IPELEOLOGIE:
een fascinerende hobby
Alle 212 werken van Bach op Doelenorgel
Saartjes keuken
in Leids Museum
nu ontluisterd
Gigantische en unieke
taak van Arie Keyzer
Jonge Hagenaars krijgen er niet genoeg van protest dsm tegen
nieuwe eisen aan
afvalwater bestreden
Priekwart van
metaalarbeiders
werkt met plezier
5
ZATERDAG 18 SEPTEMBER! 971
nipnwp PKPII aan
iEN HAAG Speleologie is in Nederland een
onbekende bezigheid. Niet zo vreemd overi-
s, want voor het afdalen in en het onderzoeken
ondergrondse grotten en gewelven kun je nu
maal moeilijk in Nederland terecht. Desondanks
er sinds juli van dit jaar weer een aantal Ha-
a,ars, die een onderaardse ervaring rijker zijn
'orden. Weer, want sedert vijf jaar gaat er elke
ter een Rowanafdaling van de Tarcisiusscout-
ep onder aanvoering van hun leider, de heer
F. van Ruth, naar de Belgische en Luxemburg-
Ardennen. De negen jongens, in de leeftijd van
lien tot achttien jaar, kozen deze activiteit vo-
Voordat echter het moment van
rtiftrek was aangebroken hadden de
rig jaar september zelf als afsluiting en hoogte
punt van het seizoen, geïnspireerd door enthousias
te verhalen en foto's waarmee hun voorgangers te
rugkwamen. Tot grote vreugde van de heer Van
Ruth, die desgevraagd vertelt: „Het is een hobby
van me geworden. Een jaar of tien geleden sprak
ik een Vlaamse leider, die me uitnodigde eens een
grotafdaling te maken. Dat heb ik gedaan en het
was zo fascinerend^ dat ik de smaak te pakken
kreeg. Vijf jaar geleden stelde ik mijn groep voor
ook eens zoiets te gaan doen. Het sloeg meteen in.
Sindsdien zijn we elk jaar geweest".
Na een langdurig verblijf onder
de grond moeten de ogen beschermd
worden
DEN HAAG Als de Staats-
mijnén/DSM de aan het water
van de Maas te stellen kwali
teitseisen ziet als een „nieuw in
frastructureel probleem dat er
voor Zuid-Limburg bij komt",
moet dat op onvoldoende infor
matie berusten, schrijft het tijd
schrift voor drinkwatervoorzie
ning, „H20" in een commentaar.
Zoals bekend meent DSM dat uit
breidingen van haar chemische be
drijven in gevaar komen door de
eisen die aan het afvalwater worden
gesteld in verband met de toekomsti
ge rol van de Maas in de drinkwater
voorziening. Met name werd gedoeld
op de nieuwe aromatenfabriek, die
het niet doorgaan vari het DSM-Shell
raffinaderijDroject moet opvangen.
„Er worden aan het Maaswater
geen nieuwe e^sen gesteld om er
drinkwater van te kunnen maken; op
grond van de wet zal alleen een halt
toegeroepen moeten worden aan de
steeds toenemende verontreiniging.
Wanneer DSM zich er thans over be
klaagt in zijn expansie geremd te
worden, dan ,zet men de zaak op
ziin kcp", aldus het commentaar in
„H20".
al een training van vijf
'ff'■anden adhter de rug. De conditie
br trd verbeterd, er werd een cursus-
ro IBO gehouden en zij werden on-
rwezen in het klimmen, touwver-
idingen aanleggen en het zo veilig
N ogelijk maken van een afdeling.
:d,\ Eerst toen vertrok het gezelschap,
wapend met helmen, touwladders,
iterijen, fotoapparatuur en een
nIdtelefoon naar La Rochette in
di xemburg. „Het begon al direct
annend. We hadden met een
oupe Speleologique afgesproken,
t we eerst eens naar hen zouden
men kijken. Zij hadden echter be-
mmm epen dat we mee gingen en ze be-
Sticl men de jongens de touwen aan te
erki spen. Of we nou wilden of niet,
•bij moesten naar beneden. Hoewel
gerx mmigen een beetje angstig waren
het toch prima gegaan. Je moet
Ail it vergeten dat je achterstevoren
CV een donker gat afdaalt, waarvan
weet, dat de gang zeker tachtig
aan tter lang is en circa dertig meter
dcxr neden het aardoppervlak eindigt,
wo jk, zo.
Taak
Van Ruth zit nu op zijn knieën op
grond en doet voor hoe men in
onderaardse gang afdaalt. Een
llende bloemenvaas doet hem
poging staken. Wanneer de ra-
opgeruimd vervolgt hij:
!r lid van het team heeft een
m taak. De leider gaat als eerste
ir beneden en komt als laatste
naar boven. Hij beoordeelt de
id van gevaarlijkheid en geeft
por aan de anderen via de tele-
die hij meeneemt. Aan de an-
kant van de lijn bevindt zich
gene die constant boven blijft en
Se/ens de veiligheidslijnen bedient,
.nas ast de normale lijnen, waarlangs
mst afdaalt bebben we namelijk ook
,tss i een lijn voor het geval dat de
rmi lere breken of losraken".
,Alle lijnen worden boven aan een
'an Dm gebonden. Die veiligheidslij-
aat i zijn absoluut noodzakelijk. Een
lt> r of vier geleden gingen we nog
zwi ldef- Ik was al met een stuk of
asu n jongens beneden toen boven
l'en,and' vlak na het begin, in paniek
m ikte. Ik zal het mijn leven lang
jan t vergeten. De jongens beneden
i^vci;onnen °°k al te schreeuwen en tc
nstr en- Ik ben toen als een idioot
/end ir boven geklommen en hoe ik
■&at, gedaan heb weet ik nog niet,
"ar ik slaagde erin hem weer door
nauwe opening naar boven te du-
shul k Sindsdien ga ik niet meer naar
ng* leden zonder veiligheidslijn. De-
and ie, die de lijn op de begane grond
cifni ''ent houdt trouwens ook het
Bru er in de gaten, want als het gaat
rstt enen loopt zo'n hele gang vol, te
avü er, omdat de ingang van een grot
Vooi »a altijd op een laag punt ligt."
;rav lij de verdere verdeling van de
nme en is men uitgegaan van de inte-
nm« ses van de verschillende deelne-
Z°firs' Zo kreeg een teamlid dat toch
iclri belangstejling had voor archeolo-
Ki en bodemschatten de taak uit te
D.vken naar bijzondere stenen. An-
N ën werden om dezelfde reden be-
Bi 1 met de EHBO en het fotowerk.
bo c het in kaart brengen van een
?aij( 1 moe.t gedaan worden. Dat lijkt
Btf1 moeilijke zaak, gezien het feit
r. di de gangen steeds veranderen
hoi 1 vorm en lengte door de kracht
chte het water.
lij» !Ja, dat is zo. Vooral in de lente,
nneer de sneeuw smelt loopt de
'avll helemaal vol. Het water davert
pest beukt dan tegen de wanden. Hele
»aul in en nieuwe gangen kunnen zo
ram staan, terwijl anderen dioht ge-
'mar lid worden.
i'traa Trou de l'Eglise is daar een
oi voorbeeld van. Die ligt in Bel-
rt li en gaat 130 meter de grond in.
Blo was er al een paar maal geweest
'h, 1 1,5 daoht de weg makkelijk te
ciaii men vinden. We gingen eersi
»i ittien meter naar beneden door
e&- 1 nauw gangetje en daar hield het
In t Ilc wist dat er een doorgang was
val a lager gelegen gangen. Ik zoe-
mo i en zoeken, maar vinden deed ik
5 Ki U niet- De jongens begonnen al te
enst hen en vonden dat we beter maar
slier !r naar boven konden gaan. Ik
me niet kennen, dus ik besloot
een keer te gaan kijken op de
Qf ats waar die -doorgang volgens
j moest zijn.
i Na wat krabbelen, kwam een gro-
1(1 st?.en VriJ en toen die eenmaal
hvijderd was kwam de gang die
mei bedoelde vrij. Met donderend ge-
avo is, want vlak voor de ingang
eke igs kwam een waterval naar be-
,eur n' ®at is wel beangstigend
vieitor, want het is aardedonker daar
Joi leden. We zijn dwars door de wa-
verj val gebanjerd en toen kwamen
e' klentsnat in een andere gang.
aan' ar troffen we grote spinnen aan
Bfl de rotswand."
en
srS Gevaar
'J1 ®en gebaar met duim en wijsvin-
f maakt duidelijk dat de dieren
'm een decimeter lang waren. „We
LEIDEN De oud-Hollandse
keuken van het stedelijk muse
um De Lakenhal, waarin Saartje
ten aanschouwe van televisie
kijkend Nederland Bromsnor en
Swiebertje vele kopjes koffie
voorschotelde, is momen
teel één stuk ontluistering. Dat
vinden heel veel mensen erg,
vertelde conservator mejuffrouw
drs. I. Moerman mij deze week.
„Iedere dag komen er wel be
zoekers, die naar onze 18d.e-19d.e-
eeuwse keuken vragen en steeds
weer moeten wij dan zeggen:
wegens restauratie gesloten."
Een Engelsman ondekte een nieuwe camping in de grot. Hij bracht er
105 dagen door.
De heer van Ruth in actie bij een afdaling
hebben ze maar met rust gelaten,
want ze schijnen nog gevaarlijk te
zijn ook. Tenslotte kwamen we in
een gedeelte dat mij zelfs verbaasde,
hoewel ik weet dat zo'n grot regel
matig van vorm verandert. Het wa
ter had het hele gedeelte daar ver
anderd. Reusachtig grote zalen en
nieuwe gangen waren erbij geko
men. Ik herkende niets meer. (Het is
wel fascinerend als je dat ziet.
Het is moeilijk het iemand te ver
tellen, je moet er gewoon bij zijn
geweest.
„De gang die wij volgden eindigde
in een heel klein doorgangetje,
waarachter een beek kolkte. Dat
werd een beetje te link en daarom
zijn we maar terug gegaan. Op de
terugweg hebben we nog oude zalen
bezocht Complete galerijen vind je
daar met metershoge stalagmieten
en stalagtieten. Dat is een schitte
rend gezicht, werkelijk waar. De
jongens werden er wild enthousiast
van. Is het geweldig dat die gasten
dit hebben kunnen doen. En ze zijn
er van begin tot eind daadwerkelijk
bij betrokken geweest. Voor hon
derdvijfenzeventig gulden waren ze
uit en thuis."
„Volgend jaar gaan we ook weer
zoiets doen, alleen niet meer naar de
grotten. Waarschijnlijk wordt het
Scandinavië. Wij we spreken al
les met de groep door stellens ons
voor een kanotocht in zuidwest
Zweden te maken, gevolgd door een
bergtocht in Noorwegen. Bij al deze
projecten staat het teamwork cen
traal. Het is een vriendengroep en ze
weten dat ze elkaar onder alle om
standigheden bij moeten staan.
Daardoor hebben ze in de grotten
ook geen kik gegeven, hoewel het af
en toe echt wel beangstigend was."
Die belangstelling voor de keuken
heeft waarschijnlijk niets met Saartje
en Swiebertje te maken, want er zijn
geloof ik niet veel mensen, die weten,
dat alle keukenscènes hier zijn opge
nomen. Maar de mensen vinden het
gewoon leuk, zo'n oude keuken te be
zichtigen. 's Is voor ons museum echt
een trekpleister en zo bekeken is het
natuurlijk jammer, dat die keuken al
een jaar dicht is en nu nog wel een
jaar gesloten zal moeten blijven. Dat
is vervelend.
ROTTERDAM Arie Keijzer
heeft zichzelf vastgeprikt op een
even unieke als gigantische taak:
in een serie van negentien con
certen gaat hij drie seizoenen
lang alle orgelwerken van Bach
spelen op het grote Doelenorgel.
Hij start ermee op zaterdag 25
september. Voorzover bekend is
dit nog nooit in Nederland voor
gekomen.
Voor d€ Doelenorganist, tevens do
cent aan het Rotterdams Conservato
rium zullen de komende jaren in ve
lerlei opzichten hierdoor veranderen.
Hij zal de concerten buiten Rotter
dam aanzienlijk moeten beperken,
terwijl ook zijn repertoire zich voor
namelijk tot Bach zal beperken
Is het een stunt? Zal hij dan echt
na drie jaar Bach nog wel kunnen
spelen na een soort overvoeding? Zijn
al die onbekende werke het ziin
er 212 de grote moeite van het
nieuw instuderen waard? Waarom
deze taak? Is er een publiek voor?
Vragen die wij Arie Keijzer (39
jaar) hebben voorgelegd. Sinds vorig
jaar woont hij in een riante drive-in
woning in Waddinxveen. Zijn zitka
mer wordt gemarkeerd door twee gro
te wandkleden. Ze zijn door hem zelf
gemaakt. Het eerste toont een Chris
tusfiguur die als het ware op een lan
ge kruisdiagonaal ligt. Het tweede is
ten dramatisch visioen van een brok
stadsarchitectuur waartussen een
bloedrivier loopt. Ergens achter flat
gebouwen straalt een wit licht waar
op zich weer twee figuren bewegen.
„Ja, ik heb dit ook gedroomd. Later
bleek het te maken te hebben met de
invasie van de Russen in Hongarije.
Ik droom meer. Kort voor de waters
noodramp die lk in Nieuwe Tonge
meemaakte, droomde ik dat we mijn
vader uit het water moesten halen en
dat we later in een kamer waren met
allemaal lichtflitsen langs het pla-
fond. Kort daarna, kwam de waters
noodramp. Ik hoor dat water nog
binnenstromen. Mijn broer en ik
hebben toen mijn vader ergens uit
het water gehaald en kwamen ten
slotte boven op de trap terecht. Daar
hebben we gewacht tot ze ons kwa
men halen.
Arie Keijzer, al op veertienjarige
leeftijd leerling van Piet van den
Kerkhoff, was jarenlang kerkorga
nist. De eerste beginselen leerde hij
van zijn vader, studeerde later bij
Adriaan Engels en George Stam Sieg
fried Reda in Mühlheim en behaalde
de Prix d' Excellence in 1963.
Ik zie het zelf als een enorme opga
ve. Het betekent een periode van
constante studie. Natuurlijk speel ik
al een deel van Bachs werk regelma
tig. Ik heb alle Trio-sonates en Pre
ludes en Fuga's al eens gespeeld.
Maar ik moet nu ook veel» onbekende
werken studeren. Het is me nu al
duidelijk geworden dat die in zeg
gingskracht niet onderdoen voor de
meer bekende. Bach kent geen diep
tepunten. verrast altijd weer,. Je zou
zelfs je hele leven een bepaald stuk
kunnen blijven spelen omdat het tel
kens weer anders wordt."
Wat boeit het meest van zijn werk?
„Ik geloof dat zijn koralen en ko-
raalvoorspelèn het meest interessant
zijn. Daarvan zijn er veel nog zelden
gespeeld. Neem zo'n koraalvoorspel
op "Christ, du Lamm Gottes". Dat
zijn niet meer dan twee notenbalken,
die bij elkaar zo'n dertig seconden
duren. Als je dan hoort hoe hij op
een ongelooflijke wijze in zo'n kort
bestek nog een canon verwerkt,
wordt het begrijpelijk dat zoiets bij
zonder zware eisen stelt."
Voor Arie Keijzer zijn die koralen
bijzonder wezenlijk. Soms technisch
bijzonder zwaar, met dubbel pedaal
en zo, maar altijd geënt op bijbel
teksten. „Bgch heeft die geschreven
vanuit een diep geloofsvertrouwen en
die inspiratiebron klinkt overal door.
Toen Bach op zijn sterfbed lag heeft
hij nog een afscheidskoraal gedic
teerd Ik zelf hoor vanuit de tekst die
koraalbewerkingen al."
Betekent dat niet dat je met Bach
een bepaalde affiniteit moet bezitten
ook op religieus gebied?
,.Ja, voor mij is het bestaan van
God niet discutabel. Ik voel me gees
telijk heel sterk yerwant riiet Bach.
Altijd als ik improviseer was dat al
een inspiratiebron voor mij. Als ik de
tekst lees, weet ik wat ik spelen moet
en ik zou er eigenlijk geen melodie
bij nodig hebben."
Wordt dit geen "saaie" cyclus?
„Nee, Bach is zo universeel en tel
kens anders. Ik heb bovendien al
mijn programma's zo samengesteld dat
het boeiend wordt voor de luisteraar.
Veel afwisseling. Ik speel dit per slot
van rekening voor het publiek en niet
voor mezelf. Ik begin en eindig tel
kens met een groot werk en daartus
senin komen dan koralen en nog een
groot werk"
Is het Doclcnorgel het meest geëigend
voor deze cyclus?
„Het Flentroporgel is zo groot dat
ik de dispositie zoals die in de tijd
van Bach bestond volledig tot mijn
beschikking heb. We hebben het
k.'ankidioom van Bachs tijd kunnen
bewaren." En dan zit Arie Keijzer op
zijn stokpaard: de orgelbouw. Zijn
beide broers werken ook in de orgel
bouw en zelf kent hij alle geheimen
van het koninklijk instrument. „Het
is heel merkwaardig dat in de tijd
van Bach het orkest voor tachtig pro
cent uit blazers bestond. Tegelijker-
lijd zien we nu ook weer de aandacht
voor de blazersensembles terugko
men, parallel aan de grote aandacht
van jongeren voor het orgel."
En dan slotvraag: zou u na drie jaar
niet genoeg hebben van Bach?
„Dat risico zit er in." Maar het is
duidelijk dat hij dat nu niet zo se
rieus neemt.
ZURICH (UPI) De Britse pre
mier Heath heeft gistesen opgeroepen
tot een Westeuropese topconferentie
om een gemeenschappelijke buiten
landse financiële en defensie-politiek
te formuleren. Hij zei dat deze confe
rentie moet worden gehouden, zodra
Engeland zal zijn toegetreden tot de
EEG.
Toch kwam het ons aan de andere
kant goed uit, dat de tegels door
zwamvorming los gingen laten, want
ze hoorden niet bij elkaar qua type
en stijl. Onbegrijpelijk gewoon, dat
ze dat in tie vorige eeuw allemaal zo
hebben samengevoegd. Er zitten bij
voorbeeld zestiende-eeuwse tegels
naast negentiende-eeuwse. Zoiets irri
teert mij vreselijk. Net als een kopje,
dat op een verkeerd schoteltje staat.
En dus zijn nu al een jaar lang de
museumtechnici B. Bootsma en P. J.
I-Ioogteyling met monnikengeduld be
zig de oude tegels zo gaaf mogelijk
van de muren te halen in het diffuse
schijnsel van een lichtbak. Een bui
tenstaander zal het moeilijk kunnen
geloven maar soms doet zon technicus
een hele dag over één tegeltje!
Het museum is nu bezig oude witte
tegels aan te kopen om van de bete-
oc'.ino van de keuken een verant
woord geheel te maken. Het mooie
achttiende-eeuwse tegeltableau wordt
gehandhaafd. Aangezien achter de te
gels de eeuwenoude muren van het
museum ook tal van gebreken blijken
te vertonen, zal het zeker nog wel
c"n irar duren voordat het publiek
het domein van Saartje, Bromsnor en
l'wiebertje weer zal kunnen bewon
deren. Ook de tenelkenner komt dan
echter aan zijn trekken en dat is voor
mejuffrouw Moerman een aanlokke
lijke verbetering.
ROTTERDAM Op de vraag
„hebt u plezier in uw werk" ant
woordt 77 procent van de Neder
landse metaalarbeiders bevesti
gend. Slechts 6 procent geeft te
kennen geen plezier in het werk
te hebben.
Dit blijkt uit een representatief
onderzoek onder 1000 metaalar
beiders, dat dit jaar door bureau
Ogilvie in opdracht van het Ad
viesbureau voor bedrijfsorgani
satie dr. ir. M. G. Ydo is gehou
den.
Uit het onderzoek is ook gebleken
dat 46 procent van de metaalarbei
ders de noodzaak van hogere produk-
tiviteit inziet, terwijl 43 procent deze
noodzaak verwerpt. Acht jaar geleden
zag nog 61 procent de noodzaak van
hogere produktiviteit in.
Dr. Ydo, die het onderzoek op eigen
initiatief heeft laten verrichten, ver
klaarde gisteren bij de publikatie van
de enquête, dat hij dit een verontrus
tend verschijnsel vindt.
Terwijl de meerderheid van de
voorstanders van een hogere produk
tiviteit als voordelen „meer verdie
nen" en een „hogere welstand" noe
men, zijn de tegenstanders ervan
overtuigd dat een hogere produktivi
teit ten koste zal gaan van de ge
zondheid, de kwaliteit van het werk
en de arbeidssfeer. Bovendien zou het
streven naar een hogere produktivi
teit als nadelen hebben: harder wer
ken, ongeregelde werktijden, meer
werkloosheid en ten slotte werd ge
zegd dat de voordelen naar de „kapi
talisten" zouden gaan.
Over de mogelijkheden tot produk-
tiviteitsverhoging in de eigen afdeling
toonde men zich vrij optimistisch: 56
procent is van mening dat deze ver
hoogd kan worden; 33 procent meent
van niet.
Dr. Ydo is van plan het onderzoek
aan te bieden aan de Commissie Op
voering Produktiviteit van de SER.
Ook zou hij op de tv een cursus wil
len geven met als motto: „een hogere
produktiviteit met meer arbeids
vreugde".
