BRAZILIË: TROPISCHE REUS
die in tiet heden vele eeuwen verenigt
ZATERDAG 13 NOVEMBER 1971
Door FERRY VERSTEEG
van het land te vergroten. Om deze ver
rijking of kapitaalvorming zo snel moge
lijk te laten verlopen, moet zoveel moge
lijk worden gespaard en dient de consump
tie van de massa der bevolking voorlopig
zo laag mógelijk te blijven. En om dit
impopulaire streven er door te drukken
moet de overheid niet schromen om de
democratie voorlopig in de ijskast te zet
ten en de knoet te gebruiken.
Omgezet in actuele Braziliaanse feiten: de
economische groei nadert de excellente tien
procent; de koopkracht van de hogere en
middenklassen is aanzienlijk toegenomen,
terwijl die van zeventig pet van de bevol
king aanzienlijk terugliep (Time noemt zelfs
het benauwende percentage van vijftig over
de laatste tien jaar); de democratische vrij
heden zijn afgeschaft en de dictatuur benut
zonder noemenswaardige remmingen de
martelkamer om haar gelijk af te dwingen.
Voorstanders van deze politiek terwille
van de gemoedsrust meestal exclusief de
martelkamer "wijzen er op. dat ook in de
rijke wereld de sociale consequenties van
het ontwikkelingsproces eens meedogenloos
hard zijn geweest en dat vastbeslotenheid
en politieke hardheid ook daar voorwaarden
waren voor succes. Hier wordt vaak aan
toegevoegd, dat ook de achttiende-eeuwse
Britse Puriteinen, de negentiende-eeuwse
Japanse Samurai en de twintigste-eeuwse
hoge Sowj et-functionarissen het consumptie-
peil van de bevolking gelijkelijk laag hiel
den om de groei van kapitaal en produktie-
capaciteit te stimuleren. Tot slot spreken zij
de hoop en de verwachting uit, dat het dy
namische kapitalisme te zijner tijd de span
ningen zal weten te overbruggen tussen de
bestaande politieke en sociale wensen en de
economische mogelijkheden, zoals dat min of
meer in de rijke wereld het geval was.
Tegenstanders van dit beleid leggen er de
nadruk op, dat de geschiedenis zich niet altijd
pleegt te herhalen en dat Brazilië thans met
andere realiteiten wordt geconfronteerd. Zo
wisten de rijke landen zich destijds onder
meer op te werken ten koste van genadeloos
uitgebuite koloniën, waarover Brazilië nu
niet beschikt. Verder zijn de Braziliaanse
massa's via transistorradio en film in de
ban geraakt van de welvaart in andere stre
ken, ondervinden zij daardoor „de revolutie
van de stijgende verwachtingen" en kunnen
ze daarom moeilijk nog twee of drie gene
raties worden opgezadeld met de gevolgen
van een geforceerd ontwikkelingsbeleid. En
wat te denken van een jaarlijkse bevolkings
groei van 3,5 procent ofwel een verdubbe
ling in twintig jaar? Gevolg van de plotse
linge introductie van medische technieken,
die b.v. in Europa slechts zeer geleidelijk tot
ontwikkeling kwamen.
Ook wordt er aan herinnerd, dat de kwel
lingen achter Braziliaanse gevangenismuren
duiden op een moreel bankroet en dat de er
varingen met rechts- en links-totalitaire ex
cessen aantonen hoe dubieus het is. de rech
ten van de mens in te ruilen voor een stuk
snelweg of een florissante betalingsbalans.
Tot slot blijkt overduidelijk de immense
invloed van buitenlands kapitaal. Zelfs in
sommige regeringskringen wordt een en
kele keer flauwtjes erkend, dat het kri
tieke punt allang gepasseerd is. De cijfers,
die een jaar geleden door decentrale bank
van Brazilië werden gepubliceerd, laten
geen twijfeel. Buitenlandse (voor tweederde
Amerikaanse) groepen hebben 70,2 procent
van het privékapitaal in de industrie ge
fourneerd, 53,3 pet van het privé-kapitaal
in de handelssector en 67,8 procent van de
investeringen in het vervoerswezen. Ook
is bijna een kwart van de Braziliaanse bo
dem in buitenlandse handen gekomen.
Deze „de-nationalisering" vindt behalve op
economisch, ook op cultureel terrein plaats.
Niet alleen verrichten Amerikaanse deskun
digen in de strijdkrachten en bij de martel-
grage geheime diensten hun cultuurdragen-
de taak, zoals de Amerikaanse senator Frank
Church op 24 juli onthulde, maar ook reor
ganiseerden zij naar eigen maatstaven het
Braziliaanse onderwijssysteem.
Maar het schokkendst is wel, dat volgens
de centrale bank in Brazilië de pers voor
niet minder dan 69,2 procent door Ameri
kaans kapitaal wordt beheerst en benut om
de Amerikaanse „way of life" eenzijdig in
een andere leefsituatie op te dringen met
alle gevolgen van dien:
bouw van gespecialiseerde hogescholen,
die slechts voor één procent van de bevol
king bereikbaar zijn, terwijl 45 procent van
de bevolking nog analfabeet is en de even
goedkope als originele onderwijsmethoden
van de grote Braziliaanse pedagoog Paulo
Freire die volwassenen in zes weken leert
lezen en schrijven worden verboden we
gens mogelijk gebruik voor subversieve
doeleinden;
grootscheepse bouw van luxe auto's, par
keerhavens en service-centra. waarvan
slechts een fractie van de Brazilianen profi
teert, terwijl miljoenen in ongezonde krotjes
zonder licht en water vegeteren;
aantrekking van hooggemechaniseerde
buitenlandse bedrijven, die voor een mini
mum aan werkgelegenheid zorgen;
opleiding van gespecialiseerde artsen, die
voornamelijk de gesjeesde burgerij van de
grote steden bedienen, terwijl lager medisch
personeel, dat onafhankelijk in de Favelas en
op het land zou kunnen werken, ontbreekt;
kolossale bedragen, die worden uitgetrok
ken om de auto's sneller, de nylons duur
zamer en de sprays werkzamer te maken,
terwijl de gemiddelde moeder in het noord
oosten nog altijd tien kinderen moet baren
om er vier of vijf over te houden.
En dat alles ter verdediging van de „on
vergankelijke Braziliaanse traditie van een
uit de reinste bronnen van het „christendom
gevoede hartelijkheid" tegenover de
„wereldwijde communistische samen
zwering", zoals een generaal onlangs op
merkte. De man had behalve met deze sen
timentele obsceniteit zijn tegenstanders mis
schien ook wel de wind uit de zeilen kunnen
nemen met een paar citaten van twee zijner
nachtmerries: Marx en Engels. Want beide
communistische aartsvaders geloofden in de
revolutionare werking van het imperialis
tische kapitaal, dat traditionele structuren
verbreekt en vergeleken met het verstarde
feodalisme zeker progressieve trekken ver
toont.
Engels schreef in 1847: „Is het soms een
ongeluk, dat het heerlijke Californië de luie
Mexicanen is ontnomen, die er niets mee
wisten te doen?: dat de energieke yankees
door de snelle uitbuiting van de daar aan
wezige goudmijnen de circulatiemiddelen
vermeerderden en aan de geschiktste kust
van de Stille Oceaan in weinig jaren een
grote bevolking met een uitgestrekte handel
concentreerden De onafhankelijkheid
van enige Spaanse Californiërs en Texas-
sers mag er onder lijden en enige morele
grondregels mogen hier en daar geweld zijn
aangedaan; maar wat geeft dat tegepover
zulke wereldhistorische feiten En Marx
schreef enkele jaren later over het Britse
regime in India: „De vraag is: kan de mens
heid haar bestemming vervullen zonder zo'n
fundamentele revolutie in de maatschappe
lijke structuur van Azië Zo niet, dan was
Engeland wat ook zijn misdaden mogen
zijn geweest het onbewuste werktuig van
de geschiedenis bij de totstandkoming van de
revolutie."
Het is natuurlijk de vraag of beide groot
heden uit het progressieve Pantheon er van
daag de dag nog zo over zouden denken. Dat
doen hun actieve volgelingen in het huidige
Brazilië zeker niet. De voornaamste revolu
tionaire guerrilla-groepen zijn de VAR-
Palmares. de merendeels uit studenten ge—
recruteerde MR-8. de Arbeiders Politiek
in Sao Paulo, de Beweging van Revolutio
naire Actie in Rio, de Voïksactie in Sao Paulo
en de Revolutionaire Voorhoede van het
Volk van de twee jaar geleden vermoorde
Carlos Marighela.
Ondanks hun geringe aantal weinig
En wat te zeggen van het „Escadron van
de Dood", een club van politiemannen, die
in hun vrije tijd gewone misdadigers ver
moorden, maar ook voor een politieke tegen
stander van het regime best een paar minu
ten willen vrijmaken. De organisatie heeft
al vele honderden mensen om zeep geholpen
en de bewijzen zijn overstelpend, maar ze
genieten de bedekte steun van de militairen
en dus durft geen enkele officier van jus
titie hen aan te pakken.
Het blad Jornal da Tarde sprak in april
met een van de leiders: „Hij is inspecteur
van politie in Rio. Een rustige man. Hij
babbelt niet graag met journalisten, maar hij
accepteert gretig een glas cognac. Na het
derde glas wil hij wel praten over het Es
cadron van de Dood, waarvan hij deel uit
maakt. Hij vertelt, dat hij graag de wan
hoop ziet van degenen die gaan sterven. „Dat
zou je moeten zien. Het is een verrukking.
Beter dan een mooie vrouw. Is dat wreed?
Eigenlijk wel, maar het zijn toch maar
kneusjes. Zij roepen om hun vader, hun
moeder. God en de Duivel. Ze smeken om
hun leven. Je moet het zien. zo'n schavuit.
Als het touw om z'n nek gaat, raakt hij bui
ten zinnen. Hij roept nog om een wc, maar
hij sterft in zijn uitwerpselen". De politie-
inspecteur lacht opnieuw: „Ja, wij doden,
maar selectief".
Inmiddels is de Braziliaanse regering be
gonnen met een actie om haar slechte naam
in het buitenland wat op te vijzelen. Zij
spreekt over de misplaatste lastercampagne
van de buitenlandse pers, die hoe kan het
anders „onder invloed staat van het
wereldcommunisme". Het is een oude en
toch altijd weer boeiende geschiedenis: de
spiegel, die schuldig zou zijn aan het scheve
beeld en niet de grimas zelf.
De laatste tijd hebben de Braziliaanse mi
litairen ook hun „economische wonder" in de
strijd geworpen. En niet zonder succes. Want
ook hier wordt graag een graantje meege
pikt van de Braziliaanse economische op
leving. Maar een keihard feit blijft, dat de
meerderheid van de Brazilianen de afgelo
pen jaren heeft ondervonden, dat spectacu
laire economische cijfers op zich niet eet
baar zijn en het karige rantsoen zelfs ver
der kunnen beperken.
Zoals het oude vrouwtje, dat de First Na
tional City Bank in Recife binnenkomt
klein, verschrompeld, verkommerd, met ge
scheurde kleren en opengesprongen, zweren
de spataderen. Ze vraagt schuchter, waar ze
geld kan wisselen. Dan voegt ze zich onder
het wantrouwige oog van de bankpolitie bij
een rij, die stinkt naar geld en parfum en
die spreekt over de noodzaak van meer p.k.'s
en het genot van verre reizen overzee. Als
ze aan de beurt is, haalt ze een morsig pak
je tevoorschijn, dat ze langzaam uitpakt.
Trillende vingers en de geur van vochtig
krantenpapier uit de goot. Dan schuift ze
met een angstig gebaar een Argentijnse peso
over het groene laken. ..Hier wordt geen
bedelgeld geruild", snauwt de kassier, die
zojuist duizenden dollars door zijn vingers
liet gaan terwille van het laatste Ford-
model. dat hier in licentie wordt gebouwd.
De oude vrouw pakt haar munt weer in,
verlaat de hal en strompelt naar haar krot.
Dit is het eerste artikel uit een serie van
zeven. Volgende artikel: het martelen.
Brazilië vult met zijn 8.512.000 km2 de helft van het Latijns-ame-
rikaanse continent. Dit grootste tropische land ter wereld heeft 95 miljoen
inwoners en bij de huidige bevolkingsgroei van meer dan drie procent per jaar
zullen dat er in het jaar 2000 zeker 200 miljoen zijn. Meer dan de helft van
de Brazilianen is negentien jaar of jonger. De vrouwenarts dr. Dalva Sayeg
deelde op 24 augustus mee, dat acht miljoen Braziliaantjes onder de zes jaar
door al te ernstige ondervoeding blijvend hersenletsel oplopen. Het land
wordt sinds 1964 beheerst door rechtse generaals, die met de knoet regeren
Brazilië beleeft de afgelopen drie jaar een intensieve economische opleving,
die echter de kloof tussen arm en rijk, platteland en stad, noord en zuid, nog
heeft vergroot. En „koning" Pele heeft zich onlangs een Rolls Royce aange
schaft, die past bij de kleur van zijn voetbalschoenen.
O senhor brasileiro
meer dan duizend— bezorgen zij de mili
tairen met gewaagde bankovervallen, bom
aanslagen, wapendiefstallen en ontvoerin
gen nog opmerkelijk veel last Ook een een
ling werpt zich soms gewapend in de strijd,
zoals de voormalige afgevaardigde Roberto
Manes, die wegens zijn verrichtingen tegen
de nazi's in Italië zeven keer werd gedeco
reerd. Steeds begeleid door vrouw en zeven
kinderen overviel hij banken, politie-auto's
en benzinestations tot het begin dit jaar te
spannend werd en hij naar Uruguay
vluchtte.
De regering, die uit de economische re
sultaten van de afgelopen drie jaar nieuw
zelfvertrouwen putte, attaqueert de opstan-
digen en hun sympathisanten genadeloos. Er
zijn veel plaatsen op de wereld, waar wordt
gemarteld, maar op weinig plaatsen wordt
dit gruwelambacht zo systematisch bedreven.
Er wordt zelfs niet geaarzeld kinderen voor
de ogen van hun ouders te folteren, 7,0 ver
zekerde de advocate Anina Alcantara, toen
ze eerder dit jaar ons land bezocht
De regering wordt in haar repressieve
acties nog gesteund door rechtse terreur
organisaties als het „Commando Communis
tenjagers" en de „Vereniging ter Verdediging
van Traditie, Gezin en Eigendom".
Ook in belangrijke delen van de katholie
ke kerk wordt nog op dit patroon voortge
borduurd. Zo liet Gustavo Corrau, woord
voerder van de organisatie van intellectuele
leken, onlangs weten: „Beter een nacht mar
telingen dan één lesuur marxisme". Ook
iemand als aartsbisschop Dom Sigaud ver
toeft in deze sferen.
stadsplanner omschreef zijn bezigheden on
langs als een combinatie van improvisatie
en profetie.
De welvarende hogere en middenklasse
van deze stedelijke complexen van het zuiden
(tien pet van de bevolking) vormen de voor
naamste burgerlijke steunpilaar van de
rechtse generaal van de „linha dura"
harde lijn, die Brazilië sedert 1964 beheer
sen. Deze burgers hebben geen flauwe notie
van het noordoosten en zijn hongerlijders en
bekijken dit chronische rampgebied zoals
een Amsterdammer Groenland beziet. New
York, Parijs en Tokio interesseren hen on
eindig veel meer. Dat zelfs aan de randen
van hun steden de favelas krottenwijken
voortwoekeren veroorzaakt op zijn best
enige irritatie, voorzover deze „gordels van
ellende" tenminste nog opvallen.
Sociaal-psychologen hebben daarvoor wel
een verklaring: de Braziliaan is zeer gesteld
op het persoonlijke, het bijzondere, op dat
gene wat hem van anderen onderscheidt, op
zijn familie en op „grandeza" het voeren
Brazilië is een von de meest verscheurde, wrede, chaotische, maar tezelfdertijd dy-
mische, luchthartige en veelbelovende landen van de Derde Wereld. Een cliché?
1 nietszeggende kreet? Vermoedelijk wel, maar tegenover de verpletterende Bra-
oanse werkelijkheid, wordt de platvloerse zekerheid van het afgekloven cliché
ik aantrekkelijk. Want op weinig plaatsen ter wereld wordt zo geleden, gevreën,
narteld, feestgevierd, ontworteld en gehoopt.
Irazilië is het land van de honger en de
lervoeding, van de grootscheepse pro-
len en van Pele, van de terreur en de
tematische folteringen door de geheime
ïsten der militaire machthebbers, van
carnaval en de samba, van de massale
pertrektochten noord-zuid en platteland-
1 en van de tragisch verscheurde gezin-
van de reactionaire tot progressieve
istenheid en de geheimzinnige Afro-
iziliaanse Umbanda-cultus met zijn snel-
eiende miljoenenaanhang, 'van de hoge
lomische groeicijfers (bijna tien procent
jaar) en de machtige greep van het bui-
andse bedrijfsleven, en van.een op drift
aakte minister, die zegt: „Óver zes jaar
ben we Italië ingehaald en over tien jaar
nkrijk."
'ot in de vorige eeuw was Brazilië het
1 van de Portugezen, met alle vergaande
olgen van dien. Deze kolonisten
ïtten de patriarchale en feodale struc-
>n van hun moederland over in Brazi-
anse bodem en dat is tot op de dag van
daag te merken. Al maakt vooral in het
en de moderne industriële mentaliteit
leringen.
n wat zeker zo belangrijk is: de Portu
in waren in tegenstelling tot hun steile
opese noorderburen niet afkerig van de
Afrika geïmporteerde slavinnen met hun
f arme en olie-achtige geur." DeBrazili-
slüi ise historicus Gilberto Frèyre: „De ge-
ngde huwelijken braken de cultuur van
'„twee uitersten af." Dit oude Braziliaanse
"g" iefcwoord is eveneens zeer illustratief: „De
tugezen gebruikten blanke vrouwen om
te trouwen, halfbloeden om mee naar
te gaan en negers om te laten werken."
thans kent Brazilië (11 pet zwarten, 61
blanken en 28 pet gemengden) geen
gg rtheid of uitgesproken discriminatie,
er, de rijken zijn meestal blank en de
sten doorgaans zwart, maar deze grens
neer economisch dan raciaal bepaald,
zegt in Brazilië dan ook wel, dat niets
luid zo blank maakt als geld.
is ook het land van het herhaal-
•jke nationale faillissement. Maar steeds
r brachten nieuwe wonderen suiker,
d, diamanten, rubber, koffie, industrie
machine op gang. Voor Brazilianen niet
verwonderlijk, want Deus brasileiro
is Braziliaan. En als zodanig niet zo
345 ir ingezetene van een land, maar van een
268 tinent op het Latijnsamerikaanse conti-
t, groter dan het vasteland van de Ver-
;de Staten, ongelofelijk rijk aan grond-
fen, volgens sommigen een tweede Japan,
2r het oordeel van anderen een tropische
isrepubliek in spé en in ieder geval een
de wereldmachten van morgen,
razilië heeft zijn stenen tijdperk in het
ndige noordelijke Amazone-gebied, waar
aka-, Xikrun- en Xingu-Indianen vissen,
n en onvermoeibaar hun pijlen blijven
^Jten op de grote straatvogels, die Rio en
Paulo verbinden met. New York en Los
eles. Er zijn nog zo'n 150.000 van deze
itie-loze en prestatie-vreemde mensen!
in luttele jaren zal er nog maar een
over zijn, want de westerse bescha-
gaat met steeds meer élan het
azone-gebied te lijf.
fzwaaiend naar het noordoosten doemt
irtao op, een mysterieuze broeikas ter
itte van Frankrijk en Spanje, die sinds
isenheugenis chronische ondervoeding en
:bu per tjen jaar helse droogte en een af-
iwelijke hongersnood oplevert. Hier leven
niljoen paupers in het diepste feodalisme
voor de Franse revolutie en ligt de sen-
e van de ellende voor het opscheppen.
di
een armoedig huisje bij een eenvoudig
:je in de grootste noordoostelijke stad
ife woont een van de weinige voor
men van deze flagelados of geslagenen,
sbisschop Dom Helder Camara, kandi-
voor de Nobelprijs voor de vrede. Door
gecensureerde massamedia uitgemaakt
r „verrader" en „communist", wordt deze
ne verschrompelde man voortdurend ge-
de trideerd door onverwachte huiszoekingen,
slagen op zijn huis en zelfs moord op
van zijn medewerkers.
in mei van dit jaar trad in het sport-
iis van Recife een bekende zanger op.
autoriteiten kregen officiële uitnodi-
en. Dom Helder natuurlijk niet. Hij
it zelf een kaartje. De voorstelling begon
erhalf uur te laat, omdat de gouverneur
verhinderd was. Toen de zanger hal-
'1 p« Wege voorstelling Dom Helder ont-
T'e te. brak hij ineens af en zei: „En nu merk
>as, dat hier in de hal een man zit, die ik
gacht als geen ander en aan wie ik als
ink mijn nieuwste lied wil opdragen."
n stonden de duizenden aanwetigen op
brachten de bisschop ondanks zure gri
ssen van de autoriteiten een staande-
van tien minuten,
te twintigste eeuw van Brazilië ligt zo'n
Jur km zuidelijker met als luidruchtige
Iet 'delpunten Rio de Janeiro en Sao Paulo.
A 's een hyper-sensuele en weelderige
nbuPPositie van bergen, baaien, stranden en
Juilende stroken stad en heeft een
nsterdamse" mentaliteit.
°ch komt de stad steeds meer in de
Een schitterend volk; een van zijn weinige uitlaatkleppen is carnaval.
schaduw te staan van de economische loco
motief van Brazilië: Sao Paulo. De sky-line
van deze stenen mastodont krijgt steeds
meer Newyorkse allures en de 35.000 bedrij
ven in dit economische waterhoofd bieden
werk aan de -helft van alle Braziliaanse
industrie-arbeiders. Elke tien minuten» wordt
een huis afgebouwd en per dag braken de
dependances van Volkswagen, Ford en
Chrysler driehonderd auto's in de overvolle
stad met zijn al meer dan monumentale ver-
keersknopen.
In 1940 woonden hier anderhalf miljoen
mensen, np zijn de acht miljoen al gepas
seerd en voor de jaren negentig wordt re
kening gehouden met twintig miljoen in
woners, waarmee Sao Paulo wellicht de
grootste stad van de wereld zal zijn. Maar
zelfs nu is het merendeel van de straten nog
ongeplaveid en heeft tweederde van de hui
zen geen goede riolering. Een gekwelde
van een luxueus bestaan. Wat direct buiten
zijn persoonlijke levenssfeer valt het al
gemene, het collectieve wordt voor hem
al gauw kleurloos en oninteressant.
Tussen het uitgedroogde barre noord
oosten en het dynamische hedendaagse
zuiden ligt op zo'n duizend kilometer van de
kust in het centrum van het land de nieuwe
hoofdstad Brasilia, een flard eenentwintigste
eeuw, waarmee de Brazilianen de pré
historie van hun maagdelijke binnenlanden
willen verpletteren. Weinig meer dan tien
jaar oud, is Brasilia de eerste consequent
als autostad aangelegde metropool, zonder
kruisingen en verkeerslichten, de voet
gangers zorgvuldig gescheiden van het flit
sende snelverkeer.
Het centrum van de stad is een brok ar
chitectonische futurologie het presidentiële
paleis, een vloeiende 'wirwar van lijnen,
waar zalen, terrassen en binnenplaatsen op
raadselachtige wijze in elkaar overlopen; het
congresgebouw, opgetrokken in de .vorin van
een H. met twee schalen aan weerszijde, een
rechtop, dé ander omgekeerd: de beide
kamers; de kathedraal, die aan vierduizend
mensen plaats biedt, naar het vorbeld van
de catacomben die voor negentig pet onder
gronds is, terwijl slechts een grote kroon
van metalen doornen uit de grond rijst; en
de belangrijkste ministeries, opgetrokken als
grote rechthoekige blokken met een over
vloed aan glas en gothische vormen, die zich
speels spiegelen in omringende vijvers.
W3NQ7o7BLGC23 kan het adres zijn van
een ambtenaar, die hier werkt, ofwel huis
nummer 23, in vleugel G van het zevende
wooncomplex, aan het noordeinde van
avenue W3. „Ik wil niet de klassieke zuiver
heid van rechte lijnen," schreef de geniale
architect Oscar Niemeyer, die voor dit alles
tekende, „maar een "veelvoud van vormen,
volle- dromen en poëzie. De gebouwen moe
ten niet zwaarwichtig op de grond staan,
maar licht en helder in de eindeloze nacht
van de hoogvlakte zweven, zodat de toe
schouwer enkele ogenblikken de grote
vaak onoverkomenlijke problemen van alle
dag kan vergeten."
Dit gaat wellicht op voor de toerist, maar
zeker niet voor de tienduizenden bewoners
van de favelas. die ook Brasilia niet heeft
kunnen vermijden. Hetzelfde geldt voor veel
ambtenaren, die door de eentonigheid van
het omringende landschap, de eindeloze
flatwij ken en de geringe uitgaansmogelijk
heden vaak kampen met „brasiliatis", ofwel
neurotische depressies. Bovendien vormt de
politiek van de militaire machthebbers, die
hier zetelen, het absolute tegendeel van
Niemeyers lichtvoetige poëzie.
Deze politiek wordt vaak geschreven met
bloed en uitgevoerd met.de knuppel. In het
beschaafde technische jargon heet het, dat
de Braziliaanse militairen neigen tot een
planmatig en technocratisch ontwikkelings
beleid langs neo-liberale lijnen, waarbij
eerst grote economische vorderingen moeten
worden gemaakt, alvorens sociale en poli
tieke hervormingen en concessies kunnen
worden toegestaan.
Anders gezegd: het particuliere bedrijfs
leven krijgt de kans om onder optimale
voorwaarden aan de slag te gaan, kapitaal
te vormen en de economische kracht
