Escher: een
grootmeester
der grafiek
fff I
Drie dolfijnen per
vliegtuig naar Spanje
Scheidende voorzitter
bouwbond valt CNV aan
Uw bank is
op GoedeVrijdag
gesloten.
p Gortdroog boek over
3 eeuwen schilderkunst
uw probleem
ook het onze
Lanser: Hazes was
te veel in mineur
Geslaagd transport vanuit Florida via Harderwijk
Lagere huurstijging in
geliberaliseerde gebieden
TROUW/KWARTET DINSDAG 28 MAART 1972
BINNENLAND
Zelfportret van Escher
Dat schreef de nu overleden groot
meester der grafiek, Maurits Cornelis
Escher in 1959. En hij verwonderde
zich
Escher wilde zich ee nheelal scheppen
op een tweedimensionaal vlak, hij wil
de het en probeerde het, terwijl hij
wist (en het ook toegaf) dat hij zich
zelf maar wat wijsmaakte. Want 'in
onze driedimensionale wereld kan
evenmin een realiteit van twee als een
van vier dimensies bestaan'.
Escher werd steeds geconfronteerd,
confronteerde zichzelf al tekenend met
wat hij noemde 'adembenemende' wet
matigheden. Op zijn vele tentoonstel
lingen werden ze altijd keurig en
strak onderverdeeld in diverse thema's
zoals de aaneenschakeling van contou
ren of ruimten, geometrische figuren,
De geschiedenis van de Europese schilderkunst van 1700 tot heden'
door prof. jhr. dr J. S. Witsen Elias* is voor mijn gevoel niet be
paald het type kunstoverzicht, waarop velen hebben zitten te wachten.
Voor vakmensen is een stuk historie
van bijna 300 jaar niet in 240 bladzij
den samen te vatten en de leek kan
er hooguit eens een naam in opzoe
ken. Want tot lezen noodt dit boekje
allerminst.
Ik zicht als voorbeeld, zo maar een
paar willekeurige namen in het regis
ter. Dan krijg je dit: Bacon F.. 'In
zijn omgeving werkte een tijdlang
Francis Bacon (geb. 1910), een Ier
van geboorte, die bij voorkeur een
macabere en angstwekkende realiteit
voor ogen voert.'n Paar regels
verder: 'Bissière was voor de oorlog
wat men wel heeft genoemd een post-
kubist, enigszins in de trant van Bra-
que. Van 1925 tot 1938 is hij leraar
aan de Academie Ranson.'Naast
de bovenstaanden willen wij noemen',
'Tenslotte mogen wij nog noemen',
'Misschien mogen wij op deze plaats
ook noemen', 'Dat ook in België het
surrealisme doordringt, merkten we
reeds op'.
Wat nou eigenlijk pop-art precies is,
dat zou u wel "ens willen weten,
't Register vermeldt het begrip niet,
dat geeft alleen kunstenaarsnamen,
maar aan 't slot van het boek komt
het: 'De pop-kunstenaars kiezen bij
voorkeur de banale en absurde kanten
van het leven. Drijven zij de spot met
deze wereld of nemen zij haar juist
au serieux? Het is moeilijk te zeggen.
Terecht kan men zich achter afvragen
of hier nog van kunst sprake is. 'Zo,
nu weet u tenminste wat pop-art is.
Overigens wordt niet alles zo kort
behandeld. Neo-classicist Jean Louis
David krijgt niet minder dan drie-en-
een-halve pagina, en een zekere Vin
cent van Gogh 'de zoon van een
predikant in Brabant, gaat aanvanke
lijk in de kunsthandel, waarvoor hij
enige tijd in Londen en te Parijs
verblijft, maar hij wordt in 1876 als
ongeschikt voor het zakenleven ontsla
gen' is ook wel goed voor een paar
bladzijden met al aan iedereen beken
de informatie.
't Is een gortdroge, soms ronduit ver
velende en onbewogen opsomming;
een zonder ook maar enige originali
teit opgeschreven kunstlesje. Ook de
slechte illustraties heeft ieder
een al eens gezien.
Uitg. Het Spectrum, Prisma-Com
pendium. ƒ7.50.
(ADVERTENTIE)
Cantn lekkervan
smaak...
half uw koffie
i iaii opkleur
door G. Kruis
'Lang voordat er mensen op aarde waren, groeiden er in de aard
korst al de kristallen. Op een goede dag zag een mens voor de eer
ste maal zulk een glinsterend brokje regelmatigheid liggen, of hij
stiet erop met zijn stenen houweel en het brak af en viel voor zijn
voeten en hij raapte het op en bekeek het in zijn opn hand en hij
verwonderde zich
1935 in Rome. Vandaar trok hij ieder
voorjaar door het gehele land, waarbij
vooral de toen nog onherbergzame
streken zijn voorkeur hadden. Het ma
teriaal dat hij dan verzamelde ver
werkte hij 's winters tot prenten.
In 1937 vestigde hij zich te Ukkel bij
Brussel en in 1941 kwam hij weer
terug naar Nederland. Hij woonde in
Baarn.
Al in dat nog 'gewone' (realistische)
werk uit het begin van de jaren dertig
klinkt toch al iets door van zijn intense
geboeid-zijn door wonderlijke perspec
tieven. De ontwikkeling van dit alles is
niet in het kort te schetsen, maar voor
mij persoonlk werd de denkwijze en
de manier waarop Escher zijn gedach
ten wist te verbeelden, het duidelijkst
samengevat in de bekende litho 'Pren
tententoonstelling' uit 1956. Op deze
litho ziet men, gedeeltelijk onder een
galerij, een ruimte, waar prenten ge
toond worden. Een van de geëxposeer
de bladen, een Italiaans aandoend
stadsgezicht, zet zich zodanig voort, dat
het één wordt met de expositieruimte:
de galerij gaat nu deel uitmaken van
een huis in dat Italiaanse stadje. Er
staat links een jongeman voor een
prent, maar als de beschouwer 'rond'
is geweest, blijkt plotseling dat deze
jongeman op dezelfde prent staat als
waar hij naar staat te kijken
Twee werelden, die van de illusie en
de werkelijkheid, althans de verbeel
ding der werkelijkheid, lopen in el
kaar over, worden één: een conflict
tussen de dimensies
Escher's prenten zijn en daar gaf
zijn heldere manier van beelddenken
alle aanleiding toe heel veel ge
bruikt als illustraties in binnen- en
vooral buitenlandse wetenschappelijke
werken op velerlei terrein.
Brieven die niet zijn voorzien van naam cn
adres kunnen niet in behandeling worden
genomen. Geheimhouding is verzekerd. Vra
gen die niet onderling met elkaar in verband
staan moeten In afzonderlijke brieven worden
gesteld. Per brief dient een gulden aan post
zegels te worden Ingesloten. Adres: redactie
Trouw-Kwartct, postbus 859. Amsterdam.
het conflict tussen twee of drie dimen
sies, relativiteiten, spiegelwerkingen,
vulvlakken, ruimtesuggesties of onmo
gelijke constructies. Maar het uiteinde
lijke, het kern-thema was altijd weer
de verwondering.
Eerst voor het merkwaardige zonder
meer, voor een vreemd gevormd stuk
rots. een bizarre architectuur, zaken
die hij op zijn vele reizen zag. Voor
dien studeerde Escher, die in 1898 te
Leeuwarden geboren werd aan de (niet
meer bestaande) School voor Bouw
kunde en Sierende Kunsten te Haar
lem. Dat was van 1919 tot 1922 en hij
kreeg daar o.a. lessen van de bekende
graficus Jessurun de Mesquita.
Tijdens zijn vele reizen daarna bleef
hij in Italië hangen, het land trok hem
sterk aan en hij woonde van 1923 tot
Ton de Leeuw
Muziekprijs Amsterdam
voor Ton de Leeuw
AMSTERDAM De muziekprijs 1970
van de gemeente Amsterdam is toege
kend aan Ton de Leeuw voor zijn
driedelige compositie 'Lamento Pacis'
voor gemengd koor en instrumenten
(tekst Erasmus). Het is de eerste keer
dat de gemeente Amsterdam deze
jaarlijkse muziekprijs, die op advies
van de Amsterdamse kunstraad werd
ingesteld, toekent. De jury bestond
uit de heren A. Jurres, J. Reichenfeld
en E. de Waart.
Van een correspondent
UTRECHT CNV-voorzitter J. Lan
ser heeft gistermiddag ontkend dat
het CNV de christelijke hout-, en
bouwbond als een buitenbeentje be
schouwt dat alleen maar goed is voor
het verlenen van financiële hulp aan
de centrale. Op de afscheidsreceptie
van NCB-voorzitter J. H. Hazes zei de
heer Lanser dat de heer Hazes de
positie van de NCB binnen het CNV
een beetje teveel in mineur' had
geschetst.
Hij was het met de heer Hazes eens,
dat er binnen de christelijke vakbewe
ging meer moet worden samenge
werkt en geïntegreerd en hij ontken
de, dat het voorstel van de NCB, van
het CNV, een driepoot te maken dié
wordt gedragen door organisatie voor
overheidspersoneel, voor de bouwnij
verheid en voor de industrie, onder
de tafel is geveegd. Later zei de heer
Lanser dat het CNV nog bezig is met
een onderzoek naar een nieuwe struc
tuur en dat daarbij ook de suggestie
Vraag: Wie heeft de bril uitgevonden?
Antwoord: In de oudheid werden
reeds geslepen edel- of halfedelstenen
als bril gebruikt. De brillen zoals wij
die kennen (oorspronkelijk gemaakt
van beryl, waarvan het woord bril is
afgeleid) dateren van het begin van
de veertiende eeuw. We herinneren
eraan dat de wijsgeer Spinoza Huy-
gens en Van Leeuwenhoek van gesle
pen lenzen voorzag.
Aanvulling: Eerder gaven we in deze
rubriek een opsomming van de ker
ken en kerkgenootschappen die aange
sloten zijn bij de Stichting oecumeni
sche hulp aan kerken en vluchtelin
gen. In het rijtje ontbrak de Evange
lische broedergemeente.
Vraag: Wat is de grafito (sgraffit)-
techniek?
Antwoord: De oudste sfraffito-tech-
niek is die waarbij men in fresco
schilderingen (muurschilderingen met
kalkverf) een laagje verf wegkrabde
en de oorspronkelijke ondergrond te
voorschijn kwam. Tegenwoordig
wordt deze techniek met moderne ma
terialen veelvuldig toegepast. Men
kan net zoveel lagen aanbrengen en
verwijderen als men wil.
Vraag: Als een man overlijdt en een
vrouw alsmede kinderen uit een vorig
huwelijk achterlaat, hebben die kinde
ren dan recht op een deel van de
inboedel? Man en vrouw waren in
gemeenschap van goederen getrouwd
en het versterf van de eerste vrouw
was reeds aan de kinderen uitgekeerd.
Antwoord: De weduwe behoudt de
helft van de huwelijksgemeenschap.
De andere helft wordt als nalaten
schap van de man gelijkelijk tussen
de weduwe en de kinderen van de
man verdeeld, als er tenminste geen
testament is. Bestaat de nalatenschap
alleen uit een inboedel, dan zijn er
meestal geen moeilijkheden te ver
wachten. want de gebruikte meubels
zijn vrijwel onverkoopbaar. Als het
om kostbare stukken gaat, kan de
bemiddeling van een notaris worden
ingeroepen.
Vraag: Wie Is secretaris van het West-
lands Mannenkoor?
Antwoord: De heer J. Knoppert, Per
zikstraat, Naaldwijk.
Vraag: Ik heb een dollarbiljet (echt
of vals) waarop staat: Richmond 17
februari 1864. Heeft dit biljet waarde
voor een verzamelaar?
Antwoord: Elke bank kan u meedelen
of het biljet echt of vals is. Als het
biljet echt is, heeft het zeker histori
sche waarde aangezien het stamt uit
de tijd van de Amerikaanse burger
oorlog waarin Richmond een belang
rijke rol speelde.
Vraag: Als man en vrouw op huwe
lijkse voorwaarden zijn getrouwd,
worden hun inkomsten dan hij elkaar
geteld voor de inkomstenbelasting?
Antwoord: Ja. Voor de arbeidsinkom
sten van de vrouw geldt een gunstige
regeling.
Verzoek van lezer: Waar kan ik het
volgende gedicht vinden? 'De chris
ten: Hij is een mens als iedereen/en
zeer verloren en alleen./Maar hij,
door Christus' hart gegrepen/wordt
anders door dit alles heen./De Chris
tus: Hij was een mens als iedereen.
van de NCB een rol speelt. De studie
is echter nog niet zover gevorderd,
dat er op de komende driejaarlijkse
algemene voergadering in mei al con
crete voorstellen te verwachten val
len.
De heer Hazcs werd ook toegesproken
door werkgeversvoorzitter H. D.
Prins, door de heer A. Niemantsver-
driet namens de andere CNV-bonden
en door de heer A. Buys namens de
bouwbonden van NW en NKV.
Van een onzer verslaggevers
Ruim 27.000 voet boven hun natuurlijk element vlogen dit weekeinde drie dolfijnen van Amster
dam naar liet Spaanse Malaga. Speciaal voor hen en twee zeeleeuwtjes die nog nauwelijks de 'kin
derschoenen' waren ontgroeid, werd een DC 9 gecharterd.
En dubbel evenement, omdat de
luchtvaartmaatschappij (Martinair)
nog nooit zo'n transport heeft gehad
en omdat deze flippers hiermee hun
laatste stap deden op weg naar een
carrière in een nieuw dolfinarium in
Merja. nabij Malaga, waar zij evenals
de zeeleeuwen binnenkort de toeris
ten hun kunstjes moeten vertonen.
Half duttend in hangmatten, dik in
de lanoline en natte doeken tegen het
uitdrogen, schommelden deze dolfij
nen richting Spanje, waarbij het nau
welijks te geloven was dat dit trio
nog geen jaar geleden in Florida
(USA) werden gevangen door de oud
ste dolfijnenvanger en trainer ter we
reld, Milton Santini, die deze tot de
zoogdieren behorende vissen sindsdien
een straffe opleiding heeft gegeven.
Dolfinarium
Deze week konden zij echter als vol
leerd worden beschouwd en wachtte
hen het transport naar Europa waar
in Spanje hun nieuwe Noorse eige
naars, Bohm en Wang een nieuw
dolfinarium gaan openen. Gesteund
door adviezen van dr. W. H. Dudok
van Heel van het dolfinarium in Har
derwijk is daar aan de Spaanse zuid
kust een waar dolfijnen paradijs ge
schapen. Een goede accommodatie is
een eerste vereiste om deze dieren in
leven te kunnen houden.
Woensdag jl. begon het transport van
uit Florida naar New York. De reis
naar de uiteindelijke bestemming zal
de begeleiders echter heugen. Het
vrachttoestel van de lijndienst New
York - Schiphol had door mist een
fikse vertraging opgelopen, waardoor
de aansluiting op het chartervliegtuig
in Amsterdam figuurlijk ook de mist
in ging. Dr. Dudok van Heel, bij het
gehele transport aanwezig, achtte het
echter niet verantwoord om de dolfij
nen lang op Schiphol op een droogje
te laten staan. In ijltempo werden zij
dan ook overgebracht naar het dolfi
narium in Harderwijk waar zij twee
dagen in een bassin mochten verblij
ven.
Drie dolfijnen gingen per vliegtuig naar Malaga. Om uitdroging van de dieren
te voorkomen krijgen zij een dikke laag lanoline over zich, waarna ze in natte
flanellen doeken worden gewikkeld. Liggend in speciale manden van zeildoek
waar borst en vinnen kunnen uitsteken, ondergingen de dolfijnen de reis vol
komen kalm.
Nat houden
Zaterdagavond was het dan toch zo
ver. Zonder problemen kon het artis
tieke trio en de twee zeeleeuwen naar
Malaga vervoerd worden. Doodstil
hielden de passagiers zich, alsof vlie
gen op zo'n hoogte een dagelijkse
bezigheid voor hen was. Slechts een
van de dolfijnen kuchtte bij het stij
gen en dalen heel bescheiden, daar
mee aangevend dat hij de drukver
schillen niet kon appreciëren. De
grootste zorg van de begeleiders, on
der wie Milton Santini, was dat de
dolfijnen zouden uitdrogen. Regelma
tig gebruik van een natte spons nam
ook deze zorgen weg.
Opvallend is overigens dat het 'spreek
woord' 'Als er één dolfijn over de
luchtbrug is, volgen er meer' zater
dagnacht ook van toepassing bleek,
want tijdens de vlucht naar Malaga
kreeg Martinair opdracht om na afloop
even door te vliegen naar Palma
waar een andere dolfijn op transport
wachtte. Dikke mist boven dit vlieg
veld haalde hier echter een streep
door de rekening.
J. H. Hazes benoemd tot ridder Oranje-Nassau
Van onze soc.-economische redactie
UTRECHT 'Binnen het CNV zijn er meer mogelijkheden tot samenvoegen van bonden. We be
grijpen niet waarom kleine wrijfpunten, die er nu al zijn, niet kunnen worden opgelost'.
Deze kritische noot plaatste de voorzitter van de Nederlands christelijke bond van werknemers in
de hout- en bouwnijverheid, de heer J. H. Hazes, gisteren toen hij de voorzittershamer van deze
bond overdroeg aan zijn opvolger de heer D. van Commence.
De heer Hazes nam afscheid wegens
het bereiken van de pensioengerech
tigde leeftijd, ter gelegenheid waar
van hij benoemd werd tot ridder in
de orde van Oranje-Nassau.
De scheidende voorzitter herinnerde
eraan dat de christelijke bouwbond
indertijd heeft gepleit voor een CNV
op drie 'poten'; een organisatie voor
overheidspersoneel, een organisatie
voor het bouwbedrijf en een organisa
tie voor de industrie. 'Helaas', zei de
heer Hazes, lijkt het erop dat deze
gedachte voor kennisgeving is aange
nomen. 'We krijgen', zo vervolgde hij
'wel eens de indruk dat men in het
CNV-verband veel belang hecht aan
onze financiële steun, maar ons ver-
(ADVERTENTIE)
Wilt u er rekening mee houden
dat op GoedeVrijdag, 31 maarta.s.,
alle bankkantoren gesloten
zullen zijn?
Ditzelfde geldt ook voor
Tweede Paasdag (maandag3 april),
Koninginnedag (die maandag 1 mei
wordt gevierd) en Tweede
Pinksterdag (maandag 22 mei).
De gezamenlijke banken.
der ziet als een buitenbeentje, waar
aan men verder geen aandacht moet
besteden'. Het CNV en de aangesloten
bonden waarschuwde hij met de op
merking: 'Zorg dat de bouw- en hout
bond niet van u vervreemdt'.
Over de samenwerking met de zuster
organisaties van het NKV en het
NVV zei de heer Hazes, dat de chris
telijke bond daartoe wel bereid is als
hij maar werkelijk christelijk kan
blijven. Het steeds maar weer aan
dringen op eenheid schrikt volgens
hem veel leden af. Hij verwacht dat
er een nieuwe christelijke vakbewe
ging zou ontstaan als de samenwer
king een samengaan zou worden.
Kritiek op beleid
De heer Van Commenée uitte in zijn
eerste rede als voorzitter van de
christelijke bouwbond kritiek op het
werkgelegenheidsbeleid van de rege
ring. Over minister Drees zei hij, dat
hij alle lof verdient voor de manier
waarop hij probeert natuurschoon te
behouden. 'Maar,' aldus de nieuwe
NCB-voorzitter, 'de wijze waarop hij
de wegenbouw beknibbelt oogst mijn
bewondering niet. De heer Van Com
menée vroeg zich zelfs af, 'of die
begaanheid met het natuurschoon niet
is gebaseerd op zuiver economische
motieven. Het afhaken van een plan
door een natuurgebied geeft immers
uitstel', zei hij, 'en voordat het nieu
we alternatieve plan weer aanbeste-
dingsrijp is, zijn er maanden verstre
ken'.
Droevig noemde hij het, dat er voor
de bouwnijverheid nog steeds niet is
overgegaan op planning op lange ter
mijn.
Beperking:
Over de economische groei in het
kader van de milieuproblemen en de
grondstoffenpositie zei hij, dat een
sterke beperking van de economische
groei ondanks de ernst van de
problemen gevaarlijk is. Temeer
omdat een min of meer stoppen van
de economische groei in de westerse
landen een depressie op wereldniveau
kan veroorzaken, die ook de ontwikke
lingslanden bijzonder zou treffen.
Ook ging hij in op de samenwerking
binnen de vakbeweging. In dit ver
band sprak hij zich uit tegen de
'conflictideologie'. 'Bonden die het
hardst schreeuwen over de eenheid
van de vakbeweging, zei hij, dragen
helaas de grootste argumenten aan
voor de wens van de christelijke vak
bonden, zelfstandig te blijven. Bon
den, die conflicten nastreven nog
voordat alle mogelijkheden tot over
leg om tot een oplossing te komen
zijn uitgebuit, vergroten volgens hem
de tegenstellingen en brengen ernstig
schade toe aan de mogelijkheden tot
samenwerking in de toekomst. Ten
slotte bepleitte de nieuwe voorzitter
invoering van het investeringsloon in
de bouw. 'Juist in de tijd van inflatie-
bestrijding is het aanwenden van een
deel van de loonstijging in de vorm
van investeringsloon een constructie
ve bijdrage. De consumptieve beste
dingen worden immers hierdoor ge
remd, de besparingen vergroot, ter
wijl het investeringsloon bijdraagt tot
de bezitsvorming van de werknemer,'
aldus de heer Van Commenée.
De nieuwe voorzitter is 40 jaar. In
1960 werd hij plaatselijk bestuurder
in Amsterdam, in 1964 districtbe
stuurder om vervolgens in 1970 geko
zen te worden tot bondsbestuurder
met de speciale opdrachten: jeugd
werk, vakopleiding en ondernemings
raden. In oktober 1971 werd hij geko
zen tot toekomstig bondsvoorzitter.
DEN HAAG De huren in de gebie
den waar huurliberalisatie werd inge
voerd, zijn in doorsnee minder sterk
gestegen dan de huren in het gehele
land. Dit blijkt uit de sociale maand-
statistiek van het Centraal Bureau
voor de Statistiek.
In vergelijking met de situatie vóór
1 oktober 1967 waren de huren over
geheel Nederland op 1 oktober 1971
27,9 procent gestegen. In gebieden,
waar op 1 oktober 1967 huurliberali
satie werd ingevoerd, bedroeg de ge
middelde huurstijging in dit tijdvak
25,4 procent. In gebieden, waar per 1
mei 1968 de huurliberalisatie werd in
gevoerd, stegen de huren tot 1 oktober
1971, 21,5 procent, terwijl in hetzelfde
tijdvak de landelijke huurstijging 24,9
procent bedroeg.
