op z'n gunstigst
der lamentabel.
eke
aar
Op
dit
in
;«tl<
de
eelk
uis
)g
hij
in 1
bew
i he
dat
igte
n k
on
wil
eli
zich in gesprek te begeven, eigen gewicht te
relativeren. Volwassen worden is een proces waar
in een mens zijn hele leven betrokken blijft.
Nog een ander aspect: Volwassen word je nooit
alleen. Slechts samen met de Ander en met
anderen. De gemeente van de Heer ls bij uitstek
een 'broedplaats van de volwassenheid'. We heb
ben elkaar nodig om te onderscheiden waar het
op aan komt. Een bont geheel van vormen,
groepen en meningen daagt ons in de gemeente
uit naar elkaar te luisteren, gericht op de toe
komst.
Zolang de liefde tot de naaste ondergeschikt blijft
aan de liefde tot God kan het niet ruim genoeg
toegaan in de kerk. In Filippenzen 1 wordt
'onderscheiden waarop het aankomt' in verband
gebracht met de liefde en met fijngevoeligheid.
Waar de liefde wordt vergeten, de fijngevoelig
heid verdwijnt, komt onvolwassen geloof aan het
licht, een geloven beneden de maat van de Heer.
Vele gevolgen
Mensen die, gaandeweg, volwassen geloven hebben
veel gemeenschappelijks.
Zij putten steeds opnieuw hun kracht uit de enige
Bron die levend water geeft.
Zij blijven niet vragen 'waar gaan we heen', maar
gaan op zoek naar antwoorden.
Zij leren accepteren dat er vragen zijn waarop
geen passend antwoord gevonden kan worden.
Christelijk leven blijft altijd leven met vraagte
kens en risico's.
Zij constateren met een zucht van verlichting dat
zij niet aan het evangelie gestalte behoeven te
geven. Dat heeft God gelukkig gedaan, in de gave
van Zijn Zoon. Maar zij gaan wel op weg om
antwoord te geven op die blijde boodschap van de
Heer.
Zij schuiven hun verantwoordelijkheid niet af op
anderen, op politici of op een synode, maar
trachten in hun eigen gedrag de consequenties
waar te maken.
Zij blijven hun hele leven catechisant: bereid te
studeren, te overwegen, te leren van anderen.
Zij proberen waarachtig, authentiek te leven,
eerlijk van binnenuit. Het blijkt immers dat
alleen zó van een christenleven werving en over
tuigingskracht uitgaat.
Zij verliesen hun krampachtigheid en agressivi
teit. Ontspannen en hoopvol komen zij werkelijk
beschikbaar voor de naaste.
Mevrouw J. G. Kraaijeveld-Wouters is presidente
van de bond van gereformeerde vrouwenvereni
gingen ln Nederland.
NED. HERV KERK
Beroepen: te Ede B. Hawerka
Nijkerkerveen; te Lunteren D £orï
Berg te Huizen (NH); te Ede cyiii
Berg te Katwijk aan Zee.
Bedankt: voor Geldermalsen
Emmen te Bergentheim; voor
foort A. Gooijer te Delft; voorj
pen aan de IJssel (buiteng. wi
wording) Maarssen en voor
W. Verboom te Benschop.
GEREF. KERKEN
Bedankt: voor Zwijndrecht A.
te Duisburg.
GEREF. KERKEN (VRIJGEM.N -
Bedankt: voor Rozenburg W. ton
denhil te 's Hertogenbosch; vooÉielij
zijl en voor Vollenhove D. Bé He
te Breda-Aimkerk. pelse
CHR. GEREF. KERKEN Kedc
Beroepen: te Oud-Beijerland GJeite
dertse te Zwijndrecht (ipv. v. hn
Nieuw Beijerland J. C. L. Sta» ii
te Kornhom); te Mijdrecht M.jgeve
stra te Werkendam; te Aaltfeijn
Bijkerk kand. te Zaandam. jn vi
GEREF. GEMEENTEN vert
Beroepen: te Kapelle a.d. LJssel on
Weststrate te Meliskerke. ie h
Bedankt: voor Rotterdam-Al eis I
polder J. van Haaren te Amersfcrar
BAPT. GEMEENTEN trd.
Bedankt: voor Emmererafsclfel, t
veen: J. Tromp te Sittard. E cl
Dr. C. Gerretson, Geschiedenis
'Koninklijke', deel 1 en 2, ge6^—
resp. 272 en 342 pagina's, Uit|
Bosch en Keunig Baarn, prijs» V c
17,50 en 22,50
Ier
ed( liei
Om twee redenen een belangrij)
druk. Ten eerste omdat Gerrets
na geen regel heeft geschrevi
niet om een of andere redin,
moeite waard is en in de I j
plaats omdat dit boek strak! d,
wordt opgenomen in het bij d
uitgever aangekondigde verzam
terair en historisch proza van
son/Gossaert.
De geschiedenis van de 'Konii
(bedoeld is de Koninklijke Nedi
se Petroleum Maatschappij) is
dan de titel suggereert. Niet alle
in economische geschiedenis li
stellenden zullen het lezen, mal
(vooral ook) zij die belangs
hebben voor de geschiedenis vi
Nederlandse kolonialisme en in
lisme in de laatste 25 jaar v
vorige en de eerste 25 iaar val
eeuw.
Juist omdat Gerretson steeds evi_|
belangstelling heeft voor zijn UI
werp als voor de omgeving waai
zich afspeelt (en de mensen i
een rol in speelden) schreef h
zo boeiend verhaal over dit in 1,
land ontstane wereldconcern.
Er volgen nog drie delen. Deel
(evenals de delen 1 en 2) een I
ne herdruk zijn. Deel 4 en 5 be
dan het door de schrijver nag
manuscript en een uitvoerig re
Het is mogelijk op de vijf delen
tekenen. De prijs is dan 120 guli
