'Voor slachtoffers
is tot nu toe
erg weinig gedaan'
Plan van vakcentralen
voor extra-matiging
van inkomen de mist in
üfcrugmans: 'De nationale staat
s onze grote tegenstander'
turope/e
nederlcmder/
ROUW/KWARTET ZATERDAG 11 MAART 1972
Itl
Directeur joods maatschappelijk werk:
deze regering heeft wat goed te maken
door Riëtte Kuin
®N HAAG 'Ik begin langzamerhand een vieze smaak in mijn mond te krijgen, wanneer ik aan
ie oorlogsslachtoffers denk, in combinatie met de Drie van Breda. Terecht heeft het Auschwitz-
lomité bij de hearing gesteld: 'Dit moet geen koehandel worden'. Of zoals het Tweede Kamerlid
roogd (PvdA) het zei: 'Het gaat hier niet om een afkoopregeling'. 'Ik begrijp wel dat het moeilijk
de zaak te ontkoppelen', zegt de heer J. Glaser, directeur van de stichting Joods Maatschappelijk
Herk, 'maar voor onze cliënten is het een nare zaak, dat ze het idee krijgen: het debat over de vrij-
ating van de drie van Breda is nodig geweest om bij het Nederlandse volk, parlement en regering
indelijk aandacht te krijgen voor het leed dat wij moeten dragen.
Tat is er tot nu toe gedaan voor de
irlogsslaehtoffers? 'Erg weinig',
indt Glaser. "Voor mij is het toch
el heel erg, dat er na 32 jaar nog
en waterdichte regeling is voor de
irlogsslachtoffers. Alle regeringen
de oorlog hebben gefaald'. In 1968
as het staatssecretaris Van de Poel,
ie mede onder druk van buiten-
irlementaire acties voor het eerst
en regeling trof voor de financiële
jstand aan oorlogsslachtoffers,
laser: 'Eindelijk kwam er een rege-
Toen was er een jaar of twintig
tor gepleit. Van onze zijde was er
lortdurend op aangedrongen met
pporten'.
nancieel werd de regeling allengs
maar een psychologisch be-
raar doemde op. De financiële steun
stond uit een rijksgroepsregeling in
»t kader van de bijstandswet hoewel
wet hierover zegt, dat geld krijgen
de bijstand een recht is, voelen
len het nog aan als een handophou-
1. Niet in het laatst komt dat
irdat ook de oorlogsslachtoffers het
ld kunnen ophalen bij de gemeente-
ke sociale dienst. Het idee van
teuntrekken' was niet weg te praten,
oorjaar 1970 ging het socialistische
reede kamerlid Voogd daar iets aan
len. Hij diende een motie in om de
":ering aan de joodse oorlogsslacht-
die ers los te koppelen van de bij
naar andswet. Hiervoor in de plaats zou
ill in n pensioenregeling moeten komen,
motie werd ondertekend door de
1, groep-Goedhart, PSP, D'66.
>R, en PvdA. De WD, die de motie
et ondertekende, stemde wel vóór.
christelijke partijen stemden te-
voornamelijk, omdat zij geen
larte regeling wilden hebben voor
odse oorlogsslachtoffers,
lings- idanks het feit, dat deze grote ka-
ermeerderheid 'ja' had gezegd op de
>tie, werd deze door de regering,
it kabinet-De Jong, niet uitgevoerd,
was voor de Partij van de Arbeid
hui. den om een motie van wantrouwen
te dienen tegen de toenmalige
aatssecretaris Van de Poel. Deze mo-
haalde het niet. De liberalen en
>'70 stemden tegen, omdat zij von-
Wetsontwerp binnen
twee maanden klaar
den dat het steunen -an de motie
teveel een afkeuring van het hele
beleid van de staatssecretaris zou in
houden.
Een kabinet ging heen, een nieuw
kwam terug, met minister Engels
(KVP) op CRM tweede kamerlid
Voogd: 'Al vlug bleek ons uit een
toelichting op de begroting dat deze
minister ook niet yan plan was de
regeling te veranderen. De financiële
tegemoetkoming was enorm verbeterd
en het - aantal aanvragers was sterk
(plm. 8.500 c-red.) toegenomen, wa
ren de argumenten van de minister.
Reden voor Voogd om opnieuw een
motie in te dienen (bij de laatste
begrotingsbehandeling). Opnieuw
pleitte hij daarin voor een aparte
pensioenregeling voor de joodse oor
logsslachtoffers. Tot ieders grote ver
bazing kwam toen plotseling de heer
Baruch (DS'70), onder de vlag van:
'geen aparte regeling voor joden' met
een eigen motie. Ook daarin werd een
loskoppeling van de bijstandswet, ge
vraagd maar dan voor alle vervol
gingsslachtoffers, ook uit de Indische
kampen. Deze motie werd aangeno
men, met steun van de Partij van de
Arbeid. Voogd: 'Ik stemde vóór, om
dat er tenslotte iets bereikt was, de
loskoppeling van de bijstandswet'. In
de kamer zei de heer Voogd destijds:
'Over de vraag, wie deze zaak nu wel
in het politieke vlak hebben getrok
ken. moet ieder voor zich in dit huis
nu maar naar eigen geweten een oor
deel vormen. Het is voor mij te
stuitend, op die vraag nog verder in
te gaan'.
Intussen wordt er op het ministerie
hard gewerkt aan een wet die op
nieuw de uitkeringen gaat regelen
Kamerlid Voogd: ik pleit mezelf niet
vrij
aan 'hen, die door de vijandelijke
bezettende machten werden vervolgd
om hun ras, geloof of wereldbeschou
wing of om hun deelneming aan het
verzet', en 'die invalide is geworden
of wiens reeds voordien bestaande
invaliditeit is verergerd tengevolge
van de vervolging of de vervolgings
omstandigheden'. Binnen twee maan
den zal het ontwerp klaar zijn.
Tot die tijd wordt er gepraat met
allerlei instanties, die zich met het
probleem hebben beziggehouden. Zo
ook met de Stichting Joods Maat
schappelijk Werk, die nog heel wat
mensen op haar lijstje heeft staan. Op
het ogenblik krijgen de gehuwde
vrouwelijke vervolgingsslachtoffers
geen uitkering. Dit zou moeten veran
deren meent de stichting. Dit vindt
zij ook van de regeling, dat de men
sen nu maar een beperkt vermogen
mogen hebben, willen zij in aanmer
king komen voor een periodieke uit
kering. Graag zou zij ook zien, dat ex-
Nederlanders eronder zouden vallen,
Nederlanders die na de oorlog zijn
geëmigreerd naar Canada, Australië
of Israël.
Glaser: 'Hoewel we tegen koehandel
zijn, is het natuurlijk wel een plus
punt, dat vele mensen met minister
Van Agt in de bewuste debatten er
van geschrokken zijn hoe weinig er
tot nu toe voor de naar schatting
dertigduizend vervolgingsslachtoffers
is gedaan. Maar al met al heeft de
regering zich nog niet uitgesproken
voor een vaste pensioenregeling. En
deze regering heeft heel wat goed te
maken voor de kabinetten die hieraan
vooraf gingen', meent hij.
Hoger betaalden blijven 'ongrijpbaar'
door Klaas van der Veen
DEN HAAG Het plan van de drie vakcentrales om via het in de Ionen compenseren van prijs
stijgingen een extra brokje loonmatiging, alsmede een stukje verdere inkomensnivellering te be
reiken, is op een mislukking uitgelopen, zo blijkt uit de nieuwe cao's, die tot dusver werden afge
sloten. Wel zijn de vakbonden erin geslaagd in diverse bedrijfstakken en ondernemingen de mini-
mum-vakantietoeslag wat extra op te krikken om relatief toch iets meer voor de lager betaalden te
bereiken, maar een bijdrage aan, wat genoemd wordt, een rechtvaardiger inkomensverdeling kan
hiermee nauwelijks worden bereikt.
Over die inkomensverdeling is de vak
beweging nog steeds ontevreden. Meer
echter nog dan de kloof tussen de
cao-lonen en de inkomens, die 'indivi
dueel' tot stand komen, steekt het de
vakbeweging dat de hogere inkomens
nog steeds onzichtbaar zijn en dat
als gevolg daarvan eventuele loon-
politieke maatregelen altijd uitslui- MlSlUKKing
tend de cao-lonen treffen en de hoge
re inkomens in de praktijk nooit deel
kunnen uitmaken van een mede door
de vakbeweging bepaald loonbeleid.
want de hogere inkomens (behalve
die bij de overheid) zijn ondoorzich
tig, ongrijpbaar. Het zal dan ook nog
wel geruime tijd duren voor een be
vredigend antwoord op deze vraag
gegeven kan worden.
J. Glaser: erg dat er nu nog geen waterdichte regeling is voor de oorlogs
slachtoffers
'Schandaal'
'Ja, het is volstrekt onjuist, dat het
een schandaal is, dat pas in 1968 voor
het eerst een regeling is getroffen
voor de slachtoffers', zegt de heer
Voogd, die zichzelf daarbij niet vrij
pleit: 'Ik heb voor mijzelf ook geen
verklaring gehad voor het feit, dat ik
ook al vijf jaar in de kamer zat en al
die tijd aan het vraagstuk voorbij
gegaan ben. We hadden immers alle
maal allang het probleem kunnen on
derkennen uit het proefschrift van
prof. Bastiaans. dat in 1956 ver
scheen'.
'Als ik toch probeer om iets van die
houding te verklaren dan kom je op
drie punten terecht: 'Het onvermogen
om je te verplaatsen in wat die
mensen hebben doorstaan. Dan de
zogenaamde 'Spëtifolge' (de gevolgen
die pas de laatste jaren naar voren
zijn gekomen). Als derde belangrijke
punt: als je probeert je te realiseren
wat die mensen hebben doorgemaakt,
houdt je eigenlijk op met eraan te
denken, omdat je er toch niet uit
komt. Je gaat het op je eigen familie
transponeren en dan zeg je: ho.
Kans
Toen dan ook eind voriig jaar op
centraal niveau ernstige pogingen
werden gedaan om tot een doelbewus
te en effectieve loonmatiging te ko
men, zagen de vakcentrales hun kans
schoon om (eindelijk) ook op de
onzichtbare hogere inkomensvorming
enige invloed uit te oefenen. 'Wij
erkennen dat de lonen zich moeten
matigen, maar wij stellen wel de
voorwaarde dat de hogere inkomens
aan die matiging een relatief groter
bijdrage leveren dan de lager betaal
den, verklaarden de vakcentrales met
instemming van al hun bonden. Een
voorwaarde, die heel wat stof deed
opwaaien, met name onder de hogere
ambtenaren, die te kennen gaven wel
te willen matigen, maar niet extra, en
daarmee een bijdrage te leveren aan
het verlangen van de vakbeweging om
tevens een nieuw stukje inkomensni
vellering te bewerkstelligen.
De ministers evenwel besloten een
goed voorbeeld te geven en in 1972
zelfs van elke inkomensverbetering af
te zien, minister Boersma (sociale
zaken) organiseerde hals-over-kop ge
sprekken met representanten van de
vrije beroepen (medici, architecten,
makelaars, accountants, apothekers,
notarissen enz.), die voor het meren
deel hun medewerking toezegden
(zonder dat exact duidelijk werd hoe
en op welke wijze), de burgemeesters
lieten weten van elke reële inkomens
verbetering te willen afzien en de
centrale werkgeversorganisaties bon
den hun leden-ondernemers op het
hart de stijging van de hogere salaris
sen in de bedrijven zoveel mogelijk te
beperken.
Wat is er van die matiigingsgolf te
recht gekomen? Niemand, die het
weet. Niemand, die het macro-econo
misch effect ervan nog kan becijferen,
Temidden van de matigingsroes
kwam de vakbeweging met een con
creet plan. 'Laten we de procentuele
prijscompensaties in 1972 binden aan
een inkomensminimum van 12.000
gulden en een inkomensmaximum van
25.000 gulden, zodat bij een compensa
tie van bijvoorbeeld zes procent dege
nen met een inkomen beneden 12.000
gulden in elk geval 720 gulden krij
gen en degenen met een inkomen
boven 25.000 gulden niet meer dan
1.500 gulden', zeiden de vakcentrales.
Dit voornemen, dat gelanceerd werd
met instemming van vrijwel alle aan
gesloten vakbonden, werd echter in
slechts enkele cao-onderhandelingen
gerealiseerd: enkele kleine bedrijfstak
ken, waaronder bijvoorbeeld de siga-
renindustrie.
In algemene zin moet geconstateerd
worden dat langs deze weg de gewen
ste extra-matigingsbijdrage, en daar
mee tevens een stukje verdere inko
mensnivellering een volslagen misluk
king is geworden. De meeste vakbon
den hebben met het oog op de totale
matiging die moest worden betracht,
een extra-inkomensverbetering voor
de lagerbetaalden liever gezocht in
een extra-verhoging van de minimum
vakantietoeslag. Het effect daarvan op
verdere nivellering is echter aanzien
lijk kleiner dan het geval geweest zou
zijn bij realisering van het plan der
vakcentrales, omdat de omvang van
de vakantietoeslag immers wel naar
beneden, maar niet naar boven werd
begrensd. (Dat zou overigens ook heel
moeilijk kunnen, omdat dan in vele
gevallen verkregen rechten zouden
worden aangetast).
Voor op schema
Inmtddels blijken talrijke bedrijfstak
ken en ondernemingen voor te liggen
op het 'schema' van de vakbeweging
om via een jaarlijkse verhoging van
0.4 procent, de vakantietoeslag uiter
lijk in 1975 op te trekken tot acht
procent. Volgens die enige jaren gele
den geformuleerde doelstelling zou de
vakantietoeslag in 1972 gemiddeld 6,8
procent 'moeten' bedragen. Het ge
middelde zweeft inderdaad tussen 6,5
en 7 procent, maar enkel tientallen
bedrijfstakken en ondernemingen zit
ten al boven de zeven procent, de
si garenindustrie en enkele afzonderlij
ke bedrijven zelfs al op acht procent.
Dit betekent niet. dat de minimum
vakantietoeslag daarmee gelijke tred
houdt. De metaalindustrie bijvoor
beeld heeft een minimum van 1.080
gulden bij een vakantietoeslag van 7.4
procent, terwijl Hoogovens een mini
mum van 1124 gulden (bij een percen
tage van 6,6 heeft. Daarmee is Hoogo
vens relatief 'goedkoper' uit dan de
metaalindustrie omdat het gemiddelde
loonpeil bij dit concern aanzienlijk
hoger ligt.
Hieruit blijkt al dat het niet gewenst
is een uniform minimumbedrag voor
alle vakantietoeslagen vast te stellen,
omdat de consequenties daarvan voor
elk bedrijf verschillen. De ongeveer
30 tot 40 cao's, die thans een mini
mum-vakantietoeslag vermelden, laten
dan ook een grote variatie zien: van
ongeveer 700 gulden tot ongeveer
1.100 (het wettelijk minimum, afge
leid van het minimumloon, bedraagt
thans rond 645 gulden. Ook al gezien
deze grote differentiatie is het moei
lijk na te gaan welke exacte invloed
het invoeren of verhogen van de
'vloer' in de vakantietoeslag op de
inkomensnivellering heeft.
Andere middelen
De vakbeweging beschouwt het op
trekken van deze vloer dan ook als
een ondergeschikt middel om de inko-
mensopbouw verder te nivelleren. Als
betere middelen worden gezien het
begrenzen van loonstijgingen (zowel
naar beneden als naar boven). Het
verhogen van de kwaliteit van de
arbeid door onderwijs, scholing en
vorming en het geleidelijk streven
naar verhoging van de cao-inkómens-
grenzen, waardoor ook de hogere sala
rissen zichtbaar worden.
Dit laatste wordt onder meer bereikt
via de weg van integratie van de cao
voor handarbeiders en beambten, in
diverse bedrijfstakken en ondernemin
gen reeds gerealiseerd. Om nog een
voorbeeld te noemen: de Hoogoven
cao kent thans reeds een 'uitloop' tot
ongeveer 36.000 gulden.
ngeland kan democratisering van de EEG op gang brengen'
i(Joor Rimmer Mulder
RUGGE 'Voor het oplossen van de
chte grote problemen is de eenwor-
van Europa absoluut noodzakelijk,
oem maar op: de versterking van de
emocratie, het opheffen van de kloof
ussen arme en rijke landen, het stich-
en van een wereldeenheid om duur-
ame vrede te garanderen. Ze veron-
erstellen allemaal Europese integra-
rofessor dr. Hendrik Brugmans, rector van
et Europa College te Brugge, zegt dit niet
Is een geloofsbelijdenis, maar als een sim-
ele constatering. Voor hem staat als een
aal boven water, dat de nationale staten
loeten opgaan in grotere eenheden, omdat
afzonderlijk niet meer kunnen wat ze
luden moeten doen. De nationale staat kan
veiligheid van haar burgers niet garande-
i, kan alleen niet zorgen voor een goede
eonomische ontwikkeling en stelt op het
rrein van de wereldpolitiek niets voor.
Ie nationale staat is onze grote tegenstan-
er'. zegt dr. Brugmans. 'Als al die kleine
inden blijven bestaan, kunnen we niets
aal öen. Dan stikken we in die kleine ruim
en'.
Brugmans strijdt al sinds 1945 voor het
'erenigd Europa'. In 1952 kreeg hij de
arel de Grote-prijs voor zijn Europese
ctiviteiten. Hij was de eerste voorzitter van
Europese Unie van Federalisten. Sinds
850 is hij rector van de 'school voor
uropologie' in Brugge.
'ver het doel en de werkwijze van dit
nderwijsinstituut vertelt hij: 'Wij brengen
leine groepen afgestudeerden bij elkaar om
Europees te leren denken. We willen ze
i transnationale, grensoverschrijdende
(iëntatie geven. De gemiddelde leeftijd van
dze studenten is 23, 24 jaar. Ze vertegen-
wrdigen 18 verschillende nationaliteiten,
"e leven van subsidies van de Belgische
laat, tien andere Europese landen en de
EG. Verder geven alle landen studiebeur
zen voor onze school. De stad Brugge geeft
ons de gebouwen. Wij hebben drie richtin
gen: politieke en sociale wetenschappen,
rechten, en economie, allemaal Europees
georiënteerd'.
Levert het bijbrengen van al die verschil
lende nationaliteiten veel moeilijkheden op?
Dr. Brugmans: 'Nee, de nationaliteiten zijn
nooit een probleem geweest. Dat is anders
gegaan dan we aanvankelijk dachten. Niet
het nationalisme, maar de taal is nu een
moeilijke factor. Wij gebruiken hier Frans
en Engels om en om als voertaal. Dan doen
wij ook alle colleges, tafelconversatie en
dergelijke in die ene taal. Er zijn natuurlijk
ook grote verschillen in mentaliteit. Maar
die vormen geen rem. Het kennis nemen
van die verschillen in mentaliteit kan zelfs
erg bevruchtend werken. Je moet natuurlijk
niet proberen al die nationale standpunten
aan elkaar te breien. Je moet proberen iets
anders te scheppen, een algemeen stand
punt, dat boven dat nationale uitkomt'.
Dr. Brugmans, gepromoveerd in de Franse
letteren, ziet elk jaar nieuwe groepen jonge
Europeanen binnen komen. Nu bestaat er
juist bij de jongeren in het algemeen niet
zoveel geestdrift voor de Europese zaak.
Was dat 20 jaar geleden anders?
De inspiratie was toen groter, omdat we
dachten iets na te streven wat realiseerbaar
was. We hadden toen ook de verwachting,
dat we de gevestigde orde konden doorbre
ken. Na de bevrijding leefde het idee om
een nieuw Nederland te bouwen. Maar de
nationale staat bleek niet te hervormen. De
nationale ruimte is niet geschikt voor her
vormingen. Maar in grotere ruimten zou
het wèl anders kunnen'.
Nu zie Je, dat jongeren zoals bijvoorbeeld
de studenten, die maatschappelijke hervor
mingen willen en de gevestigde machten
aanvallen, zich niet richten op Europese
eenwording. Ze wenden zich eerder af van
de Europese instellingen, die al bestaan.
Brugmans: 'De meeste eisen van de radicale
studentenbeweging. steun ik voor de volle
100 procent. Maar hun acties vind ik vol
strekt steriel. Eerst moeten we door die
rijstebrij heen naar een Verenigd Europa.
Dan pas zijn hervormingen mogelijk. Ik
geef toe, zo'n Verenigd Europa kan ook
gekke dingen doen, maar het biedt in elk
geval meer perspectief dan er nu is'.
Een radicaal in Nederland kan ook als volgt
redeneren: Het zal me moeite genoeg kosten
om de gevestigde macht in Nederland te
breken. Als het nu op Europees niveau
moet, krijgen wij ook nog te maken met
bijvoorbeeld het Franse establishment, dat
nog veel vaster in het zadel zit.
Brugmans: 'Ja, maar toch Ook in Frank
rijk kun je de zaak versnellen door de
Europese integratie. Je moet daar nieuwe
verhoudingen scheppen door nieuwe proble
men te stellen'.
Het ambtelijke, technocratische, ondemocra
tische karakter van de huidige Europese
instellingen schrikt ook af.
Brugmans: 'Ja, maar! die instellingen zijn
niet schuldig aan de ondemocratische struc
tuur. De schuld ligt bij het parlement, bij
de politici. We mogen blij zijn, dat er in
elk geval Europese ambtenaren zijn, die iets
doen. De meeste politici proberen alleen
maar een Europese structuur boven op de
bestaande nationale structuur te zetten. En
dat kan niet. Je denkt of Europees of
nationaal'.
De sociaal-democraat Brugmans vindt uiter
aard, dat met kracht naar meer democrati
scher instellingen gestreefd moet worden.
Maar tegelijk ook naar meer integratie,
want: 'Er wordt gezegd, de beste remedie
tegen de kwalen van de democratie is meer
democratie. Datzelfde geldt ook voor inte
gratie'.
Hij is ervan overtuigd, dat Engeland de
democratisering van de EEG op gang kan
brengen. Hij geeft grif toe, dat het voor de
rest van Europa beschamend is, dat Enge
land het nu moet doen. Of die rest inder
daad schuld zal bekennen en van nu af aan
haar best zal doen om zo vlug mogelijk een
krachtig, democratisch verenigd Europa te
scheppen, is zeer de vraag. Wat denkt
Brugmans bijvoorbeeld van de rol, die
West-Duitsland zal gaan spelen?
'Vele jaren heeft Duitsland zich koest ge
houden. Ze durfden na de oorlog geen
mond open te doen. Nu is dat gelukkig
anders. West-Duitsland is gelukkig weer toe
aan een eigen politiek. Maar er bestaat een
goede kans. dat deze politiek sterk op het
oosten gericht zal zijn, waardoor West-Euro
pa wat op de achtergrond zal komen. Duits
land is een land met een sterke traditie van
Ost-politik.
Er is een kans. dat ze die weer belangrijker
gaan vinden en zich gaan afvragen of ze wel
zo nodig in West-Europa moeten integreren.
Het Duitse nationalisme acht ik geen gevaar
meer. Daar zijn ze wel van genezen. Maar ze
kunnen wel eens gaan denken, dat ze hun
eigen Duitse problemen beter kunnen oplos
sen zonder Europese integratie'.
En Frankrijk dan?
'In Frankrijk zijn ze te intelligent om over
het hoofd te zien, dat de Europese integra
tie een eigen dynamiek heeft De olievlek
breidt zich uit, als je er niets aan doet. Ze
zien ook, dat Duitsland aan West-Europa
moet worden gehecht, als het ware moet
worden ingekapseld. Aan de andere kant zit
dat Gaullistische virus nog in de regering.
De ideologie van het Europa der vaderlan-
Prof. dr. Hendrik Brugmans
den, geen supra-nationaliteit. niet teveel
bevoegdheden voor de Europese commissie,
die ideologische erfenis ligt er nog'.
Dr. Brugmans is een groot bewonderaar van
De Gaulle, maar is erg teleurgesteld over de
rol, die de Franse redder des vaderlands in
de Europese eenwording heeft gespeeld.
'Toen hij op zo'n indrukwekkende wijze de
leiding van Frankrijk op zich had genomen,
heb ik een ogenblik gedacht, nou gaat hij
de grote toer in Europa maken. Nou gaat
hij de eerste president van het Verenigd
Europa worden. Maar hij is een andere weg
gegaan. Het Franse volk en de Franse staat
waren voor hem niet te scheiden'.
De nu 65-jarige rector put moed uit het
feit. dat de Franse jeugd duidelijk minder
'nationalistisch' denkt. Bij een enquête zei
ruim 60 procent van de ondervraagde Fran
se jeugd het niet erg te vinden als een
ander dan een Fransman Europees presi
dent zou worden. Trouwens bij dat soort
ondervragingen blijkt toch meestal, dat de
inwoners van Europa wel Europees denken.
Daaruit concludeert Brugmans. dat men
maar flink aan de slag moet gaan met die
Europese eenwording. 'De stemming is:
doen jullie maar, we zien wel dat het moet'.
Snel zal het niet gaan: 'Ik geloof niet in de
automatische vooruitgang. Ik geloof in de
erfzonde: wij zijn geboren met een gebrek
kige visie. De algemene stroom is niet
vooruit. Om die vooruit te brengen zullen
we enorm actief moeten zijn'.
