BOMANS WILDE „EEN SLAPPE TINUS" ZIJN Amrobank heeft grootste invloed in Nederland van \eluk Godfried Bomans vervuld met zorg Humorist werd moraliserend filosoof Wouter van Dieren (NCRV): Ontvoering van meisje mislukt Voorzitter Hartm stichting veronge 6 DONDERDAG 23 DECEMBER Van een onzer redacteuren AMSTERDAM De publieke figuur Godfried Bomans. die gisteren onverwachts achter de aardse coulissen is ver dwenen, kan in kort bestek misschien het best worden ge kenschetst als een nationaal communicatiemedium. Zijn faam berustte vooral op het succes dat hij zich bij brede en gevarieerd samengestelde scharen verwierf als entertainer in woord, gebaar en geschrift. Jong begonnen als humoristisch schrijver, werd hij beroemd genoeg om zich te kunnen ontwikke len tot een veelgevraagd voordrager van eigen werk, en vervolgens tot een van Nederlands meest amusante conférenciers, redenaars en improvisa tors. De laatste jaren verplaatste hij zijn bezigheden (die, om oud-premier De Jong te citeren, zelden in werk leken te ontaarden) steeds meer van de schrijftafel naar de studio's van radio en televisie. Zo leerden miljoenen hem kennen als o.a. een be zonken interviewer van vaderlandse grootheden. Een door hemzelf erkende neiging tot indolentie belette hem kennelijk, zijn kracht te zoeken in een gedegen voorbereiding van die vraaggesprekken. Toch wist hij er veelal iets waardevols van te ma ken, omdat hij om zichzelf en zijn gesprekspartner een bijna huiselijke sfeer wist te scheppen, waarin indringende vragen schijnbaar ongedwongen kon den worden besproken, én omdat hij wist, wanneer hij luisteren moest. Maar als over vijftig jaar de naam Godfried Bomans nog iets zal betekenen (hijzelf verwachtte van niet), zal dat uitsluitend te danken zijn aan zijn boeken. Bomans geldt als de meestgelezen schrij ver van Nederland. Het aantal exemplaren van zijn ongeveer 25 werken dat in ons land verspreid is, moet ergens tussen de twee en twee-en-een-half miljoen liggen. Alleen al „Pieter Bas" en „Erik", zijn eerstelingen, hebben een gezamenlijke oplage gehaald van meer dan 600.000. Zijn „Sprookjes" misschien zijn beste boek, meende Bomans zelf beleefde tot dusver veertien drukken, „Kopstuk ken" zeventien, „Buitelingen" vijftien. Ook wel licht wat minder bekende werken als „Wandelin gen door Rome" en „Bill Clifford" zijn in diverse talen vertaald. (■een prijs Het werpt een eigenaardig licht op de maat staven die in ons land bij de toekenning van lite raire lauweren worden gehanteerd, dat Bomans (evenals Jan de Hartog) nimmer een letterkundige prijs ten deel is gevallen. Misschien was het een troost voor hem. dat zijn werk zelfs aan het hof op prijs werd gesteld. Dat kan althans met enige waarschijnlijkheid worden afgeleid uit het feit, dat prins Claus met behulp van Bomans' proza Neder lands heeft geleerd. De prins .heeft die ervaring gemeen met honderdduizenden lagere-schoolkinde- ren, voor wie Bomans een jaar of wat geleden de achtdelige serie leesboekjes „Pim, Frits en Ida" samenstelde. Met dit en ander werk wie herinnert zich niet de advertenties waarin de schrijver van „Caprio len" mt zoveel overtuigingskracht als leraar En gels werd aanbevolen, dat de desbetreffende gram- mofoonplatencursus 300.000 afnemers vond? be gaf Bomans zich nadrukkelijk op didactisch gebied. Een vergelijkbare ontwikkeling had zich al wat eerder in zijn literaire produktie voltrokken. De satirische humorist maakte meer en meer plaats voor de moraliserende filosoof een verandering die in de verte lijkt op de gedaantewisseling die Bomans zelf in „Het geheim van Nicolaas Beets" heeft beschreven. Sommigen ergerden zich aan dat „omslaan van de humorist in de doodserieuze mij meraar", zoals Michel van der Plas het verschijnsel heeft genoemd in een serie vraaggesprekken voor Elsevier (waaraan ook enkele andere gegevens in dit artikel zijn ontleend). Bomans zelf verklaarde die ergernis tevens uit de houding die hij, in zijn wat moraliserende beschouwingen, tegenover de feiten aannam. Hij kende zichzelf een „Erasmus- positie" toe een positie van onafhankelijk, ge nuanceerd denkend commentator, die niemand ab soluut veroordeelt. „Erasmus gold en geldt als een slappe Tinus, die geen partij koos", zei Bomans, „die Tinus wil ik zijn". Bloed en liefde Godfried Jan Arnold Bomans groeide op in Haarlem, de stad die onder de naam „Dordrecht de plaats van handeling van „Pieter Bas" zou worden. Als leerling van het Triniteitslyceum aan de Zijl- weg maakte Godfried voor het eerst naam als Haarlems literator. Hij schreef een parodie op „Hernani" van Victor Hugo, „Bloed en liefde" ge naamd, waarin alle figuren verdacht veel overeen komst vertoonden met de leraren van het Trini teitslyceum. In dit stuk gaat iedereen dood. Bij de opvoering huilden de toeschouwers van het lachen, vertelde de schrijver later, „niet omdat het stuk zo goed was, maar omdat al die leraren erin her kend werden en ze allemaal de pijp uit gingen". In het bedrijven van practical jokes is Bomans trouwens jarenlang sterk geweest. De mooiste haal de hij uit in 1937, op de Jamboree in Vogelenzang. Als koning van Amman en diens dienaar werden Godfrieds broer Jan, uitgedost met baard en boer- noes, en Godfried zelf daar met veel strijkages door een officieel ontvangstcomité rondgeleid, terwijl ze, om wat te zeggen te hebben, voortdurend de eerste bladzijde van de Odyssee herhaalden. Na afloop trokken de Arabische monarch en zijn gevolg naar V. en D., waar de chef al in jacquet klaarstond bij de tapijtenafdeling. Vandaar ging het gezelschap naar restaurant Brinkmann, om er „een eenvoudig kopje thee, maar wel met een wat aardig garni tuur" tot zich te nemen (maar niet dan nadat de aanwezige bestekken vervangen waren door het tafelzilver van de familie Bomans). vertellen, reageerde die alleen maar met het ver zoek, het manuscript in zijn studeerkamer achter te laten. „Leg het daar maar neer, zei hij, en wees naar zijn tenen. Na een paar dagen vond ik het terug op mijn kamer; het lag op mijn bureau. Er werd nooit een woord over gezegd". Hoe grondig de verhouding tussen vader en zoon verknoeid was, bleek een jaar later. Godfried stu deerde toen in Nijmegen, had zich althans aan de universiteit aldaar laten inschrijven. Hij kreeg er één keer bezoek van zijn vader. Godfried: „Hij kwam binnen en groette niet. Hij liep naar het raam, hij had een fles wijn in zijn hand zag ik, en zei: mooi uitzicht. Toen zette hij die fles neer en zweer. Het was een gebaar, van zijn kant. Er viel een lange stilte, vijf minuten. Hij dacht waar schijnlijk: die fles is genoeg. Toen zei hij: dan ga ik maar weer. Ik stond nog steeds tegen de muur, in een hoek. De volgende dag is hij gestorven". Boekbes preking Als student in Amsterdam was Godfried Bomans de eerste rooms-katholieke redacteur van Propia Cures. Groot was zijn bijdrage aan het redactionele werk niet. Hij schreef recensies, waarvan er één beroemd is geworden, naar hij in „In de kou", een van zijn laatste boeken, vertelt. „Ik kreeg een dik Duits boek mee ter bespreking, ik meen over de Sexualiteit, en gaf het meteen buiten aan een klein jongetje, dat toevallig passeerde. Ik schreef er lo vend over en eindigde met de zin: „Niettemin me nen wij, dat dit werk niet in te jeugdige handen komen moet". In Nijmegen (zijn volgende universitaire pleister plaats; hij reed er op een goede dag lukraak met de bus naar toe; onderweg liep in zijn koffer de wekker af; het was elf uur 's morgens en de chauf feur draaide zich om en riep: meneer is zeker geen vroegertje!) in Nijmegen schreef Bomans Erik: „een gelukkig boek". Hij werd ook lid van het dispuut De Gong, een eliteclub waartoe o.a. Cals, de latere bisschop Zwartkruis en Van der Grinten behoor den. Het kostte hun moeite hem bij hun gezelschap te betrekken, maar Godfried bleef hun zijn leven lang voor die moeite dankbaar: ze haalden hem weg van zichzelf. Briefpost Elsevier Godfrieds vader, advocaat en gevierd spreker voor de R.-K. Staatspartij, hield er een curieuze huishouding op na. Als de kinderen in huize Bo mans (een woning met 23 kamers) hun vader iets gewaagds wilden meedelen, schreven ze hem een briefje, dat vervolgens door een knecht op een zilveren blad naar de studeerkamer van de pater familias werd gebracht. (Een van die briefjes be helsde de boodschap, dat broer Arnold, bekend van de uitzending „Bomans in duplo", in het klooster wilde treden). Ook overigens verliep de communicatie in Bo mans' ouderlijk huis bijzonder moeizaam. Toen de twintigjarige Godfried zijn eerste boek, „Pieter Bas", had geschreven, en dat aan zijn vader ging Een paar jaar later, het was in de bezettingstijd en Bomans „lag in Haarlem op bed illegaal te we zen", werkte hij met Lunshof, Van Duinkerken, Piet Bakker en Ina van der Beugel aan de voor bereidingen van de oprichting van Elsevier. Hij is vele jaren medewerker van dat blad gebleven. La ter waren het vooral zijn journalistieke bijdragen aan de Volkskrant (ze werden op de voorpagina ge publiceerd „met een frequentie waarin de hoofd redacteur vergeefs enige regelmaat trachtte te brengen"), die zijn roem in stand hielden. Vele tien tallen ervan zijn gebundeld in boeken als „Op het vinketouw" en „Noten kraken". Bomans' positie in de roomsTkatholieke kerk, die hem met haar geestelijke monumentaliteit in zijn jeugd soms bijna had verpletterd, begon na de oorlog steeds meer te lijken op die van, een kat in een vreemd pakhuis. Hij werd sceptische ge lovige. Van het concilie in Noordwijkerhout vond hij, dat de deelnemers er al te gemakkelijk binnen de krijtlijnen van het nu eenmaal aanvaarde credo speelden. Ze spraken maar „over de taktiek, niet over de spelregels zelf. Wat doén we met onze waarheden? Nooit: is het allemaal wel waar? 't Is net alsof je met de trein van Haarlem naar Leiden moet en al in Hillegom of Lisse verzocht wordt uit te stappen. Er is daar ongetwijfeld iets te doen, maar daar gaat het niet om. We moeten verder. Leiden is in last". Een ongelovige werd Bomans niet. Een preek in de Amsterdamse Westerkerk, een paar jaar geleden gehouden, sloot hij af met de erkenning („hoewel ik het niet van plan was"), dat er bij hem „toch iets was overgebleven". Dat was „het besef dat als ik het evangelie lees (wat ik veel doe) ik dan heel stellig de zekerheid heb: dit zijn woorden van jenseits. Het is geen mensenwerk, dat voel ik heel' sterk en dat is het enige wat ik heb". Gemeenschap Zijn werk als schrijver, en ook zijn activiteiten als entertainer, conférencier en al dan niet mora liserende grappenmaker in het algemeen, meende Bomans ten diepste te kunnen verklaren uit een verlangen naar gemeenschap. Uit heimwee naar een eensgezinde gemeenschap, zoals hij die tegen woordig nog slechts in kloosters ontmoette. In 1950 (hij was toen bezig aan zijn kroniek over Vijftig jaar Cisterciensers in Zundert) zag hij in de abdij daar „een broeder aardbeien plukken". „Dat is niets", zei hij twintig jaar later tegen Michel van der Plas, „maar de man deed het voor de gemeenschap. Zo hebben we vroeger allemaal op de wereld geleefd. Het tragische van onze sa menleving is, dat die dubbele bodem is weggeval len. Alle handelingen betekenen tegenwoordig al leen zichzelf". Van een onzer verslaggeefsters AMSTERDAM De AMRO-bank is het meest invloedrijke be drijf van Nederland. Deze bank heeft via haar directeuren en com missarissen de sterkste banden met de overheid, werkgeversorgani saties en andere belangrijke instellingen en bedrijven. in Nederland in feite in handen is van tweehonderd „sterke" mannen. Andere machtige mannen in Neder land blijken te zijn: drs. G. J. van de Graaff. dr. W. T. Kroese, mr. J. Meynen, drs. J. W. de Pous, prof. dr. A. H. Albregts, dr. C. F. Karsten, Ir. P. van Delden. M. W. van der Wall Bake. dr. A. C. Bottier, prof. dr. J. de Quay. ir. W. H. Kruyff, dr. G. M. J. Veldkamp, dr. G. van der Wal, J. J. Bergen, mr. F. J. van Thiel, W. Bruynzeel, mr. P. M. van Boven, jhr. P. R. Feith en mr. C. Th. E. Graaf Van Lynden van Sanden- burg. Netwerk Prof. dr. J. R. van der Brink, directeur van de AMRO-bank zou zelfs via zijn gemeenschappelijke commissariaten en contacten tot de meest invloedrijke figuren van Ne derland mogen worden gerekend. Dit blijkt uit een onderzoek, dat het Instituut voor Politieke Weten schappen van de universiteit van Am sterdam heeft ingesteld naar aanlei ding van de beroemde uitspraak van NKV-voorzitter Mertens, dat de macht Verder blijkt uit het onderzoek, dat er een hecht netwerk bestaat van gemeenschappelijke benoemingen, waarin bijna de hele nationale top van het bedrijfsleven, de werkgevers organisaties en de (ex)overheid is op genomen. Daarbinnen springt de centrale po sitie van de Amro-bank opnieuw in het oog, in tegenstelling tot bijvoor beeld die van de grootste Nederlandse bank. de Boerenleenbank-Raiffeisen- bank, die maar een heel bescheiden Zo in deze dagen is het goed degenen te zien, die heel het jaar alleen ontmoet worden in het snelle tempo van de zakelijkheid. Het was dan ook een aardige ge dachte van mevrouw Marina van Hulzenvan der Wal, de directrice van Zij Wel, het bureau dat een si gaartje gunt aan de vrouw, om haar relaties uit te nodigen voor „zo maar" wat gezellig samen zijn. Ik ontmoette er een kleine en dap pere vrouw, de wandborden- en tegelbeschilderares (als dat een woord is) mevrouw E. Rippent Hankisz. Het verhaal begint eigenlijk in 1956 toen zij met man en baby van tweeëneenhhalve maand vluchtte uit Hongarije. Ze kwamen in Nederland terecht en bleven er, louter omdat hier iedereen aardig was. Toch kon de heer Rippnet in eigen vak geen werk vinden, hij is namelijk een technicus op het gebied van de ont wikkeling van kleurenfilms. Nu ein delijk heeft hij sinds een jaar een baan in zijn vak en wonen ze na veel omzwervingen in. Hillegom (Jo seph Israëllaan 22). In de vijftien Nederlandse jaren breidde het gezin uit met vier kin deren. Welnu deze huisvrouw met vijf kinderen gebruikte niet alleen haar conservatorium opleiding voor het geven van muzieklessen (vijf leerlingen), maar maakt bovendien wandborden, geboortetegels enz. Ze beschildert die met oud-hon- gaarse volksmotieven, met vogels en bloemen en fantasiefiguurtjes. Hoe ze er toe kwam? Ach bij een van de verhuizingen kwam ze te recht in een keuken met rode pla- Formaat vuizen. Ze vond dat daar een rode keukenversiering bij hoorde. Nam witte borden, kocht kleurtjes lak en penselen en ging aan de slag En van toen af aan rolde de bal of liever rolden de bestellingen binnen. Iedereen wilde zulke wandborden hebben. Nu schildert ze in de stille avond uren als, de kinderen naar bed zijn, want er is een vaste hand en con centratie voor nodig om de motieven feilloos op het aardewerk te krijgen. Allerhande, het blad van Albert Heyn, ontdekte haar en sindsdien wordt de - sneeuwbordenbal ste dikker. Het regent brieven daar Hillegom. Bestellingen, maar mensen die willen weten hoe ze doet. „Je bent gek als je dat gaat v(d tellen", zei een vriendin. Maar mevrouw Rippnet reden: anders. Ze heeft een brief opgcj en vermenigvuldigd met raadgev gen. En die krijgen de vragenstéll m „Waarom"? „Ik heb er zelf zoveel pezier en als vrouwen er nu liefhebberij hebben, als het hun daardoor i n plezier geeft, in het huishoud: J werk. want echt juist omdat iki anders erbij doe vind ik het hi houden doen ontspannendnou hi het zo is. dan help ik graag. De i tieven, ideeën kun je niet van ander leren. Dat is je eigen aaniei waardoor het werk anders dan anderen wordt." Vijf kinderen, vijf leerlingen tientallen, nee honderden schild 6 werkjes en een achtergrond, steen voor steen, stap voor stap iff' opgebouwd moest worden. Een vrouw van formaat zo klein d ze is! plaats inneemt in dit geheel van machtsverhoudingen. Opmerkelijk is verder ook de tame lijk ondergeschikte positie van inter nationale bedrijven als Philips, Shell en Unilever. Akzo heeft van de Ne derlandse-internationale bedrijven nog de meeste contabten in de natio nale sector. Een ande punt is, dat de vak bonden, de politieke partijen en het parlement ook maar een be scheiden aandeel hebben in dit spel van machtsverhoudingen. De werkelijke machthebbers zijn, volgens het onderzoek, allemaal afkomstig uit de geld- en verze keringswereld. HILVERSUM „Godfried Bomans was de laatste tijd ver vuld van een toenemende zorg om wat er om ons heen gebeurt. Er was bij hem een duidelijke verdieping, een versombering ook, waarneembaar." Uat vertelde ons gisteren een door het plotseling overlijden van Bomans diep geschokte Wouter van" Dieren, die de eindredactie had van de televi sie-programma's die de schrijver voor de NCRV verzorgde. Die bezorgdheid van Godfried Bomans zou ook duide lijk tol? uiting zijn gekomen in een ongeveer veertig minuten durende monoloog die op 1 januari door de NCRV-televisie zou worden uitgezon den. Blijkens de titel van het pro gramma zou Bomans het gehad heb ben over „Het heimwee van nu naar vroeger; de tijd waarin wij leven en de toekomst die wij misschien nog hebben". Het programma was bijna rond. Vandaag, vertelde Wouter van Dieren, zou de laatste hand eraan gelegd zijn. In zijn serie interviews, waarin Johnny Kraaykamp als laatste aan bod is geweest, zou Bomans begin februari en begin *hiaart gesproken hebben met resp. de psychiater Jan Foudraine en prins Claus. In zijn nieuwjaarsmonoloog zou Godfried Bomans onder meer hebben opgemerkt dat de tijd waarin wij le ven aan zulke snelle veranderingen onderhevig is, dat daardoor de „rit naar de dood" wordt versneld en de doodsangst toeneemt. Zelf kende Bomans volgens Wouter van Dieren geen doodsangst, al was hij de laatste tijd wel steeds bezig met het leven na de dood. De oude rooms-katholieke zekerheid daarom trent kende hij niet meer; daarom ook ging Bomans over de hem in toenemende mate intrigerende vraag te rade, zoals Van Dieren het uitdruk te, bij de door hem geïnterviewde Van Kilsdonk en Kuitert. Wouter van Dieren, die vier jaar met Godfried Bomans heeft samen gewerkt en twee keer per week met hem optrok, heeft de overleden schrijver leren kennen als een man over wie „duizenden misverstanden" heersten. Bomans, zei hij gisteren, werd bij voorbeeld naar zijn mening volstrekt UTRECHT Een poging het 4*4-jarige meisje Julia van K te ont voeren uit het huis van haar grootou ders in Driebergen is gisteren mis lukt. De auto waarin zij door haar moeder, een Duitse man en een Duit se vrouw was meegenomen, werd vlak voor de Duitse grens bij Zeven aar aangehouden door enkele motor rijders van de rijkspolitie. Het meisje, van wie de ouders in een echtscheidingsprocedure zijn ver wikkeld, was door de vader bij diens ouders ondergebracht. Woensdagmorgen vervoegden zich bij de woning van de grootouders de Duitse man en de Duitse vrouw. Zij deden het voorkomen of zij namens een officiële instantie moesten nagaan of het kind goed was ondergebracht. Toen echter bleek dat zij het kind wilden meenemen ontstond tussen de grootvader en de Duitser een worste ling, die de grootvader verloor. Daar op alarmeerde hij direct de politie. De ontvoerders werden na hun aan houding voor verhoor overgebracht naar het politiebureau in Driebergen. Besluit over vervolging O O weigeraars volkstelling DEN HAAG Vandaag zal het vervolgingsbeleid inzake volkstelling weigeraars worden besproken op de vergadering van de procureurs-gene raal. De bedoeling is een overzicht te krijgen van het resultaat van de op roepen aan de weigeraars, alsnog hun telling-formulieren in te vullen. Ook willen de procureurs-generaal een definitieve beslissing nemen over de vraag of de weigeraars zullen worden vervolgd. ten onrechte verweten toneel te spe len. Wouter van Dieren: „Dat ver wijt werd hem gemaakt, omdat zijn omgeving geen vat op hem .kon krij gen. Het werd hem ook kwalijk ge nomen dat hij diepzinnige dingen niet altijd op een ernstige manier zei." Op de mensen die met hem werk ten, aldus Wouter van Dieren had Godfried Bomans een inspirerende in vloed. De relatie tussen Bomans en de NCRV-medewerkers is van begin tot eind ook steeds bijzonder goed ge weest. Van een onzer verslaggever! RUINEN De voorzitter va Hartmanstichting, die de bel: !j! van Nederlandse oud-SS-ers b: tigt, de 67-jarige veearts H. K ,n uit Annen, is maandagavond mei Q| 68-jarige vrouw bij een verkr^ geluk in de Drentse plaats Ruil het leven gekomen. Het ech Knigge botste met zijn auto oj je stilstaande Duitse vrachtwagen. De Hartmanstichting, naar de drie jaar geleden ovei fy Amsterdamse oud-SS-er Jan jj( man, probeerde vorig jaar novi n tevergeefs een reünie van vrc m SS-ers en Oostfrontstrijders te niseren. De bijeenkomst, die in te zou worden gehouden, gin door, omdat de plannen ervoo lekten en grote verontwaardig! riepen. COMS gebeurt het dat men er toe komt, het spelevaren van de gedach ten niet woordloos in de vergetelheid te laten ver zinken, maar dat men die ook noteert en als die ge dachten mooi en teder zijn ontstaan er gave eenheden van weldadige warmte. Als bovendien die gedachten van leven en liefde getransformeerd zijn in sprookjes, dan is eenvoudigweg de weg geopend voor het zomaar genietend lezen van de avonturen van al die liefelijke en minder lie felijke wezens, die nu gestalte heb ben gekregen. KirstenEmous heeft in haar debuut Een bos vol sprookjes (uitgave J. H. Kok NV, Kampen) ons vergast op een veertiental dro merige verhalen van haar lieve lingswezens, die allen op een ver rukkelijke manier door een we- reild maneouvreren, een wereld. die ondanks alle onbestaanbare i grediënten toch reëel kan zijn, wij maar kunnen geloven in de b tovering van onze' gedachten :D droomwereld ,waar het leed e mildheid kristalliseert en de ureti de duizendvoudig zich uitjubt tot een grandioze apotheose. Kortom, het is een heerlijke bu del voor jong en oud gewo e den, want het wonder van i uj sprookjes is een leeftijdloze zal e Van de belevenissen van Sloej, het slakje, de lotgevallen van h sterremannetje, het roepingsbejl van de vlinder die liedjes kon sp n len, de lotgevallen van de dicht r Hodekijn en al die nadere sproo jes kan men niet genoeg krijgt het is of ze bij herlezing nog stee een nieuwe andere glans krijgen, t Het is een u iterst verzorgd boe 1 werkje geworden, geheel in ove eenstemming met de fragiele i n houd. Wie dus nog op zoek naar een wat verlaat) kerstcadei 0 voor zichzelf of voor anderen a verzuime niet deze bundel V d sprookjes van geluk, voortreff g, lijk geïllustreerd door Karei Linl aan te schaffen. B

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1971 | | pagina 6