Barth-brevier
op Goede Vrijdag
VVV I
Reorganisatie (radio) werk
van ds. G. Toornvliet
Trouw
Kwartet
uw probleem
ook het; onze
Drs. Van Agt op de bres
voor verdwijnende synagogen
vandaag
Beroepings-
werk
Britse theoloog
Formosa uitgewezen
BoekenetalageSi
TROUW KW \RTET VRIJDAG 31 MAART 1972
KERK BI\XE\Ll>»
door dr. A. Dekker
De theologie zal waarschijnlijk
eerst vastlópen in het spoor van
Bultmann, maar ik ben er van
overtuigd dat Barth achter dit
hele front als een niet ingenomen
vesting ligt die nog een keer zal
open gaan. Dan zal de blik weer
vrij worden voor het wezenlijke
van de theologie.'
Deze uitspraak genoteerd in een
gesprek met de levenslange
vriend van Barth, Eduard Thur-
neysen, schiet me te binnen nu op
mijn bureau de Nederlandse ver
taling ligt van het Barth-brevier:
een verzameling teksten uit
Barths geschriften, geordend
naar thema en verdeeld over alle
dagen van het jaar.'
Er is uitgeversmoed voor nodig om
nu een dergelijke stap te doen. Is de
gebogen figuur van Karl Barth dan
niet verdwenen achter één van de
bochten die de theologische weg ach
ter ons laat zien? Kan men vandaag
nog met een boek van Barth aanko
men? Ten Have, Baarn, deed het en
gaf het een goede vorm mee. Het is
dik geworden. 608 bladzijden voor
ƒ42,50. Men kan signaleren dat die
zelfde uitgever een groot succes scoor
de met het Bonhoeffer-brevier dat
intussen al een derde druk kreeg. Ook
al is het zo dat Bonhoeffer met een
meer verfijnde radar de ontwikkelin
gen, verwarringen en spanningen van
de gemanipuleerde mondige mens
schijnt te hebben voorgevoeld en
doorleden, de rustig doorwerkende
Barth blijft indringende vragen stel
len. De theologie is na zijn dood niet
vastgelopen en vandaag tot een kook
pot van uitdagende ideeën -geworden.
Is het ook mogelijk dat we, wanneer
we samen de barsten van de over
gangsfase gepasseerd zijn. toch weer
zij het in nieuwe vorm de sensibele
profeet Bonhoeffer en de bewogen
systematicus Barth opnieuw zullen te
rugvinden?
Dubbele zeef
Het Barth-brevier biedt waar voor
zijn (vele) geld. De flap liegt (nu
eens) niet wanneer beloofd wordt:
'een kaleidoscopisch beeld van Barths
oeuvre èn van zijn expressiemogelijk
heden'. Richard Grunow die het boek
in 1966 samenstelde nam uit alle
mogelijke publicaties van Barth-frag
menten om, naar een thema, daarmee
zijn jaarboek te vullen. Daarbij moest
hij stukken uit Barths Kirchkliche
Dogmatiek vaak besnoeien. Een korte
vergelijking met het orgineel toont
dan al gauw Grunows gave om Barth
in diens eigen geest weer te geven
of samen te vatten. Toch is menige
adembenemend lange zin uit de K.D.
in stukken gesneden. Grunow verant
woordt dat in zijn voorwoord: 'Ik
erken, dat ik bij het bewerken van
passages uit de Dogmatik dikwijls het
gevoel had van iemand die de bijna
eindeloos lijkende golven van een oce
aan moet doorsnijden, of inkorten om
er overzichtelijke golven van te ma
ken, die toch hun golvend of rollend,
stormachtig of dreigend karakter niet
mogen verliezen, zodat ze blijven dei
nen en ademen binnen hun wijde
horizon'. Zo'n zin alleen al laat zien
dat Grunow ook stillistisch bij Barth
in de leer is gegaan, maar het neemt
niet weg dat de dramatiek van Barths
stijl niet altijd overkomt.
De tweede zeef waardoor Barth ons
bereikt is die van de vertaling. Hier
voor tekenen de heren Van der Heij
den, Van Nie, en Van Haselen. Het is
een goede vertaling: zo dicht mogelijk
bij het origineel, zo vrij mogelijk
naar de bedoeling. Ook hier blijft het
jammer dat het nuchtere hollands
zich niet altijd leent voor een weerga
ve van de rhetorische kracht van een
Barth-fragment. Theologische uitspra
ken kunnen ook esthetisch boeien.
Toch moet je van deze uitgave zonder
Dp rrdaclic behoudt ilch het recht voor om
ut opname in deze rubriek ontvangen mc-
nlnoultingcn verkort weer tc geven. Bi)
puhllkotk- wordt met de naam van de
inzender ondertekend. Brieven kunnen wor
den gezonden aan de lieer Joh. C. Francken.
secretaris van de hooidredacile van Trouw-
Kwartet, Postbus 85». Amsterdam.
Gewetensbezwaren
Gert Roovers is niet de enige, die
moeite heeft met de wet gewetensbe
zwaren. Ook ik heb moeten leren
ermee te leven. Daarbij ben ik tot de
conclusie gekomen dat de dienstplich-
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
N.V. De Christelijke Pers
Dageli|ks bestuur: B. Bol, Den
Hoog: dr. E. Bleumink, Potors-
wolde; tnr. G. C. van Dom,
Nootdorp; W. A. Fibbe, Rotter
dam; J. Lonser, Utrecht; drs. J.
W. de Pous, Den Hoog; J. Smol-
lenbroek. Wassenaar.
Overige leden van het olgemeen
bestuur: K. Abmo, Amsterdom;
H. A. de Boer, IJmuiden; Th.
Brouwer, Assen; mr. dr. J. Don-
ner, Den Haag; J. von Eibergen,
Schoorsbergen; mr. K. van
Houten, Wogeningen; ds. O. T.
Hyikema, Bülhoven; Joe. Huijsen,
Delft; mevrouw M. C E. Klooster-
mon-Fortgens, Voorschoten; me
vrouw J. G. Kroayeveld-Wouters.
Heerhugowoord; prof. dr. G. N.
Lommens, Noorden; ds. F. H.
landsman, Den Hoog; H. de
Mooij, Rijnsburg; prof. dr. G. C.
von Niftrik, Amsterdam; H. Ofte-
vonger. Buitenpost; mr. dr. J.
Ozingo, lunferen; dr. A. Veerman,
Rijswijk (Z-H); H. H. Wemmers,
Den Hoog; drs. R. Zijlstro, Ooster-
tond (Zld).
Directie:
Ing. O. Postma, F. Diemer
Hoofdredactie:
J.de Berg (waarnemend)
Hoofdkantoor N.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 280,
Amsterdam. Postbus 859.
Telefoon 020 - 22 03 83.
Postgiro 26 92 74. Banks
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69.73.60.768). Gem.giro
X 500.
tige die zijn bezwaren serieus geno
men wil zien en uit de gevangenis wil
blijven zich formeel op deze wet moet
beroepen. Het op gewetensgronden
aanvragen van civiele dienst betekent
in de val lopen, die door de wet is
gesteld. De wet gaat namelijk uit van
het onjuiste, gevaarlijke principe, dat
veiligheid alleen maar mogelijk is
met behulp van een afschrikkingsstra
tegie. Er wordt niet de geringste reke
ning gehouden met universele wetten
zoals: waar liefde woont gebiedt de
Heer Zijn zegen', op grond waarvan
slechts 'n liefdesstrategie van praktisch
nut kan zijn. Het is mijn ervaring, dat
wie dit dilemma: veiligheid door af
schrikking geen veiligheid, niet
accepteert, geen kans heeft op erken
ning van zijn bezwaren als gewetens
bezwaren.
Voor mij is alleen maar belangrijk,
dat een gezond contact op gang komt
met die volkeren, voor welke wij als
volk zo bang zijn, dat we menen
tegenover hen een leger in stand te
moeten houden. Daarom heb ik de
regering aangebodem me op dat con
tact voor te bereiden, door bv taal en
mentaliteit van die volken te leren.
Een ander soort dienst komt voor mij
niet in aanmerking. Het tragische is.
dat de regering wettelijk mijn aanbod
niet kan aannemen. Als evenwel meer
en meer dienstplichtigen in plaats
van dienst te doen in conservatieve
zin of dienst te weigeren evenzo hun
persoonlijke, welomschreven diensten
aan de regering aanbieden, dan zal uit
eindelijk de dienstplichtwetgeving
noodzakelijkerwijs in een meer chris
telijke zin verbeterd moeten worden.
Hamburg T. van 't Foort
Lanser
De heer Lanser adviseerde vorig jaar
om ARP te stemmen. Nu valt hij het
kabinet aan, dal mede door de ARP is
gevormd, op het voor een voorzitter
van een vakverbond centrale punt van
het sociaal-financieel- en economische
beleid. Dit had hij in april 1971 al
kunnen voorspellen. Er is toen al
gewaarschuwd voor de relatie
ARP/WD enz. Begin februari zei de
voorzitter van één van de belangrijk
ste bij het CNV aangesloten bonden
mij dat dit kabinet het uitstekend
deed. En wat gaat de heer Lanser bij
een volgende verkiezing doen? Weer
adviseren om ARP te stemmen? Om
dan weer bij VVD en DS'70 terecht te
komen? En daarna weer kritisch vol
gen en schoten voor de boeg wegge
ven? Mijn advies aan de voorzitter
van mijn vakverbond: nooit weer
doen!
Nieuwcndam W. de Smalen
Jongerendag (slot)
Naar aanleiding van de opmerkingen
van de heer Schouten c.s. inzake m'n
schrijven ten aanzien van prof. Ver-
kuyl en De Gaay Fortman, als spre
kers op de toogdag te Emmen het
volgende: 'Graag' een etiket opplak
ken moogt u niet en nooit veronder
stellen. Met positief heb ik bedoeld
op alle levensterreinen, zoals o.m.
Kuyper, Vonkenberg en Jan Schouten
ons dat voorhielden. Ik blijf het een
principieel bezwaar vinden dat voor
aanstaande mensen als Verkuyl en
De Gaay Fortman een linkse partij
steunen cn daarvoor propaganda ma
ken. Dat geeft aan vele ecnvnudigen
verwarring. Het breekt af. Voor hun
optreden is de staffunetionair L. C. G.
J. medeverantwoordelijk. Ze hadden
beter gedaan met hun bezwaren te
gaan naar de 'Gespreksgroep van A.R.
Gezinden'; dan hadden ze in eigen
kring positief kunnen werken Mijn
vertrouwen in hen is geschokt. Ik heb
helemaal geen behoefte naar Emmen
te komen. Vergeet niet dat bovenge
noemde heren niet alleen staan, helaas!
Deze dingen moeten in breder ver
band worden gezien. Geef onze jonge
mensen in elk opzicht positieve spre
kers, zonder één uitzondering te ma
ken
Bruinissc J. dc Waal
meer zeggen dat het een waardige
verzameling is, op hoog niveau, waar
in met. grote liefde en zorgvuldigheid
iets van Barths enorme werk is weer
gegeven. Een prachtboek om te bezit
ten en te gebruiken.
Mozart
Je blijft onwillekeurig bladeren in de
teksten waarin je de gegroefde, maar
destijds brullende 'leeuw van Bazel'
herkent. Zo is er de kostelijke brief
aan Mozart, de musicus die Barth bij
zijn komst in de hemel 'met een
beetje geluk als eerste wilde opzoe
ken. Daaruit het bekende citaat:
'Ik weet niet absoluut zeker of de
engelen, als ze bezig zijn God te
loven, Bach spelen; maar ik ben er
wel zeker van dat ze, als ze onder
elkaar zijn, Mozart spelen en dat Onze
Lieve Heer dan ook heel graag naar
hen luistert'.
Maar er zijn ook diepzinnige vertogen
te vinden. Je leest over liefde en
huwelijk, de betekenis van de kerk,
het Onze vader, en vooral de fijnzin
nige en ontroerende bladzijden geno
men uit de anthropologic over onze
'tijd, die ten einde loopt', wanneer we
er alleen nog maar 'geweest zullen
zijn'.
Het is een boeiend boek door de
simpele weergave van een theologie
die steeds opnieuw een hymnisch ka
rakter draagt en die door alle ontwik
kelingen heen een duidelijke lijn laat
zien.
Meditatief
Barth hoorde bepaald niet tot die
mensen die steeds van hun medestan
ders gecharmeerd waren. Hij kon ze
ruw afstoten en bleef tot zijn levens
einde een meester in zelfspot. 'Met
Karl Barth het jaar rond', als brevier,
moet voor hem als teken van toege
wijde vriendschap tegelijk vreemd ge
weest zijn. Toch geloof ik dat deze
uitgave een juiste weg is om Barth in
herinnering te houden.
Zijn theologie cirkelt immers rondom
de verkondiging en het meditatieve
karakter dat dit Barth-brevier heeft,
biedt daarom een juiste weg om
Barth in zijn theologie weer te ont
moeten. Alles is gericht op het over
brengen: de preek. Zo lijkt het me
ook geen groot bezwaar dat Barths
historische ontwikkeling in deze selec
tie niet duidelijk wordt.
Twee fragmenten
Waar kun je een aanbeveling van een
meditatief boek op deze Goede Vrij
dag beter mee besluiten dan met een
paar delen uit Barths preken over de
stille dagen waarin we nu leven. Ze
komen uit de gevangenis waar Barth
als teken van zijn verbondenheid met
de door de maatschappij afgeschreven-
en steeds weer preekte en waarin zijn
theologie duidelijk herkenbaar en te
gelijk simpel, menselijk blijft.
Eerst een fragment uit een later hef
tig bekritiseerde preek over de twee
moordenaars. Met zijn eigenzinnige
exegese heeft Barth daarmee heel wat
mensen op stang gejaagd. Men denke
echter ook eens aan die gevangenen
daar vóór hem, van wie er één na
Barths dood schreef (Trouw 8.3.'69):
'Hij was onze broer. Een oudere broer
wiens wijsheid in een lang leven vol
strijd was gegroeid en die nu bezon
ken tot ons sprak. Zijn immense ken
nis werd nooit doel in zichzelf, maar
stond altijd in directe betrekking tot
de bijbel. En dat maakte dat je deze
man ging vertrouwen. Ook bij ons die
vol wantrouwen zaten tegen alle 'pre
kers'. Daar stond hij dan, een oude
gebrekkige man die een lange zware
ziekte achter zich had. Zijn stem beef
de; zijn woord had echter kracht en
gewicht'.
Goede Vrijdag
Barth over 'en ook de misdadigers';
Moeten we ons meer verwonderen
omdat we Hem, Jezur, in zo slecht
gezelschap aantreffen of hen, die
boosdoeners, in zo goed gezelschap?
Nou, om het even. Het is allebei
waar. Een ding is zekerdaar hangen
ze alle drie, Jezus en de boosdoeners,
een rechts en een links. Allen in
dezelfde openlijke schande, in dezelf
de urenlange kwelling, in hetzelfde
onverbiddelijke langzame sterven.
Vermoedelijk waren in dezelfde dagen
ook deze twee ergens opgepikt, naar
een gevangenis gebracht en door een
of andere rechter veroordeeld. En nu
hingen ze aan het kruis met Hem en
Bevonden zich zo in een solidariteit,
in een gemeenschap, in een verbon
denheid met Hem die niet meer te
niet gedaan kon worden. Die verbon
denheid stond zo vast als de spijkers
vast zaten waarmee ze ook hun kruis
waren geklonken. Noch voor Hem,
noch voor hen was een terugkeer
mogelijk, maar alleen nog het smade
lijke smartelijke heden, enrols toe
komst alleen de nacht van de nade
rende dood. Veronderstelt u niet al te
zeer als ik U zeg: dit was de eerste
christelijke gemeente. De twee boos
doeners hadden tevoren vermoedelijk
nauwelijks iets van Hem gehoord, laat
staan dat het gelovige mensen waren.
Maar ze konden Hem nu niet alleen
laten, niet slapen. Ze moesten aan
hun kruis urenlang met hem unaken.
Ze konden ook niet vluchten uit zijn
gevaarlijk gezelschap. En daarom kon
den ze Hem ook niet goed uerlooche-
nen. omdat ze toch al openlijk als zijn
soortgenoten te pronk waren gesteld.
Daarom waren ze zuiver zakelijk een
betrouwbare christelijke gemeente. Er
was veel nodig eer Petrus en de
andere jongeren ook lot deze eerste
betrouwbare gemeente hoorden En
toen ze zover waren, konden ze alleen
maar van achteren aan aansluiten: deze
twee die op Golgotha met Jezus ge
kruisigd waren, waren de eersten'.
Wie herkent niet vanuit zijn nette,
makkelijke stoel, in deze tot exegeti
sche tegenspraak prikkelende woorden
toch het pastoraat aan 'de verworpe
nen der aarde' zoals Barth ze in Bazel
vóór zich zag?
Pasen
Tenslotte een fragment uit een paas-
Karlt Barth
ppeek waarin bekende theologische
klanken uitmonden in een pakkende
verkondiging.
'Wat rest ons als we de paasbood-
schap gehoord hebben? Ons rest al
leen: te zien, aan te nemen, ter harte
te nemen, waar te maken, dat het
werkelijk zo is: Gods genadegave,
het eeuwige leven in Jezus Christus
onze Heer. Weet u op wie we zouden
lijken als we dat niet wilden zien? In
1959 stond in de krant, dat men op de
Filippijnen twee Japanse soldaten ge
vonden had die nog niet gehoord
hadden of geloven wilden dat de
oorlog al veertien jaar afgelopen was.
Die zaten nog altijd in het oerwoud
en schoten op iedereen die er ie dicht
bij kwam. Toch wel zonderlingen niet
waar? Nu, juist zulke zonderlingen
zijn wij, als we niet willen constate
ren en aanvaarden en waar maken
wat ons in de paasboodschap als zin
van het paasverhaal gezegd wordt:
dat het afgelopen is met zonde en
dood, dat voortaan alleen Gods gena
degave telt: eeuwig leven voor allen.
Zullen we ons dit niet zonder meer
laten zeggen: Dood maar leven? Daar
om: Ontwaakt, gij die slaapt, en sta
op uit de doden en Christus zal over
U lichten'.
Misschien dat velen in 1972 wat on
wennig aankijken tegen de wijde en
brede zinnen en hun inhoud. Toch!
Hoe lang zal het ons nog opbreken dat
in veel kerken Barth te snel is gepas
seerd of nooit werd bestudeerd? Hij
blijft een niet ingenomen vesting.
Misschien omdat in zijn theologie
scherpzinnigheid, schoonheid en origi
naliteit sterk verbonden zijn met ge
loof en een door alles heentrekkende
pastorale bewogenheid en solidariteit.
Die -unieke combinatie kom je niet
iedere dag tegen.
Brieven die niet zijn voorzien van naam en
adres kunnen niet in behandeling worden
genomen. Geheimhouding Is verzekerd. Vra
gen die niet onderling mei elkaar In verband
slaan moeten In afzonderlijke brieven worden
gesteld, fer brtel dient een gulden aan post
zegels te worden ingesloten. Adres: redaclie
Trouw-Kwartet, postbus 85», Amsterdam.
Vraag: Kunt u mij een adres geven
waar men ouderwetse bidets (dus niet
op de waterleiding aangesloten) ver
koopt?
Antwoord: In Den Haag is ons een
adres bekend. In ieder geval zal men
zo'n instrument kunnen lenen als
men lid is van een "kruisvereniging.
Vraag: Hoe kan ik rode limonade uit
een licht wollén vloerbedekking ha
len?
Antwoord: Het enige middel om jam,
limonade en suiker uit de vloerbedek
king te halen is lauwwarm water.
Voor goed onderhoud van uw vloerbe
dekking raden wij u het boekje Para-
detapijtpocket aan. U kunt dit aanvra
gen bij de Machinale weverijen Arie
Veen NV te Hilversum.
Verzoek van lezers: wie kent het ge
dicht 'Arme Jozef, ligt gij daar in de
kuil gesmeten?'
Verzoek van lezers: Heeft iemand nog
het gedicht 'Avondklokken', een oude-
jaarsgedicht?
uw probleem ook het onze
Vraag: Ik heb een verwarmde kas van
3 bij 4 meter met in het midden een
looppad en aan de kant tafels met
potgrond; eronder ligt turfmolm voor
het droog en warm zetten van de
planten enz. De temperatuur bedraagt
constant 22 graden. Is dat niet te
hoog? De planten die in het voorjaar
buiten worden gezet dienen toch te
worden afgehard? Kan ik de kas al
leen als 'trekkas' gebruiken?
Antwoord: De temperatuur in uw
kastje is inderdaad te hoog; 18 graden
is voldoende. Het voert te ver hier
alle mogelijkheden voor het gebruik
van uw kas op te sommen. We atten
deren u op het boekje 'Een kas in
eigen tuin' van E. de Bruin, uitgave
van Thieme te Zutphen. Het is een
vademecum voor de amateurkweker.
Vraag Hoe kan ik van een eiken
wijnvat een regentonnetje maken? De
bodem is ruw en korrelig.
Antwoord: De ton moet door en door
droog zijn. Dan maakt u de binnen
kant met staalwol schoon. Is de bo
dem slecht, zet er dan een nieuwe in.
Breng op de bodem, die glad gemaakt
moet worden, een dun laagje aan.
Aan de onderkant mag geen pek of
verf worden gebruikt. De buitenkant
van de ton kunt u bewerken met een
dunne laag kleurbeits.
Plaats de toevoerpijp zo ver mogelijk
in de Ion en tap eveneens dichtbij de
bodem met een kraan het. water af.
Zoals u weet is regenwater doorgaans
verontreinigd en dus ongeschikt voor
dc consumptie Wel kan het water
worden gebruik voor de was en de
afwas.
Vraag: is er een boekje in dg handel
over ademhalingsgymnastiek?
Antwoord: Hierover bestaat, voorzover
ons bekend, geen populair-wetenschap-
pelijke lectuur. U kunt zich het best
in verbinding stellen met het genoot
schap van massage en heilgymnastiek.
Van Hogendorplaan 8, Amersfoort, te
lefoon 03490-11848.
BLOEMENDAAL Onder voorzitter
schap van ds. G. Toornvliet is een
nieuwe stichting 'Radiogemeente- op
gericht, 'teneinde een juridische
grondsslag te vormen voor de activi
teiten gericht op het voortbestaan en
de ontplooiing van de Radiogemeente,
die rondom het werk van ds. Toor-
vliet en de zijnen is gegroeid'.
Het werk wordt gedragen door cle
volgende beginselverklaring: '1. Zij
geloven in God. die de wereld lief
heeft; 2. Zij geloven in Jezus Christus
als God en Zaligmaker, het licht der
wereld; 3. Zij geloven dat Jezus Chris
tus vele 'schapen' heeft, die zich bui
ten elk kerkelijk verband bevinden;
ook dezen moeten worden opgevangen
en pastoraal worden geleid; 4. Zij
geloven dat Jezus Christus hoofd van
één gemeente is, die haar leden heeft
in alle kerken, groeperingen en daar
buiten'.
Het bestuur, dat naast ds. Toornvliet
bestaat uit mej. J. Oosterveld te Al
phen aan de Rijn. secretaresse, en Je
heer B. Seijmonsbergen te Haarlem,
penningmeester, wordt geadviseerd
door een centrale pastorale raad. Het
is verder de bedoeling, dat in elke
plaats waar ds. Toornvliet regelmatig
diensten belegt, een plaatselijke pasto
rale commissie komt met een zieken-
comité. Dat zijn Alphen aan de Rijn,
Amsterdam, Bloemendaal, Den Haag,
Haarlem, Den Helder, Leiden en
Zeist. Alle leden van de pastorale
commissies staan onder ambtsgeheim.
De Radiogemeente huurt zaterdags
middags om de veertien dagen zend
tijd van de HIRO en elke zondagmor
gen een uur van radio Victoria (Aru
ba). Er loopt nog steeds een actie om
tot 15.000 contribuanten te komen.
Daarmee wil de Radiogemeente dan
evenals de EO en (sinds kort) de
vrijgemaakte GOV zendtijd aanvragen
als aspirant radio-omroep.
'j?
(Van een medewerker)
Omstreeks 1850 waren in Neder
land enige honderden synagogen.
In een aantal gemeenten waren
het grote gebouwen, in een be
langrijk aantal, vooral in de pro
vincie waren het bedehuizen van
een soms uiterst bescheiden ka
rakter. Soms ook waren het niet
meer dan kamers. Er zijn niet zo
eel hveel synagogen meer over in
ons land. De grotere, zoals in Am
sterdam, Den Haag, Groningen,
Arnhem, Maastricht, Amersfoort,
Leiden zijn gebleven. Maar in
vele kleine gemeenten zijn mèt
de joodse gemeenschap ook hun
bedehuizen verdwenen. Nu, zo
veel jaren later, wordt dat be
treurd. De synagogen verteeen-
woordigen nl. (ook) een stuk
(cultuur)-historie van Nederland.
Drs. J. F. van Agt van de rijksdienst
van Monumentenzorg zet zich in" om
de architectuur-geschiedenis van de
synagogen te beschrijven. Met Lim-
ourg is hij gereed gekomen. Elf syna
gogen waren er in die provincie. Er
zijn er nu nog maar drie, waarvan
één buiten gebruik.
Ook de geschiedenis van de synagogen
van Friesland wordt te boek gesteld.
In die provincie is alleen de synagoge
van Leeuwarden nog in joodse han
den. In een afgeschutte ruimte staan
daar de meubels opgesteld uit de
afgebroken synagoge van Gorredijk.
De synagoge van Lemmer is een win
kel geworden. De synagoge van Bols-
ward een pakhuis. Zij was met haar
klassicistische voorgevel een juweel
tje, en die voorgevel is verdwenen. De
synagoge van Sneek is afgebroken. Zij
was geheel in oriëntaalse stijl ge
bouwd. De synagoge van Harlingen is
tijdens de oorlog uit- en na de oorlog
afgebroken.
De heer Van Agt zet zich niet alleen
voor de beschrijving van de synago
gen in. hij poogt ook de gebouwen te
behouden. Met de mooie 19de-eeuwse
synagoge van Maastricht is hem dat
gelukt. Succes heeft hij ook geboekt
met de (voormalige) 19de-ceuvvse
synagoge "an Nijmegen. Volgens drs.
Van Agf is voor het behoud van nog
bestaande, niet meer in gebruik zijn
de synagogen soms nog het beste als
het gebouw door een kerkgenootschap
wordt aangekocht. Met veel synagogen
in het land is dat al gebeurd. De
synagoges van Harderwijk. Culemborg,
Assen. Winschoten. Hoogeveen, Ap-
pingedam, om maar enige te noemen,
zijn reeds kerkgebouwen geworden.
'Ik begrijp', zegt de heer Van Agt,
'dat het voor velen een pijnlijke erva
ring is als een synagoge nu als kerk
wordt gebruikt. Dat is het voor mij
ook.'
Niet alleen uit cultuur-historisch be-
EN HET VOLK STOND ER BIJ
De woorden die hierboven staan vot
men een deel van een mededeling bi
Lukas van het kruisgebeuren. Eéj
van de mëeste navrante, mogen wi,
wel zeggen. 'En het volk stond er b(
en zag het aan' (23, 35). Even verda
vertelt Lukas dat de scharen 'die vod
dit schouwspel samengekomen wares
terug keerden, toen zij aanschouw
hadden, wat er geschied was, en slot
gen zich op de borst' (23,48). D|
eerste mededeling is aanmerkelij
koeler dan de tweede. In de eers
lezen we alléén maar dat ze erbj
stonden te kijken. Een koude const}
tering. Zo koud waren ze misschit»
ook wel. Er was nu eenmaal wat
zien, 'daar werd een mens gek ruis
Maar dan later blijkt dat het di
mensen iets gedaan heeft. Voor li
woord schouwspel staat het griek
woord 'theooria' (latijn: spectaculum
De theorie is geen theorie gebleka
Het objektieve 'aanschouwen' van h f
spektakel heeft plaats gemaakt vo
gebaren van felle emoties. We zuil c
het 'op de borst (en volgens e f
ander handschrift; ook op het aanj I
zicht) slaan' moeten opvatten als e I
teken van heftige emotie van sp
van verwarring misschien. Wij ku}
nen daar verder niet achter komen
alleen maar veronderstellen dat hi
misschien mensen bij geweest zijn d
later op de Pinksterdag bij de dri
duizend hebben gehoord. Wel is di
delijk dat dit 'gekruisigde Woord' v
doet. Zo is het ook bedoeld. Bij h
kruis kan een mens niet met e
theorie of een spektakel blijven z
ten. Beide zijn kwalijke mogelijk^
den: Het alleen wedden op de recht
leer van het kruis, of het slecn
ontroerd vernemen van deze dota
door moord. Het betekent een vraj
aan allen die er bij stonden. Toen
nu, dat maakt weinig verschil. Zi
en horen behoren bijeen. Een vraj
of ons bestaan erdoor geraakt word
En dan niet even, als een steen
een stille, bijna onverstoorbare vijvé
maar voorgoed. Zijn wij onverstoorba
gelovig of ongelovig of zal blijken d
dit gebeuren van Jezus Christus oj
bestaan getroffen heeft in het ha
zodat zich een nieuw, verzoend
verzoenend bestaan voor ons opj
doet, ons bijgebracht wordt'. Erj
staan is onvoldoende. Zelfs je op I j
borst slaan.
lang dienen dc synagogegebouwen die
nog in Nederland zijn bewaard te
blijven. Het moet volgens drs. Van
Agt ook geschieden uit piëteitsoverwe-
gingen. Te veel synagogen zijn in de
naoorlogse jaren reeds afgebroken.
'Wij zijn een opruimerig land geweest
en dat is een spijtige ontwikkeling.
Als men minder snel aan het afbre
ken was begonnen, dan zouden voor
vele synagogegebouwen passende be
stemmingen zijn gevonden', aldus de
heer Van Agt.
In sommige joodse gemeenten, speciaal
in Winterswijk, wordt met de gedach
te gespeeld de inventaris van de syna,-
goge (die op de monumentenlijst ge
plaatst is) naar Israël over te brengen.
Het heeft niet de instemming van drs.
Van Agt, die de beweegredenen goed
kan begrijpen, maar van oordeel is,
dat de tastbare joodse herinneringen
in Nederland al zo gering worden
dat je ze niet ook nog mag exporte
ren. Daarbij komt nog dat de synago
ge in Israël een van de vele zou zijn.
Van een onzer verslaggevers-
TAINAN (RPS) Dr. D H. Beeby,
de 52-jarige Britse rector van de
presbyteriaanse theologische hoge
school te Tainan, is persona non grata
verklaard en Formosa uitgewezen.
Aangenomen wordt, dat deze maatre
gel het gevolg is van de politieke
verklaring, die de presbyteriaanse
kerk heeft gedaan.
(ADVERTENTIE)
CONCORDANTIE
op het Oude
en Nieuwe Testament
Ongeveer vierduizend alfabetisch op
genomen trefwoorden verwijzen naar
vele duizenden bijbelteksten in de
nieuwe vertaling. Bovendien bevat
deze fraai uitgevoerde uitgave twee
afzonderlijke registers met de vind
plaatsen van bijbelse namen en getal
len. Deze praktische en overzichtelijke
concordantie op het oude én nieuwe
testament met zijn efficiënte typogra
fische opzet zal de gebruiker keer op
keer behulpzaam zijn en de gewenste
informatie verschaffen.
Uitvoering en prijs:
Omvang: 406 pagina's op formaat
18,2 x 23,7 cm
Band: donkerblauw linnen inet goud
stempeling
Prijs: 21,50
Verkrijgbaar in de boekhandel
Een uitgave van
Bosch Keuning N.V. -
Baarn
NED. HERV. KERK i
Beroepen: te Aalst, te Bruchem-Kt,
wijk-Delwijnen, te Poederooijen e
te Tholen: kand. A. de Reuver:
Waddinxveen; te Harskamp: G. Vë
jesgraaf te Wouterswoude; te Ka
driel en te Wa a rd e nburg-N e e r ri j n» f
D. D. Lucas, kand. te Utrecht.
Beroepbaar: kand. mejuffrouw Ch. t 17
Have, Koningin Sophialaan 6a u
Amersfoort. j
Preekbevoegdheid kand. M. Bruniri
man, Ringweg Ran denhoek 37c
Amersfoort. n
Rectificatie: het bericht dat L. Hoe
maker, zendingspred. te Djakarta,
beroep naar Eibergen heeft aangt
men, is onjuist.
REM. BROEDERSCHAP
Beroepen: te Sommelsdijk: mevr.
Elders-Mayer te Nieuwkoop, die
beroep heeft aangenomen.
NED. HERV. KERK
Afscheid: van Oudorp-Heerhugowj
en Veenhuizen: J. ter Haar, ber.
Franeker, op 3 april: van Harskai
J. Vroegindeweij, ber. te KatwijJ
Zee.
Intrede: te Meeuwen: kand. J. van R
sum; te Wilsum: kand. J. J. W. M Dj
thaan uit Bleskensgraaf.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Afscheid: van Driebergen-Rijsenbi
R. Koolstra. ber. te Veenendaal.
Intrede: te Ureterp: kand. W. Poui£
se uit Apeldoorn.
0<
Foi
ii
'Nederland en de Verlichting' d
dr. H. H. Zwager. Fibulareeks
ibula-Van Dishoeck, Bussum;
pag.. 29 ill. op glanspapier plus
afbeeldingen tussen de tekst, ff
7,90.
Van de nummering van de delen |yv-
Fibula-reeks snap ik niets (bij
uitgeverij snappen ze er, naar me 5ekl
een telefoontje bleek, ook nauwel ngs
iels van), maar in elk geval is rjj
deeltje ondanks z'n lage nummer
gloednieuw. Dr. Zwager zet om c
beginnen uiteen hoe hij probeerdl'^ei
ontkomen aan een portrettengal De
"an vergetenen; het werd niet: Ne n
land in maar: Nederland èn n r
Verlichting. De auteur, die de a Q
tiende eeuw opvijzelt noch weggi in
behandelt na de wegbereiders acl
eenvolgens: buitenlanders, boeken n,
kers, professoren, theologen, ere, engi
ven, en erfgenamen. Deze zorgvulc er r
maar nooit krampachtige, stofve
'lgd
lectf
ling komt de overzichtelijkheid,
helderheid van dit boeiend gesc
ven relaas zeer ten goede. Moe
voor samenstellers van geschriften
deze is altijd, het antwoord te vin
op de vraag: wat mag ik bek Nar
veronderstellen en Wat niet? Dr. 2 rmd
ger geeft achterin een alfabetii mp,
lijst: Ter verklaring; ik dacht:
knopt, maar doeltreffend. Blij bedn
mei de aanwezigheid van een pe p
nenregister, dat verhoogt de wa, a,
van 'Nederland en de Verlicht lgen
zeer. Dit alles genoegd bij de ro n,
hoeveelheid illustraties en de n
prijs, maakt dat we Fibula-reeks
12 graag aanbevelen. Een voorb Een
van de prettige schrijftrant van 1Qol
Zwager: 'Met hun merendeels car 'r r
aanse opleiding schenen zij (nl. ite't
18e eeuwse (schrijvers) net zo ban 'Een
zijn voor lacunes in hun hoofd all Oe
grote meester zelf voor leegtes in nsje
heelal.' i litsti
diru
ard.
Bui
ichl
