Unieke schilderingen onder
eeuwenoude kalklagen
GEEN SENSATIONEEL NIEUWS
Japanse zakenwereld wil
Amerika voor zijn in China
Een Russische journalist over
Nixons reis naar Peking
13
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1971
De ene lange ladder na de andere, telkens een
ietage" van zware planken die tussen de overigens
ierdegelijke buisconstructie van de bouwstelling
ijtoch) wel wat doorbogen, hoger en hoger tot in de
tok van de Grote Kerk in Harderwijk.
)hannes" in een vroeg stadium
|n de restauratie.
Daar sta je dan even adem-
jos en de hoge klim Ls daar
ht maar gedeeltelijk debet
't Zijn vooral de gewelven,
zoals in vele oude kerken
uwenlang met grauwe kalkla-
bedekt waren en die hier
i weer stralen van rijke kleur,
hilderingen, misschien wat
nitief, maar opgezet met een
die je dat snel doet verge-
op de gewelven en zwikken
het hele zuidelijke travee,
eurtenissen van voor en uit
leven van Jezus, van de
kondiging van de geboorte
1de doop in de Jordaan, het
achtsregister, de evangeiis-
Wejyn 1560 en 1561" (vijf jaar
U de beeldenstorm) aldus ge
gevens uit het gemeente-ar
chief. is „deze kerck van onde
ren tegen het gewelf met vie-
lerhande Bijbelsche historiën en
andere pauselijke heiligen be
schildert". Verder wordt ook
nog vermeld: „op de binnenzij
de der zuilen staan met zwarte
verf de twaalf artikelen des ge-
loofs, op elke zuil een artikel.
En, heel nuchter de toevoeging,
dat die in 1854 gevonden waren
en „weer aan het oog onttrok
ken".
Ook zonder die gegevens had
Jelle Otter, die in opdracht van
de Rijksdienst voor de Monu
mentenzorg hier en elders bezig
is met de restauratie met een
aan zekerheid grenzende waar
schijnlijkheid kunnen zeggen,
„Johannes" na de restauratie.
dat er schilderingen vanonder
de vele kalklagen tevoorschijn
zouden komen
„Je weet," zegt hij, „dat ze er
zijn. Want er is geen enkele
oude kerk, die niet beschilderd
is geweest. Je zou het kunnen
vergelijken met het bewoonbaar
maken van een huis. De archi
tect maakt het, maar het blijft
in eerste instantie nog abstract
begrip voor de mensen, de toe
komstige bewoners. In deze
„wiskundige" vorm voelen ze
zich niet thuis, ieder gaat het op
eigen wijze bewoonbaar maken.
Dat was bij zo'n kerk in de
middeleeuwen ook zo: dat be
schilderen de ribben, de ko
lommen, de muren alles kreeg
kleur was in zekere zin een
ingreep van de mensen op het
bouwwerk, op die manier kre
gen ze er vat op.
En dat wordt nogal eens ver
geten bij de Rijksdienst, voor
welke instelling de restauratie
van het bouwwerk het belang
rijkste is.
Eigenlijk ligt de beslissing
over het al of niet behouden
van schilderingen bij de man.
die ze ontdekt, de man, die de
muur moet schoonmaken, de
opzichter of de architect, men
sen, die over het algemeen de
restauratiemogelijkheden van
een fresco niet kunnen overzien.
En zelfs als je erin gespeciali
seerd bent, loop je er soms nog
aan voorbij. Het vereist dus etn
enorme aandacht, alles wat te
voorschijn komt, moet uiterst
zorgvuldig bekeken en onder
zocht worden, anders gaat er
steeds en steeds meer verloren.
KOSTBAAR
Neem bijvoorbeeld het kerkje
in Hall. Dat zit vol schilderin
gen, maar het technisch onder
zoek heeft aangetoond, dat het
een kostbare bezigheid wordt
om die allemaal te repareren.
Goed, wordt er dan vaak
veel te snel gezegd, dan doen
we het maar niet, dan smeren
we de zaak maar weer onder de
kalk. Daar heeft het tenslotte
eeuwenlang onder gezeten, dat
kan nog wel een keer. Maar zó
is het niet! De kalk, die nu ge
bruikt wordt, is hooguit een
paar maanden oud, die is nog
niet eens helemaal geblust.
Daardoor krijg je nog een na
blussing op die schilderingen,
die toch al zo geleden hebben
en dan blijft er helemaal niets
meer van over.
Het budget is te klein, 't Is
namelijk zo, dat er, door de
Rijksdienst, een bedrag ter be
schikking wordt gesteld om het
gehele monument te restaure
ren. Als er dan in zo'n kerk
schilderingen worden gevondpn
die de moeite waard zijn, zitten
we in de knoei Want die moe
ten van hetzelfde bedrag geres
taureerd worden. Dat loopt
uiteraard nogal eens op onge
noegen uit tussen de bouwkun
dige mensen en de restaurateur
(van de schilderingen).
Ik zeg dat allemaal omdat ik
bang ben voor het grote cultu
rele verlies dat in ons land kan
ontstaan als er niet een goed'?
financiële regeling komt voor
dit soort werk.
Voor Hall bijvoorbeeld moest
ik een aanneemsom noemen en
dat is absoluut onmogelijk bij
dit soort werk. Want dan moet
je je methoden van restauratie
gaan aanpassen aan dat bedrag.
Nogmaals, dat kan niet. Het
moet trouwens niet gaan om
wat het kost, maar om het be
houd van die dingen..."
Dat pleidooi komt steeds te
rug in het betoog van Jelle Ot
ter academieopleiding in
Arnhem en Den Haag, Akte
M.O.-tekenen, schildert, gewoon
en monumentaal, sinds het eind
van de vijftiger jaren in dit
werk die met elf man perso
neel een hele reeks kerken on
der handen heeft: het behoud
van deze onvervangbare schat
ten.
Zoals die schilderingen in
Harderwijk. De kerk zit er vol
mee en ze zijn prachtig.
Soms. vooral aan de oostelijke
zijde van de gewelven, kon men
ze en nu stel ik dat uiteraard
heel schematisch en vooral te
eenvoudig tevoorschijn bren
gen door de ongeveer elf(!)
kalklagen voorzichtig te verwij
deren. Maar er zijn ook grote
gedeelten aan de westkant
die sterk door b.v. de zout-
werking (stormen) te lijden
hebben gehad.
KOEK LOS
Daar zit dan de hele „koek"
van pleister los. De schildering
bevindt zich op de onderste laag
van deze koek, dus los van de
muur. De restaurateur boort nu
met een tandartsboor een gaatje
in die losse laag, ook door de
schildering, tot de muur en
daardoor wordt met een injec
tiespuit een lijmmiddel gespo
ten, waarna het geheel wordt
aangedrukt. Op verschillende
plaatsen moest deze methode
niet minder dan zeven maal op
1 dm2 worden.toegepast om een
stevige ondergrond te krijgen.
Als de pleisterlaag helemaal
„verzand" is, wordt de hele
schildering van de muur ge
haald. Eerst worden dan, als dat
tenminste mogelijk is, de kalk
lagen verwijderd, waarna er
dan met gemakkelijk oplosbare
lijm doek tegen de (voorzijde
van) de schildering wordt ge
plakt. die daarna heel voorzich
tig van de muur kan worden
getrokken. De schildering wordt
dan aan de achterzijde op
kunstvezeldoek gelijmd, waarna
het andere doek verwijderd
wordt. De muur wordt voorzien
van een nieuwe pleisterlaag,
waartegen de schildering dan
weer kan worden aangebracht.
Maar liever niet, want ook zo'n
nieuwe pleisterlaag geeft weer
vele problemen. „Je krijgt
meestal zo'n verandering in de
akoustiek, dat de hele boel
eigenlijk naar de knoppen is.
We reizen naar de maan,
maar we kunnen geen pleister
bedenken, dat zodanig is, dat
het orgel weer goed te
gebruiken is, dat de kerk weer
bespreekbaar wordt. Het onder
zoek daaromtrent staat nog he
lemaal in de kinderschoenen."
Een summiere omschrijving
van moeilijkheden en technie
ken, die ongelooflijk veel tijd,
en dus, geld kosten.
„We zijn," zegt Otter, „met
twee gewelven nu een jaar be
zig. Er is ons wel eens gevraagd
of we geen andere methode
kunnen bedenken, die dan wel
wat meer risico's geeft, maar
minder kost. Maar dat is niet
verantwoord, 't Ene geval kost
door de opeenhoping van moei
lijkheden en problemen, die je
tegenkomt gewoon veel meer
dan het andere. De restauratie
van de schilderingen in de Mar
tinikerk in Groningen zal bij
voorbeeld niet half zoveel gaan
kosten als in Harderwijk."
En als je ziet hoe het daar
gaat, die man op die stelling,
die daar met zijn monniken-
Een van de prachtige schilderingen
die in Winterswijk ontdekt werden.
werk bezig is, centimeter voor
centimeter, een paar per dag,
dan begrijp je volkomen die bo
ze uitval die je kort tevoren
van Jelle Otter hoorde: „Ik
kwam eens op een werk, waar
pas schilderingen gevonden wa
ren om de zaak daar te onder
zoeken. Daar was iemand met
een zeer scherp geslepen beitel
bezig om de schilderingen vast
bloot te leggen. Op iedere twee
milimeter een bluts van de bei
tel in de schildering. Dat kost je
later dagen om ze te stoppen. Ik
had daar niets te maken maar
ik heb die man gesommeerd
zijn beitel neer te leggen en op
te donderen. Je moet respect
hebben voor wat anderen, lang
geleden, gedaan hebben en dat
moet alleen el aanleiding zijn er
zeer voorzichtig mee om te
springen".
CREDO
Het credo van een restaura
teur, die vooral erg teleurge
steld is in het gebrek aan inte
resse bij de „vakmensen", de
kunsthistorici.
„De hele zaak moet op de hel-
ling, niet alleen financieel, er
moet ook anderszins veel meer
aandacht voor komen. En nu
bedoel ik nog niet eens zozeer
die van het publiek. Ik ben, om
een voorbeeld te noemen, zelf
stichter van de vereniging
„Jeugd en Restauratie". Die
jongelui hebben zich o.a. ingezet
voor de restauratie van de Mar
tinikerk. Daar was ook geen
geld genoeg voor. Ze heb
ben de hele zaak daar schoon
gemaakt en later, in vier weken
Wat tevoorschijn kwam in da
Grote Kerk te Harderwijk: „Jecho-
nia", erboven staat „van Jechonia
uit Babilonië 14 geslachten".
tijds, ook nog eens ƒ60.000 bij
eengebracht.
En in Winterswijk, waar ook
veel tevoorschijn kwam, is de
kerk met de Pinksterdagen voor
bezichtiging opengesteld. Er
stond een rij van honderden
mensen en het was daar nog bij
lange na niet klaar. Nee, het
gaat niet om de belangstelling
van het publiek, die is er wel,
dat valt me telkens weer op.
Maar als ze je iets vragen
over de mensen die deze fresco's
(in tegenstelling tot de fres
co geschilderd op de droge
kalk) eens gemaakt hebben,
moet je het antwoord schuldig
blijven. Dat is een groot be
zwaar: je hebt van de kant van
de kunsthistorici bijna geen be
langstelling voor dit werk. Ze
promoveren soms op de meest
idiote Italiaan, terwijl er vooral
de laatste tijd in ons land zo
veel is bijgekomen dat om stu
die schreeuwt. Vooral hier in
het Gelderse land: heel veel
schilderingen van een bijzonde
re kwaliteit, zeker niet gemaakt
door de eersten de besten.
En daarbij: als je meer
geïnteresseerde wetenschaps
mensen krijgt, kun je ook meer
druk uitoefenen om zaken die
/erloren dreigen te gaan te be
waren.
Maar er wordt te weinig over
gepubliceerd, te weinig mensen
weten ervan, er zou veel meer
jekendheid aan gegeven moeten
worden.
an
Ha
rpol
rdt die
•ug. di
iarna
beslu
ir één
choppi
oost
Ook
it, kan
de tv*
enaa9,
nslage
terwijl
kan a'
wel
in, hé
n, moe
joort b
wijn nv
end, 2<
33. fo
lingdra'
45.
gel, 51.
sen boe
od, 62.
i/an et*
el. 11
bek*
iling. 2
idig,
elderll
4. droo
m, 51.1
ijn, 57-
De westerse pers blijft
op sensationele wijze het
nieuws van president
Nixons voorgenomen be
zoek aan Peking becom
mentariëren. Enkele bui
tenlandse waarnemers be
weren nog altijd, dat het
voorgenomen bezoek „ve
len heeft geschokt", „als
een volledige verrassing
voor Moskou kwam" en
meer van dat soort dingen.
In werkelijkheid heeft hei
nieuws echter alleen een
verrassing opgeleverd voor
degenen, die slechts de „op
pervlakte" van de Ameri-
kaans-Chinese relaties
hebben verkend, zonder
door te dringen tot dieper
liggende zaken.
De contacten tussen de
Mao-groep en Amerikaanse
I vertegenwoordigers zijn niet
van vandaag of gisteren, maar
dateren reeds van het einde
van de jaren dertig en het be
gin van de jaren veertig. Bij
eenkomsten en besprekingen
tussen Mao Tsetoeng's afge
vaardigden en Amerikaanse
funktionarissen werden ge
houden in Choengking en
Yanan en culmineerden in
1944 in een verzoek van Mao
aan de Amerikanen hem „een
geheime reis naar Washing
ton" te verzekeren om daar
met president Roosevelt te
praten Dit feit is niet langer
geheim, sinds in de Verenigde
Staten het boek Buitenlandse
relaties van de VS; diploma
tieke documenten. 19441945",
verscheen.
Toen Mao in die tijd de
wenselijkheid van contacten
met de Verenigde Staten pro
clameerde. verzekerde hij zijn
naaste medewerkers, dat de
Amerikanen een voorname rol
in China zullen spelen Hun
troepen zullen in China lan
den en we zullen met ze moe
ten samenwerken". Hij bena
drukte. dat hij tot de conclusie
Was gekomen, dat de Sowjet-
Unie door haar strijd tegen
Hitiers horden in het Westen
in de naaste toekomst „niet in
de gelegenheid zal zijn een ac
tieve rol in Zuidoost-Azië en
in het Verre Oosten te spe
len". Tijdens een van zijn be
sprekingen met Kang Sjeng,
gaf Mao deze opdracht specia
le eenheden in de communisti
sche partij van China op te
richten om degenen te liquide
ren, die zich verzetten tegen
Mao's toenaderingspogingen
tot Amerika.
Maar de reis van Mao had
geen kans van slagen. Hij en
de Amerikanen slaagden er
niet in tot overeenstemming te
als zijn apostel, voorkwam
eveneens ..een constructieve
dialoog" tussen beide partijen,
waar de westerse pers nu
weer over spreekt,
De contacten tussen Was
hington en Peking werden
echter nooit afgebroken.
Hongkong en Warschau waren
niet de enige plaatsen waar
zulke ontmoetingen plaatsvon
den. Zij vonden ook plaats in
China zelf, waar boodschap
pers van Washington vrij
door K. Smirnow
politiek commentator
van het Sowjet-persbureau Nowosti
komen. En de zaken ontwik
kelden zich niet op de wijze,
die Mao had verwacht: zijn
politieke berekeningen werden
doorkruist. De Sowjet-Unie
speelde niet alleen een hoofd
rol bij het vernietigen van het
Duitse fascisme, maar ook bij
het liquideren van het Japan
se militarisme. Het prestige
van de Sowjet-Unie nam toe.
wat een gunstige invloed had
op de ontwikkeling van de re
volutionaire processen in de
wereld en ook op de gang van
zaken in China zelf.
Onder deze omstandigheden
moest Mao. zoals de gebeurte
nissen aantoonden, zich een
masker aanmeten en zelfs op
uitgesproken wijze de interna
tionale rol van de Sowjet-Unie
erkennen. Eveneens moest hij
ook voor enige tijd zijn plan
nen voor toenadering tot de
VS in de ijskast zetten temeer
daar binnen de communisti
sche partij van China ernstige
oppositie bestond tegenover
deze politiek en het Chinese
volk riep om versterking en
ontwikkeling van de vriend
schappelijk relaties met de
Sowjet-Unie. De Amerikanen
gaven er in die tijd ook de
voorkeur aan nauwe banden
met de maoïsten te vermijden
en wedden voornamelijk op
Tsjang Kai-tsjek. De Kou
de Oorlog in de na-oorlogse
jaren, met John Foster Dulles
vaak op bezoek kwamen zon
der dat het woordenduel, dat
door beide partijen over de
Stille Oceaan werd gevoerd,
daarop storend werkte
De afgelopen jaren zijn deze
ontmoetingen vrij frequent
geworden, terwijl het postuur
van de onderhandelaars steeds
steeg. De Verenigde Staten,
gedwongen als zij zijn een uit
weg te zoeken uit de impasse
in Zuidoost-Azië, worden zich
in toenemende mate bewust
van de loosheid van hun po
gingen de Volksrepubliek Chi
na te isoleren. Zij houden bo
vendien rekening met de ..spe
ciale koers" van de maoïsten
en hebben daarom besloten
hun houding jegens Peking te
wijzigen.
De nederlagen, die het Ame
rikaanse imperialisme in de
internationale arena en vooral
in Indo-China heeft moeten
incasseren, hebben Washing
ton gedwongen zijn buiten
landse politiek te herzien en
te spreken over „een politiek
van Vietnamisering" en van
„normale relaties met de
Volksrepubliek China",
waardoor zoals de leidende
Amerikaanse politici menen
en de Amerikaanse pers ver
zekert „nieuwe dynamiek
zal worden verleend aan de
Amerikaanse politiek in het
Verre Oosten".
De progressieve wereld be
schouwt het streven om tot
normalisering van de relaties
tussen de Chinese Volksrepu
bliek en de Verenigde Staten
te komen als een positieve
factor, maar op voorwaarde,
dat het niet de vorm zal aan
nemen van een politiek ak
koord ten koste van derde
landen. Evenmin mag het lei
den tot de creatie van een po
litieke combinatie tussen Pe
king en Washington, die scha
delijk is voor de zaak van de
vrede en de internationale
veiligheid.
Zoals duidelijk is voor
iedereen, gaan de Amerikaan
se heersende kringen door
met hun politiek van anti-
communisme en het ondermij
nen van de socialistische ge
meenschap en met het aanvu
ren van anti-Sowjetisme.
Tezelfdertijd gaan de Chine
se leiders door met hun anti-
Sowjet-propaganda. terwijl zij
alles in het werk stellen om
verdeeldheid te zaaien in de
internationale communistische
beweging en tussen de socia
listische landen, om zo het an
ti-imperialistische front te
verzwakken.
De Amerikaanse politiek in
Vietnam is op dood spoor ge
raakt. Niemand kan de Ame
rikanen „helpen" zich uit
Vietnam terug te trekken, als
zij zelf niet de aftocht blazen.
En wat behelst de actuele
koers, die de Verenigde Staten
hebben gekozen, wat houdt
hun Vietnam-politiek voor de
naaste toekomst in? Deze poli
tiek wordt door de Vietnamese
patriotten, die al vele jaren
een heroïsche strijd voeren
voor onafhankelijkheid en
vrijheid, op zijn juiste waarde
geschat. Naar aanleiding van
het nieuwe vredesvoorstel van
de voorlopige Revolutionaire
Regering van Zuid-Vietnam
merkte het dagblad Nhan Dan
op 19 juli namelijk op: „De
Amerikaanse regering weigert
nog altijd in positieve zin op
dit voorstel te reageren, ter
wijl de Amerikaanse agressors
hun militaire activiteiten in
Vietnam en in overige Indo-
China koortsachtig opvoeren".
Het past hieraan toe te voe
gen. dat de eerste ronde van
Pekings „ping-pong-diploma-
tie" in de lente van dit jaar
samenviel met de Ameri
kaans-Zuidvietnamese inter
ventie in Laos.
Dit is de achtergrond, waar
tegen de dialoog tussen Peking
en Washington zich voltrekt.
Maar er is nog een ander in
ternationaal aspect aan deze
zaak. Dit betreft het duidelijk
uitgesproken verlangen van de
volken naar duurzame vrede
en veiligheid. Dit ver
langen naar zo'n ommekeer in
de internationale politiek, die
het internationale imperialis
me geen mogelijkheden zou
bieden zich nog in de zaken
van andere landen te mengen,
zou ook een eind maken aan
de wapenwedloop.
Oprecht socialisme kent
geen andere weg, dan die van
een eerlijke vredespolitiek en
strijd tegen het imperialis
tische gokspel. Deze openhar
tige oprechte politiek vindt
zijn duidelijke uitdrukking in
het vredesprogramma, dat tij
dens het 24ste congres van de
communistische partij van de
Sowjet-Unie werd afgekon
digd. De koers, die door de
Sowjet-Unie wordt voorge
steld, behelst het volgende:
Eliminering van de broei
nesten van agressie in Indo-
China en het Midden-Oosten;
het sluiten van verdragen,
waarbij wordt afgezien van
het gebruik van geweld en
een systeem -van collectieve
veiligheid in Europa wordt
opgericht;
nucleaire ontwapening en
een verbod op productie van
alle andere massale vernieti
gingswapens;
het stoppen van de bewa
peningswedloop op alle terrei
nen;
het opheffen van de bol
werken van kolonialisme en
racisme;
wederzijdse economische
samenwerking op basis van
wederkerig voordeel.
Deze punten houden reke
ning met de belangen van alle
naties. En zij belichamen het
bewustzijn van iemands
kracht, overtuiging en recht
vaardigheid. De tijd zal leren
waar zich de weg bevindt, die
de Amerikaanse en de Chinese
leiders zullen kiezen
Bij de Japanse leiders is de
afgelopen weken een levendig
verlangen ontstaan de Chinese
Volksrepubliek te penetreren,
voordat Amerikaanse mam
moetconcerns als Dupont, Ford
en Rockefeller daar wellicht
hun intrede doen. De aankondi
ging Ivan Nixons komende be
zoek aan Peking heeft ertoe
geleid, dat de Japanse regering,
die het regime van Mao nooit
heeft willen erkennen, nu alles
in het werk moet stellen om
niet op hol te slaan bij haar
streven in deze situatie veran
dering te brengen. En de Ja
panse zakenlieden, die van hun
land de belangrijkste handels
partner van Peking hebben ge
maakt, steunen deze ommekeer
om te voorkomen, dat de Ame
rikaanse zakenlieden eerder za
ken kunnen doen met de Chine
zen.
„Tot dusver heeft Japan de
Chinese Volksrepubliek op af
stand gehouden uit achting voor
de Amerikanen, de beste klan
ten van de Japanse industrie",
zei Shotaro Kamiya, president
van de Toyota-autofabrieken
„Maar sinds Peking in de lente
is begonnen met zijn. ping-
pong-diplomatie is de Ameri
kaanse politiek ten opzichte van
communistisch China flexibeler
geworden. Wij, zakenlieden,
moeten klaar staan om China
binnen te trekken, wanneer de
tijd rijp is."
De politiek van levendig han
deldrijven met China zonder de
geringste politieke concessies
heeft Japan geen windeieren
gelegd, sinds beide landen de
commerciële relaties in 1961
weer hervatten. Hoewel Japan
al twintig jaar formele diplo
matieke betrekkingen met het
nationalistisch-Chinese regime
van Tsjang Kai-tsjek op For
mosa onderhoudt, loopt al een
vijfde van de buitenlandse han
del van Peking via Japan. Toch
blijft het een feit, dat meer dan
dertig procent van de Japanse
buitenlandse handel op de Ver
enigde Staten is gericht, terwijl
nog maar 2.2 procent van de
Japanse exportprodukten naar
China gaat.
„Japanse relaties met de Ver
enigde Staten zijn veel belang
rijker, dan die met elk ander
land", liet premier Eisaku Sato
niet lang geleden weten. En hij
voegde daaraan toe, dat de Ja
panse politiek ten opzichte yan
Pekng zijn „voorzichtige" 'ka
rakter nog wel zal blijven be
houden. Zijn tegenstanders heb
ben hem steeds beschuldigd van
ongenuanceerde steun aan de
Amerikaanse China-politiek.
door
Robert Cr abbe
Japan heeft jarenlang met
Amerika samengewerkt om Pe
king uit de Verenigde Naties te
houden. Ook werd op grote
schaal economische hulp gebo
den aan anticommunistische
Aziatische landen als Zuid-Ko-
rea, Indonesië en de Filippijnen.
Maar ondanks alle politieke
problemen is de Japanse handel
met China zeer winstgevend.
Volgens gegevens van de Orga
nisatie voor Economische Sa
menwerking en Ontwikkeling
exporteerde Japan vorig jaar
sojabonen, zijde, mais, plantaar
dige oliën en zeldzame metalen
naar China. Dit jaar zal de Ja-
pans-Chinese handel volgens
verwachting een bedrag van 3,5
miljard gulden belopen. En om
dat China slechts een beperkte
koopvaardijvloot heeft, vangen
de Japanse reders nog de
meeste winst in de vervoers
sector.
Ook voldoen de Chinezen aan
de Japanse eis tot boter bij de
vis. Als Japan daarentegen han
del drijft met de niet-Commu-
nistische landen van Azië,
wordt op ruime schaal en op
redelijke voorwaarden krediet
verleend.
Sinds april 1970 heeft de Chi
nese premier Tsjoe En-lai ech
ter die Japanse bedrijven de
toegang tot China ontzegd, die
aanzienlijke commerciële ban
den met Formosa en Zuid-Ko-
rea onderhouden. Dit verbod
geldt eveneens voor Ameri
kaanse dochterbedrijven in Ja
pan en voor leveranciers aan de
Amerikaanse strijdkrachten.
Het resultaat was een soort
werkverdeling waarbij ongeveer
achthonderd Japanse bedrijven
zich concentreerden op de han
del met China, terwijl de overi
ge de relaties onderhielden
met Formosa en Zuid-Korea.
Sinds Nixon zijn bezoek aan
Peking wereldkundig maakte,
trekt het Japanse bedrijfsleven
zich op grote schaal terug uit
Formosa en Zuid-Korea Het
New Japan Steel-concern, de
grootste Japanse staalproducent,
weigerde eind juli al epn bij
eenkomst van de zakenlieden-
vereniging Japan-Formosa bii
te Wonen. Tovofa en een aantal
grote handelsmaatschapniien
traden zelfs uit deze vereniging.
Deze haast wordt in niet gerin
ge mate veroorzaakt door het
streven van de Jaoanse zaken
lieden om nog te kunnen deel
nemen aan de Chinese najaars-
beurs, die op 15 oktober in
Kanton zijn poorten opent. Ja
pan zond tijdens de voorjaars-
beurs in april al veertienhon
derd zakenlieden naar Kanton,
verreweg de grootste buiten
landse delegatie. Op de twee
jaarlijkse beurs van Kanton
kan worden gestreden om bij de
helft van de Chinese importbe
hoeften.
Enkele dagen na aankondi
ging van Nixons reis schafte het
Japanse ministerie van interna
tionale handel een regel af, vol
gens welke Japanse zakenlieden
een speciale overheidsvergun-
ning nodig hebben om Chinese
produkten in te voeren. En op
28 juli liet hetzelfde ministerie
weten, dat een speciale afdeling
in het leven wordt geroepen om
zich bezig te houden met de
handel tussen Japan en de com
munistische Aziatische landen.
Waarnemers nemen ook als ze
ker aan, dat de Chinezen bin
nenkort evenals de niet-com-
munistische Aziatische landen
op krediet van de Japanners
zullen kopen.
Robert Crabbe is correspon
dent van het persbureau UPI in
Tokio.
Vermaard
trio
Het zo langzamerhand wereld
vermaarde trio. dat op toevallige
wijze in 1961 ontstond toen de
drie beroemde musici Eugene Is-
tomin (piano), Isaac Stern (viool)
en Leonard Rose (cello) op tour
nee in Israël waren, en dat zich
sindsdien zij studeren en wer
ken zo'n drie maanden per jaar
samen heeft opgewerkt tot
één der beste kamermuzieken-
sembles ter wereld. Is reeds ver
schillende malen met de hoogste
lof gesignaleerd bij de besprekin
gen van grammofoonplaten. Zulks
was o.m. het geval toen hun op
vijf platen verschenen visie op
het complete oeuvre voor trio
combinaties van Beethoven vorig
jaar verscheen en zo is het ook
nu weer ter gelegenheid van het
uitbrengen van hun lezing van
één der mooiste trio's van de ge
hele literatuur, het tweede trio In
Es, op. 100 van Franz Schubert.
(CS no. S 75858).
Dit door Schumann boven het
eerste trio (op. 99 in Bes) gestel
de werk geniet een uitvoering,
die vrijwel niets te wensen over
laat en de plaat is een welkome
aanvulling op dit gebied.
