Je suf kijken
naar tv in VS
iint Juttemis
valt
niet op
31 oktober
maatschappijen uitsluitend kinderpro
gramma's uit, voor twee-derde gevuld
met dieven en dynamiet, omdat kinderen
worden geacht daar dol op te zijn.
Ouders, die niet van de gelegenheid om
ongestoord uit te slapen gebruik maak
ten, schrokken van de grote do^js ge
weld, die de kinderen werd toegediend.
En protesteerden. Het hielp een beetje.
Nog steeds dolen schurken en monsters
rond in de kinderprogramma's en soms
in de gestalte van zulke raciale types,
dat ze niet geduld zouden worden in
programma's voor volwassenen.
Maar nog erger dan de tekenfilms zijn
de reclame-boodschappen. Per kinder
uur mogen zestien minuten aan reclame
besteed worden. Een kind ziet zodoende
een kwart van zijn tijd reclame en za
kenlieden weten dat tegenwoordig een
kinderhand niet gauw gevuld is. Nu
maakt Fred Flintstone nog reclame voor
instant-ontbijten, maar spoedig zullen de
kinderen rijp gemaakt moeten worden
voor de kerstgeschenken. Deze reclame
heeft niet alleen ouders hoofdpijn be
zorgd door dreinende kinderen, maar bij
de kinderen ook een wantrouwen en
een cynisme gekweekt tegenover de
ouderen, omdat de geadverteerde pro-
dukten in werkelijkheid niet zo veelbelo
vend zijn als op het scherm.
De drie verontwaardigde dames uit
Massachusetts vormden de Actie voor
Kindertelevisie en protesteerden bij de
tv-maatschappijen tegen het exploiteren
van kinderen. Maar vooral in de VS zijn
zaken zaken. Daarom gingen de drie
dames naar de federale tv-commlssie
om reclamevrije kinderprogramma's te
eisen. Maar vooral In de VS is geld
geld. En toen kwam plotseling Sesame
Street met de Grote Vogel en het Koek-
monster, die de kinderen niet alleen
vermaakten, maar nog wat leerden ook.
De tv-maatschappij ontdekten dat
meer en meer kinderen overschakelden
van het instantontbijt naar het Koekmon-
ster en zij veranderden van mening.
Educatieve programma's zijn nu de
nieuwste tv-mode en sinds vanmorgen
kunnen talloze kinderen onderwerpen
classificeren op meer dan een manier of
weten ze het verschil tussen op en
neer. Niet iedereen is het daarmee
eens. „Een kind komt thuis na een zwa
re week op school en hij wil niet nog
meer onderwijs. Hij wil zich ontspannen
en vermaakt worden", zo is de mening
van een tv-man.
Hup, ik schakel weer om. Het is nu
over elven. De Phil Donahue Show Een
langharige Jongeman zit voor een micro
foon in een soort kooi temidden van
een zaal vol ernstig kijkende mensen. Er
worden hem allerlei vragen gesteld.
Mijn programmablad leert me dat het de
acteur Troy Donahue is. Zou het familie
zijn van Phil, de presentator? Maar
diens haren zijn zo netjes geknipt, dat
niemand er Iets op aan kan merken. Het
zal dus wel niet.
Hoe kinderlijk de vragen ook zijn. de
acteur beantwoordt ze met een ernstig
gezicht. „Waarom zijn uw films alleen
voor boven de 18 jaar?" „Ik denk van
wege de sex, het geweld en de drugs,
maar van filmkeuringen begrijp ik geen
snars".
„Als uw kind acteur wil worden, zou u
dat toestaan?" „Ja, als mijn kind het zelf
wil, ja".
Een 40-jarige dame met een kribbig
gezicht staat op en krijgt de microfoon.
„Uw prestaties als acteur kan ik bewon
deren, maar uw haardracht en uw kle
ding vind ik afschuwelijk. Ik zal u eerlijk
zeggen: ik zou u niet mijn huis binnen
laten. U bent een slecht voorbeeld voor
de jeugd".
Een deel van het publiek applaudis
seert, maar een ander roept: „En wat
vindt u dan van Jezus? Die had ook
lang haar en een baard". Nu is het tijd
voor een ander deel van het publiek om
te klappen. Maar mevrouw Kribbig Is
niet uit het veld geslagen „Jezus was
geen teenager. Hij was 35 jaar. Meneer
moest beter weten".
Phil Donahue komt snei tussenbeide
door aan te kondigen dat het tijd is
voor een reclame-boodschap. En plotse
ling lopen we door een blanke voorstad
om een huis te kopen. Het blijkt tegen
woordig een koud kunstje te zijn, dank
zij de Ohio National Bank. Verder zijn
er prachtige meubelen met geweldige
kortingen.
door
Jelte Rep
Plop. we zijn weer terug bij Phil. Nee,
het Is tijd voor stationsidentificatie, ge
volgd door plaatselijke reclame-bood
schappen. Bill Swad vertelt, met een he
te aardappel in zijn keel. dat hij voor het
komende weekeinde beslag heeft weten
te leggen op een prachtig partijtje twee
dehands auto's. Werkelijk geen geld.
Een andere meneer vertelt dat er in het
hotelwezen nog werk genoeg is. Een
fraai geluid. Of zou hij misschien bor
denwassers bedoelen?
Ha, daar is Phil weer. Hij heeft een
lilliputter opgescharreld. „Ik wordt ook
gediscrimineerd", vertelt deze opge
wekt. „Maar ik dank God dat ik geen
vooroordelen heb tegen mensen met
een bepaalde lengte, huidskleur, kleding
of haardracht". De acteur in de kooi
grijnst en het publiek applaudisseert
ontroerd. De controverse is verdwenen,
even grondig als het wasmiddel, dat nu
weer op het scherm wordt gebracht, vuil
doet verdwijnen. Verder worden me nog
watermeloenen en een exclusief eten in
een bepaald restaurant voorgeschoteld.
Maar weer eens een ander kanaal
proberen. Op kanaal 6 staat een oude
man te vertellen hoe hij boven Duitsland
werd neergeschoten. Hoewel dat over
de wereldoorlog gaat. blijkt het toch
een nieuwsprogramma te zijn. want een
van de vliegtuigen waarmee hij vloog
staat nu opgesteld in het Luchtmacht
Museum In Dayton. En dat museum Is
pas bezocht door „president Nlxon. En
zodoende Is het nieuws. Dan komt een
omroepster uit Hollywood een paar mi
nuten roddelen over de vergane filmwe
reld daar. Met een guitig lachje horen
we van Raquel Welch, Mia Farrow, Burt
Lancaster, Prevln, Martha Mitchell (geen
filmster, maar de vrouw van de minister
en ze heeft twaalf prulken), Zsa Zsa
Gabor en Tina Onassis.
Na de reclame het Internationale
nieuws. Een zwarte omroeper over de
kwestie-Berlijn. Verhip, het eerste zwar
te gezicht Het Is 11.27 uur en de dui
zenden, die in de zwarte ghetto's net
als ik naar de tv hebben zitten kijken
(wat is er anders te doen?) zien pas nu
het eerste zwarte gezicht. Maar het be
hoort tot Iemand, die precies zo gekleed
is en precies zo handelt als zijn blanke
collega's. Hij heeft niets gemeen met
hen, die In de zwarte wijken wonen.
Volgens de statistieken kijken in
Amerika zwarten nog meer tv dan blan
ken. Wat zij zien is een verwrongen
beeld van de werkelijkheid. De zwarte
kinderen, die voor ze naar school gaan
duizenden uren voor het scherm hebben
gezeten, moeten wei zo geprogram
meerd zijn dat zij geloven dat de wereld
hoofdzakelijk blank is. Want de tv-we-
reld is voornamelijk blank en de paar
zwarten, die voor de tv-camera's ver
schijnen, zijn veelal het produkt van
blanke schrijvers, die hun karakters zo
bijgeschaafd hebben, dat ze passen in
het wereldbeeld van de doorsnee
Amerikaan.
Neem bijvoorbeeld Julia, die ook in
Nederland op het scherm was. Zij is
zonder echtgenoot en past zodoende
prachtig in het Idee dat de blanken heb
ben van een neger-gezin: moeder Is de
baas, want een vader is er niet. En dat
idee is hen bijgebracht door diezelfde
tv, die dikwijls als enige communicatie
tussen blank en zwart dient. Een blanke
waagt zich niet gauw in de zwarte wij
ken om kennis te maken met zijn zwarte
landgenoten. Terwijl een zwarte zich wel
In de blanke wereld moet bewegen ten
einde zijn boterham te verdienen.
„Het medium kan wel The Forsyte Sa
ga over het leven in het Victoriaanse
Engeland brengen, maar geen authentie
ke serie over het bestaan van zwarten
in het Amerika van de twintigste eeuw",
schreef een zwarte redacteur van het
blad Look verbolgen.
Er is inmiddels een kteine storing op
mijn kleuren-tv. Het hoofd van de neger
is niet meer donkerbruin, maar donker
groen.
Ik ben de tel van reclameboodschap
pen kwijtgeraakt. Twee flessen ketchup
staan nu met elkaar te vechten en die
van Heinz verliest, want: „Heinz, de
traagste ketchup uit het Westen
Oosten, Noorden en Zuiden".
Reclame-boodschappen duren 30, 20
of 10 seconden en een gemiddelde tv-
kijker (die 6 uur en 12 minuten kijkt)
ziet 80 minuten reclame per dag, het-
(Vervolg zie pag. 4)
door ds. A. T. Besselaar
hoofdredacteur van „Tenminste", maandblad voor infor
matie en gesprek over de verhouding Reformatie—Rome.
ZATERDAG 30 OKTOBER 1971
land]
Het moet gebeurd zijn voor het tweede Vatikaans
concilie. Een jongetje en een meisje mochten niet met
elkaar spelen omdat de één protestant was en de ander
katholiek. Ze deden het tóch (dan zal Johannes XXIII
toch al wel paus geweest zijn) en op een mooie zomerdag
wagen zij zich in hun kinderspel te dicht bij de waterkant.
U begrijpt het: het protestantse jongetje en het katholieke
meisje vallen pardoes in het water. En als ze éven later
kletsnat tegenover elkaar staan, besluiten zij om moei
lijkheden thuis te voorkomen hun kleren te laten
drogen in de zon. Zo zitten zij wat beduusd een tijdje in
hun heerlijke naakje te wachten tot de zon haar werk zal
hebben gedaan.
Dan kijkt het meisje ineens met verwonderde ogen naar
het jongetje. Ze zegt: o, nu zie ik wat het verschil is tus
sen katholiek en protestant.
geven, lopen de kans dat zij
verraad plegen aan de reforma
tie.
Ik heb de uitersten trachten
te beschrijven. En het is van
zelfsprekend dat daartussen nog
vele nuanceringen aangetroffen
worden. Die alle te beschrijven
is niet nodig om toch tot de
conclusie te komen, dat juist
een oecumenische gezindheid
een kerkverdelend en (zoals dat
tegenwoordig heet) een polari
serend effekt kan hebben. En
het is verstandig dat scherp in
het oog te houden. Vooral in
tijden waarin de kerken al hun
energie gezamenlijk zouden
moeten kunnen inzetten voor de
vertolking van het evangelie in
de grote spanningsvelden van
deze wereld. Wij hebben al-
met-al weinig reden om op her
vormingsdag 1971 triomfantelijk
te doen.
Bij een dergelijke stand van
zaken zou het evenwel zinvol
kunnen zijn om na te gaan of de
diepste vraag van 1517 nog aan
de orde kan komen. Misschien
zouden wij juist daar een nieuw
begin kunnen vinden.
Nu is op de bijeenkomst van
de lutherse wereldfederatie in
Helsinki in 1963 in het ope
ningswoord al duidelijk uitge
sproken: „De vraag waarvan
Luthers reformatie uitging
namelijk de vraag: hoe krijg ik
een genadige God? is niet
meer de vraag van de tegen
woordige mens. De mens in de
moderne wereld vraagt radica
ler, meer elementair, want ,zijn
levenssituatie is anders. Hij
lijdt niet meer onder zijn zon
den. maar onder de zinloosheid
van het bestaan; daarom vraagt
hij, of God eigenlijk wel be
staat. De moderne mens te ver
wijzen naar de vraag waarvan
Luther uitging, zou betekenen:
hem een vreemde last opleggen,
hem onder een wet plaatsen
waaraan hij ten onder zou
gaan".
Dat is nogal radicaal. Is het
ook juist?
Vanzelfsprekend heeft het al
les voor om de vraag van Lu
ther te laten klinken in zijn
eigen tijd. Dat is gewoon een
zaak van historische eerlijkheid.
Velen hebben zich zowel aan
protestantse als aan katholieke
zijde ingespannen voor het
kerkhistorisch en het dogmahis-
torisch onderzoek van de zes
tiende eeuw en met de resulta
ten van hun vaak indrukwek
kend werk moet bij de beoorde
ling van de betekenis van Lu
thers vraag terdege rekening
worden gehouden. Het is, dat
nemen we de Luthersen in Hel
sinki in dank af, onverantwoord
om te doen alsof de tijd heeft
stil gestaan.
Datzelfde geldt trouwens ook
van de reacties op de kernvraag
van Luther. Het concilie van
Trente en dat wordt denk ik
meer door rooms-katholieke
theologen erkend dan door re
formatorische was evengoed
tijdgebonden. En net tweede
Vatikaans concilie met haar
nieuwe visie op de kerk als het
volk van <3od moet wel degelijk
beschouwd worden als een ag-
gionamento, een bij-de-tijd ko
men van de rooms-katholieke
kerk.
Toch zijn wij niet klaar als
we zo de vraag van Luther te
rugwijzen naar zijn eigen tijd.
Niet zelden zijn in de kerkge
schiedenis oude vragen in een
nieuwe contekst teruggekeerd,
vooral als ze nauwelijks ver
werkt zijn, als ze zijn blijven
„hangen".
En dat is naar mijn gedachte
met de vraag van Luther het
geval. Niet alleen heeft het con
cilie van Trente de kernvraag
van Luther nauwelijks geraakt,
maar ook de reformatie is er
niet mee klaar gekomen.
Sommigen hebben de oorzaak
daarvan gezocht in de vraag
stelling .zelf. Zij menen dat Lu
ther te sterk gericht was op het
heil van de enkeling en dan bo
vendien nog meer aandacht had
voor de mens dan voor God.
Dat zou dan kunnen samenhan
gen met een beïnvloeding door
het humanisme waarin inder
daad de mens met zijn persoon
lijke problematiek centraal
kwam te staan.
Nu in onze tijd de ellendige
gevolgen van een concentratie
op de enkeling onderkend wor
den en de problemen van onze
tijd juist samenlevingsvragen
zijn, nu kan de vraag van Lu
ther niet anders dan in een an
dere vorm terugkeren: hoe krij
gen wij een genadige God?
als een gezamenlijke roep uit de
diepte van een bedreigde we
reld.
Niet de vraag van een hervor-
j is acht uur in de morgen
I tv is al twee uur in bedrijf
kanalen. Twee uur lang
fi de kerk en de zakenwereld
jprobeerd hun boodschappen
i dragen, maar ik veronder-
Jot in het merendeel van de
liljoen Amerikaanse huizen,
I-toestellen hebben, het elek-
]che zaad op rotsachtige bo-
gevallen. De bevroren lo-
prijzen zijn sinds zeven
I het onderwerp van discus-
Jssen vier heren en mijn om-
"|ids zegt dat het nog een uur
joorgaan. Ik kijk niet, want
niet van mensen die om
I uur 's morgens al uitgebreid
zware onderwerpen praten.
ns
d
gekcfi;
lombardement van ochtendwijdin-
Ochtendstonddienst, Moment
leditatie, Gewijd Hart, Inspiratie,
voor Vandaag en Ik Geloof) is
'lij en het is tijd voor mijn in-
itbijt. Op 'kanaal 10 Is Kapitein
ook al weer wakker en ener-
moeg om zijn avonturen om de
niter), te onderbreken om mij het-
ontbijt, als waarmee Ik aan de
itafel zit te morsen, aan te prlj-
Ik laat hem maar begaan, want
ns mijn omroepgids is op de ande-
ilen niet meer opwinding te bele-
lovendien moet ik op dit vroege
its forceren, want er staat mij een
dag te wachten. Pas diep in de
j tussen vier en vijf, zal mijn tv-
il er het zwijgen toe doen.
tv is een instituut in Amerika en
eeft in de meeste huizen meer te
len dan vader en moeder samen,
ns statistieken brengt de gemid-
Amerikaan een kwart van zijn ge
leven door voor zijn tv-scherm. Op
lleder moment van de dag staan In
Brenigde Staten 36 miljoen tv-toe-
n aan. De huidige generatie is
een belangrijk deel opgevoed door
ilevisie. Maar wat heeft de Ameri-
re tv de Amerikanen te zeggen?
Jaar achter te komen ben ik deze
y werkdag begonnen. Ik heb mij
illeerd in de luiste fauteuil, die in
lis van mijn Amerikaanse gastheer
ten is (verstelbaar in alle standen
uitklapbare voetensteun) en ge
ld met de afstandsbediener, een
"lessen Coke en bier. een zak
een paar pakjes sigaretten en
loosje aspirine begin ik de strijd,
it me hier gaat vervelen, kan ik
nog ergens anders gaan zitten,
lin nog twee andere kamers staan
stellen.
pitein Kangeroe maakt inmiddels
patste sprongen. Het is tegen ne-
(i. Zaterdag kan ik flink geld ver
Het Wilde Westen leeft nog steeds in de Verenigde Staten dank zij de televisie die dagelijks veel tijd inruimt voor op
windende Westerns met veel geknal (die overigens ook in ons land populair zijn).
dienen door een wasmachine te kopen,
zo vertelt mij een meneer. Ik krijg dan
maar liefst 98 dollar korting. Maar ik
heb geen wasmachine nodig. Evenmin
de kinderschoenen, die me nu worden
aangeprezen. Dan kijkt mij een neger
meisje met grote verwonderde ogen
aan. Ze zit voor een ghetto-huis, ver
weg van de andere wereld, waarin een
onzichtbaar orkest bewogen achter
grondmuziek speelt. „Het is fijn om te
delen", zegt een diepe stem, terwijl een
gironummer verschijnt. De bewogenheid
duurt slechts 20 seconden, want dan
stormt een nieuwe show de kamei bin
nen.
Het wordt tijd een keuze te maken
tussen de kanalen. Op kanaal 2, 4 en 5
Paul Dixon. Op kanaal 6 David Frost,
die de komiek Dom DeLuisa te gast
heeft, maar dat kan ik vanmiddag altijd
nog zien op kanaal 12. Verder bieden
zich aan „Gomer Pyle USMC", „Lucl's
Toyshop", ..Phil Donahue" en „Sesame
Street". Ik kies voor het laatste maar
daarmee ben ik nog niet uit de proble
men. want kanaal 35 is drie afleveringen
op kanaal 22 voor. Op het ei.e kan ik
volgen: „Lessen over de taken in gezin
nen en het classificeren van onderwer
pen op meer dan een manier" en op het
andere: „Een Spaanse les en afbeeldin
gen over de verschillen tussen op en
neer". Beide onderwerpen spreken me
niet zo aan, maar Sesame Street is mij
door verschillende ouders aangeprezen,
omdat de kinderen er iets van kunnen
leren. Allerlei bekende tv-sterren, plus
de vreemd uitgedoste spelers van Sesa
me Street zelf, doen een speelse les.
Sesame Street is het gevolg van een
rebellie, geleld door drie dames uit de
staat Massachusetts, die de kinderpro
gramma's, maar vooral de kindercom
mercials moe waren. En je hoeft maar
één zaterdagmorgen naar de tv te kijken
om dat te begrijpen. Iedere zaterdag
morgen van 8 tot 1 uur zenden de tv-
jlke verhaaltjes zijn te mooi
fce van een moraal te voor-
Ni Als we nog maar bereid
j om er gewoon om te la-
zin$ om onszelf, de verdeelde
kerk. Christenen
metj zijn dat eigenlijk voor
•parten? Bestaan die wel? Wij
bijlen alleen maar reformato-
UIAfe eri rooms-katholieke
TWien. En op die bijvoeg-
|j naamwoorden komt het
UZeker als de aanleiding tot
.{schrijven van een artikel
Aljven s met de aanstaande
En dan is het
iriP1331 ineens weer heel ern-
7 vraag ligt voor de hand:
F je nog aandacht besteden
[zo'n dag? Loont het nog de
jite, misschien ook:, is het
{geoorloofd?
inigeen zal hartgrondig
«jennend op deze vragen wil-
1 «antwoorden. De vragen die
/Ifren hij de tegenstelling Ro-
Reformatie zijn voor hun
f allang achterhaald. Wie
daarover nog druk maakt,
garft blijkbaar geen idee van
ituatie waarin de kerk zich
'et ogenblik bevindt. Een
rek over de verschillen tus
sen de kerken kan naar hun
mening alleen maar tot gevolg
hebben dat de laatste restjes
van de geloofwaardigheid van
de kerk zullen verdwijnen. „De
Schrift Alleen" „Door Gena
de Alleen" „Door Het Geloof
Alleen" het zijn voor deze
christenen zoveel als uithang
borden op vorige-eeuwsé win
keltjes.
Anderen noemen een derge
lijke stellingname zonder blik
ken of blozen „vals oecume-
nisme". En dat is wel zowat 't
ergste scheldwoord dat wij te
genwoordig in de kerk kennen.
Want volgens hen is er in we
zen niets veranderd. Zij wuiven
de Nieuwe Katechismus weg
met een verwijzing naar de
„Aanvullingen" die er later bij
zijn verschenen. En „de ver
vloekte afgoderij" van vraag en
antwoord 80 van de Heidelberg-
se Catechismus vinden zij nog
altijd een duidelijke typering
van de rooms-katholieke mis.
Vanuit deze overtuiging worden
nog jaar in. jaar uit heel wat
bladen en tijdschriften volge
schreven. Rome is een valse
kerk en wie zich met deze kerk
in een geëngageerd gesprek be-
mingsenkeling in zijn angst die
met een „help mij, heilige Anna"
het klooster intreedt, maar de
vraag van een wanhopig vast
gelopen mensheid die van haar
opdracht om te waken en te
werken aan een goede schep
ping bar weinig heeft terecht
gebracht en die op geen stuk
ken na meer weet hoe zij ver
antwoording zal kunnen afleg
gen tegenover de Schepper en
Verlosser van deze wereld1: hoe
krijgen wij een genadige God?
Het zou wel eens waar kun
nen zijn dat deze vraag niet op
komt bij wat in Helsinki „de
moderne mens" is genoemd. Dat
neemt niet weg- dat het toch de
vraag kan zijn die de kerk
plaatsvervangend èn getuigend
vandaag heeft te stellen.
Met deze vraag in een nieuwe
kontekst stijgen we ver uit bo
ven de tegenstellingen tussen de
kerken. De vraag hoort bij alle
christenen en het zoeken naar
een antwoord erop kan alleen
„samen met alle heiligen".
Maar of de verdeelde kerken
bereid zullen zijn samen deze
vraag te stellen en naar het
antwoord te luisteren, dat staat
nog te bezien. In ons land zijn
na een hoopvol begin met de
wederzijdse dooperkenning de
verwachtingen beslist niet hoog
gespannen door een toene
mende polarisatie en niet min
der door interne crisisverschijn
selen in praktisch alle kerken.
Op het niveau van wereldraad
en roomskatholieke wereldkerk
worden pas aarzelend de eerste
stappen gezet.
De gemeenschappelijke werk
groep kwam vorig jaar met een
document „gemeenschappelijk
getuigenis en proselitisme".
Daarin zijn wereldraad en
roomskatholieke Jterk heel
Luther in de huiselijke kring
voorzichtig bezig de lijnen voor
een voortgaand gesprek te ont
dekken. Verreweg het grootste
deel van het document houdt
zich bezig met grensincidenten,
laten we zeggen fase-Irene. En
juist als men al deze schermut
selingen ziet, dringt de gedachte
aan het verhaaltje van het jon
getje en het meisje zich weer
op. Maar hier en daar hoort
men toch iets van de hunkering
om tot een echt christelijk ge
tuigenis in de wereld te komen.
..Eenheid van getuigenis en ge
tuigenis in eenheid: dat is de
wil van Christus voor zijn
volk", zegt de inleiding van het
stuk.
En bij alle moe-makende
overwegingen betreffende de
verdeeldheid en de verschillen
van inzicht, bij alle vrijblij
vendheid ook, geeft het docu
ment toch hoop, juist hierom
dat de eenheid der kerk direkt
in verband wordt gebracht met
haar missionaire opdracht. De
kerken „hopen, dat hun volledi
ge vernieuwing en hun eenheid
in geloof en liefde hen eens in
staat zullen stellen God beter te
verheerlijken door de hele we
reld de hoop te brengen op het
komende rijk". Het meest benau
wende woord in deze zin is dat
"eens" in verband met de
kernvraag van Luther lijkt me
dat een onhoudbare verwijzing
naar Sint Juttemis. Want dat
valt niet op 31 oktober)
t portret dat Lucas Cranach de Oudere in 1527
van Luther maakte
